Uitspraken

De Hoge Raad heeft op 13 september 2013 (zie 1.11.) prejudiciële vragen beantwoord over het conservatoir bewijsbeslag. Voor zover hier relevant wordt in die uitspraak overwogen:

“3.6.2. Het rechterlijke verlof om het bewijsbeslag te leggen geeft geen verdergaande aanspraken dan de bewaring van de in beslag genomen bescheiden; noch dit verlof, noch de beslaglegging zelf geeft de beslaglegger dan ook recht op afgifte, inzage of afschrift. De verzoeker ontleent aan het verlof ook niet het recht bij de beslaglegging aanwezig te zijn (art. 702 lid 1 in verbinding met 443 lid 2 Rv).

(…)

Vraag 3.1 Dient de voorzieningenrechter bij de beslaglegging (in geval van bewijsbeslag in niet IE-zaken) aanwezig te zijn? Zo ja, geldt dit altijd of alleen als het gaat om beslag in woonhuizen. Zo nee, dient hij zich dan beschikbaar te houden voor vragen of problemen die zich tijdens de beslaglegging voordoen?

Vraag 3.1 leent zich niet voor beantwoording omdat de noodzakelijke waarborgen voor de beslagene in verschillende richtingen kunnen worden gezocht, bijvoorbeeld door de beslaglegger te verplichten tot zekerheidstelling voor de door hem eventueel verschuldigde schadevergoeding, of door toezicht van de voorzieningenrechter die het verlof voor de beslaglegging heeft gegeven, of doordat de advocaat van de beslaglegger bij de beslaglegging aanwezig moet zijn en de beslaglegging, nadat conserverende maatregelen zijn genomen, geen voortgang vindt voordat ook een advocaat of andere vertrouwenspersoon van de beslagene ter plaatse aanwezig is, of door een combinatie van deze of andere maatregelen.

Overigens verdient opmerking dat de voorzieningenrechter zitting houdt op alle dagen en alle uren zodat hij, indien zich bij de beslaglegging problemen voordoen, op zeer korte termijn benaderd moet kunnen worden.”

In de modelbeschikkingen- en overwegingen die nadien door voorzieningenrechters zijn ontwikkeld, komt overweging 3.6.2. veelal tot uitdrukking in de bepaling “Dit verlof mag slechts worden gebruikt indien verzoekster en/of vertegenwoordigers van verzoekster niet bij de inbeslagneming tegenwoordig zijn”.

De beantwoording van vraag 3.1. komt in die modellen voor in overwegingen en/of bepalingen in het dictum als “indien zich tijdens de beslaglegging situaties voordoen waarin met deze beschikking niet wordt voorzien, kan de beslag leggende deurwaarder zich met de voorzieningenrechter, of bij diens afwezigheid met een andere voorzieningenrechter, verstaan en kunnen zo nodig nadere voorzieningen getroffen worden”.

En als al verzoeken kunnen worden gedaan om wat voor soort verzoeken gaat het dan en wie kan of kunnen die verzoeken, formeel, doen? Gaat het erom onduidelijkheden op te helderen en praktische vragen voor te leggen of gaat het verder en is sprake van aanvullende verzoeken, bij voorbeeld om de deurwaarder een extra expert te laten inschakelen? Is de deurwaarder in alle gevallen bevoegd en de enige die vragen kan voorleggen of zijn dat ook de advocaten van de beslagene, die bij de beslaglegging aanwezig kunnen zijn? Deze aanwezigheid van de advocaten van beslagene vloeit voort uit het antwoord op prejudiciële vraag 3.1. en wordt veelal met de volgende modelbepaling in een beschikking opgenomen:

“Bepaalt dat verweerders een advocaat of andere vertrouwenspersoon kunnen inschakelen. Deze mag bij het leggen van het bewijsbeslag aanwezig zijn. De deurwaarder hoeft daar niet op te wachten. Als verweerders in het eerste uur na aanvang van het beslag laten weten dat een advocaat of andere vertrouwenspersoon is gevraagd aanwezig te zijn, zal de beslaglegging niet mogen worden voltooid, en dus het beslagen bewijsmateriaal niet mogen worden meegenomen, voordat de advocaat of andere vertrouwenspersoon aanwezig is en zijn mening heeft kunnen geven. Als de deurwaarder gereed is, behoeft hij alleen te wachten op de komst van een advocaat of andere vertrouwenspersoon als deze op dat moment onderweg is.”

De beschikking van 6 december 2016 luidt, voor zover relevant:

“2.6. indien zich tijdens de beslaglegging situaties voordoen waarin met deze beschikking niet wordt voorzien, kan de beslag leggende deurwaarder zich met de voorzieningenrechter, of bij diens afwezigheid, met een andere voorzieningenrechter, verstaan en kunnen zo nodig nadere voorzieningen getroffen worden.

(…)

6. (…)

Indien het ter plaatse maken van kopieën naar het oordeel van de deurwaarder niet binnen redelijke termijn mogelijk is en verweerster daarmee instemt of machtiging van de voorzieningenrechter is verkregen, zullen de oorspronkelijke bescheiden (waaronder mede wordt verstaan: digitale bestanden) mogen worden meegenomen en moeten deze zo snel mogelijk maar in ieder geval binnen vijf dagen door de bezwaarder (na het maken van kopieën) aan verweerster worden geretourneerd.”

Verder volgt uit de beschikking dat de deurwaarder zich kan laten bijstaan door een of meer IT-specialisten/computerdeskundigen van (uitsluitend) DigiJuris.

Ter zitting is aan de orde gesteld wat de grondslag, het formele kader, voor de vragen en verzoeken van de deurwaarder is. Door de deurwaarder is betoogd dat deze wordt gevonden in overweging 2.6. van de beschikking van 6 december 2016. Strikt genomen staat daarin inderdaad dat de voorzieningenrechter benaderd kan worden. Uit de rest van de beschikking wordt echter afgeleid dat sprake is van een eindbeschikking. Zo wordt bij voorbeeld niet bepaald dat verdere beslissingen worden aangehouden. Dat betekent dat de vraag rijst of er wel een formele grondslag is voor overweging 2.6., en nadere beslissingen van de voorzieningenrechter. Een eindbeschikking biedt immers geen ruimte voor het geven van een of meer nieuwe beschikkingen in dezelfde zaak, die zaak is immers afgedaan.

Daar staat tegenover dat de Hoge Raad heeft opgemerkt dat de voorzieningenrechter, die zitting houdt op alle dagen en uren, bij problemen – wat op het eerste gezicht iets anders lijkt dan situaties waarin de beschikking niet voorziet – op zeer korte termijn benaderd moet kunnen worden. Zoals hiervoor onder 2.3. al opgemerkt, suggereert de verwijzing naar de voorzieningenrechter die op alle dagen en uren zitting houdt, een formeel zittingskader, maar niet duidelijk is welk formeel kader de Hoge Raad hier bedoeld heeft, en wie de voorzieningenrechter daartoe kan benaderen.

Over het hiervoor bedoelde formele kader is door Biomet betoogd dat de zitting van 6 februari 2017 wat haar betreft een deurwaardersrenvooi is (zie 4.2.). Hoewel hiervoor onder 2.3. is overwogen dat paralellen zouden kunnen worden getrokken met het deurwaardersrenvooi, maakt dat nog niet dat ook formeel sprake is van een dergelijke procedure. De voorzieningenrechter is van oordeel van artikel 438 lid 4 Rv een aantal formaliteiten bevat waar in dit geval (nog) niet aan voldaan is. Een proces-verbaal van de deurwaarder is niet aan de voorzieningenrechter voorgelegd en daarnaast dient in een dergelijke procedure ook verzoekster, als executant van de beschikking, als partij betrokken te zijn, wat hier ook niet het geval is.

De aangehaalde opmerking in de Beslagsyllabus doet daar niet aan af en kan naar het oordeel van de voorzieningenrechter – ook in het licht van het arrest van de Hoge Raad van 17 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:1078, en de beslissing van de Hoge Raad 3 juni 2016, ECLI:NL:HR:2016:1087, – de formaliteit van het in artikel 438 lid 4 Rv voorgeschreven inbrengen van een proces-verbaal niet opzij zetten. Die opmerking stuit bovendien op praktische bezwaren, nu de advocaat van beslagene niet altijd bij de beslaglegging aanwezig zal zijn. Bovendien wordt geen rekenschap gegeven van de verplichting van artikel 438 lid 4 Rv om ook de beslagverzoeker als betrokken partij/executant in het gesprek/de procedure te betrekken.

Voor zover sprake zou zijn van een formeel kader, rijst de vraag, waarvoor – in de zin van voor welke soort vragen of verzoeken – de deurwaarder de voorzieningenrechter kan benaderen. Gaat het dan om opheldering over onduidelijkheden en afstemming over praktische vragen/kwesties, of kunnen ook aanvullende verzoeken worden gedaan voor situaties waarin een beschikking niet voorziet? En in het verlengde daarvan ligt de vraag of de deurwaarder, waar het gaat om situaties waarin de beschikking niet voorziet en/of om aanvullende verzoeken, bevoegd is om aan de voorzieningenrechter te verzoeken voorzieningen te treffen.

De voorzieningenrechter is van oordeel dat hier twee situaties moeten worden onderscheiden: het stellen van praktische vragen waarop antwoord gegeven wordt en kwesties die een (verdergaande) beslissing van de voorzieningenrechter vragen.

Opheldering over onduidelijkheden en afstemming over praktische vragen zou in ieder geval mogelijk moeten zijn. Het antwoord op de hiervoor al meermaals aangehaalde prejudiciële vraag 3.1. verzet zich daar niet tegen. In dat licht moeten de onder 1.2. en 1.3. vermelde vragen en gegeven antwoorden worden gezien. Datzelfde geldt voor de op 6 februari 2017 voorgelegde vraag of de selectie van de fysieke bescheiden die in beslag genomen moeten worden op het adres van DigiJuris mag plaatsvinden. Uit punt 6., 2e alinea, van het dictum van de beschikking van 6 december 2016 volgt dat het elders kopiëren beperkt is tot bescheiden. Die bescheiden staan opgesomd onder 2.2. van de beschikking en betreffen alleen de bescheiden waarop beslag gelegd mag worden. Voor het meenemen van bescheiden voor het maken van een selectie wat wel en niet onder het beslag valt, en dus het (tevens) meenemen van bescheiden die niet onder het beslag vallen, biedt de beschikking geen ruimte.

Het hiervoor overwogene brengt de voorzieningenrechter tot het volgende oordeel. Voor interventies als, in eerste instantie op 18 en 20 januari 2017 en op 6 februari 2017 in punt 5.2. van de pleitnota van de deurwaarders onder 1), van de voorzieningenrechter gevraagd is een formeel juridisch kader nodig. Ondanks het bepaalde in overweging 2.6. van de beschikking van 6 december 2016, is de voorzieningenrechter van oordeel dat dit formele kader er niet is. Dat betekent dat de voorzieningenrechter zich onbevoegd zal verklaren om van de verzoeken tot het mogen aanstellen van een SAP-expert kennis te nemen. Hoewel naar het oordeel van de voorzieningenrechter eerder een eindbeschikking is gewezen, en er dus strikt genomen geen formeel kader voor een beschikking is, wordt deze beslissing vastgelegd in de vorm van een beschikking. Het verhandelde rechtvaardigt een schriftelijke vastlegging in enigerlei vorm en het enige waar bij aangeknoopt kan worden is de eerdere beschikking. Ook om die reden wordt, voor zover nodig en indien (ook) deze beschikking als een tussenbeschikking zou worden gezien, bepaald dat hoger beroep kan worden ingesteld.

Op de in punt 5.2. van de pleitnota van de deurwaarders onder 2) en 3) opgenomen verzoeken en de bevriezingsmaatregel wordt hierna nog ingegaan.

Dan rest een bespreking van het op 20 januari 2017 gegeven bevriezingsbevel, de kwestie van de versleuteling van de kopie van de live-mail en de op 20 januari 2017 gegeven beperking ten aanzien van de archiefmail.

Het bevriezingsbevel was bedoeld als ordemaatregel om, in afwachting van een gedachtewisseling die uiteindelijk niet tot stand gekomen is, geen onomkeerbare maatregelen te laten nemen en geschillen te laten ontstaan. Daarbij is in aanmerking genomen dat de beslaglegging eerder die dag enigszins uit de hand gelopen leek te zijn. Dat bevriezingsbevel kan, met inachtneming van het hiervoor overwogene, niet meer aan de orde zijn zodat vastgelegd moet worden dat het niet langer geldt. Dat is ook het geval omdat de deurwaarders hun werkzaamheden moeten kunnen afronden.

Voor enige interventie ten aanzien van de versleutelde kopie van de live-mail, waarbij de sleutel in bezit van Biomet is, ziet de voorzieningenrechter geen ruimte. Ten eerste is de versleuteling van de kopie door partijen op de zitting van 20 januari 2017 overeengekomen, een en ander in afwachting van (onder meer) een beslissing op de, door Heraeus al aanhangig gemaakte, vordering op grond van artikel 843a Rv. En daarnaast volgt uit de overwegingen hiervoor dat de voorzieningenrechter geen formeel kader ziet voor het nemen van enige beslissing.

Met betrekking tot de beperking ten aanzien van het kopiëren van de archiefmail wordt het volgende overwogen. Op de zitting van 20 januari 2017 heeft de voorzieningenrechter de standpunten van Biomet en de deurwaarders aldus begrepen dat, nadat door hen lijsten met namen en functies van bij Biomet (in het verleden) werkzame personen waren uitgewisseld, de deurwaarders de beslaglegging wilden beperken tot ongeveer 200 personen voorkomend op een door de deurwaarders opgestelde lijst en dat Biomet zich daarin kon vinden. Gelet op die overeenstemming ziet de voorzieningenrechter in zoverre geen ruimte voor enige interventie harerzijds. Dat ligt anders voor de vervolgens door de voorzieningenrechter gegeven beperking dat van die lijst van ongeveer 200 personen nog moesten worden uitgesloten de personen die bij legal werk(t)en. Uit het hiervoor overwogene volgt dat de voorzieningenrechter inmiddels van oordeel is dat, ook nu het bevel dienaangaande een beperking van het gegeven verlof inhoudt, voor het treffen van een dergelijke voorziening, in ieder geval in dit kader, geen juridische grondslag bestaat. De voorzieningenrechter zal daarom verstaan dat geen beperking geldt ten aanzien van de beslaglegging op de archiefmail, voor zover het de personen die bij legal werk(t)en betreft.