Uitspraken

4.1.

Stemra heeft bezwaar gemaakt tegen de formulering van de eerste eis van 2Houses en de wijziging daarvan, omdat deze te onbepaald zou zijn. Om die reden heeft Stemra voor alle weren geconcludeerd tot niet-ontvankelijkheid van 2Houses. De rechtbank overweegt daarover als volgt.

4.2.

Naar het oordeel van de rechtbank is met de gebezigde formulering voldoende duidelijk dat de vordering uitsluitend ziet op het gebruik door 2Houses van enkele (“althans 5”) seconden van dít muzieknummer in déze speelfilm en niet – zoals Stemra betoogt – tevens op gebruik van andere korte muziekfragmenten in deze of andere film(s). Zowel de vordering als de wijziging daarvan zijn daarmee voldoende bepaald en derhalve niet in strijd met de eisen van een goede procesorde, zodat het bezwaar tegen de wijziging van eis ongegrond wordt verklaard. Dat brengt met zich dat het niet-ontvankelijkheidsverweer faalt en de rechtbank zal overgaan tot inhoudelijke beoordeling van het geschil.

4.3.

Gelet op hun verschil van inzicht omtrent het begrip “incidentele verwerking” in de zin van artikel 18a Aw, in samenhang met richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij (hierna: de Richtlijn), heeft de rechtbank partijen ter comparitie verzocht zich uit te laten over de noodzakelijkheid c.q. wenselijkheid van prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie van de EU (hierna: HvJEU).

4.4.

Bij conclusie van repliek heeft 2Houses daaromtrent – samengevat – geconcludeerd dat de term ‘incidentele verwerking’ in de zin van artikel 18a Aw op grond van de Richtlijn een unierechtelijk begrip is dat volgens haar autonoom en uniform moet worden uitgelegd. Het staat de Nederlandse wetgever volgens 2Houses dan ook niet vrij een eigen invulling aan artikel 5 lid 3 sub i Richtlijn te geven. De woorden ‘van ondergeschikte betekenis’ in artikel 18a Aw moeten worden gezien als een beoordelingskader voor het begrip ‘incidentele verwerking’. De omvang van het gebruik maakt daarbij niet direct uit, zolang het gebruik maar incidenteel is. Volgens de Richtlijn is bovendien geen vereiste dat het verwerkte werk om niet-commerciële redenen in het hoofdwerk is verwerkt. Voor de beantwoording van het onderhavige geschil hoeft dan ook, aldus nog steeds 2Houses, slechts aan het HvJEU gevraagd te worden of een bewuste keuze om een werk te verwerken in een ander werk wel of niet valt onder het begrip incidentele verwerking. Daarnaast heeft 2Houses nog een aantal aanvullende prejudiciële vragen voorgesteld.

4.5.

Bij conclusie van dupliek heeft Stemra – kort gezegd – het volgende aangevoerd. De exceptie van artikel 5 lid 3 sub i van de Richtlijn is facultatief, zodat lidstaten vrij zijn om te bepalen of ze die exceptie implementeren en hoe ze dat doen, mits daarbij wordt voldaan aan de driestappentoets. Van een autonoom unierechtelijk begrip is geen sprake. Het in overweging 31 van de Richtlijn verwoorde subsidiariteitsbeginsel brengt bovendien met zich dat harmonisatie van beperkingen niet verder gaat dan nodig is voor een goed functioneren van de interne markt. Aangezien de in artikel 18a Aw geïmplementeerde exceptie geen impact heeft op (het goed functioneren van) de interne markt, hoeft in het onderhavige geval ook niet geharmoniseerd te worden. Maar ook als ‘incidentele verwerking’ wel een autonoom unierechtelijk begrip zou zijn, valt opzettelijk gebruik van muziek in een speelfilm – ook volgens het recht van andere lidstaten – niet onder de exceptie. Er is volgens Stemra dus ook geen aanleiding om prejudiciële vragen aan het HvJEU te stellen. Daarnaast heeft Stemra bezwaar gemaakt tegen de ruime vraagstelling door 2Houses en heeft zij – subsidiair – zelf ook een aantal prejudiciële vragen voorgesteld.

4.6.

De rechtbank overweegt als volgt.

4.7.

In de preambule van de Richtlijn is – voor zover voor het onderhavige geschil van belang – onder meer het volgende opgenomen:

4.8.

In de Richtlijn zelf is – voor zover voor het onderhavige geschil van belang – onder meer het volgende opgenomen:

4.9.

Nederland heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een nadere (facultatieve) beperking op het auteursrecht in te voeren. De in bovenstaand citaat bedoelde restrictie is in de Auteurswet geïmplementeerd in artikel 18a Aw, welk artikel als volgt luidt:

4.10.

De vraag die allereerst beantwoord dient te worden, is of voor de uitleg van het begrip ‘incidentele verwerking’ als bedoeld in artikel 18a Aw de Auteurswet dan wel de Richtlijn tot uitgangspunt genomen dient te worden. De rechtbank overweegt daarover als volgt.

4.11.

Volgens vaste rechtspraak van het HvJEU, vereisen de eenvormige toepassing van het unierecht en het gelijkheidsbeginsel dat de bewoordingen van een bepaling van unierecht die voor de betekenis en de draagwijdte ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijst, normaliter in de gehele Europese Unie autonoom en uniform worden uitgelegd, rekening houdend met de context van de bepaling en het doel van de betrokken regeling (HvJ EU 21 oktober 2010, C-468/08 (Padawan) en HvJEU 3 september 2014, C-201/13(Deckmyn). In voormelde arresten wordt vervolgens vastgesteld dat een uitleg volgens welke het de lidstaten die de in het betreffende arrest aan de orde zijnde beperking hebben ingevoerd, vrij zou staan om de parameters ervan op een niet-geharmoniseerde en mogelijkerwijze van lidstaat tot lidstaat verschillende wijze nader in te vullen, zou indruisen tegen het doel van de Richtlijn. In het arrest van 10 april 2014, C-435/12 (ACI/Thuiskopie), overweegt het HvJEU dat het de lidstaten vrij staat om de verschillende uitzonderingen waarin artikel 5 van de Richtlijn voorziet al dan niet in te voeren, maar dat de lidstaten, wanneer zij eenmaal hebben besloten een bepaalde uitzondering in te stellen, deze coherent dienen toe te passen, zodat die uitzondering geen afbreuk doet aan de met de Richtlijn nagestreefde doelstellingen, bestaande in het verzekeren van de goede werking van de interne markt.

4.12.

De rechtbank maakt hieruit op dat het voor de beantwoording van de vraag of een begrip autonoom en uniform moet worden uitgelegd van belang is of de bewoordingen van de bepaling waarin dat begrip is opgenomen uitdrukkelijk verwijzen naar het recht van de lidstaten en of de bepaling waarin dat begrip is opgenomen afbreuk kan doen aan het doel van de Richtlijn, bestaande in het verzekeren van de goede werking van de interne markt. Dit laatste is in overeenstemming met overweging 31 van de preambule van de Richtlijn, waarin is overwogen dat de mate waarin beperkingen en restricties worden geharmoniseerd, moet worden bepaald aan de hand van de gevolgen ervan voor de goede werking van de interne markt.

4.13.

Dat artikel 5 lid 3 sub i van de Richtlijn niet uitdrukkelijk verwijst naar het nationale recht van de lidstaten, is een aanwijzing dat het begrip “incidentele verwerking” een autonoom unierechtelijk begrip is dat uniform moet worden uitgelegd.

4.14.

Stemra betoogt dat het begrip “incidentele verwerking” desalniettemin niet uniform hoeft te worden uitgelegd, omdat de interne markt nauwelijks door deze beperking wordt beïnvloed. Ter onderbouwing van dit standpunt wijst zij op de “Study on the implementation and effect in member states’ laws of Directive 2001/29/EC on the harmonization of certain aspects of copyright and related rights in the information society” van de Amsterdam Law School en het Institute for Information Law van februari 2007, en op een rapport van de Europese Commissie van 30 november 2007 (SEC (2007) 1556, (“Commission Staff Working Document, Report to the Council, The European Parliament and the Economic and Social committee on the application of Directive 2001/29/EC on the harmonization of certain aspects of copyright and related rights in the information society”). In eerstgenoemd stuk wordt de beperking ter zake van incidentele verwerking genoemd als één van de beperkingen die duidelijk een de-minimis karakter heeft en waarvan onwaarschijnlijk is dat deze relevant zijn voor de ontwikkeling van online business modellen en de werking van de interne markt. In het tweede stuk wordt een aantal beperkingen genoemd waarvan waarschijnlijk is dat deze de grootste impact hebben op (de ontwikkeling van) de digitale markt. De beperking betreffende incidentele verwerking maakt daar geen onderdeel van uit.

4.15.

De rechtbank is van oordeel dat op grond van deze stukken kan worden geconcludeerd dat een uitleg volgens welke het de lidstaten die de beperking van artikel 5 lid 3 sub i Richtlijn hebben ingevoerd, vrij zou staan om de parameters ervan op een niet-geharmoniseerde en mogelijkerwijze van lidstaat tot lidstaat verschillende wijze nader in te vullen, niet zou indruisen tegen het doel van de richtlijn. Met Stemra is de rechtbank dan ook van oordeel dat het begrip “incidentele verwerking” in artikel 5 lid 3 sub i van de Richtlijn geen autonoom unierechtelijk begrip is. Dat brengt met zich dat de Nederlandse wetgever, alsmede de Nederlandse rechter, een ruime (eigen) beoordelingsmarge toekomt. Voor het stellen van prejudiciële vragen ziet de rechtbank daarom geen aanleiding.

4.16.

Voor de uitleg van het begrip ‘incidentele verwerking’ en het begrip ‘van ondergeschikte betekenis’, dient (de totstandkoming van) artikel 18a Aw tot uitgangspunt genomen te worden. In de parlementaire geschiedenis bij voornoemd artikel is onder meer het volgende opgenomen:

4.17.

Gelet op de bovenstaande citaten is voor de beoordeling van de vraag of bij gebruik van een werk in een ander werk sprake is van ‘incidenteel gebruik’ in de zin van artikel 18a Aw bepalend of dat gebruik ‘van ondergeschikte betekenis’ is. Deze ondergeschiktheid moet worden beoordeeld naar de omvang (in kwantitatieve zin) en het gebruik (in kwalitatieve zin) van zowel het gebruikte werk als het werk waarin het gebruikt wordt, afgezet tegen alle omstandigheden van het desbetreffende gebruik. Ook bewust gebruik kan daar in beginsel onder vallen, zolang dat gebruik maar van ‘ondergeschikte betekenis’ is. Wanneer dat gebruik echter minder toevallig, dus meer bewust plaatsvindt, mogen daaraan strengere eisen worden gesteld.

4.18.

Voor wat betreft bedoelde kwantitatieve zin heeft 2Houses gesteld dat het fragment van de film waarin een deel van het muzieknummer wordt gebruikt slechts 3 seconden duurt, zijnde 1,5% van het hele het muzieknummer en 0,044% van de totale vertoningsduur van de speelfilm. Daartegenover heeft Stemra gesteld dat het fragment 5 (in plaats van 3) seconden duurt en dat de eerste tekstregel van het gekozen fragment in 7 van de 8 coupletten van het muzieknummer voorkomt en de tweede regel in alle 8 (twee keer). Gelet op de korte duur van het gebruik van het muzieknummer in de film, en gelet op het feit dat slechts een paar woorden uit het muzieknummer worden gebruikt, stelt de rechtbank vast dat dit gebruik in kwantitatieve zin van ondergeschikte betekenis is. Naar het oordeel van de rechtbank is het gebruik van het onderhavige fragment in kwalitatieve zin echter niet van ondergeschikte betekenis. Het volgende is daarvoor redengevend.

4.19.

Tussen partijen is niet in geschil dat het fragment waarin (een deel van) het muzieknummer ten gehore wordt gebracht is ‘gescript’. Het betreft derhalve een zeer bewuste keuze van de scriptschrijvers van de speelfilm om dit specifieke (onderdeel van het) muzieknummer te gebruiken. De keuze voor dit muzieknummer – gezongen door één van de hoofdrolspelers, die in de desbetreffende scène nogal prominent in beeld is – draagt bovendien sterk bij aan één van de verhaallijnen van de speelfilm (twee van de hoofdrolspelers vinden elkaar in hun voorliefde voor Franse chansons). In dit verband is mede van belang dat het in de speelfilm gezongen fragment een zeer herkenbaar en vele malen herhaald onderdeel is van het muzieknummer. Daar komt bij dat het bewuste fragment niet alleen in de speelfilm zelf, maar ook als onderdeel van de ‘trailer’ daarvan is opgenomen. Van algemene bekendheid mag worden geacht dat een trailer van een speelfilm in het algemeen bedoeld is om een zo groot mogelijk publiek in de film te interesseren. Om dat effect te bewerkstelligen, zullen in een trailer van een film doorgaans met name die fragmenten zijn opgenomen die (kunnen) leiden tot een zo groot mogelijke afzetmarkt voor de desbetreffende speelfilm. Anders dan 2Houses is de rechtbank dan ook van oordeel dat het gebruik van het muzieknummer de waarde van de speelfilm vergroot, waarmee tevens het commercieel belang van 2Houses bij dat gebruik gegeven is. Hoewel in de parlementaire geschiedenis wat dit betreft louter wordt gesproken van “het gebruik van bepaalde, weloverwogen gekozen geluidsfragmenten in een nieuw muziekwerk”, is de rechtbank van oordeel dat de wetgever hiermee slechts heeft bedoeld een (niet limitatief) voorbeeld te geven van gevallen waarin gebruik van een werk in een ander werk – hoewel van bescheiden omvang – niet is toegestaan. Ook in het onderhavige geval vindt het gebruik van het muzieknummer in de speelfilm immers plaats ‘met het oogmerk van integratie in en vergroting van de waarde van het nieuwe werk’. Daarmee is geen sprake (meer) van een verwerking van ondergeschikte betekenis.

4.20.

Met haar argument dat het door haar gekozen muzieknummer volledig ‘inwisselbaar’ is voor ieder ander Frans chanson, of – als de keuze zou zijn gemaakt om de hoofdrolspelers van Duitse Schlagermuziek te laten houden – een willekeurig lied van Danny Christian, miskent 2Houses dat zij in dat geval evenzeer een bewuste en niet toevallige keuze zou hebben gemaakt ‘met het oogmerk van integratie in en vergroting van de waarde van het nieuwe [film]werk’, in welk geval de exceptie evenmin van toepassing zou zijn en zij eveneens toestemming van de rechthebbenden zou hebben moeten verkrijgen, voor welke toestemming zij in dat geval ook een vergoeding aan Stemra zou hebben moeten betalen.

4.21.

Naar het oordeel van de rechtbank valt het gebruik van muziekwerken in filmwerken
– anders dan 2Houses heeft betoogd – bovendien onder de ‘normale exploitatie’ van de werken van rechthebbenden van (zowel muziek- als film)werken. Immers, filmmakers en producenten dienen in beginsel voor gebruik van rechtendragende (muziek)werken te contracteren met Stemra en te betalen voor dat gebruik. Slechts indien sprake is van gebruik dat valt onder één van de door de Nederlandse wetgever in de Auteurswet opgenomen excepties op het auteursrecht van de maker, of indien de gebruiker van een werk daarvoor uitdrukkelijke toestemming van de rechthebbende heeft, kan dat anders zijn. Dit in tegenstelling tot het incidenteel gebruik in een film van bijvoorbeeld een populair kledingstuk of bekend type auto, waarbij de normale exploitatie van een en ander niet is gelegen in het tonen c.q. ten gehore brengen van die werken, maar in de verkoop ervan.

4.22.

Van strijd met artikel 10 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) – op welke grondslag 2Houses haar vordering subsidiair baseert – is evenmin sprake. Weliswaar heeft een ieder op grond van dat verdragsartikel recht op vrijheid van meningsuiting, maar deze vrijheid is naar het oordeel van de rechtbank in casu niet in het geding. Het recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen, maar blijkens het tweede lid van artikel 10 EVRM kan de uitoefening van deze vrijheden worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van – onder meer – de bescherming van de rechten van anderen. Zo het gebruik van het muzieknummer al als een vorm van meningsuiting moet worden aangemerkt, bestaat de enige beperking op de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting van 2Houses om het fragment in de speelfilm op te nemen, uit een door de rechthebbenden op het muzieknummer aan het gebruik daarvan verbonden voorwaarde van betaling van een vergoeding (via Stemra) aan die rechthebbenden. Deze beperking is niet strijdig met artikel 10 EVRM en belet 2Houses niet onredelijk in haar vrijheid tot het uiten van haar (al dan niet artistieke) mening. Van een dringende noodzaak om het muzieknummer zónder die auteursrechtelijke vergoeding te verwerken in de speelfilm is niet gebleken.

4.23.

Het vorenstaande leidt tot de conclusie dat het gebruik van dít fragment van het muzieknummer in déze speelfilm geen ‘incidentele verwerking’ in de zin van artikel 18 Aw inhoudt en handhaving van het auteursrecht van genoemd fragment geen inbreuk op artikel 10 EVRM oplevert, zodat de gevorderde verklaring voor recht niet voor toewijzing in aanmerking komt.

4.24. 2

Houses zal als de in het ongelijk te stellen partij in de proceskosten worden veroordeeld. De kosten aan de zijde van Stemra worden, overeenkomstig het door haar met 2Houses overeengekomen tarief, begroot op:

- griffierecht 589,00

- salaris advocaat 8.000,00

Totaal € 8.589,00