Uitspraken

4.4.1.1 De ondernemingen

De vennootschap onder firma [verdacht bedrijf 1] met handelsnaam [verdacht bedrijf 1] is op

1 januari 2014 opgericht door [verdachte 1] en [verdachte 2] .1 Op 1 januari 2015 hebben [verdachte 1] en [verdachte 2] daarnaast de vennootschap onder firma [verdacht bedrijf 2] opgericht.2 Uit de uittreksels van de Kamer van Koophandel (KvK) van beide vennootschappen blijkt dat [verdachte 1] en [verdachte 2] enig vennoten waren en dat de ondernemingen op hetzelfde adres stonden ingeschreven, namelijk op het woonadres van [verdachte 2] . De vennootschappen hadden allebei een eigen website, te weten www. [verdacht bedrijf 2] .nl en www. [verdacht bedrijf 1] .nl. Op de website van [verdacht bedrijf 1] werd het bedrijf omschreven als ‘de specialist in bloedluisbestrijding’ die snel en effectief bloedluis kon bestrijden. [verdacht bedrijf 2] stond geregistreerd bij IKB Nederland (een keurmerk binnen de dierhouderij) voor ontsmettingswerkzaamheden.3 Op printscreens die in de ten laste gelegde periode van de websites zijn gemaakt, valt te lezen dat beide vennootschappen dezelfde bedrijfslocatie hadden en dat ze te bereiken waren middels dezelfde 06-nummers.4 Op de website valt ook te lezen “algemene voorwaarden [verdacht bedrijf 1] / [verdacht bedrijf 2] ”, waaruit blijkt dat de vennootschappen dezelfde algemene voorwaarden hanteerden en waaruit kan worden afgeleid dat er door [verdachte 1] en [verdachte 2] zelf niet heel strikt onderscheid tussen beide vennootschappen werd gemaakt.5 De vennootschappen maakten eveneens gebruik van hetzelfde materieel en hetzelfde ingehuurde personeel.6 Beide vennootschappen gebruikten de gehuurde loods aan de [adres 2] te Lunteren als opslaglocatie en om bedrijfsvoertuigen een plek te geven.7 Ook werd er een voertuig aangetroffen waarop beide bedrijfsnamen stonden vermeld.8

Uit verklaringen van pluimveehouders kan worden afgeleid dat er voor de buitenwereld geen onderscheid viel te maken tussen [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] , omdat zij als één onderneming naar buiten traden.9 Zo heeft pluimveehouder [pluimveehouder 1] van [bedrijf 1] verklaard: “als ze moesten ontsmetten en bloedluisbestrijden dan werd dit in de uitvoering als één bedrijf in één keer gedaan met dezelfde machine”.10 Pluimveehouder [pluimveehouder 2] heeft een soortgelijke verklaring afgelegd, te weten: “Ontsmetten en bloedluisbestrijding gebeurt in 1 behandeling”.11

De rechtbank stelt op basis van het hiervoor uiteengezette relaas vast dat, hoewel [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] op papier verschillende werkzaamheden uitvoerden, hun activiteiten in de praktijk op een zodanig intensieve wijze met elkaar verweven waren, dat de rechtbank hun gedragingen en rol als inwisselbaar beschouwt. De rechtbank zal dan ook bij de bespreking van de feiten en omstandigheden [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] telkens gezamenlijk bespreken.

4.4.1.2 Het juridisch kader van biociden

Voor de beoordeling van de ten laste gelegde feiten is een goed begrip van de term ‘biocide’ van belang, zodat de rechtbank eerst het juridisch kader daaromtrent uiteen zal zetten.

Biociden vallen onder de reikwijdte van de Wgb en ook de Biocidenverordening of BPR-verordening (EU 528/2012) is van toepassing. De toepassing van biociden in Nederland – en ook binnen Europa – is strikt gereguleerd en biociden mogen alleen voorhanden zijn en op de markt worden aangeboden als ze overeenkomstig de BPR-verordening zijn toegelaten. In artikel 1 Wgb valt te lezen dat gesproken kan worden van een biocide als voldaan is aan de definitie zoals die staat gegeven in artikel 3 lid 1 sub a van de BPR-verordening. Uit dit artikel volgt dat, wil er sprake zijn van een biocide, het middel – kort gezegd – moet bestaan uit een werkzame stof en het doel moet hebben om een schadelijk organisme te vernietigen of af te schrikken of te bestrijden op een andere dan op fysieke of mechanische wijze.

Blijkens artikel 3 lid 1 onder c van de BPR-verordening is een werkzame stof “een stof of micro-organisme met een werking op of tegen schadelijke organismen”. De stof die erin zit moet met andere woorden een beoogd effect bewerkstelligen.

Uit de BPR-verordening volgt dat de werkzame stof in een biocide dient te zijn toegelaten en ook de biocide zelf dient te zijn toegelaten voor de specifieke behandeling waarvoor het middel wordt ingezet. Om een toelating voor de werkzame stof te krijgen dient er een aanvraag te worden gedaan bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA). Op de website van het ECHA is een lijst te vinden waarin alle werkzame stoffen die zijn toegelaten, staan opgenomen.12

In Nederland is het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) verantwoordelijk voor de toelating van biociden op de Nederlandse markt. Het houdt een register bij dat voor een ieder toegankelijk is en waarin eenvoudig valt te raadplegen of een biocide is toegelaten. Daarnaast moet het toelatingsnummer op het product vermeld staan.13

Voor de leesbaarheid van het vonnis zal de rechtbank bij de bespreking van de ten laste gelegde feiten hierna, niet de volgorde zoals opgenomen in de tenlastelegging aanhouden, maar beginnen met bespreking van de feiten 2 en 4. Vervolgens bespreekt de rechtbank feit 1 en tenslotte de feiten 3 en 5.

4.4.2.1 Voorhanden hebben/ in voorraad hebben/ op de markt brengen/ gebruiken

Aan verdachten wordt onder 2 verweten dat zij (opzettelijk) de biociden Dega en/of Dega16 en/of Dega P en/of Fyprorein en/of Fyproclean en/of Mentho-boast en/of Miteclean voorhanden en/of in voorraad hebben gehad en onder 4 wordt hen verweten dat zij diezelfde biociden op de markt hebben aangeboden en/of hebben gebruikt. De rechtbank zal bij de beoordeling van deze feiten eerst stilstaan bij de vraag of verdachten deze middelen daadwerkelijk voorhanden hebben gehad en/of hebben gebruikt, alvorens te toetsen of de in de tenlastelegging genoemde middelen als biociden kwalificeren.

Verdachten betrokken de door hen gebruikte middelen grotendeels van de Belgische leverancier [bedrijf 2] BVBA, handelend onder de naam [bedrijf 2] , een bedrijf van [getuige 1] . Uit de administratie van [getuige 1] blijkt dat er vanaf 10 juni 2014 door [getuige 1] facturen worden gestuurd aan [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] voor middelen ten behoeve van bloedluisbestrijding.14 Een factuur van 28 mei 2015 is de eerste factuur waarop het middel Miteclean staat vermeld.15 Het middel genaamd Fyprorein wordt voor het eerst op 25 oktober 201516 op een factuur vermeld en op 6 december 2015 is er door [getuige 1] gefactureerd voor het middel Fyprocleaner.17 In onderstaande tabel is per jaar de totale hoeveelheid liters van de door [getuige 1] aan [verdacht bedrijf 1] gefactureerde middelen Dega-16, Dega 1 L, Dega P, Fyprorein, Fyprocleaner, Mentho-boast en Miteclean weergegeven.18

Op werkbonnen en facturen uit de administratie van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] staan de middelen vermeld die door hen vervolgens werden (door)verkocht aan de pluimveehouders. De werkbonnen en facturen waarop de middelen Fyprorein, Dega-16 en Mentho-Boast staan vermeld, beslaan de periode van 12 november 2015 tot en met 23 juni 2016.19 [verdachte 1] heeft ter zitting ook verklaard dat zij de in de tenlastelegging genoemde middelen gebruikten bij de bestrijding van bloedluis.20 De aangetroffen facturen en werkbonnen zijn verwerkt in onderstaande tabel21, die het totaal aantal verkochte liters van een product per jaar weergeeft22:

Mentho-boast Dega-16 Fypro

Op basis van de facturen en werkbonnen is eveneens vast te stellen dat verdachten over de jaren 2016 en 2017 de middelen bij 283 unieke afnemers hebben toegepast.23

[verdachte 1] heeft ter zitting verklaard dat hij op 12 februari 2018 een aanhangwagen met daarop onder meer jerrycans met de producten Dega-16 en Miteclean op een parkeerplaats nabij het kantoorgebouw van de NVWA te Wageningen heeft geparkeerd, waarna hij dit – door tussenkomst van zijn raadsman – heeft gemeld bij de NVWA.24 Er heeft onderzoek plaatsgevonden naar de inhoud van de verschillende jerrycans en daaruit bleek dat het onder meer ging om een hoeveelheid van middelen bevattende de stoffen fipronil (Dega-16) en amitraz (Miteclean).25

De rechtbank overweegt dat het bestanddeel ‘gebruik’ zoals ten laste gelegd onder 4, in artikel 3, lid 1, onder k van de BPR-verordening, voor zover hier van belang, nader is gedefinieerd als “alle handelingen die met een biocide worden verricht, met inbegrip van de opslag, hantering, menging en toediening ervan”.

De rechtbank concludeert op basis van de hiervoor vastgestelde feiten en omstandigheden dat verdachte samen met haar medeverdachte [verdacht bedrijf 2] en onder leiding van haar vennoten [verdachte 1] en [verdachte 2] , de in de tenlastelegging genoemde middelen voorhanden en/of in voorraad heeft gehad en op de markt heeft aangeboden en/of heeft gebruikt.

4.4.2.2 Biociden

Zoals reeds uiteengezet onder 4.4.1.2 kwalificeert een middel als een biocide wanneer het een werkzame stof bevat en het als doel heeft schadelijke organismen te vernietigen of af te schrikken of op andere dan op fysieke of mechanische wijze te bestrijden.

[verdachte 1] , [verdachte 2] en hun vennootschappen [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] gebruikten de middelen Dega-16 en Miteclean om bloedluis te bestrijden.26 Bloedluis is een mijt die het bloed uit de kip zuigt, wat kan leiden tot bloedarmoede, vermindering van eierproductie en verhoogde vatbaarheid voor ziektes. Bloedluis is derhalve een schadelijk organisme. Het middel werd gespoten op de omgeving en de inrichting van een pluimveestal en uit verklaringen van getuigen volgt dat het middel effectief was en dat de bloedluis (lang) wegbleef.27 Zo verklaarde pluimveehouder [pluimveehouder 2] : “De resultaten vanuit de bloedluisbehandeling van stal 1 waren goed, de luis bleef weg”28 en getuige [getuige 2] heeft verklaard: “Voor de bloedluis was het Dega-16 en dat was ook een eigen product. Natuurlijk hielp het middel wel want anders waren ze niet door heel Nederland gereden”.29 [verdachte 1] zelf heeft ook verklaard dat het middel Dega-16 heel goed hielp tegen bloedluis.30 Dat het middel werkzaam was, betekent dat daaruit kan worden afgeleid dat er een werkzame stof in zat.

[verdachte 1] heeft verklaard dat [getuige 1] hem in juni 2016 heeft verteld dat de stof fipronil in Dega-16 zat.31 Op verschillende plekken in de bedrijfsvoertuigen van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] is fipronil aangetroffen.32 Ook in de rugspuit, waarmee [verdachte 1] en [verdachte 2] de ontsmettingsbehandeling uitvoerden in de stallen, is fipronil aangetroffen.33 In het bedrijfsvoertuig dat geparkeerd stond in de loods aan de [adres 2] werden meerdere verpakkingen aangetroffen waarin een middel met de werkzame stof amitraz bleek te zitten.34 De getuige [getuige 3] was gedurende een deel van de ten laste gelegde periode als zzp’er werkzaam voor [bedrijf 2] BVBA. Tijdens zijn verhoor werd hem de verklaring van [getuige 1] voorgehouden inhoudende dat [verdacht bedrijf 1] de producten Fiprorein, Fiproclean en Menthol-Boost kocht en dit zelf mengde en dat dit product later Dega-16 ging heten. [getuige 3] verklaarde daarop dat hij dit al vermoedde en dat het door [verdacht bedrijf 1] of [getuige 1] werd gemengd om het minder opvallend te maken.35 In een whatsapp bericht dat [getuige 3] op 10 april 2016 stuurde aan [verdachte 1] staat geschreven: “Als ik wat schuif en goede afspraken kan maken met jullie dan kan ik rond de koers leveren van: -Fypro: 93,72, -Mite: 46,89, - [bedrijf 2] : 52,17. Laat maar weten of dit interessant kan zijn als jullie overlegd hebben. Ter verduidelijking, zelfde fabriek, zelfde hoeveelheid werkz. stoffen etc.”36

Op basis van voorgaande bewijsmiddelen komt de rechtbank tot de conclusie dat fipronil de werkzame stof was in de middelen Dega-16, Dega 1 L, Dega P, Fyprorein, Fyprocleaner en Mentho-boast en dat deze middelen biociden waren, nu zij werden gespoten ter bestrijding van het schadelijke organisme bloedluis.

Op basis van voorgaande bewijsmiddelen komt de rechtbank daarnaast tot de conclusie dat amitraz de werkzame stof was in het middel Miteclean en dat ook dit middel een biocide was dat werd gespoten ter bestrijding van het schadelijke organisme bloedluis.

4.4.2.3 De toelating van de biociden

Zoals onder 4.4.1.2 staat beschreven kan op de site van het ECHA eenvoudig bekeken worden of een werkzame stof is toegelaten. Fipronil staat sinds 1 oktober 2013 op de lijst met toegelaten stoffen en is toegelaten om gebruikt te worden in een biocide voor de bestrijding van insecten, acariciden en andere geleedpotigen.

In het register van het Ctgb kan worden nagegaan of de toepassing van een bepaalde biocide is toegelaten. Blijkens het biocidenregister van het Ctgb was een biocide met de werkzame stof fipronil in Nederland niet toegelaten voor bloedluisbestrijding.37 Ook de biocide Miteclean met de werkzame stof amitraz is in Nederland niet toegelaten.38 Voor beide middelen bestond eveneens geen Europese toelating.39

De rechtbank acht dan ook wettig en overtuigend bewezen dat Dega, Dega-16, Dega 1 L, Dega P, Fyprorein, Fyprocleaner, Mentho-boast en Miteclean geen toegelaten biociden zijn.

4.4.2.4 Opzet

Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad dient de term ‘opzettelijk’ in het economisch strafrecht te worden uitgelegd als ‘kleurloos’ opzet. Dat betekent dat verdachtes opzet slechts gericht hoefde te zijn op de gedraging zelf (te weten het voorhanden hebben van biociden) en niet op de wederrechtelijkheid van die gedraging. Voorwaardelijk opzet is hierbij voldoende. Niet vereist is dat het opzet van verdachte ook gericht is geweest op het niet naleven van de op de haar rustende wettelijke verplichtingen. Dat verdachte naar eigen zeggen niet wist dat dat de middelen biociden waren die niet waren toegelaten, staat aan het bewijs van het opzet daarom niet in de weg.

Volgens [verdachte 1] en [verdachte 2] geloofden zij hun leverancier, de heer [getuige 1] , die zou hebben gezegd dat fipronil een legaal middel was om bij bloedluisbestrijding te gebruiken. Van verdachten, die handelen in het economisch verkeer, mag echter worden verwacht dat zij op de hoogte zijn van de voor hen van toepassing zijnde regelgeving. Dit geldt temeer nu verdachten zich presenteerden als specialisten in de bestrijding van bloedluis en zij naar eigen zeggen bekend zijn met de pluimveesector en ook weten dat bloedluis daar een groot probleem is. Zij wilden daarvoor een oplossing bieden en dachten die te hebben gevonden met het middel Dega. Een middel waardoor de bloedluis beduidend langer wegbleef dan bij enig ander middel. Van professionele spelers op de (commerciële) markt mag deskundigheid worden verwacht van het terrein waarop zij zich begeven en dat zij op de hoogte zijn van de specifieke regelgeving die van toepassing is op hun activiteiten. Van hen mag daarnaast worden verwacht dat zij onderzoek doen en nagaan of het is toegelaten dat zij een bepaald ‘wondermiddel’ bij een voedselproducerend bedrijf gebruiken. Verdachten hebben diverse middelen bij [getuige 1] ingekocht en bij de bestrijding van bloedluis gebruikt, zonder enige – eigen – controle of deze middelen wel waren toegelaten. [verdachte 1] heeft verklaard dat [getuige 1] hem in juni 2016 heeft verteld dat de stof fipronil in Dega-16 zat, maar verdachten hebben ook toen geen nader onderzoek gedaan en zijn gewoon doorgegaan met het toepassen van het middel Dega-16 en de daarmee samenhangende “Dega-middelen”. Een dergelijk onderzoek hebben zij ook nagelaten ten aanzien van de door hen gebruikte middelen Fyprorein, Fyprocleaner, Mentho-boast en Miteclean.

De rechtbank is van oordeel dat op grond daarvan wettig en overtuigend kan worden bewezen dat [verdachte 1] en [verdachte 2] , als leidinggevenden van [verdacht bedrijf 1] en [verdacht bedrijf 2] , met hun handelen minst genomen bewust de aanmerkelijke kans hebben aanvaard dat zij niet-toegelaten biociden voorhanden en/of in voorraad hadden en hebben aangeboden en/of gebruikt.

4.4.2.5 Strafbaarheid rechtspersoon

De rechtbank is van oordeel dat aan de voorwaarden voor strafbaarheid van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] is voldaan, aangezien deze rechtspersonen geadresseerde zijn van de norm en de verboden gedragingen aan hen kunnen worden toegerekend, nu deze bij uitstek gelden als gedragingen verricht in de sfeer van deze rechtspersonen en aan hen dienstig zijn geweest. De rechtbank acht het opzet van deze rechtspersonen ook wettig en overtuigend bewezen, gelet op de door de vennoten verrichte handelingen en het door hen gevoerde beleid zoals hiervoor beschreven.

De rechtbank acht dan ook wettig en overtuigend bewezen dat verdachte het onder 2 en 4 ten laste gelegde samen met [verdacht bedrijf 2] heeft begaan.

Aan verdachte is ten laste gelegd dat zij zich schuldig heeft gemaakt aan het verkopen, te koop aanbieden, of afleveren van middelen bevattende de werkzame stof fipronil, terwijl zij wist dat die stof schadelijk is voor het leven of de gezondheid maar dat schadelijk karakter heeft verzwegen.

4.4.3.1 Waren verkopen/ te koop aanbieden/ afleveren

De rechtbank heeft reeds hiervoor onder 4.4.2.1 de conclusie getrokken dat [verdacht bedrijf 1] en [verdacht bedrijf 2] de in de tenlastelegging genoemde middelen voorhanden en/of in voorraad hebben gehad en op de markt hebben aangeboden en/of hebben gebruikt. Onder 4.4.2.1 zijn de feiten en omstandigheden vastgesteld, op basis waarvan de rechtbank die conclusie heeft getrokken en de rechtbank volstaat daarom met een korte opsomming van de belangrijkste punten en een verwijzing naar hetgeen zij eerder heeft overwogen.

[verdachte 1] en [verdachte 2] presenteerden zichzelf en hun vennootschappen als professionele bloedluisbestrijders. Op basis van werkbonnen en facturen van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] kan worden vastgesteld dat dit middel aan 283 unieke afnemers is afgeleverd en dat dit middel werd verkocht als onderdeel van hun bloedluisbestrijding.40

De rechtbank stelt vast dat [verdachte 1] en [verdachte 2] , als leidinggevenden van [verdacht bedrijf 1] en [verdacht bedrijf 2] , de middelen Dega en/of Dega16 en/of Dega P en/of Fyprorein en/of Fyproclean en/of Mentho-boast gedurende de ten laste gelegde periode te koop hebben aangeboden, verkocht, afgeleverd en hebben toegepast.

4.4.3.3 Schadelijk karakter

De rechtbank dient vervolgens vast te stellen of de onder 1 genoemde middelen schadelijk zijn voor het leven of de gezondheid in de zin van artikel 174 Sr. De rechtbank overweegt dat uit vaste jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat voor vaststelling van het schadelijk karakter niet is vereist dat de schade optreedt bij ieder (normaal) gebruik door elke mogelijke consument. Voldoende is dat vastgesteld wordt dat schade kan optreden als gevolg van elk gebruik waarmee redelijkerwijs rekening moet worden gehouden. Onder het bestanddeel ‘schadelijk voor het leven of de gezondheid’ vallen het leven en de gezondheid van mensen, dieren en planten.

Onder 4.4.2.3 heeft de rechtbank reeds vastgesteld dat Dega-16 een biocide is. Het gebruik van biociden is aan strikte Europese en nationale regelgeving onderworpen en mag slechts in beperkte situaties en onder strikte voorwaarden worden gebruikt. Uit overweging 1 van de BPR-verordening volgt dat dit onder andere zo is omdat door de intrinsieke eigenschappen en de bijpassende gebruikspatronen biociden gevaren kunnen inhouden voor mensen, dieren en het milieu. Fipronil is niet opgenomen in bijlage 1 van de Verordening (EU) nr. 37/2010, wat betekent dat het niet is toegelaten dit middel toe te passen bij voedselproducerende dieren, vanwege de gevaarlijke eigenschappen van het middel. Door middelen bevattende de werkzame stof fipronil toch te gebruiken hebben verdachten in strijd gehandeld met een strikt wettelijk kader, waardoor sprake was van een ongecontroleerd gebruik van een gevaarlijke stof bij voedselproducerende bedrijven.

Het toegepaste gebruik door [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] bestond eruit dat de middelen Dega, Dega-16, Dega P, Fyprorein, Fyproclean, Mentho-boast, alle met de werkzame stof fipronil, werden gespoten in stallen met en zonder kippen ter bestrijding van bloedluis. Door biociden op deze manier te gebruiken is te verwachten dat deze middelen ook op het voer, de mest, de kip en in het ei terechtkomen. Kippen en eieren die gegeten worden door mensen en mest die onder meer als bemesting op landbouwgrond wordt uitgereden. Verdachten hebben geen enkele voorzorgsmaatregel genomen om verspreiding van fipronil op genoemde wijze te voorkomen. Uit onderzoek aan eieren en genomen monsters van mest van bedrijven waar verdachten bloedluisbestrijding hebben gedaan, is ook daadwerkelijk gebleken dat fipronil in de kippen, eieren en mest terecht is gekomen.41 Meerdere pluimveehouders hebben verklaard dat zij hun mest uitrijden over hun eigen landbouwgrond dan wel dat het via derden wordt uitgereden over landbouwgronden, zodat ook bemesting, naast het consumeren van kippen en eieren, geldt als een gebruik waarmee verdachten redelijkerwijs rekening hadden moeten houden.42

De vraag wat de gevaren zijn van het gebruik van het middel fipronil in kippenstallen wordt in het rapport van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) van 31 juli 2019 als volgt beantwoord: “Fipronil breekt langzaam af onder de vorming van metabolieten die een vergelijkbare toxiciteit als fipronil zelf vertonen. Bij een ongecontroleerd gebruik van de stof fipronil in kippenstallen kan hierdoor een langdurige contaminatie van de kippen, eieren en mest optreden. Er is een risico voor een ongecontroleerde blootstelling van de boeren en een risico op verspreiding buiten de stallen met langdurige negatieve effecten op het milieu, bijvoorbeeld ook door het verspreiden van verontreinigde mest. Specifiek kan genoemd worden het risico voor bijen en het aquatisch milieu.”43

Het NFI heeft ook onderzocht of Dega-16 in dit concrete geval gevaarlijk kon zijn.44 Gelet op de toepassing van Dega-16 door [verdachte 1] en [verdachte 2] en hun vennootschappen is in het rapport onderscheid gemaakt tussen schadelijkheid voor leven of gezondheid van mensen bij de toepassing van de biociden door middel van verneveling in de pluimveestal, schadelijkheid voor leven of gezondheid van mensen door het eten van besmette eieren en gevaar voor leven of de gezondheid van mensen en dieren door het uitrijden van met fipronil besmette mest.

Uit het NFI rapport volgt dat de AOEL (Acceptable Operator Exposure Level) kan zijn overschreden, indien de pluimveehouder via een onbeschermde huid of via nat geworden werkkleding in contact is geweest met de nevel.45 Pluimveehouders hebben verklaard dat zij geen beschermende kleding of maskers hoefden te dragen als zij direct na de bloedluisbehandeling de stal ingingen. Zo verklaarde [pluimveehouder 1] : “Het middel was niet slecht voor je. De boer kon gewoon vijf minuten later de stal weer in als het rustig in de stal was” en [pluimveehouder 3] verklaarde: “Ook als ik naar achteren liep, dus in de volle nevel werd ik niet gewaarschuwd. Sterker nog; ze zeiden dat ik er zo in kon lopen”. De rechtbank is van oordeel dat er derhalve een reële kans bestond dat er gevaar voor de gezondheid kon optreden voor pluimveehouders die na de behandeling weer in de stallen rondliepen en werkten.

Met betrekking tot de aangetroffen fipronil in eieren concludeert het NFI op basis van de vastgestelde waardes, zoals de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI)46, dat de risico’s op gevolgen voor de lange termijn zeer klein zijn.47 Het NFI rekent met de waarde van 0,39 mg/kg, en komt tot de conclusie dat, uitgaande van een gemiddelde ei-consumptie, de inname bij de rekenwaarde onder norm van de ADI blijft. Dat er in het concrete geval, op basis van de gemeten waardes, geen concrete gezondheidsschade voor mensen te verwachten is, betekent niet dat gezondheidsschade voor mensen nooit kan optreden. Bij de ongecontroleerde toepassing van de biociden zoals door verdachten uitgevoerd is het niet uitgesloten dat er zodanige fipronil-waardes gemeten kunnen worden dat daadwerkelijke gezondheidsschade voor mensen, met name jonge kinderen, kan optreden. Zoals hiervoor overwogen kan bewezenverklaring van artikel 174 Sr volgen, niet alleen indien daadwerkelijk gezondheidsschade is opgetreden, maar dat voldoende is dat dergelijke schade kan optreden.

Blijkens het NFI-rapport kunnen voorts bij de concentraties fipronil, zoals die specifiek in dit geval in de mest zijn aangetroffen, met zekerheid “schadelijke effecten verwacht worden voor bodemdieren en het aquatisch milieu”.48

Gelet op het hiervoor overwogene en in het bijzonder in aanmerking nemende de inhoud van het NFI-rapport is de rechtbank van oordeel dat de middelen die de werkzame stof fipronil bevatten, schadelijke gevolgen voor het leven of gezondheid kunnen veroorzaken als gevolg van het gebruik waarmee [verdachte 1] , [verdachte 2] en hun vennootschappen redelijkerwijs rekening hadden moeten houden.

4.4.3.4 Wetende dat

Het bestanddeel ‘wetende dat’ ziet op het gegeven dat de verdachte met de schadelijke aard van de waren bekend is en is een uitdrukking van opzet die ook het voorwaardelijk opzet omvat.

Zoals gezegd waren verdachten steeds in een professionele hoedanigheid bezig met de uitoefening van bloedluisbestrijding. De rechtbank acht het van belang dat verdachten geen leken waren, maar professioneel gebruikers en zichzelf ook op die manier naar buiten toe hebben gepresenteerd. [verdachte 1] en [verdachte 2] moeten als professioneel bloedluisbestrijder hebben geweten dat biociden streng gereguleerd zijn en schadelijk zijn voor het leven of de gezondheid.

Door een niet-toegelaten biocide te gebruiken bij dieren die bestemd waren voor de voedselketen, zonder onderzoek te (laten) doen naar de mogelijke gevolgen daarvan, maakt naar het oordeel van de rechtbank dat verdachten bewust de aanmerkelijke kans hebben aanvaard dat zij middelen gebruikten die schadelijk waren voor het leven of de gezondheid.

4.4.3.5 Dat schadelijke karakter verzwijgende

Resteert de vraag of verdachten voor de pluimveehouders, die [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] inhuurden om in hun stallen de bloedluis te bestrijden, het schadelijk karakter van die middelen hebben verzwegen.

De afnemers van de biociden, de pluimveehouders, zullen ongetwijfeld uit hoofde van hun beroep kennis dragen omtrent de mogelijke schadelijke gevolgen van het gebruik van biociden. Dat ontheft verdachten echter niet van de plicht, telkens nog eens in het bijzonder te waarschuwen voor die schadelijke gevolgen.

[verdachte 1] heeft verklaard dat op het etiket van Dega-16 niet stond dat er fipronil in zat.49 Verschillende pluimveehouders hebben verklaard dat [verdachte 1] en [verdachte 2] niet precies wilden zeggen wat er in het middel zat en ook werden zij niet gewaarschuwd voor mogelijke schadelijke gevolgen voor mens, dier of milieu.50

De rechtbank acht daarmee wettig en overtuigend bewezen dat, [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] , zich, onder leiding van hun vennoten [verdachte 1] en [verdachte 2] , schuldig hebben gemaakt aan overtreding van het bepaalde in artikel 174 Sr.

4.4.3.6 Strafbaarheid van de rechtspersoon

De rechtbank is van oordeel dat aan de voorwaarden voor strafbaarheid van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] is voldaan, aangezien deze rechtspersonen geadresseerde zijn van de norm en de verboden gedragingen aan hen kunnen worden toegerekend, nu deze bij uitstek gelden als gedragingen verricht in de sfeer van deze rechtspersonen. De rechtbank acht het opzet van deze rechtspersonen ook wettig en overtuigend bewezen, gelet op door de vennoten verrichte handelingen en het door hen gevoerde beleid zoals hiervoor beschreven.

De rechtbank acht dan ook wettig en overtuigend bewezen dat verdachte het onder 1 ten laste gelegde samen met [verdacht bedrijf 2] heeft begaan.

4.4.3.6 Voorwaardelijke verzoek

Zoals blijkt uit de hiervoor opgenomen bewijsmiddelen heeft de rechtbank de getuigenverklaringen van [getuige 1] niet gebruikt voor het bewijs, zodat reeds daarom het voorwaardelijk verzoek [getuige 1] als getuige te horen wordt gepasseerd.

4.4.4.1 Redengevende feiten en omstandigheden

Hetgeen hiervoor onder 4.4.1.2 omtrent de regulatie en toelating van biociden is overwogen geldt eveneens voor de onder de feiten 3 en 5 genoemde middelen.

Op 7 juli 2017 hebben twee inspecteurs van de NVWA een controle uitgevoerd in een loods gelegen aan de [adres 2] te Lunteren, zijnde een bedrijfspand gehuurd door [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] . Daar troffen zij een aantal van de op de tenlastelegging onder 3 en 5 genoemde middelen aan. 51 Vervolgens heeft er op 10 augustus 2017 een doorzoeking van onder andere deze loods en de zich daarin bevindende bedrijfswagen plaatsgevonden, waarbij verschillende middelen in beslag zijn genomen.52 [verdachte 1] heeft ter zitting verklaard dat het klopt dat de in de tenlastelegging genoemde middelen in de loods gelegen aan de [adres 2] te Lunteren zijn aangetroffen en dat het zo kan zijn dat deze middelen niet-toegelaten biociden zijn.53

De in de tenlastelegging opgenomen middelen zullen hierna afzonderlijk en achtereenvolgend worden besproken.

Formaline

Tijdens de controle op 7 juli 2017 werd gezien dat er vijf bussen van 20 liter per stuk in de loods stonden en op 12 juli 2017 werden twee verpakkingen aangetroffen in de bedrijfswagen met kenteken 7-VXX-77.54 Op 10 augustus 2017 zijn vijf bussen van elk 20 liter in beslag genomen.55 Op het etiket stond het opschrift “formaldehyde 37%, cans 20 ltr, 21,6 kg, Breustedt Chemie B.V.”.56

Formaldehyde 37% is een biocide, nu het als een ontsmettingsmiddel werd gebruikt.57 Blijkens het biocidenregister van het Ctgb was de formaline die bij [verdacht bedrijf 2] / [verdacht bedrijf 1] werd aangetroffen gedurende de ten laste gelegde periode geen toegelaten biocide.58

Uit de administratie van [verdacht bedrijf 2] volgt dat zij in de jaren 2016 en 2017 in totaal 24.060 liter formaline heeft ingekocht.59 Uit de boekhouding van [verdacht bedrijf 2] valt af te leiden dat zij in de periode van 2015 tot en met 10 augustus 2017 in totaal (ongeveer) 33.594 liter formaline heeft gebruikt en afgeleverd.60 [verdachte 1] heeft verklaard dat de formaline werd gebruikt voor de ontsmetting van pluimveestallen.61

Kilcox

Op 7 juli 2017 werden in de loods tien flessen van 25 liter, een fles van 7,5 liter en zes lege flessen van het middel Kilcox aangetroffen. Op het etiket viel te lezen “een ontsmettingsmiddel met hoog rendement voor de ondersteuning van het management van ernstige ziekten (met inbegrip van coccidiosis en cryptosporidiose)”.62 De ziekten coccidiosis en cryptosporidiose worden veroorzaakt door parasieten en dat zijn schadelijke organismen.63 Nu Kilcox kennelijk tot doel had om schadelijke organismen te vernietigen kan worden geconcludeerd dat het een biocide is.64 Blijkens het biocidenregister van het Ctgb was Kilcox gedurende de ten laste gelegde periode geen toegelaten biocide in Nederland.65

Blijkens de administratie van [verdacht bedrijf 2] zijn in 2016 in totaal 91 flessen ingekocht bij [bedrijf 2] BVBA.66 Op 33 ontsmettingsformulieren staat vermeld dat Kilcox is gebruikt en werkzaamheden met dit middel zijn onder andere in Dalfsen verricht.67

Envirex en Virex

In de loods waren 67 zakken aanwezig met daarop de naam van het product “Envirex”. De tekst op het etiket was in het Engels en de vertaling van die tekst was: “Sterk absorberend hygiënisch stalstrooisel voor melkkoeien, varkens, pluimvee en paarden. Samenstelling: bevat een natuurlijk mengsel van silicaat, etherische oliën en plantenextracten met gewichtspercentage 2 van het biocideproduct VIREX”.68

Tevens werden er 33 emmers á 10 kg gezien, met daarop als productnaam “Virex”. Ook dit etiket was in het Engels en vertaald stond daar onder meer te lezen: “Dit desinfecteermiddel is goedgekeurd voor desinfectie daar waar gebruik van een goedgekeurd product vereist is volgens de beheersingsmaatregelen voor de volgende specifieke ziekte(n) beschikkingen: mond-en-klauwzeer, blaasjesziekte en pluimveeziekten”.69

Hieruit komt naar voren dat Virex een desinfectiemiddel is dat wordt ingezet ter beheersing van onder andere mond-en-klauwzeer, blaasjesziekte en pluimveeziekten en hiermee had het als doel om schadelijke organismen te vernietigen of af te schrikken of op andere dan op fysieke of mechanische wijze te bestrijden. Het middel Virex is daarom aan te merken als biocide en omdat het middel Envirex 2 procent van het middel Virex bevat is Envirex ook aan te merken als biocide. Op de verschillende verpakkingen stond telkens geen Nederlands toelatingsnummer.70

Uit een viertal facturen die [bedrijf 2] aan [verdacht bedrijf 2] stuurde blijkt dat in 2016 in totaal 158 verpakkingen Envirex en 72 verpakkingen Virex zijn ingekocht door [verdacht bedrijf 2] .71 In een e-mail van 31 december 2016 die [verdachte 2] namens [verdacht bedrijf 1] aan Corné de Bruin stuurde is te lezen dat op dat moment de voorraad van Envirex 60 stuks en van Virex 30 stuks is.72 In verkoopfacturen van [verdacht bedrijf 2] is te lezen dat deze middelen aan Nederlandse pluimveehouders zijn geleverd.73

Neporex

In de loods werden ook 22 zakken Neporex aangetroffen.74 Op het etiket van dit product stond vermeld: “toegestaan is uitsluitend het gebruik als insecticide ter bestrijding van vliegenlarven in mest en andere broedplaatsen in stallen en hokken.”75 Hieruit volgt dat Neporex een biocide is, nu het was bedoeld ter bestrijding van de vliegenlarven, zijnde schadelijke organismen. Het betrof een niet toegelaten middel in Nederland.76

Uit de administratie blijkt dat van dit middel door [verdacht bedrijf 1] in 2016 vier zakken van vijf kilogram zijn ingekocht en in 2017 zestien zakken van vijf kilogram door [verdacht bedrijf 2] .77 [verdachte 1] heeft verklaard dat de Neporex is ingekocht bij [bedrijf 2] in België en dat het bestemd was voor de handel.78 Uit verkoopfacturen blijkt dat dit middel is geleverd aan Nederlandse pluimveehouders.79

Fatal

In de loods werden diverse verpakkingen Fatal haverkorrels en Fatal pasta aangetroffen. Blijkens de verpakkingen was het middel bestemd om ratten en muizen te bestrijden.80 Ratten en muizen zijn schadelijke organismen. Geconcludeerd kan worden dat Fatal een biocide is nu het middel bedoeld was om muizen en ratten mee te vernietigen of af te schrikken of op andere dan op fysieke of mechanische wijze te bestrijden.

Op de verschillende aangetroffen verpakkingen werd telkens geen toelatingsnummer aangetroffen.81 Daaruit lijdt de rechtbank af dat Fatal een op grond van de Biocidenverordening niet een in Nederland toegelaten biocide was.

Uit een factuur van 8 mei 2016 uit de aan- en verkoop administratie van [bedrijf 2] blijkt dat [verdacht bedrijf 2] een zak Fatal haverkorrels van 5 kg heeft ingekocht.82 [verdachte 1] heeft verklaard de Fatal te hebben ingekocht.83

Lurectron

Tot slot werd in de loods 1 spuitbus Lurectron aangetroffen, op welke verpakking stond te lezen “tegen vliegende en kruipende insecten” en “Werkzame stof Dichloorvos, Toelatingsnummer 11016N”.84 Het middel heeft aldus de bedoeling om vliegende en kruipende insecten – zijnde schadelijke organismen – te bestrijden, en is daarom een biocide. Hoewel op de verpakking een toelatingsnummer staat blijkt uit het Ctgb register dat de toelating van Lurectron per 1 november 2012 was ingetrokken en dat er een opgebruiktermijn was vastgesteld tot 1 november 2013.85

De rechtbank is van oordeel dat wettig en overtuigend kan worden bewezen dat [verdacht bedrijf 1] , tezamen en in vereniging met [verdacht bedrijf 2] , onder leiding van [verdachte 1] en [verdachte 2] , opzettelijk, in de zin van willens en wetens, de onder 3 en 5 genoemde niet-toegelaten biociden voorhanden en/of in voorraad hadden en hebben aangeboden en/of gebruikt.

4.4.4.2 Strafbaarheid rechtspersoon

De rechtbank is van oordeel dat aan de voorwaarden voor strafbaarheid van [verdacht bedrijf 2] en [verdacht bedrijf 1] is voldaan, aangezien deze rechtspersonen geadresseerde zijn van de norm en de verboden gedragingen aan hen kunnen worden toegerekend, nu deze bij uitstek gelden als gedragingen verricht in de sfeer van deze rechtspersonen. De rechtbank acht het opzet van deze rechtspersonen ook wettig en overtuigend bewezen, gelet op door de vennoten verrichte handelingen en het door hen gevoerde beleid zoals hiervoor beschreven, welke gedragingen aan beide vennootschappen kunnen worden toegerekend.

De rechtbank acht dan ook wettig en overtuigend bewezen dat verdachte het onder 3 en 5 ten laste gelegde samen met [verdacht bedrijf 2] heeft begaan.