Uitspraken

Omdat het verwijt van eisers er in de kern op neerkomt dat de minister vóór maar zeker na Huizinge had moeten bewerkstelligen dat uit het Groningenveld geen of minder gas zou worden gewonnen en een dergelijke ingreep een voor beroep vatbaar besluit van de minister vergt, heeft de rechtbank de Staat en eisers bij gelegenheid van het pleidooi verzocht om zich uit te laten over de vraag of het leerstuk van de formele rechtskracht en de uitspraak de Raad van State van 18 november 2015 waarbij het Instemmingsbesluit met het winningsplan 2013 is vernietigd, invloed hebben op de uitkomst van deze procedure en zo ja welke.

De Staat heeft zich vervolgens op het standpunt gesteld dat het beginsel van formele rechtskracht niet speelt omdat eisers aan hun vordering niet de besluitvorming over de opeenvolgende winningsplannen, maar het feitelijk handelen casu quo nalaten van de Staat ten grondslag hebben gelegd. De Staat meent dat de rechtbank buiten de grenzen van de rechtsstrijd treedt indien zij een oordeel zou geven over (de formele rechtskracht van) de besluiten en stelt dat de uitspraak van de Afdeling om dezelfde reden geen implicaties heeft voor dit geding.

Ook eisers hebben aangevoerd dat de rechtbank niet naar het leerstuk van de formele rechtskracht hoeft te kijken.

Wanneer tegen een besluit van een bestuursorgaan een met voldoende waarborgen omklede bestuursrechtelijke rechtsgang heeft opengestaan, dient de burgerlijke rechter, zo deze rechtsgang niet of niet met succes is gebruikt, ervan uit te gaan dat het desbetreffende besluit zowel wat haar wijze van tot stand komen als wat haar inhoud betreft, in overeenstemming is met de desbetreffende wettelijke voorschriften en met algemene rechtsbeginselen. Ingeval de bestuursrechtelijke rechtsgang wel is gebruikt en heeft geleid tot een uitspraak van de bestuursrechter dient de civiele rechter uit te gaan van de juistheid van de desbetreffende uitspraak. De gedachte achter deze door de Hoge Raad in diverse uitspraken gehanteerde - door de rechter ambtshalve toe te passen, vgl. HR 3 november 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZC1868 - regel is een doelmatige taakverdeling tussen de bestuursrechter en de burgerlijke rechter, waarbij als uitgangspunt heeft te gelden dat ten aanzien van overheidsbesluiten de beslissing omtrent de vraag of het besluit jegens een belanghebbende als onrechtmatig moet worden aangemerkt, in een bestuursrechtelijke procedure wordt genomen.

De vraag of de Staat aansprakelijk is voor schade als gevolg van feitelijke handelingen die hij heeft verricht of nagelaten, kan wel aan de burgerlijke rechter worden voorgelegd.

Eisers hebben bij akte na pleidooi aangevoerd dat voor wat betreft periode vóór

31 januari 2015 in dit geval een uitzondering op het beginsel van formele rechtskracht moet worden gemaakt omdat in deze zaak sprake is van een dusdanig zaaksoverschrijdend maatschappelijk belang dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat de Staat zich op dat beginsel beroept en de vordering enkel op strikte toepassing van dat beginsel zou stranden. In dit verband hebben eisers zich beroepen op een uitspraak van de rechtbank Overijssel van 28 oktober 2015 waarin verwezen wordt naar een uitspraak van de Raad van State op 18 november 2015. Dat betreffen uitspraken van bestuursrechters waarin vanwege het zaaksoverschrijdend maatschappelijk en juridisch belang appelanten ontvankelijk zijn verklaard, hoewel onduidelijk was of appelanten aangemerkt konden worden als ‘belanghebbende’ in de zin van artikel 1:2 Awb. Die uitspraken zijn echter niet relevant voor de vraag of het beginsel van formele rechtskracht in de weg staat aan de ontvankelijkheid van eisers bij de burgerlijke rechter. Het gaat hier om competentieafbakening tussen de bestuursrechter en de burgerlijke rechter. Daarbij doet niet ter zake of er een zaaksoverschrijdend maatschappelijk belang met de vorderingen gediend is. Daarom dient dit verweer van eisers te worden verworpen.

4.1.12.1. Eisers menen dat de minister al voor de beving in Huizinge maatregelen had moeten treffen en verwijzen daarbij naar het rapport van de OvV. De Staat heeft daartegenover gesteld dat de minister in die periode is afgegaan op de rapporten van de onafhankelijke instanties die er toen lagen en dat deze geen, althans onvoldoende, signalen bevatten dat de gaswinning ernstigere gevolgen zou kunnen hebben dan lichte schade aan gebouwen en dat met de risicoaansprakelijkheid van artikel 6:177 lid 1 BW is voorzien in een adequate wettelijke regeling om bewoners voor dergelijke schade te compenseren. Eisers hebben die stellingname vervolgens niet gemotiveerd weersproken. Omdat de rechtbank ook anderszins niet is gebleken - ook het rapport van de OvV biedt daarvoor geen aanknopingspunten - dat de Staat al vóór de beving in Huizinge wist of had moeten weten dat de potentiële risico’s voor schade als de onderhavige zo groot waren dat de minister de (rechts)plicht had om de gasproductie te beperken, kan de Staat in zoverre geen onrechtmatig handelen of nalaten worden verweten.

4.1.12.2. Na de beving in Huizinge en zeker na het advies van SodM op 22 januari 2013 had de minister evenwel een andere afweging te maken dan voordien. De rechtbank verwijst in dit verband naar de uitspraak van de Afdeling van 18 november 2015. Die uitspraak betreft weliswaar het instemmingsbesluit van januari 2015 en het wijzigingsbesluit van juni 2015 betreffende de gaswinning in de periode 1 januari 2014 tot en met 30 september 2016, maar de door de Afdeling bij de desbetreffende besluiten geplaatste kanttekeningen zijn ook van belang bij de beoordeling van de vraag of de minister ambtshalve niet al eerder en tot een grotere reductie van de gaswinning had moeten besluiten. De Afdeling overweegt dat de minister op grond van artikel 36 Mbw voor het bepalen van de maximale hoeveelheid te winnen gas een afweging moet maken tussen enerzijds de veiligheid van de personen in het aardbevingsgebied en anderzijds de minimale hoeveelheid gas die zou moeten worden gewonnen om in een gemiddeld jaar leveringszekerheid te garanderen. In dat verband achtte de Afdeling niet deugdelijk gemotiveerd waarom een verdere beperking van de gaswinning dan tot de in het wijzigingsbesluit genoemde 33 miljard m3 per jaar niet mogelijk is, terwijl een verdere beperking wél bijdraagt aan de veiligheid in het aardbevingsgebied. Die vraag dringt zich naar het oordeel van de rechtbank temeer op voor de periode direct na de beving in Huizinge, aangezien de minister heeft toegelaten dat in het kalenderjaar 2013 53,87 miljard m3 en in het kalenderjaar 2014 42,41 miljard m3 gas is gewonnen. Daarbij wijst de rechtbank erop dat de minister geen gehoor heeft gegeven aan het advies van zijn eigen adviseur SodM van 22 januari 2013 om vanuit het oogpunt van veiligheid de gasproductie zoveel als mogelijk en realistisch was te beperken, terwijl vervolgens al in februari 2013 meerdere relatief zware aardbevingen elkaar opvolgden. Het argument van de minister dat er begin 2013 nog geen wetenschappelijk bewijs was dat een verlaging van de productie (op korte termijn) tot vermindering van de aardbevingen zou leiden is weinig overtuigend. Te minder omdat SodM de minister had laten weten dat NAM, KNMI en hij het erover eens zijn dat een relatie bestaat tussen het productietempo en het aantal en de sterkte van de bevingen. De Staat suggereert weliswaar dat de minimale leveringszekerheid in 2013 en 2014 hoger was dan de door GTS berekende 33 miljard m3 en/of dat andere zwaarwegende belangen in die jaren aan een lagere winning in de weg hebben gestaan, maar de Staat heeft niet onderbouwd dat en in hoeverre dit ook feitelijk het geval is geweest.

De rechtbank concludeert dat de minister gehouden was om de gasproductie met het oog op de veiligheidsrisico's voor inwoners in het Groningenveld zoveel als gelet op de leveringszekerheid mogelijk was te beperken en dat de Staat niet aannemelijk heeft gemaakt dat een eerdere reductie van de winning gelet op de leveringszekerheid niet mogelijk was. In de uitspraak van de Afdeling vindt de rechtbank daarvoor ook geen aanknopingspunten. In die uitspraak leest de rechtbank dat de Afdeling van oordeel is dat de minister, hoewel hij een ruime beoordelingsmarge heeft, gelet op de veiligheidsrisico's in het aardbevingsgebied een onjuiste afweging heeft gemaakt door de winningsplafonds hoger vast te stellen dan de hoeveelheid die volgens GTS met het oog op de leveringszekerheid in een gemiddeld jaar minimaal nodig is. De rechtbank sluit zich hierbij aan en concludeert dat de Staat zijn zorgplicht als bedoeld in 6:162 BW na de beving in Huizinge en het daaropvolgende rapport van SodM onvoldoende heeft ingevuld. Dat betekent dat de onder I door eisers gevorderde verklaring voor recht tegen de Staat toewijsbaar is, zij het beperkt tot de periode januari 2013 tot de uitspraak van de Afdeling van 18 november 2015. Dat de Staat zich niet aan die uitspraak heeft gehouden, is gesteld noch gebleken.

4.1.12.3. Een en ander is echter onvoldoende om te oordelen dat de Staat aansprakelijk is voor de schade waarvan eisers thans vergoeding vorderen. Daarvoor is namelijk nodig dat die schade door het gestelde 'toezichtsfalen' van de Staat na de beving in Huizinge en het rapport van SodM is ontstaan of toegenomen. Eisers hebben ook nadat de Staat een beroep had gedaan op het ontbreken van causaal verband tussen het aan hem gemaakte verwijt en de gestelde schade, niet onderbouwd dat en zo ja in hoeverre dit het geval is. Uit de uitspraak van de Afdeling volgt dat de gaswinning in het Groningenveld vooralsnog niet verder behoeft te worden beperkt dan tot 27 miljard m3 en eisers hebben niet onderbouwd dat de onderhavige schade niet zou zijn geleden indien de minister de gasproductie na de beving in Huizinge eerder tot dat niveau zou hebben teruggebracht.

4.1.13.1. In hun akte na pleidooi hebben eisers de grondslag van hun vorderingen aangevuld. Zij stellen daarbij, kort gezegd, dat het onrechtmatig handelen van de Staat (ook) gelegen is in feitelijk handelen. In dat verband voeren zij aan dat de minister niet heeft ingegrepen toen bleek dat in het gasjaar 2014 meer gas was gewonnen dan op grond van zijn laatste wijzigingsbesluit was toegestaan, de Staat blijkens het rapport van de OvV de burgers onvoldoende inzicht heeft geboden in de onzekerheden van het aardbevingsvraagstuk, een fundamenteel wetenschappelijk onderzoek op dit terrein had moeten initiëren, dat de Staat EBN onvoldoende heeft aangestuurd om verantwoordelijkheid te nemen voor de veiligheid en onvoldoende verantwoording heeft afgelegd aan en heeft gecommuniceerd met de inwoners van de provincie over het aardbevingsrisico.

4.1.13.2. De Staat en NAM hebben niet meer op deze nieuwe stellingen kunnen reageren.

Daartoe behoeven zij niet in de gelegenheid worden gesteld omdat de nieuwe stellingen niet tot toewijzing van de vorderingen kunnen leiden, aangezien eisers niets hebben gesteld waaruit het causaal verband tussen de aan de Staat verweten onder 4.1.13.1. bedoelde feitelijke handelingen en de gestelde schade kan worden afgeleid.

Eisers stellen dat NAM onrechtmatig handelt omdat zij inbreuk maakt op hun (eigendoms)recht, haar in artikel 33 Mbw vastgelegde zorgplicht schendt en in ieder geval handelt in strijd met hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt. Eisers voeren aan dat hun persoonlijke levenssfeer en levensvreugde en daarmee hun woongenot door de constante dreiging van de aardbevingen wordt aangetast en dat dit een inbreuk is op de integriteit van de persoon en de veiligheid van de woning. Er worden weliswaar verschillende maatregelen getroffen, maar daarmee wordt op geen enkele wijze de oorzaak van de problemen weggenomen, te weten de aardbevingen die het gevolg zijn van de bedrijfsactiviteiten van NAM.

NAM bestrijdt dat zij aansprakelijk is op grond van artikel 6:162 BW.

Niet in geschil is dat de aardbevingen in het algemeen het woongenot van bewoners van het Groningenveld aantasten en dat de bevingen het gevolg zijn van de bedrijfsactiviteiten van NAM. Er ontstaat schade aan de woningen en velen zijn bang voor hun veiligheid, ervaren spanningen en worden in hun dagelijks leven met de gevolgen van de aardbevingen geconfronteerd. Deze (over)last overschrijdt gezien de aard, de ernst en de duur daarvan de grenzen van hetgeen eisers in het maatschappelijk verkeer als ‘gewone’ hinder hebben te accepteren en vormt een inbreuk op hun eigendomsrechten en op hun recht op ongestoord woongenot. NAM, die deze onrechtmatige overlast als exploitant van Mijnbouwwerken heeft veroorzaakt, is daarom ook op grond van artikel 6:162 BW aansprakelijk voor de schade die inwoners daardoor lijden. Voor zover NAM aansprakelijk is voor door eisers geleden schade op grond van artikel 6:177 BW is zij dat derhalve eveneens op grond van artikel 6:162 BW. Dat NAM niet meer gas heeft gewonnen dan haar volgens de instemmingsbesluiten van de minister was toegestaan, neemt dit niet weg. NAM is en blijft steeds zelf verantwoordelijk voor schade die inwoners van het aardbevingsgebied als gevolg van haar bedrijfsactiviteiten lijden.

De onder I door eisers gevorderde verklaring voor recht zal dan ook worden toegewezen.

NAM heeft in haar akte reactie eiswijziging aangevoerd dat de vorderingen van eisers sub 1 en 2, 14, 20 en 21, 71, 96 en 97 in de zaak met zaaknummer C/19/109028

( [EISER D] c.s.) en eiser sub 20 in de zaak met zaaknummer C/19/109680 ( [EISER H] c.s.) hoe dan ook niet toewijsbaar zijn omdat zij (inmiddels) met NAM een vaststellingsovereenkomst hebben gesloten waarbij zij finale kwijting zijn overeengekomen ten aanzien van schade als gevolg van aardbevingen en daaraan gerelateerde vorderingen.

Bij de uitleg van overeenkomsten zoals hier aan de orde komt het aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen van de overeenkomst mochten toekennen en op hetgeen zij, mede gelet op de maatschappelijke kring waartoe zij behoren en de rechtskennis die van hen kan worden gevergd, te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.

De overeenkomsten bevatten vrijwel alle een vertrouwelijkheidsbeding en ze zijn niet door NAM in het geding gebracht. Wel heeft NAM de verschillende kwijtingsbedingen geciteerd. Het meest ruim geformuleerde finale kwijtingsbeding (in de zaak met zaaknummer C/19/109028 - [EISER D] c.s. - bij eisers sub 1 en 2, 14, 20 en 21, 96 en 97) luidt:

Na het verrichten van de in het vorige artikel genoemde handelingen, zullen Partijen over en weer finaal gekweten zijn en niets meer van elkaar te vorderen hebben betreffende schade als gevolg van geïnduceerde aardbevingen of daaraan gerelateerde vorderingen. Partijen verlenen elkaar volledige en onherroepelijke kwijting. Deze finale kwijting is onverkort van toepassing, ook al mochten er feiten en/of omstandigheden bekend worden die op het moment van het ondertekenen van deze Vaststellingsovereenkomst niet bekend waren of konden zijn.

Ook zijn er minder ruim geformuleerde kwijtingsbedingen, waarbij de kwijting zich beperkt tot schade aan de boerderij of de woning en daaraan gerelateerde vorderingen (in de zaak met zaaknummer C/19/109028 - [EISER D] c.s. - bij eiser sub 71), of tot de materiële schade (in de zaak met zaaknummer C/19/109680 - [EISER H] c.s. - bij eiser sub 20).

Eisers stellen dat zij door de aardbevingen niet alleen vermogensschade maar ook immateriële schade lijden en recht hebben op vergoeding daarvan. Zij voeren daartoe het volgende aan. Eisers zijn woonachtig in het gebied waar veelvuldig aardbevingen voorkomen, althans hebben daar een woning of een woning gehad. Als gevolg van de constante dreiging van aardbevingen hebben zij angst, zorgen, ergernis, overlast onbehagen en in sommige gevallen lichamelijke en (ernstige) psychische klachten en zijn zij in hun woongenot aangetast. Veel inwoners leven (voortdurend) in angst: wanneer komt de volgende beving? Met betrekking tot de afhandeling van de fysieke schade heeft NAM weliswaar een procedure in het leven geroepen, maar die verloopt voor heel veel mensen niet naar tevredenheid. Als de schade al is hersteld, dan ontstaat na een volgende beving weer nieuwe schade. Het gevolg is dat veel mensen in het aardbevingsgebied lange tijd met schade zitten die niet wordt hersteld of vergoed door NAM of voortdurend aannemers over de vloer hebben, waardoor hun levensvreugde en daardoor hun woongenot ernstig wordt verstoord. Veel inwoners maken zich ook zorgen over de waarde van hun woningen. Uit onderzoeken blijkt dat die waarde als gevolg van de aardbevingen is gedaald. De woningen zijn vaak onverkoopbaar, waardoor mensen zich gevangen voelen in hun huis, niet weg kunnen uit het gebied, financiële zorgen hebben en hun toekomstplannen in rook op zien gaan. Uit onderzoeken naar de effecten van de aardbevingen komt naar voren dat de impact op het dagelijks leven en het welzijn van de mensen groot is en de aantasting van hun woongenot enorm. De psychische of lichamelijke klachten alsmede de aantasting van het woongenot leiden tot immateriële schade in de zin van artikel 6:106 BW.

Eisers voeren aan dat voor toepassing van dat artikel weliswaar in beginsel vereist is dat de benadeelde geestelijk letsel heeft opgelopen in de zin van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld, maar dat dit uitzondering lijdt indien een ernstige inbreuk wordt gemaakt op een fundamenteel recht dat beoogt de kernbelangen van de menselijke persoonlijkheid (de persoonlijke levenssfeer) te waarborgen. Voor alle 127 eisers geldt dat sprake is van gevoelens van onbehagen, ergernis en gederfde levensvreugde doordat het woongenot door de onrechtmatige gedragingen van NAM en/of de Staat gedurende een lange periode al afwezig is en het er niet naar uitziet dat dit (spoedig) terug zal keren. Daarmee is sprake van een aantasting in de persoon op andere wijze. Eisers refereren in dit verband aan arresten van de Hoge Raad, te weten HR 9 juli 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO7721 (Groninger Oudejaarsrellen) en HR 18 maart 2005, ECLI:NL:HR:2005:AR5213 (Baby Kelly).

Eisers verwijzen ter onderbouwing van hun schade onder meer naar de onder 2.12. genoemde rapporten over het welbevinden van de inwoners in het aardbevingsgebied en naar de persoonlijke verklaringen die zij hebben overgelegd.

Bij zes eisers, te weten eisers 8, 14, 15, 20 en 34 in de zaak C/19/109028 ( [EISER D] c.s.) en

eiser 5 in de zaak met zaaknummer C/19/109680 ( [EISER H] c.s.) is tevens sprake van psychisch letsel als gevolg van de aardbevingen en de implicaties daarvan.

De rechtbank overweegt dat uit artikel 6:95 BW volgt dat ander nadeel dan vermogensschade (‘immateriële schade’) slechts voor vergoeding in aanmerking komt voor zover de wet dat bepaalt. Wanneer dat het geval is, is - voor deze zaak - uitgewerkt in artikel 6:106 lid 1 sub b BW, waarin staat dat recht bestaat op schadevergoeding indien de benadeelde lichamelijk letsel heeft opgelopen, in zijn eer of goede naam is geschaad of op andere wijze in zijn persoon is aangetast.

Eisers beroepen zich op de laatstgenoemde categorie; zij stellen dat zij door de aardbevingen en de gevolgen daarvan op andere wijze in hun persoon zijn aangetast.

Het geschil van partijen betreft in wezen de vraag of de gevolgen van de aardbevingen van dien aard en ernst zijn dat ook zonder dat psychisch letsel is of kan worden aangetoond, sprake is van een ernstige inbreuk op een fundamenteel persoonlijkheidsrecht die vergoeding van immateriële schade rechtvaardigt.

De rechtbank merkt op dat NAM niet kan volhouden dat voor (alle) inwoners in het aardbevingsgebied sprake is van 'gewone hinder' die hen niet direct persoonlijk raakt. Daarmee bagatelliseert NAM de situatie en doet zij velen tekort. Uit de onderzoeken blijkt dat de aardbevingen diep ingrijpen op het leven van veel inwoners en de directeur van NAM en de minister hebben dit in hun uitspraken ook onderkend. Dat dit zo is, blijkt ook wel uit de grote hoeveelheid schademeldingen en de (bouwkundige) maatregelen die (moeten) worden getroffen om veiligheidsrisico's te beperken en het leefklimaat te verbeteren. Veel inwoners ervaren de situatie als (zeer) belastend en vrijwel alle eisers schetsen in hun persoonlijke verklaringen dat dit ook voor hen zo geldt.

Vraag is of de aard en de ernst van de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen en de gevolgen daarvan zodanig zijn dat gesproken kan worden van een aantasting in de persoon. Dat betekent dat moet worden beoordeeld

(I) of NAM inbreuk maakt op een fundamenteel persoonlijkheidsrecht,

(II) of die inbreuk ernstig is en

(III) of de gevolgen van de inbreuk eisers rechtstreeks treffen.

De rechtbank is met eisers van oordeel dat het recht op eerbiediging van de integriteit van hun persoon, de veiligheid van hun woning en hun persoonlijke levenssfeer belangrijke fundamentele rechten zijn. De inbreuk die daarop door NAM wordt gemaakt is in veel gevallen ook ernstig, want in een groot deel van het Groningenveld worden inwoners gedurende langere tijd geconfronteerd met aardbevingen en/of de dreiging van (zwaardere) aardbevingen, die hun lijf en goederen kunnen schaden. Dit gaat verder dan een enkele aantasting van het milieu als zodanig. Uit de diverse onderzoeken die zijn overgelegd en de maatregelen die door NAM en de Staat worden getroffen blijkt dat de aardbevingen bij veel inwoners ten koste gaan van hun welzijn, hun levensvreugde en hun toekomstplannen. Mensen vrezen voor hun eigen veiligheid en die van hun dierbaren, hebben financiële zorgen omdat zij zich gevangen voelen in een woning die minder waard wordt en onverkoopbaar is, hebben spanning en frustraties over de schades die ontstaan en over de financiële afwikkeling en het herstel daarvan en hebben in algemene zin verdriet om wat zij kwijt zijn geraakt. De situatie in het aardbevingsgebied is in die zin vergelijkbaar met de zaak van de Groninger Oudejaarsrellen dat gevoelens van angst, onveiligheid en onzekerheid met betrekking tot lijf en goed aan de orde zijn. Bovendien gaat het in de onderhavige zaak om een veel langere periode die tot op de dag van vandaag voortduurt en voor onbepaalde tijd blijft voortduren. De Afdeling heeft in haar uitspraak van 18 november 2015 geoordeeld dat de aard en de schaal van de met de gaswinning gepaard gaande gevolgen zodanig zijn, dat de in de artikelen 2 en 8 EVRM genoemde grondrechten (te weten het recht op bescherming van leven en het recht op eerbiediging van privé leven, familie- en gezinsleven en woning) van toepassing zijn. Er is sprake van een ingrijpende en langdurige aantasting van de directe private woonomgeving van mensen en het is onzeker hoe lang en hoe intensief die aantasting nog zal voortduren. De rechtbank wijst erop dat Staat in zijn conclusie van antwoord heeft gesteld dat de aard en omvang van geïnduceerde aardbevingen waarschijnlijk nooit exact kunnen worden vastgesteld en dat daarover in elk geval tot op heden onzekerheid bestaat.

NAM werpt terecht op dat het in deze zaak niet gaat om die situatie die geldt voor bewoners in het aardbevingsgebied in het algemeen en dat onderzoeken en enquêtes niet bepalend zijn voor het antwoord op de vraag of bij elke individuele eiser gesproken kan worden over een aantasting in de persoon. Eisers hebben echter nagenoeg allemaal persoonlijke verklaringen in het geding gebracht (soms van de hand van hun partner of een hulpverlener) waarin wordt beschreven dat de gevolgen van de aardbevingen hen rechtstreeks raken en dat deze in rechtens relevante mate een negatieve invloed hebben op hun woongenot en levenssfeer. Of de zorgen die eisers benoemen overwegend betrekking hebben op hun persoonlijke veiligheid, op de waarde- en verkoopbaarheid van hun woning of op de (overlast door) de schade-afwikkeling, en of sprake is van angst, verdriet of boosheid acht de rechtbank (in deze hoofdprocedure) niet van belang. Zowel in het ene als in het andere geval is sprake van een aantasting van welzijn en levensvreugde door de aardbevingen. Daarom zal de rechtbank, behoudens ten aanzien van de in 4.4.9 te noemen eisers, voor recht verklaren dat sprake is van een aantasting in de persoon op ander wijze in de zin van artikel 6:106 lid 1 b BW en de vorderingen onder II, III, IV en V ten aanzien van NAM toewijzen.

In hoeverre dit in individuele gevallen een vergoeding voor immateriële schade rechtvaardigt, is afhankelijk van alle omstandigheden van het geval, zoals de frequentie en zwaarte van de aardbevingen waarmee een eiser wordt geconfronteerd, de periode waarin dat het geval is (geweest), de ernst van de schade aan zijn of haar woning en de afhandeling daarvan en de (gezondheids)klachten waartoe de aardbevingen concreet leiden. Dit zal moeten worden beoordeeld in afzonderlijke schadestaatprocedures, waarin al die vragen in volle omvang aan de orde komen. De rechtbank is - anders dan NAM bepleit - niet in staat die schade reeds nu te begroten en acht dat gelet op het hoogstpersoonlijke karakter en het grote aantal eisers om proceseconomische redenen ook niet opportuun.

NAM betwist de vordering. Zij stelt dat gevoelens van ergernis, angst, frustratie en verdriet immaterieel nadeel opleveren. Vorderingen tot vergoeding van zulk nadeel worden beheerst door het limitatieve stelsel van artikel 6:106 BW. NAM erkent dat gemis van genot tot grote ergernis kan leiden, maar die ergernis is geen vermogensschade. Volgens NAM is er pas vermogensschade als vaststaat dat sprake is van uitgaven ter verwerving van onstoffelijk voordeel die door aardbevingen hun doel (in rechtens relevante mate) hebben gemist. NAM is van mening dat geen van de eisers heeft geconcretiseerd welke uitgaven zijn gedaan die hun doel hebben gemist. NAM stelt dat het enkele feit dat eisers wonen in het gebied waar gevolgen van aardbevingen en aardbevingsrisico's worden ondervonden onvoldoende is. Volgens NAM kan pas sprake zijn van een vergoedingsplicht als sprake is van onrechtmatige hinder.

NAM voert verder aan dat dit deel van de vordering van eisers ziet op dezelfde schade als de vorderingen in de onder 2.13.2 genoemde WAG-procedure, omdat in die zaak in wezen niets anders is gevorderd dan de gekapitaliseerde uitgaven aan woonlasten die hun doel hebben gemist. Het is volgens NAM in strijd met de goede procesorde om dezelfde schade tegelijkertijd in twee verschillende procedures te vorderen. Daar komt nog bij dat de deelnemers aan de stichting WAG hun vordering aan die stichting hebben gecedeerd.

In zijn arrest van 5 december 2008 (ECLI:NL:HR:2008:BF1042) heeft de Hoge Raad geoordeeld dat wanneer iemand uitgaven heeft gedaan ter verkrijging van een op zichzelf niet op geld waardeerbaar onstoffelijk voordeel en hij dit voordeel heeft moeten missen, bij het begroten van de door hem geleden schade - die als vermogensschade moet worden aangemerkt - als uitgangspunt zal hebben te gelden dat de waarde van het gemiste voordeel moet worden gesteld op de voor het verkrijgen daarvan gedane uitgaven die hun doel hebben moeten missen, en dat indien deze schade op de voet van artikel 6:98 BW aan een ander kan worden toegerekend als gevolg van een gebeurtenis waarvoor deze aansprakelijk is, die ander deze schade in haar geheel zal moeten vergoeden, tenzij dit, alle omstandigheden van het geval in aanmerking genomen, onredelijk zou zijn.

De Hoge Raad overwoog verder nog dat de uitgaven hun doel in rechtens relevante mate moeten hebben gemist en dat daarbij de bijzondere omstandigheden van het geval van belang zijn, zoals de tijd gedurende welke de zaak niet gebruikt kon worden en het functieverlies en de daardoor veroorzaakte genotsderving. De ergernis zelf, die door gering gemis van verwacht genot is teweeggebracht, is echter geen vermogensschade.

Eisers hebben niet alleen in algemene zin gesteld dat zij allen hypotheekrente betalen voor hun woning, maar - afgezien van eiser sub 68 in de zaak met zaaknummer C/19/109028 ( [EISER D] c.s.) en eiser sub 4 in de zaak met zaaknummer / rolnummer C/19/109680 / HA ZA 15-73 ( [EISER H] c.s.) - ook verklaringen overgelegd waarin zij hebben aangegeven in welke mate zij in het genot van hun woningen zijn gestoord. Veel eisers maken, onweersproken, melding van tocht, vochtproblemen, klemmende deuren en andere beperkingen in gebruiksmogelijkheden van hun woningen. NAM heeft verder niet betwist dat alle eisers een woning bezitten en evenmin dat zij daarvoor kosten hebben gemaakt. Onderzoeksrapportages bevatten ook aanwijzingen dat de waarde van in het aardbevingsgebied gelegen onroerend goed als gevolg van de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen vermindert. De rechtbank verwijst in dit verband naar wat zij onder de feiten onder 2.13. heeft opgenomen. Nu eisers hun kosten hebben gemaakt met betrekking tot het onverminderd gebruik en genot van hun woningen is voor allen, met uitzondering van de twee hiervoor genoemde eisers, sprake van uitgaven die hun doel in rechtens relevante mate hebben gemist waar deze uitgaven zien op het verminderde deel van dat gebruik en genot als gevolg van de aardbevingen. De twee hiervoor genoemde eisers zondert de rechtbank uit, omdat van hen geen verklaringen zijn overgelegd waaruit blijkt in welke mate zij in hun woongenot zijn gestoord.

Bij de bepaling van de hoogte van de schade in de schadestaatprocedure dient uiteraard te zijner tijd verdisconteerd te worden of en zo ja wanneer de desbetreffende eiser reeds een bedrag aan schadevergoeding heeft ontvangen uit hoofde van waardevermindering van zijn of haar woning in geval sprake is van pro saldo dezelfde schadeposten.

Eisers maken aanspraak op vergoeding van buitengerechtelijke kosten. Zij verwijzen daartoe naar hun productie 123, waarin een overzicht wordt gegeven van de uren en werkzaamheden die de advocaten van eisers in de periode 3 december 2014 tot en met februari 2015 hebben geregistreerd.

NAM stelt zich op het standpunt dat deze vordering dient te worden afgewezen. Volgens NAM zien de in genoemde productie gespecificeerde activiteiten op de instructie van de zaak, zodat toewijzing daarvan niet aan de orde is.

De vordering jegens NAM die is geformuleerd onder I (onrechtmatig handelen) is ten aanzien van alle eisers toewijsbaar.

De vorderingen onder II, III, IV en V (ter zake immateriële schade) zijn toewijsbaar, behoudens ten aanzien van eisers sub 5, 30, 39, 49, 61, 64, 66, 67, 68, 90, 91 en 100 in de zaak met zaaknummer C/19/109028 ( [EISER D] c.s.) en eiser sub 4 in de zaak met zaaknummer C/19/109680 ( [EISER H] c.s.).

De vorderingen onder VI en VII (ter zake vermogensschade door gemist onstoffelijk voordeel) zijn eveneens toewijsbaar, behoudens ten aanzien van eisers sub 1, 2, 14, 20, 21, 68, 71, 75, 96 en 97 in de zaak met zaaknummer C/19/109028 ( [EISER D] c.s.) en eisers sub 4 en 20 in de zaak met zaaknummer C/19/109680 ( [EISER H] c.s.).

De vordering onder VIII (vergoeding buitengerechtelijke kosten) wordt afgewezen.

De kosten aan de zijde van de Staat worden in beide zaken begroot op:

NAM zal als grotendeels in het ongelijk gestelde partij in beide zaken de proceskosten van eisers voor haar rekening moeten nemen. De rechtbank zal ook hier uitgaan van het liquidatietarief en aan eisers 4 punten toekennen tegen tarief II. Zij ziet geen aanleiding om over te gaan tot vergoeding van de werkelijke advocaatkosten. Te minder nu eisers voor hun deelname aan deze procedure een vast tarief van (in de meeste gevallen)

€ 25,00 verschuldigd zijn, waardoor hun werkelijk kosten voor rechtsbijstand en het liquidatietarief elkaar weinig zullen ontlopen.

De kosten aan de zijde van eisers in de zaak met zaaknummer C/19/109028 ( [EISER D] c.s.) worden begroot op:

De kosten aan de zijde van eisers in de zaak met zaaknummer C/19/109680 ( [EISER H] c.s.) worden begroot op: