Uitspraken

Overwegingen ten aanzien van het bewijs

Hierna onder paragraaf 5.3.1.1 volgt een weergave van de feitelijke gang van zaken, zoals daarvan uit de inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen blijkt. Die bewijsmiddelen zijn opgenomen in een bij dit vonnis gevoegde bijlage (bijlage 2). De bewijsmiddelen dienen op deze plaats als ingelast te worden beschouwd.

De rechtbank zal in respectievelijk de paragrafen 5.3.1.2 en 5.3.1.3 het bewijs van de ten laste gelegde voorbedachte raad en het terroristisch oogmerk beoordelen en daaraan ambtshalve korte overwegingen wijden.

Waar nodig of gewenst is in bewijsoverwegingen door middel van voetnoten verwezen naar de vindplaatsen van de bewijsmiddelen in het dossier.1

5.3.1.1 De feitelijke gang van zaken

In de tram

Verdachte is op 18 maart 2019 vanuit de woning van zijn moeder naar de tramhalte 24 Oktoberplein in Utrecht gelopen.2 Daar is hij om 10.41 uur in het achterste stel van de tram gestapt. Achter hem stapten [slachtoffer 12] , [slachtoffer 5] , [slachtoffer 11] en [slachtoffer 24] en [slachtoffer 25] (met hun baby in de kinderwagen) in. [slachtoffer 12] en [slachtoffer 11] zijn verderop in de tram gaan zitten en [slachtoffer 5] , [slachtoffer 24] en [slachtoffer 25] bleven achterin de tram staan. [slachtoffer 13] , [slachtoffer 26] , [slachtoffer 6] , [slachtoffer 1] , [slachtoffer 7] , [slachtoffer 2] , [slachtoffer 10] , [slachtoffer 9] , [slachtoffer 8] en [slachtoffer 3] bevonden zich op dat moment ook in de tram.3

Vrijwel direct nadat de tram vertrok heeft verdachte zijn pistool gepakt. Dat pistool was voorzien van een geluiddemper. Verdachte is richting de voorzijde van het tramstel gelopen en heeft zijn pistool op het achterhoofd van [slachtoffer 7] gericht. Verdachte haalde de trekker over, maar het pistool vuurde geen kogel af. Daarop is hij weer richting de achterzijde van de tram gelopen, met het pistool in zijn hand. Ongeveer halverwege de tram richtte verdachte zijn pistool op [slachtoffer 6] , haalde de trekker over, maar het pistool haperde opnieuw. Verdachte is daarop een klein stukje naar voren gelopen en heeft op [slachtoffer 1] geschoten. [slachtoffer 1] keek verschrikt op en greep naar haar borst. Verdachte schoot vervolgens weer op [slachtoffer 6] , die haar tas voor zich hield. [slachtoffer 6] werd nu wél door een kogel getroffen. Dit alles speelde zich af in een tijdsbestek van ruim 20 seconden.

Er ontstond paniek in de tram. [slachtoffer 11] , [slachtoffer 7] , [slachtoffer 9] en [slachtoffer 10] renden naar de voorzijde van de tram. Zij keken angstig om zich heen en duwden, klopten en ramden op de toegangsdeuren. Kort daarna is ook [slachtoffer 2] naar de voorzijde van de tram gelopen. [slachtoffer 13] is naar de achterzijde van de tram gerend, waar ze gehurkt voor [slachtoffer 5] is gaan zitten. Ook [slachtoffer 12] is opgestaan. Nadat verdachte op [slachtoffer 6] heeft geschoten, heeft hij zijn vuurwapen omhoog geheven richting [slachtoffer 12] , die hierop is weggedoken.

Verdachte is vervolgens naar de voorzijde van het tramstel gelopen, waar [slachtoffer 11] , [slachtoffer 9] , [slachtoffer 10] en [slachtoffer 2] nog steeds probeerden de deuren van de tram te openen. Daar aangekomen, schoot verdachte tweemaal op [slachtoffer 2] , die – zo bleek later – de kogels met de tas die hij ter bescherming voor zich hield heeft opgevangen. [slachtoffer 2] heeft zichzelf kleingemaakt en is gehurkt tegen de toegangsdeur gaan zitten.4 Bij de toegangsdeur aan de overzijde van het portaal zijn [slachtoffer 9] , [slachtoffer 10] en [slachtoffer 11] achter elkaar weggedoken. Ook zij hebben zich kleingemaakt. Op dat moment is de tram gestopt ( [slachtoffer 2] had eerder al aan de noodrem getrokken).5 Verdachte draaide zich om en schoot tweemaal op [slachtoffer 3] . Vervolgens is hij in de richting van de achterzijde van de tram gelopen. Hij heeft in het voorbijgaan nogmaals op [slachtoffer 1] geschoten. [slachtoffer 1] viel daarna van haar stoel op de vloer.

[slachtoffer 6] , [slachtoffer 12] en [slachtoffer 26] zijn kort daarvoor vanuit het middengedeelte naar de achterzijde van de tram gerend6, waar het [slachtoffer 13] lukte om de toegangsdeuren te openen.7 Verdachte is daarop verder in hun richting gelopen. [slachtoffer 6] en [slachtoffer 13] zijn vrijwel gelijktijdig uit de tram gesprongen, gevolgd door [slachtoffer 5] . [slachtoffer 6] is de straat op gerend en heeft een auto aangehouden.8 [slachtoffer 5] is bij haar sprong uit de tram ten val gekomen. Na [slachtoffer 5] verlieten ook [slachtoffer 26] , [slachtoffer 12] en [slachtoffer 25] en [slachtoffer 27] (met hun kinderwagen) de tram. Terwijl die kinderwagen nog half (klem) tussen de toegangsdeuren stond, richtte verdachte zijn wapen naar buiten op [slachtoffer 5] , die – met haar rug naar de toegangsdeuren – nog aan het opkrabbelen was. Verdachte schoot over de kinderwagen heen op [slachtoffer 5] .9 Zij werd getroffen en is op het wegdek blijven liggen.

Verdachte inspecteerde vervolgens de patroonhouder in zijn pistool, terwijl [slachtoffer 2] , [slachtoffer 11] , [slachtoffer 10] en [slachtoffer 9] aan de andere kant van de tram nog steeds probeerden de toegangsdeuren te openen. Uiteindelijk is [slachtoffer 11] erin geslaagd om een ruit uit één van de toegangsdeuren te schoppen. Verdachte is daarop in hun richting gelopen, heeft zijn pistool doorgeladen en is halverwege de tram over het lichaam van [slachtoffer 1] gestapt. [slachtoffer 11] , [slachtoffer 10] , [slachtoffer 9] en [slachtoffer 7] en [slachtoffer 8] , die zich inmiddels bij hen hadden gevoegd, zagen op dat moment kans om de tram door de opening in het raam te verlaten. [slachtoffer 2] is als laatste door het raam naar buiten gesprongen. Verdachte heeft vanuit de tram gericht op [slachtoffer 2] geschoten, die daarbij dodelijk werd getroffen.

Verdachte bleef achter in de tram en heeft zijn pistool even op een stoel gelegd. Hij heeft de houder uit zijn pistool gehaald en deze – naar de rechtbank aanneemt – met patronen geladen, terwijl [slachtoffer 3] op dat moment bewegingsloos achter hem in zijn stoel zat. Verdachte heeft de slede van zijn pistool naar achteren getrokken en – naar de rechtbank aanneemt – het wapen weer doorgeladen. Hij is vervolgens door de ingetrapte ruit in de deur de tram uitgestapt.

Al het voorgaande heeft zich afgespeeld in een tijdsbestek van ruim twee minuten. Verdachte heeft tijdens deze twee minuten meermalen: “Allah Akbar!” geroepen.

Buiten de tram

Buiten de tram zijn – onder anderen – [slachtoffer 20] , [slachtoffer 12] , [slachtoffer 14] , [slachtoffer 15] en [slachtoffer 16] [slachtoffer 5] te hulp geschoten. Zij hebben haar versleept in de richting van de auto’s die stonden opgesteld voor het stoplicht aan de Beneluxlaan.

Verdachte, die de tram had verlaten, is in versnelde pas en onderwijl schietend gelopen in de richting van het groepje mensen dat [slachtoffer 5] te hulp schoot. Hij riep daarbij: “Allah Akbar!”. Allen zijn op de vlucht geslagen, terwijl [slachtoffer 5] op het wegdek is blijven liggen. [slachtoffer 20] heeft zich achter een auto verscholen. Verdachte heeft zijn wapen op hem gericht, maar hij heeft niet geschoten. Vervolgens is verdachte doorgelopen, heeft zijn wapen gericht en één schot gelost. Die afgevuurde kogel heeft de auto van [slachtoffer 18] geraakt.

Verdachte is verder gelopen richting [slachtoffer 19] en [slachtoffer 4] , die nog in hun auto’s zaten. Hij heeft zijn wapen afwisselend op [slachtoffer 19] en [slachtoffer 4] gericht en hij heeft uiteindelijk tweemaal op [slachtoffer 4] geschoten, die daardoor schotverwondingen heeft opgelopen.

Verdachte is vervolgens in een Renault Clio gestapt die daar door de eigenaar in diens vlucht met draaiende motor is achtergelaten10 en hij is daarin weggereden in de richting van de Pijperlaan.11 Voorbij de bushalte op de Pijperlaan minderde verdachte vaart, om vanuit de auto in de richting van de zich aldaar bevindende personen te schieten, onder wie [slachtoffer 7] en [slachtoffer 17] . Bij die gelegenheid is niemand getroffen. Verdachte is vervolgens weggereden.

Op die dag was [slachtoffer 23] aan het werk op het 24 Oktoberplein, terwijl [slachtoffer 22] en [slachtoffer 21] zich in hun voertuigen bevonden, stilstaand voor het verkeerslicht. Zij zagen en hoorden dat verdachte in hun nabijheid op personen schoot en/of zijn vuurwapen op personen richtte.

De gevolgen voor [slachtoffer 2] , [slachtoffer 1] en [slachtoffer 3]

De verbalisanten die ter plaatse kwamen hebben om [slachtoffer 2] , [slachtoffer 1] en [slachtoffer 3] gereanimeerd. [slachtoffer 2] is echter op de plaats delict overleden. [slachtoffer 1] en [slachtoffer 3] zijn later die dag, op 18 maart 2019, in het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht overleden. [slachtoffer 4] is op 28 maart 2019 overleden ten gevolge van ernstige verwikkelingen van schotletsel in de buik.

De vluchtauto

De Renault Clio waarmee verdachte is gevlucht is korte tijd later aangetroffen op de Tichelaarslaan in Utrecht. Die auto stond daar met een nog draaiende motor en het raam aan de passagierszijde was gedeeltelijk geopend. In het midden, op het dashboard, lag een brief (van de Penitentiaire Inrichting Lelystad en aan verdachte geadresseerd) met daarop de volgende handgeschreven tekst:

“ik doe dit voor mijn geloof jullie maken moslims dood en willen jullie ons geloof van ons afpaken maar gaat niet lukken ALLAH is groot.”12

Aanhouding verdachte en doorzoeking woning

De politie heeft verdachte geïdentificeerd aan de hand van de beelden die zijn gemaakt in de tram en hij is op 18 maart omstreeks 18:20 uur aangehouden in een woning aan de [straat]13 te [woonplaats] . Op aanwijzen van verdachte is in een slaapkamer – in een ruimte in het matras – een vuurwapen met geluiddemper aangetroffen. Op die geluiddemper is door verdachte de volgende tekst geschreven:

“ [bijnaam] houd van ALLAH (cc) ALLAHU ER*** LA ILLAHE ILLALLAH MUHHAMEDUR RASULLU* LAH ALLAH is wetmaker SERIA is zijn worden demokrasi is de worden van mensen wie seria volgt gaat naar paradijs wie demokrasi volgt gaat naar hel jullie maken mensen dood die moslim zijn en ALLAH LAAT mij jullie dood maken vuul de pijn wat moslims vullen dan weten julli ook wat pijn is ik ken jullie en jullie weten niet ik ken allen ALLAH de weten!!!!”

Verklaringen verdachte

Verdachte heeft op 22 maart 2019 ten overstaan van de rechter-commissaris bekend dat hij de feiten heeft gepleegd. Hij heeft voorts verklaard: “Onze profeet, wat wij voor ons hebben en op ons hoofd dragen wordt door de karikatuurs van Nederland vernederd en verlaagd.

De Koran die wij ook op ons hoofd dragen, wordt op blote vrouwen geschreven en wordt laten zien als film. (…) 10 jaar lang worden onze broeders en zussen doodgeknald. Niemand zegt er wat van. Ik zeg zodra deze arm en deze hand leeft laat ik niemand met ons geloof spotten, ook al is het een Koning. (..) Ik heb mensen doodgeschoten. Ik ben thuisgekomen om tv te kijken en zag de burgemeester van Nederland en hij zei: Het is vandaag maandag, het is een zwarte dag voor ons. Voor ons is het al 10 jaar een zwarte dag. Julie komen met jullie democratie en geloof naar ons, waarom worden wij niet gerespecteerd. Waarom worden wij doodgemaakt? (…) Dat is waarom ik het gedaan heb. Ik wilde jullie laten zien dat jullie niet van diamant zijn en wij niet van zand. (…..) Al zou ik 1000 levens hebben, ik wil ze allemaal geven aan Allah. Ik ben voor niemand bang. (….) Weet u wat democratie is? 1 woord is 10 leugens met 20 hoestjes om het te verstoppen. (….) Dat heb ik ook in de demper van het pistool geschreven maar dat lezen ze allemaal niet. Ze lezen niet wat het belang is van de mensen maar alleen van de democratie. Daarom word ik pissig.”14

Verder heeft verdachte op 8 mei 2019 ten overstaan van de rechter-commissaris verklaard: “In naam van Allah (…). Ik ben degene die een tramaanslag heeft gedaan.”

Op de terechtzitting van 1 juli 2019, nadat hem de beschuldiging is voorgehouden reageerde verdachte: “Het betreft geen verdenking. Ik heb al bekend!”

5.3.1.2. Voorbedachte raad?

Aan verdachte is als feit 1 de moord (met terroristisch oogmerk) op [slachtoffer 3] , [slachtoffer 1] , [slachtoffer 2] en [slachtoffer 4] ten laste gelegd. Onder 2 en 3 zijn de pogingen tot moord (met terroristisch oogmerk) op [slachtoffer 6] , [slachtoffer 5] en [slachtoffer 7] ten laste gelegd.

Hoewel verdachte heeft bekend dat hij [slachtoffer 3] , [slachtoffer 1] , [slachtoffer 2] en [slachtoffer 4] om het leven heeft gebracht en ook heeft gepoogd om [slachtoffer 6] , [slachtoffer 5] en [slachtoffer 7] om het leven te brengen, is pas sprake van (poging tot) moord als vaststaat dat verdachte met voorbedachte raad heeft gehandeld, dus na kalm beraad en rustig overleg.

Volgens vaste rechtspraak moet voor een bewezenverklaring van het aan artikel 289 Wetboek van Strafrecht (Sr) ontleende bestanddeel ‘voorbedachten rade’ komen vast te staan, dat verdachte zich gedurende enige tijd heeft kunnen beraden op het te nemen of het genomen besluit en hij niet heeft gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat hij de gelegenheid heeft gehad na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. De enkele omstandigheid dat niet is komen vast te staan dat is gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, betekent overigens niet zonder meer dat sprake is van voorbedachte raad. Of voorbedachte raad bewezen kan worden, hangt sterk af van de hierboven bedoelde gelegenheid en van de overige feitelijke omstandigheden van het geval zoals de aard van het feit, de omstandigheden waaronder het is begaan en de gedragingen van de verdachte voor en tijdens het begaan van het feit. Dit is het door de rechtbank te hanteren toetsingskader.

Verdachte heeft in zijn verklaringen niet alleen bekend dat hij het is geweest die de ‘tramaanslag’ heeft gepleegd, hij heeft ook verklaard waarom hij dat heeft gedaan: “Jullie maken mensen dood die moslim zijn en Allah laat mij jullie dood maken.” Verdachte maakt onderscheid tussen enerzijds “wij” (moslims) en anderzijds “jullie” (niet moslims, voorstanders van de democratie). Het zijn volgens verdachte de niet moslims die de islam willen bespotten en vernietigen, die de moslims doden en die de profeet vernederen en verlagen. Verdachte heeft verklaard dat hij, zolang hij leeft, niemand met zijn geloof laat spotten. Verder heeft hij verklaard: “Ik wilde jullie laten zien dat jullie niet van diamant zijn en wij niet van zand (…).”

Deze aan het aan hem verweten gewelddadig handelen te relateren overwegingen laten zich niet anders begrijpen dan dat verdachte daarmee heeft willen laten zien dat “jullie” niet onaantastbaar zijn. Hieruit volgt dat het opzet van verdachte op zijn gewelddadig handelen zich tegen deze achtergrond heeft gevormd. Hij heeft nagedacht over zijn motieven, hij liep kennelijk al langere tijd rond met onvrede over bovenstaande, en hij wilde met dat handelen een statement maken door het stellen van deze daad. Het is dus al hierdoor dat niet aannemelijk is dat verdachte in en buiten de tram heeft gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling.

Daarbij komt, dat ook de volgende feiten en omstandigheden op het tegendeel wijzen.

Immers, – hoewel feitelijk niet bekend is geworden op precies welk moment verdachte het pistool bij zich heeft gestoken – vaststaat dat hij zijn pistool die dag droeg op het moment dat hij de woning van zijn moeder verliet. Aan de hand van met camera’s opgenomen en vastgelegde beelden is genoegzaam vast komen te staan dat verdachte vanaf het adres van zijn moeder rechtstreeks, zonder oponthoud naar de tramhalte 24 Oktoberplein is gelopen en daar in de tram is gestapt.15

Dat verdachte met het plan om de misdrijven te plegen de tram is ingestapt, blijkt in het bijzonder uit het feit dat hij de motieven voor zijn (voorgenomen) handelen daaraan voorafgaand op de geluiddemper van zijn pistool heeft geschreven. Op die demper staat – onder meer – geschreven: “Allah laat mij jullie dood maken.”

Wanneer verdachtes gewelddadige gedragingen in de tram geïsoleerd worden beschouwd blijkt ook uit de uiterlijke verschijningsvorm daarvan, dat verdachte niet steeds opnieuw heeft gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling. De met camera’s opgenomen en vastgelegde beelden van wat zich in de tram heeft voltrokken wijzen immers uit, dat verdachte tijdens de uitvoering van de aanslag (als samenstel van de ten laste gelegde feiten onder 1, 2 en 3) meerdere malen kennelijk rustig de tijd heeft genomen om zijn wapen opnieuw te laden. Zo op de beelden om 10.42.01 uur bijvoorbeeld te zien dat verdachte zijn pistool bekijkt, de patroonhouder controleert en de tijd neemt om zijn wapen opnieuw te laden. Pas om 10.42.23 uur, ruim 20 seconden later, loopt verdachte naar voren in de tram, waarbij hij het pistool doorlaadt. Ook om 10.42.40 uur is te zien dat verdachte kennelijk rustig zijn wapen aan het herladen is naast de bank waar hij eerder [slachtoffer 3] heeft neergeschoten. Hij legt het wapen daarbij zelfs even op een stoel. Na dat herladen laadt hij het wapen door. Hij is hiermee bezig totdat hij om 10.43.09 uur de tram verlaat.

Ook buiten de tram nam verdachte ogenschijnlijk rustig de tijd om te bepalen op wie hij zal gaan schieten. [slachtoffer 19] heeft verklaard over het moment waarop verdachte bij haar auto en de auto van [slachtoffer 4] aankomt: “Het leek alsof hij ienemienemutte deed.”16 Nadat hij tweemaal op [slachtoffer 4] had geschoten stapte verdachte in een auto en reed hij weg in de richting van de Pijperlaan. Daar aangekomen verminderde hij zijn snelheid om vervolgens uit het geopende portierraam aan de passagierszijde in de richting van de personen te schieten die zich op dat moment daar in de buurt bevonden. Ook hier is dan weer enige tijd verstreken.

Al het voorgaande voert tot de bewijsconclusie dat ook de onder 1, 2 en 3 ten laste gelegde voorbedachte raad voor bewezenverklaring in aanmerking komt. Ondubbelzinnig is komen vast te staan dat verdachte op tal van momenten in de gelegenheid is geweest – en deze ook telkens heeft kunnen benutten – om na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daden en zich daarvan rekenschap te geven.

5.3.1.3. Terroristisch oogmerk?

De rechtbank dient de vraag te beantwoorden of bij verdachte bij het aan hem onder 1, 2 en 3 verweten handelen ook een terroristisch oogmerk heeft voorgezeten.

Juridisch kader

Artikel 83a Sr bepaalt dat onder terroristisch oogmerk wordt verstaan het oogmerk om:

Voor het aannemen van het bestaan van een terroristisch oogmerk is voldoende dat één van de in artikel 83a Sr onderscheiden oogmerkvormen wordt bewezen. Het terroristisch oogmerk kan blijkens de wetgeschiedenis worden opgevat als een strafverzwarende omstandigheid bestaand in een bijkomend oogmerk.17 Dit betekent dat – in het kader van de beantwoording van de vraag of een misdrijf is begaan met een terroristisch oogmerk – niet beslissend is welk gevolg door de gedraging wel of niet kan worden verwezenlijkt, maar welk gevolg de dader met zijn gedraging daadwerkelijk beoogde.

Daarbij staat voorop, dat het terroristisch oogmerk niet hetzelfde is als iemands ideologische of religieuze motief, hoewel dit motief wel een rol kan spelen in het bewijs van het terroristisch oogmerk. Het gaat er met name om welk effect de verdachte met een gedraging wilde bereiken en dus niet om de vraag waarom de daad wordt gepleegd. Wanneer uit verklaringen van verdachte onvoldoende kan worden afgeleid wat verdachte met zijn daad wilde bereiken, kan het bewijs van het oogmerk uit objectieve feiten en omstandigheden worden afgeleid.

Het aanjagen van ernstige vrees

Vaststaat dat verdachte op klaarlichte dag in en bij een tram, ogenschijnlijk willekeurige mensen, te weten [slachtoffer 1] , [slachtoffer 2] , [slachtoffer 3] en [slachtoffer 4] met voorbedachte raad van het leven heeft beroofd. Daarnaast heeft verdachte toen en daar gepoogd [slachtoffer 6] , [slachtoffer 5] en [slachtoffer 7] met voorbedachte raad van het leven te beroven. Verder heeft hij buiten de tram, in een drukke straat, personen bedreigd, op de wijze als hierna te melden. Deze feiten en gebeurtenissen hebben niet alleen op de slachtoffers en hun naasten, maar ook op de omstanders en op de samenleving als geheel een enorme impact gehad. Op 18 maart 2019 werd – als gevolg van al het handelen van verdachte – het dreigingsniveau voor de provincie Utrecht naar het hoogste niveau verhoogd en verschillende gebouwen in Utrecht gingen “op slot”. Bewoners en bezoekers van Utrecht kregen het advies om binnen te blijven. Op last van de politie is aan onderwijsinstellingen gevraagd om leerlingen en studenten binnen te houden. Door de burgemeester van Utrecht is in de media te kennen gegeven dat ervan werd uitgegaan dat is gehandeld met een terroristisch motief. Een woordvoerder van de politie heeft op zijn beurt min of meer gelijkluidend verklaard. Er is sprake geweest van grote politie-inzet, het UMC opende een calamiteitenhospitaal, politieke partijen onderbraken hun campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen, de premier heeft zich via een landelijke televisie-uitzending tot de kijkers gericht, die burgemeester sprak van een zwarte dag voor de stad, en ook overigens is via de nationale televisie veel berichtgeving gewijd aan de zaak, waarbij gesproken werd over een (terroristische) aanslag.

Gelet op het huidige tijdsgewricht – waarin eerder ook in Europa en nota bene drie dagen voorafgaand aan het aan verdachte verweten handelen in Nieuw Zeeland terroristische aanslagen zijn gepleegd door het doden van willekeurige slachtoffers – is het even voorspelbaar als voorstelbaar dat de berichtgeving in de (sociale) media over deze aanslag mede ervoor heeft gezorgd dat (een deel van) de inwoners van de stad Utrecht en daarbuiten van Nederland daadwerkelijk bang is geworden.

Zoals reeds eerder opgemerkt is de juridische vraag echter of verdachte met zijn daden ook wilde bereiken dat (een deel van) de Nederlandse bevolking vrees werd aangejaagd. Het gaat er immers primair om wat verdachte wilde bereiken met zijn daden en niet wat het mogelijke effect ervan is geweest, en ook niet met welk motief verdachte zijn daden heeft gepleegd. Bij beantwoording van de vraag of de onder 1 tot en met 3 ten laste gelegde feiten door de verdachte zijn begaan met het oogmerk om (een deel van) de bevolking ernstige vrees aan te jagen heeft de rechtbank allereerst onderzocht wat verdachte heeft verklaard ten aanzien van zijn oogmerk.

Ten overstaan van de rechter-commissaris heeft verdachte op 8 mei 2019 verklaard: “Ik ben degene die een tramaanslag heeft gedaan. Eén ding moeten jullie goed begrijpen, Ik ben niet iemand die democraat is. Hoe jullie onze sharia de rug keren. [bijnaam] (de rechtbank begrijpt: verdachte) keert ook zijn rug naar jullie democratie. Ik zeg nogmaals ‘ik ben geen democraat. Ik ben volgeling van Sharia.’

Nu komt de echte reden waarom ik de aanslag heb gedaan. Moslims worden door Nederlandse militairen in Libië, Syrië Tsjetsjenië, Afghanistan, overal met Europa doodgemaakt en denken jullie nou echt dat wij niets terug zullen doen? President Rutte, na mijn aanslag, komt op tv. Ik zie met mijn eigen ogen de angst die hij heeft in zijn ogen en hij zegt ‘Fanatisme haalt ons niet weg van de democratie’. Hé luister, Rutte. Jij laat jouw democratie niet los, maar denk jij nou echt dat wij sharia los gaan laten? Dat dacht ik niet. Weet jij hoeveel koppen voor Islam is gerold? Omdat wij van Allah en Mohamed houden. En bereid zijn om dood te gaan en dood te maken. Wollah, ik weet dat jullie oneerlijke mensen zijn en alleen maar Islam aanvallen om Islam te vernietigen. Dat zal jullie nooit lukken. Wij zijn niet bang voor jullie. En Rutte zegt ‘Vandaag is maandag, een zwarte dag voor ons’. Ik zeg nogmaals ‘Hé Rutte 12 jaar lang is een zwarte dag voor Moslims. Waarom zeggen jullie dat niet’?”.

Verdachte volhardt hierin als hij terechtzitting op 1 juli 2019 verklaart: “Ik ben geen democraat en ik ken jullie wetten niet. Ik ken jullie rechtbank ook niet.”18 Ook ter terechtzitting in maart 2020 heeft verdachte geen gelegenheid onbenut gelaten om blijk te geven van zijn ondubbelzinnige afkeer van alles en iedereen die hij schaart onder zijn noemer democratie. Daarnaast schreef verdachte eerder op de geluiddemper van zijn pistool: “Allah laat mij jullie dood maken.”

Verdachtes verklaringen geven aldus blijk van een ondubbelzinnige afwijzing van de democratische rechtsorde en (indirect) van zijn wens om het democratisch systeem te ontwrichten. Uit de tekst op de geluiddemper kan een ideologisch of religieus motief afgeleid worden. Hieruit kan echter niet direct het doel om vrees aan te jagen van een deel van de Nederlandse bevolking worden herleid, maar het zegt wel iets over de gedachtewereld van verdachte en zijn mogelijke motieven.

Nu aan de verklaringen van verdachte het bewijs voor het bestaan van het oogmerk om (een deel van) de bevolking ernstige vrees aan te jagen niet één op één kan worden ontleend, heeft de rechtbank tevens onderzocht of het bewijs van dit subjectieve bestanddeel kan worden afgeleid uit objectieve feiten en omstandigheden, waaronder de aard van de misdrijven en de omvang van de beoogde gevolgen daarvan. Daarbij acht de rechtbank de volgende feiten en omstandigheden van belang.

Verdachte heeft in een tram en in een drukke straat om zich heen geschoten op een groot aantal ogenschijnlijk willekeurige personen, terwijl hij daarbij meermalen “Allah Akbar” heeft geroepen, wat in die context moet worden opgevat als een strijdkreet, althans als een zijn gewelddadig handelen ondersteunend uitroepen in de sleutel van een hem richtinggevend motto. Verdachte heeft daarbij gebruik gemaakt van een wapen met een geluiddemper, voorzien van de eerder in dit vonnis weergegeven tekst. De misdrijven (de pogingen daaronder begrepen) zijn op een zodanige wijze uitgevoerd dat een zo groot mogelijk publiek daarvan op de hoogte raakt, daardoor ernstig geschokt raakt en het gevoel krijgt dat het eenieder kan overkomen. Het gaat immers om een publieke plaats, waarbij veel ogenschijnlijk willekeurige slachtoffers zijn gevallen.

Gelet op al deze feiten en omstandigheden, bezien in onderling verband en samenhang, staat het voor de rechtbank niet alleen vast dat verdachte met zijn handelen een deel van de bevolking – namelijk dat deel dat in zijn ogen geen moslim is – ernstige vrees heeft aangejaagd, maar ook dat dit zijn uitdrukkelijke bedoeling was. Daarmee is het bewijs van het ten laste gelegde terroristisch oogmerk gegeven.

Het dwingen van de overheid om iets te doen, niet te doen of te dulden en/of het ontwrichten van de fundamentele politieke en constitutionele structuren van Nederland

Uit de bewijsmiddelen vloeit niet voort dat verdachte de misdrijven (moorden, pogingen tot moord) heeft begaan met het oogmerk om een overheid of internationale organisatie wederrechtelijk te dwingen om iets te doen, niet te doen of te dulden. Immers, voor het dwingen van de overheid zal toch minst genomen sprake moeten zijn van het met voldoende mate van concreetheid stellen van eisen, bijvoorbeeld met een daaraan verbonden ultimatum dan wel van het uiten van dreigementen richting de overheid door de verdachte, voorafgaand of kort na zijn handelen. Verdachte heeft weliswaar ten overstaan van de rechter-commissaris en ter terechtzitting verklaard dat de Nederlandse Staat en/of Nederlandse Krijgsmacht, in zijn ogen verantwoordelijkheid draagt voor de dood van vele moslims in de wereld. Van door verdachte gestelde eisen voorafgaand aan de feiten dan wel daarna is evenwel niet gebleken. Niet is vast komen te staan dat hij de overheid wilde dwingen om iets te doen of te dulden. Tevens acht de rechtbank deze verklaring te ongericht om op grond daarvan vast te kunnen stellen dat verdachte fundamentele structuren van Nederland of enig ander land zou willen ontwrichten. De rechtbank zal hem daarom van dit onderdeel van de tenlastelegging telkens vrijspreken.

Conclusie

Ten aanzien van de onder 1 tot en met 3 ten laste gelegde feiten is sprake van een terroristisch oogmerk.

5.3.1.4 Bedreiging met een terroristisch misdrijf?

De rechtbank komt vervolgens toe aan de vraag of sprake is van bedreiging met een terroristisch misdrijf jegens de in de tenlastelegging onder feit 4 en feit 5 genoemde personen.

De wetgever heeft in artikel 83 Sr bepaald welke misdrijven als terroristische misdrijven hebben te gelden. Die bepaling is van betekenis voor de beoordeling van het in artikel 285, derde lid, Sr omschreven misdrijf: bedreiging met een terroristisch misdrijf. Deze strafbepaling eist immers naar haar bewoordingen niet dat de bedreiging zelf met een terroristisch oogmerk plaatsvindt. Waar het om gaat, is dat het misdrijf waarmee gedreigd wordt een terroristisch misdrijf is.19 Voor een veroordeling ter zake van bedreiging met een terroristisch misdrijf is dan ook vereist dat de uitvoering van de bedreiging een terroristisch misdrijf zou opleveren en dat de bedreiging van dien aard is en onder zodanige omstandigheden is geschied dat bij de bedreigde(n) de redelijke vrees kon ontstaan dat het terroristisch misdrijf waarmee werd gedreigd ook zou worden gepleegd, alsmede dat het opzet van de verdachte op het wekken van die vrees was gericht.

Op grond van de gebezigde bewijsmiddelen is vast komen te staan dat verdachte met een vuurwapen in een afgesloten tram, in nabijheid van personen een vuurwapen heeft doorgeladen en gericht heeft geschoten op meerdere passagiers. Verder staat vast dat verdachte buiten de tram dreigend met een vuurwapen op personen is afgelopen, een vuurwapen in hun richting heeft gehouden en met dat vuurwapen heeft geschoten.

De rechtbank heeft in de bijlage waarin de bewijsmiddelen zijn opgenomen nader uiteengezet dat en waarom het de bewijsmiddelen voor deze onder 1, 2 en 3 ten laste gelegde feiten mede redengevend acht voor het bewijs van deze onder 4 en 5 ten laste gelegde feiten.

Zoals reeds overwogen heeft de verdachte wat betreft de feiten 1 tot en met 3 met een terroristisch oogmerk gehandeld. Wanneer verdachte de feiten waarmee hij heeft gedreigd daadwerkelijk had uitgevoerd zou dit onderdeel hebben uitgemaakt van de terroristische aanslag die verdachte op dat moment feitelijk pleegde; de uitvoering van die bedreiging zou dan een terroristisch misdrijf opleveren. Dit handelen van verdachte is naar zijn aard en de uiterlijke verschijningsvorm daarvan toereikend om in het algemeen vrees op te wekken dat het terroristische misdrijf waarmee werd gedreigd ook zou worden gepleegd.

Gelet op voorgaande acht de rechtbank ook de aan verdachte verweten bedreiging(en) met een terroristisch misdrijf bewezen.

[benadeelde 1] , moeder van [slachtoffer 3]

De moeder van [slachtoffer 3] , [benadeelde 1] , vordert een vergoeding van in totaal € 43.044,53 voor materiële en immateriële schade. Als materiële schadevergoeding vordert zij € 544,53, bestaande uit:

[benadeelde 2] , zus van [slachtoffer 3]

[benadeelde 2] , de zus van [slachtoffer 3] , vordert – zo begrijpt de rechtbank – een vergoeding van in totaal € 27.162,32 voor materiële en immateriële schade. De immateriële schade, shockschade, heeft zij begroot op € 25.000,-.

De door haar gevorderde materiële schadevergoeding van in totaal € 2.162,32 bestaat uit:

[benadeelde 3] , zus van [slachtoffer 3]
[benadeelde 3] , de zus van [slachtoffer 3] , vordert € 27.192,71 als vergoeding van materiële en immateriële schade. De immateriële schade, shockschade, heeft zij begroot op € 25.000,-. De door haar gevorderde materiële schadevergoeding van in totaal € 2.192,71 bestaat uit:

[benadeelde 4] , echtgenote van [slachtoffer 4]

De echtgenote van [slachtoffer 4] , [benadeelde 4] , vordert een vergoeding van in totaal € 71.894,07.

[benadeelde 4] heeft een materiële schadevergoeding van € 9.848,37 gevorderd voor kosten van lijkbezorging. Zij vordert vergoeding van immateriële schade, te weten € 20.000,- aan affectieschade.

Verder heeft [benadeelde 4] , als erfgenaam van [slachtoffer 4] , vererfde schadevergoeding gevorderd, bestaande uit:

[benadeelde 5] , zoon van [slachtoffer 4]

[benadeelde 5] , zoon van [slachtoffer 4] , vordert in totaal € 20.000,- als vergoeding voor immateriële schade (affectieschade).

[benadeelde 6] , zoon van [slachtoffer 4]

[benadeelde 6] , zoon van [slachtoffer 4] , vordert een vergoeding van in totaal € 18.410,58 voor materiële en immateriële schade. De materiële schade bestaat voor € 910,58 uit reis- en parkeerkosten en de immateriële schade van in totaal € 17.500,- uit affectieschade.

[benadeelde 7] , vader van [slachtoffer 1]

[benadeelde 7] , vader van [slachtoffer 1] , vordert een vergoeding van € 45.000,- ter zake van door hem geleden immateriële schade. Dit bedrag is onderverdeeld in affectieschade (€ 20.000,-) en shockschade (€ 25.000,-).

[benadeelde 8] , moeder van [slachtoffer 1]

De moeder van [slachtoffer 1] , [benadeelde 8] , vordert een vergoeding van € 770,- voor materiële schade en € 42.500,- voor door haar geleden immateriële schade. De materiële schade bestaat uit het eigen risico van de zorgverzekering over twee kalenderjaren (€ 385,- per jaar). De immateriële schade bestaat uit € 25.000,- shockschade en € 17.500,- affectieschade.

[benadeelde 9] , zus van [slachtoffer 1]

[benadeelde 9] , zus van [slachtoffer 1] , vordert een vergoeding van in totaal € 51.359,45 voor door haar geleden materiële en immateriële schade. De gevorderde immateriële schade beloopt € 25.000,- aan shockschade. De materiële schade bestaat uit:

[benadeelde 10] , partner van [slachtoffer 2]

De partner van [slachtoffer 2] , [benadeelde 10] , vordert een vergoeding van in totaal € 302.215,- voor materiële en immateriële schade. De immateriële schade bestaat uit een bedrag van € 20.000,- aan affectieschade. De door [benadeelde 10] gevorderde materiële schadevergoeding ad € 282.215,- bestaat uit de volgende posten:

[benadeelde 11] , zoon van [slachtoffer 2]

[benadeelde 11] , zoon van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van in totaal € 29.614,- voor materiële en immateriële schade. De immateriële schade van € 20.000,- ziet op affectieschade. De materiële schade heeft voor € 9.614,- betrekking op het verlies van de bijdrage in kosten voor levensonderhoud.

[benadeelde 12] , zoon van [slachtoffer 2]

Namens [benadeelde 12] , minderjarige zoon van [slachtoffer 2] , is een schadevergoeding van € 34.340,- gevorderd. Dit bedrag bestaat voor € 20.000,- uit immateriële schade (affectieschade). Voor het overige is namens [benadeelde 12] gevorderd een bedrag van € 14.340,- ter zake van materiële schade, in de vorm van het verlies van de bijdrage in de kosten voor levensonderhoud.

[benadeelde 13] , dochter van [slachtoffer 2]

Namens [benadeelde 13] , minderjarige dochter van [slachtoffer 2] , is een vergoeding van in totaal € 59.237,- gevorderd voor door haar geleden materiële en immateriële schade. Deze ziet voor € 39.327,- op het verlies van de bijdrage in de kosten voor levensonderhoud (materiële schade) en voor € 20.000,- op affectieschade (immateriële schade).

[benadeelde 14] , vader van [slachtoffer 2]

[benadeelde 14] , vader van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van in totaal € 38.000,- voor materiële en immateriële schade. Hij vordert een schadevergoeding van € 500,- voor reiskosten. De vordering ter zake van immateriële schade van in totaal € 37.500,- bestaat uit:

[benadeelde 15] , moeder van [slachtoffer 2]

[benadeelde 15] , moeder van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van € 37.500,- voor immateriële schade, bestaande uit:

[benadeelde 16] , zus van [slachtoffer 2]

[benadeelde 16] , zus van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van € 22.000,- voor materiële en immateriële schade. [benadeelde 16] vordert € 20.000,- ter zake van shockschade. De door haar gevorderde materiële schadevergoeding bestaat uit € 500,- voor reiskosten en € 1.500,- voor studiekosten.

[benadeelde 17] , zus van [slachtoffer 2]

[benadeelde 17] , zus van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van in totaal € 20.500,- voor materiële en immateriële schade, te weten € 500,- voor reiskosten en € 20.000 ter zake van (immateriële) shockschade.

[benadeelde 18] , broer van [slachtoffer 2]
[benadeelde 18] , de broer van [slachtoffer 2] , vordert een vergoeding van in totaal van € 20.500,- ter zake van materiële en immateriële schade, te weten € 500,- voor reiskosten en € 20.000,- voor (immateriële) shockschade.

[slachtoffer 5]
[slachtoffer 5] vordert een schadevergoeding van € 150.214,61. Dit bedrag bestaat voor € 100.000,- uit immateriële schade. De vordering ter zake van materiële schade is als volgt opgebouwd:

[benadeelde 19] , partner van [slachtoffer 5]

De partner van [slachtoffer 5] , [benadeelde 19] , vordert een immateriële schadevergoeding van € 20.000,- (shockschade). Daarnaast vordert hij € 1.870,- aan materiële schade, bestaande uit reis- en parkeerkosten (€ 100,-) en het eigen risico zorgverzekering (twee jaren) in verband met psychologische hulp.

[benadeelde 20] , moeder van [slachtoffer 5]

De moeder van [slachtoffer 5] , [benadeelde 20] , vordert een immateriële schadevergoeding van € 20.000,- (shockschade). Verder vordert zij € 575,- ter zake van eigen risico zorgverzekering, en reis- en parkeerkosten.

[benadeelde 21] , zus van [slachtoffer 5]

De zus van [slachtoffer 5] , [benadeelde 21] , vordert een immateriële schadevergoeding van € 20.000,-(shockschade). Daarnaast vordert zij een vergoeding van € 978,35 ter zake van materiële schade, bestaande uit medische kosten en reis- en parkeerkosten.

[slachtoffer 6]

vordert een schadevergoeding van € 60.571,07. Dit bedrag bestaat uit € 17.621,07 aan materiële schade (waarvan € 6.637,48 voor verlies van verdienvermogen) en € 42.950,- aan immateriële schade.

[benadeelde 22] , moeder van [slachtoffer 6]
[benadeelde 22] , de moeder van [slachtoffer 6] , vordert een bedrag van € 15.720,-, te weten € 770,- ter zake van materiële schade en € 14.950,- voor de door haar geleden immateriële schade (shockschade).

[slachtoffer 7]

heeft – zo begrijpt de rechtbank – een vergoeding van in totaal € 28.488,69 gevorderd voor de door hem geleden materiële en immateriële schade. De vordering ziet voor € 21.650,- op immateriële schade (smartengeld). De materiële schadevordering is als volgt opgebouwd:

[slachtoffer 18]

vordert een vergoeding van € 7.500,- voor immateriële schade.

[slachtoffer 9]

vordert een vergoeding van € 10.000,- ter zake van immateriële schade. In de tenlastelegging is [slachtoffer 9] opgenomen als getuige onder nummer [nummer] .

[slachtoffer 12]

vordert vergoeding van de navolgende schadeposten:

[slachtoffer 13]

Namens [slachtoffer 13] (minderjarig ten tijdje van het indienen van de vordering) is een vergoeding gevorderd van in totaal € 37.175,- voor materiële en immateriële schade. De gevorderde vergoeding van € 17.175 voor materiële schade ziet op één jaar studievertraging. Verder is € 20.000,- gevorderd voor immateriële schade. Deze schade is gevorderd als shockschade dan wel smartengeld.

[slachtoffer 19]

vordert een vergoeding van € 20.000,- ter zake van immateriële schade, gevorderd als shockschade dan wel smartengeld.

[slachtoffer 8]

vordert een vergoeding van € 16.000,- ter zake van immateriële schade, in de vorm van shockschade dan wel smartengeld.

[slachtoffer 10]
Namens [slachtoffer 10] (minderjarig ten tijde van het onder 3 bewezen geachte feit) is een vordering tot immateriële schadevergoeding ingediend ten belope van € 10.000,-.

[slachtoffer 21]

vordert een vergoeding van in totaal € 10.117,- voor materiële en immateriële schade.

De materiële schade betreft € 117,-, voor reiskosten die zijn gemaakt in verband met de behandeling door een psychotherapeut. De vordering voor immateriële schadevergoeding (shockschade dan wel smartengeld) bedraagt € 10.000,-.

[slachtoffer 17]

vordert een vergoeding van in totaal € 13.336,-. Hij vordert € 3.336,- voor verlies van verdienvermogen (materiële schade) en € 10.000,- ter zake van immateriële schade.

[slachtoffer 14]

vordert een vergoeding van € 10.000,- ter zake van immateriële schade.

[slachtoffer 15]

vordert een vergoeding van in totaal € 8.550,- voor materiële en immateriële schade.

Zijn materiële schade is begroot op € 1.050,- en bestaat uit het verlies van diverse goederen, te weten:

[benadeelde 23] en [benadeelde 24]

[benadeelde 23] en [benadeelde 24] vorderen ieder een immateriële schadevergoeding van € 9.850,-.

[benadeelde 25]
[benadeelde 25] geeft aanmateriële en immateriële schade te hebben geleden van in totaal
€ 14.084,-. De door haar geleden materiële schade (€ 4.084,-) bestaat uit het verlies van haar tas met inhoud en kosten als gevolg van beschadigde kleding. In de tas zat veel contant geld in verband met de geplande aankoop van een scooter. Verder vordert [benadeelde 25] immateriële schadevergoeding van in totaal € 10.000,-.

heeft al een uitkering van € 5.000,- van het Schadefonds Geweldsmisdrijven ontvangen. Dit bedrag trekt zij af van de totaal te vorderen schadevergoeding. Dat betekent dat zij uiteindelijk vordert: € 9.084,-.

Medewerker PI Lelystad met dienstnummer [dienstnummer] (feit 6)

De medewerker van de Penitentiaire Inrichting vordert een immateriële schadevergoeding van € 500,-.

De ontvankelijkheid van de vorderingen, gelet op de hoeveelheid en omvang

De behandeling van de vorderingen van de benadeelde partijen, levert als zodanig niet een onevenredige belasting van het strafgeding op. Het enkele feit dat er in deze zaak veel vorderingen zijn ingediend, waarvan een deel bovendien omvangrijk, betekent niet dat daarom de vorderingen niet in de strafzaak meegenomen kunnen worden. De rechtbank zal de vorderingen inhoudelijk bespreken. In een enkel geval zal dit anders liggen, zoals uit het navolgende zal blijken.

Wie kunnen een vordering in een strafzaak indienen?

Op grond van artikel 51f Sv kan het slachtoffer een vordering instellen. Daarnaast kunnen de erfgenamen van een als gevolg van het strafbare feit overleden slachtoffer vorderingen indienen, maar alleen wanneer het gaat om vererfde vorderingen (vorderingen die de erfgenamen van het slachtoffer door vererving onder algemene titel hebben verkregen). Ten slotte kan degene die de kosten van een uitvaart heeft betaald voor een slachtoffer dat als gevolg van een strafbaar feit is overleden, die kosten op de verdachte in het strafproces verhalen en kunnen nabestaanden gederfd levensonderhoud vorderen.

Smartengeld

Artikel 6:106 BW bepaalt dat immateriële schade voor vergoeding in aanmerking komt indien:

op andere wijze in zijn persoon is aangetast.

Deze schadevergoeding wordt vastgesteld naar billijkheid, zodat rekening kan worden gehouden met de omstandigheden van het geval.

Affectieschade

De nabestaanden van een aantal slachtoffers hebben vergoeding voor affectieschade gevorderd. Sinds 1 januari 2019 is het mogelijk om vergoeding van affectieschade te vorderen voor naasten van slachtoffers met ernstig en blijvend letsel, en nabestaanden van overleden slachtoffers. Het letsel of overlijden van het slachtoffer moet dan het gevolg zijn van een gebeurtenis waarvoor een ander aansprakelijk is. De rechtbank benadrukt dat deze vergoeding
uit de aard daarvan een symbolisch karakter heeft, omdat zij geen volledige compensatie kan bieden voor het verdriet van de naasten. De kring van gerechtigden is beperkt.

De rechtbank stelt vast dat elk van de benadeelde partijen die deze vorm van schadevergoeding heeft gevorderd, tot de kring van gerechtigden behoort en bij zijn of haar vordering aansluiting heeft gezocht bij de in het Besluit vergoeding affectieschade vermelde bedragen. De rechtbank zal uitgaan van deze normbedragen en de gevorderde bedragen ter zake geleden affectieschade toewijzen.

Shockschade

Op grond van jurisprudentie van de Hoge Raad25 kan vergoeding van immateriële schade plaatsvinden als door het waarnemen van het ten laste gelegde of door de directe confrontatie met de ernstige gevolgen ervan, een hevige emotionele schok bij de benadeelde partij wordt teweeggebracht, waaruit geestelijk letsel voortvloeit, hetgeen zich met name zal kunnen voordoen indien iemand tot wie de aldus getroffene in een nauwe affectieve relatie staat, bij het ten laste gelegde is gedood of gewond. Voor vergoeding van shockschade is nodig dat bij degene die de schade claimt sprake is van een psychiatrisch erkend ziektebeeld.

In 2009 heeft de Hoge Raad in aanvulling hierop overwogen:

“Met art. 6:106 BW is beoogd vergoeding van ander nadeel dan vermogensschade slechts in beperkte mate mogelijk te maken, in verband waarmee voor vergoeding van shockschade alleen onder strikte voorwaarden plaats is. Hiermee strookt niet het vereiste van waarneming van het ongeval of directe confrontatie met zijn ernstige gevolgen vanwege de aard of ernst van de normschending, zoals vanwege het opzettelijk begaan daarvan, terzijde te stellen of af te zwakken.”26

De rechtbank onderkent dat – als het gaat om de beoordeling van vorderingen die zijn gegrond op feiten begaan voor 1 januari 2019, de datum van inwerkingtreding van de Wet Affectieschade – in de feitenrechtspraak in een beperkt aantal gevallen, met name bij ernstige incidenten, het confrontatievereiste ruimer is uitgelegd dan de Hoge Raad beoogde.

De rechtbank ziet nu, mede gelet op voornoemde jurisprudentie van de Hoge Raad, echter geen mogelijkheden de strikte eisen die de Hoge Raad heeft gesteld aan het confrontatievereiste in deze zaak af te zwakken. Mede vanwege deze strikte eisen, die onverkort van toepassing zijn gebleven en die in de praktijk als onrechtvaardig werden ervaren omdat het voor nabestaanden zodoende zeer moeilijk was een vorm van immateriële schadevergoeding te vorderen, heeft de Wet Affectieschade het licht gezien, en is per 1 januari 2019 in werking getreden. In deze wet is wat betreft shockschade niets opgenomen, zodat ook in de tekst van deze wet geen aanleiding is te vinden voor een ruimere interpretatie van het confrontatievereiste.

Voorts kent de rechtbank betekenis toe aan het volgende. Het wezen van shockschade is, dat het schade betreft, waarvan de gerechtigde vergoeding kan vorderen wanneer aan een ander dan degene die de vordering instelt – het slachtoffer – iets ernstigs is overkomen. De relatie tussen degene die de vordering instelt en het slachtoffer is daarmee van groot gewicht. Indien een persoon zichzelf bedreigd acht omdat willekeurige anderen iets wordt aangedaan, een situatie die zich in deze zaak bij herhaling heeft voorgedaan, dan zal dit primair leiden tot een smartengeld aanspraak vanwege bedreiging van de vorderingsgerechtigde zélf. De rechtbank zal bij de individuele vorderingen, als een nauwe, affectieve relatie tussen de vorderingsgerechtigde en het slachtoffer onvoldoende duidelijk is, de vordering ter zake van shockschade niet-ontvankelijk verklaren, omdat wat is gesteld omtrent de causaliteit tussen het handelen van verdachte en de geleden schade in die gevallen nadere onderbouwing behoeft, die evenwel is uitgebleven.

Materiële schade en proceskosten

De rechtbank zal de vorderingen ter zake van materiële schade in de gevallen waarin deze niet zijn betwist toewijzen, indien deze haar niet onrechtmatig of ongegrond voorkomen.

Een aantal benadeelde partijen heeft verzocht om vergoeding van gemaakte reis- en parkeerkosten in verband met zowel het voortraject als de behandeling van de strafzaak. Deze kosten worden in het ene geval gevorderd als rechtstreekse schade en in het andere geval als proceskosten. Daarnaast heeft een aantal benadeelde partijen verzocht om vergoeding van de kosten van rechtsbijstand, in het ene geval als rechtstreekse schade en in het andere geval als proceskosten.

De rechtbank overweegt dat kosten die in het kader van de voegingsprocedure zijn gemaakt, zoals kosten van rechtsbijstand en reis-, verblijfs- en verletkosten vanwege het bijwonen van de terechtzitting, op grond van artikel 592a Sv in de regel moeten worden aangemerkt als proceskosten en niet als te vorderen rechtstreeks geleden materiële schade.

Toekomstige schade

Door een aantal benadeelde partijen is nu al vergoeding van kosten gevorderd die samenhangen met een eventueel hoger beroep in de strafzaak. Omdat op het moment van beoordeling en beslissing onzeker is of in de strafzaak hoger beroep zal worden ingesteld, zal de rechtbank de benadeelde partijen in deze kosten niet-ontvankelijk verklaren.

Wettelijke rente, schadevergoedingsmaatregel en niet-ontvankelijkheid

Indien de rechtbank vorderingen tot schadevergoeding geheel of ten dele toewijst, zal de rechtbank daarbij tevens de wettelijke rente toewijzen. Als extra waarborg voor betaling zal de rechtbank ten behoeve van de benadeelde partijen aan verdachte – voor wat betreft de toegewezen bedragen – steeds de schadevergoedingsmaatregel opleggen. Als door verdachte niet wordt betaald, zal deze verplichting worden aangevuld met het minimum van één dag gijzeling per toegewezen vordering. Daarbij heeft de rechtbank de aan verdachte opgelegde straf betrokken. Anders dan de officier van justitie vermag de rechtbank niet in te zien welk rechtens te respecteren belang is gediend met een gijzeling tot het door haar geopperde wettelijke maximum aantal dagen.

Waar in het navolgende niet tot integrale toewijzing noch afwijzing van vorderingen wordt beslist, kondigt de rechtbank aan dat in die gevallen de benadeelde partijen in de vordering voor het meerdere niet-ontvankelijk worden verklaard. De benadeelde partijen kunnen hun vordering voor dat deel bij de burgerlijke rechter aanbrengen.

De vordering van [benadeelde 1] , de moeder van [slachtoffer 3]

De rechtbank zal [benadeelde 1] in haar vordering niet-ontvankelijk verklaren voor wat betreft de gevorderde reiskosten (€ 22,93), omdat dit geen kosten zijn waarvan een nabestaande gelet op artikel 51f Sv in de strafzaak vergoeding kan vorderen.

De rechtbank wijst af het gevorderde bedrag van € 521,60 voor het opnemen van vrije dagen voor het bijwonen van de inhoudelijke behandeling van de strafzaak. Deze gevorderde kosten zijn geen materiële schade, maar vallen onder de noemer proceskosten en zullen als zodanig worden toegewezen.

De door [benadeelde 1] gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade van € 17.500,- wordt toegewezen.

De gevorderde vergoeding van shockschade wordt afgewezen, reeds omdat [benadeelde 1] niet heeft gesteld en ook nog niet met stukken heeft kunnen onderbouwen dat sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.

Concluderend wordt de vordering toegewezen tot het bedrag van € 17.500,- (immateriële schade), met veroordeling van verdachte in de proceskosten, aan de zijde van [benadeelde 1] begroot op € 521,60. Voor het meerdere wordt [benadeelde 1] niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering.

De vordering van [benadeelde 2] , zus van [slachtoffer 3]

totaal: € 386,59

De rechtbank wijst af de vordering ter zake van reis- en parkeerkosten en kosten voor het opnemen van vrije uren, voor zover die zijn gemaakt voor het bijwonen van zittingen of het daaraan voorafgaand slachtoffergesprek met een lid/vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie. Deze kosten kunnen wel als proceskosten worden bestempeld en niet als materiële schade. De rechtbank zal verdachte veroordelen in de proceskosten, begroot op:

Samengevat zal de rechtbank toewijzen een bedrag van € 386,59 als vergoeding van materiële schade, met veroordeling van verdachte in de proceskosten ten belope van € 1.513,57. De rechtbank zal [benadeelde 2] niet-ontvankelijk verklaren in haar vordering ten aanzien van het meer of anders gevorderde.

De vordering van [benadeelde 3] , zus van [slachtoffer 3]

Uit de toelichting en de bijlagen bij haar vordering volgt dat [benadeelde 3] gedurende een zekere tijd – na de bewezen geachte feiten en ten gevolge van deze strafzaak – haar werk als gastouder niet heeft kunnen uitvoeren.

Dit betreft vermogensschade (gederfde omzet) van [benadeelde 3] zelf, een post die in de strafzaak niet kan worden toegewezen, gezien de beperkingen die artikel 51f Sv stelt aan de kring van vorderingsgerechtigden. Hoewel de rechtbank wil aannemen dat deze schade is geleden, kan zij niet anders dan [benadeelde 3] in dit onderdeel van haar vordering niet-ontvankelijk verklaren.

De vordering van [benadeelde 4] , echtgenote van [slachtoffer 4]

Op grond van artikel 6:95, tweede lid, van het Burgerlijk Wetboek kan een vordering ter zake immateriële schade onder algemene titel overgaan als de gerechtigde aan de wederpartij heeft medegedeeld op de vergoeding aanspraak te maken. De rechtbank is van oordeel dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid (artikel 6:2 BW) onaanvaardbaar zou zijn indien verdachte zich erop zou kunnen beroepen dat [slachtoffer 4] , die na het door verdachte toegebrachte letsel niet meer bij bewustzijn is geweest, geen mededeling heeft gedaan dat hij aanspraak maakt op vergoeding van door hem geleden immateriële schade.

Aan [slachtoffer 4] is zwaar lichamelijk letsel toegebracht, ten gevolge waarvan hij uiteindelijk is komen te overlijden. De rechtbank acht de door [benadeelde 4] – als erfgenaam van [slachtoffer 4] – gevorderde vergoeding van € 41.250,- ter zake van de door [slachtoffer 4] geleden immateriële schade redelijk en billijk en zal deze vordering toewijzen.

Concluderend wijst de rechtbank een vergoeding toe van € 61.250,- voor immateriële schade en € 10.644,07 ter zake van materiële schade.

De vordering van [benadeelde 5] , zoon van [slachtoffer 4]

De vordering van [benadeelde 5] ter zake van affectieschade zal – als onbetwist – worden toegewezen door de rechtbank tot het bedrag van € 20.000,-.

De vordering van [benadeelde 6] , zoon van [slachtoffer 4]

[benadeelde 6] vordert € 17.500,- ter zake van geleden affectieschade. Dit bedrag is onweersproken en zal worden toegewezen. Uit de toelichting en bijlage bij de vordering kan worden afgeleid dat de reis- en parkeerkosten van [benadeelde 6] steeds betrekking hebben op bezoeken aan zijn moeder, bezoeken aan zijn vader in het ziekenhuis, dan wel reizen in verband met de crematie van zijn vader. Hoewel deze kosten wel verband houden met het strafbare feit, zijn het geen kosten die voor toewijzing in aanmerking komen, gelet op de beperkingen die artikel 51f Sv stelt aan de kring van vorderingsgerechtigden. [benadeelde 6] kan daarom niet worden ontvangen in zijn vordering tot vergoeding van reis- en parkeerkosten.

De vordering van [benadeelde 7] , vader van [slachtoffer 1]
[benadeelde 7] vordert een bedrag van € 45.000,- als vergoeding van immateriële schade. Van dit bedrag wijst de rechtbank € 20.000,- als onweersproken toe, te weten de gevorderde affectieschade. [benadeelde 7] wordt niet-ontvankelijk verklaard in zijn vordering ter zake van vergoeding van shockschade, reeds omdat er op dit moment nog geen diagnose is gesteld ter zake van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld.

De vordering van [benadeelde 8] , moeder van [slachtoffer 1]

Wat betreft shockschade geldt het volgende. [benadeelde 8] heeft haar dochter, [slachtoffer 1] , kort na het bewezen verklaarde in het mortuarium gezien. De rechtbank moet deze situatie toetsen aan het voor toewijzing nodige criterium van de ‘directe confrontatie’.

In het licht van deze strikte maatstaf staat niet vast dat sprake is geweest van een waarneming van het misdrijf of een directe confrontatie met de ernstige gevolgen daarvan kort na het misdrijf. De uitleg van het begrip directe confrontatie noopt immers – zoals de Hoge Raad telkens voorop stelt – tot terughoudendheid bij de uitleg daarvan. Het gaat hierbij om de interpretatie van het ‘subsidiaire’ criterium: van waarneming van het incident is immers geen sprake, maar het gaat om de confrontatie met de (ernstige) gevolgen daarvan. Niet in alle gevallen is de confrontatie met een overleden persoon aangemerkt als voldoende rechtstreekse confrontatie.

Dat de gebeurtenissen en de uiteindelijke dood van [slachtoffer 1] bij moeder een hevige schok en veel verdriet teweeg hebben gebracht is evident. Echter, hoe ingrijpend de gewelddadige dood van haar dochter ook is, onder deze omstandigheden, te weten de enkele confrontatie met haar dochter in het mortuarium, is naar het oordeel van de rechtbank geen sprake van het op directe wijze geconfronteerd zijn met de ernstige gevolgen van dit misdrijf en de omstandigheden waaronder het heeft plaatsgevonden. Er dient sprake te zijn van bijzondere bijkomende omstandigheden. Gelet op het voorgaande kan geen vergoeding van shockschade aan benadeelde worden toegekend. De rechtbank zal [benadeelde 8] daarom niet-ontvankelijk verklaren in deze vordering.

Concluderend wordt toegewezen een bedrag van € 17.500,- als vergoeding van immateriële schade.

De vordering van [benadeelde 9] , zus van [slachtoffer 1]

De door de partner en kinderen van [slachtoffer 2] ingediende vordering ter zake gederfd levensonderhoud

Ter onderbouwing van hun vorderingen ter zake van gederfd levensonderhoud hebben [benadeelde 10] en haar kinderen [benadeelde 11] , [benadeelde 12] en [benadeelde 13] een rapport in het geding gebracht van het Nederlands Rekencentrum Letselschade.

De rechtbank constateert dat de door [benadeelde 10] en haar kinderen ingebrachte rekenkundige rapportage eenzijdig, namelijk door of namens hen, is vastgesteld. Normaliter, indien een civiele letselschadeprocedure zou zijn gevoerd, zouden partijen in onderling overleg overeenstemming proberen te bereiken, dan wel zou door de civiele rechter een beslissing worden gegeven na een partijdebat.

In dit geval zijn de vorderingen ter zake gederfd levensonderhoud in algemene bewoordingen betwist door de verdediging, met dien verstande dat gelet op de omvang van het geding en het aantal ingediende vorderingen van de verdediging redelijkerwijs niet veel meer kon worden verwacht.

Gelet hierop en op het gegeven dat het om omvangrijke schadeposten gaat, is de rechtbank enerzijds van oordeel, mede in het licht van artikel 6, eerste lid, van het EVRM, dat het niet anders kan dan dat de benadeelde partijen in dit deel van hun vorderingen niet-ontvankelijk worden verklaard. Anderzijds is de rechtbank van oordeel dat op zichzelf voldoende aannemelijk is dat er bij [benadeelde 10] en haar kinderen in ieder geval in enige mate sprake is van gederfd levensonderhoud. Daarbij komt, dat de rechtbank het zwaarwegende belang van partijen om in elk geval een deel via dit strafvonnis toegewezen te krijgen onderkent, gelet op de mogelijkheid van toepassing van de schadevergoedingsmaatregel, in combinatie met de voorschotregeling.

Daarom zal de rechtbank met gebruikmaking van de haar toekomende schattingsbevoegdheid van artikel 6:97 BW vaststellen tot welk bedrag [benadeelde 10] , [benadeelde 11] , [benadeelde 12] en [benadeelde 13] in elk geval schade hebben geleden wegens gederfd levensonderhoud en de benadeelde partijen in de desbetreffende vorderingen voor het overige niet-ontvankelijk verklaren.

De rechtbank zal bepalen dat de benadeelde partijen dat deel van de vorderingen bij de burgerlijke rechter kunnen aanbrengen.

In het geval van [benadeelde 10] zal de rechtbank met toepassing van artikel 6:97 BW het gederfd levensonderhoud begroten op € 150.000,-.

In het geval van [benadeelde 11] op € 5.500,-, voor [benadeelde 12] op € 8.250,- en voor [benadeelde 13] op € 22.250,-.

De vordering van [benadeelde 10] , partner van [slachtoffer 2]

Zoals hiervoor overwogen begroot de rechtbank het gederfd levensonderhoud op € 150.000. In totaal zal de rechtbank daarom een vergoeding van € 166.183,- toewijzen voor de materiële schade.

Het voorgaande betekent dat de vordering van [benadeelde 10] toegewezen tot het bedrag van € 186.183,-, waarvan € 166.183 ter zake van materiële en € 20.000,- ter zake van immateriële schade.

De vordering van [benadeelde 11]

De vordering van [benadeelde 11] wordt toegewezen tot het bedrag van € 5.500,- voor wat betreft de gevorderde vergoeding ter zake van materiële schade (gederfd levensonderhoud).

De gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade wordt, nu deze niet is betwist en deze de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, toegewezen tot € 20.000,-.

De vordering van [benadeelde 12]

De namens [benadeelde 12] ingestelde vordering wordt toegewezen tot het bedrag van € 8.250,- voor wat betreft de gevorderde vergoeding ter zake van materiële schade (gederfd levensonderhoud).

De gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade wordt, nu deze niet is betwist en deze de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, toegewezen tot € 20.000,-.

De vordering van [benadeelde 13]

De namens [benadeelde 13] ingestelde vordering wordt toegewezen tot het bedrag van € 22.250,- voor wat betreft de gevorderde vergoeding ter zake van materiële schade (gederfd levensonderhoud).

De gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade wordt, nu deze niet is betwist en deze de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, toegewezen tot € 20.000,-.

De vordering van [benadeelde 14] , vader van [slachtoffer 2]

De door [benadeelde 14] gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade wordt, nu deze niet is betwist en deze de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, toegewezen tot € 17.500,-.

[benadeelde 14] wordt niet-ontvankelijk verklaard in zijn vordering ter zake van vergoeding ter zake van shockschade, reeds omdat er op dit moment nog geen diagnose is gesteld ter zake van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld. Verder verwijst de rechtbank naar wat eerder in dit vonnis ten aanzien van shockschade is overwogen.

[benadeelde 14] kan evenmin worden ontvangen in zijn vordering ter zake van reiskosten, omdat deze niet zijn onderbouwd en onduidelijk is of dit materiële schade betreft dan wel proceskosten.

De vordering van [benadeelde 15] , moeder van [slachtoffer 2]

De door [benadeelde 15] gevorderde vergoeding ter zake van affectieschade wordt, nu deze niet is betwist en deze de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, toegewezen tot € 17.500,-.

[benadeelde 15] wordt niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering ter zake van vergoeding ter zake van shockschade, reeds omdat er op dit moment nog geen diagnose is gesteld ter zake van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld. Verder verwijst de rechtbank naar wat eerder in dit vonnis ten aanzien van shockschade is overwogen.

De vorderingen van [benadeelde 16] , [benadeelde 17] en [benadeelde 18] , zussen en broer van [slachtoffer 2]

De zussen en broer van [slachtoffer 2] vorderen ieder € 20.000,- ter zake van vergoeding van shockschade.

Als onbetwist staat vast dat de zussen en broer van [slachtoffer 2] zijn stoffelijk overschot na justitiële vrijgave van diens lichaam thuis opgebaard hebben zien liggen. Hoewel dit evident uitermate belastend voor hen moet zijn geweest, ook vanwege de vreselijke doodsoorzaak, levert dit in het licht van de door de rechtbank aan te leggen strikte maatstaf (zoals eerder in dit vonnis is uiteengezet) niet een directe confrontatie met de ernstige gevolgen van het bewezen geachte. Dit betekent dat zij niet-ontvankelijk worden verklaard in hun vorderingen ter zake van vergoeding van shockschade, zowel materieel als immaterieel.

De rechtbank markeert met zoveel woorden dat in dat oordeel niet besloten ligt dat geen sprake zou zijn van psychisch letsel bij de zussen en broer van [slachtoffer 2] . Gezien de onderbouwing hiervan, kan de conclusie worden getrokken dat dit letsel er wel degelijk is. Het voor toewijzing noodzakelijke causaal verband met de waarneming van [slachtoffer 2] op zichzelf is echter diffuus gebleven, in elk geval in het bestek van deze procedure. Psychisch letsel kan immers ook zeer wel het gevolg zijn van het ontvangen van het schokkende bericht dat [slachtoffer 2] één van de slachtoffers is van het zeer gewelddadige gebeuren op 18 maart 2019, de grondslag van deze strafzaak. In dat geval is er echter naar Nederlands recht geen grond voor toewijzing van een shockschadeclaim.

De vordering van [slachtoffer 5]

Wat betreft de schadepost medische kosten heeft [slachtoffer 5] onder meer een geschat bedrag gevorderd van € 15.000,- ter zake van toekomstige medische kosten. Deze kosten zijn tot een bedrag van € 8.349,78 geconcretiseerd en tot dit bedrag is de vordering ook niet betwist. De rechtbank zal dit bedrag toewijzen en [slachtoffer 5] in het meer gevorderde niet-ontvankelijk verklaren, nu dit in hoge mate afhankelijk is van onzekere toekomstige toekomstig onzekere gebeurtenissen.

De vordering ter zake van reeds gemaakte medische kosten kan – als onweersproken – tot het bedrag van € 2.262,33 worden toegewezen.

In totaal wordt de vordering zodoende toegewezen een bedrag van € 43.654,39 ter zake van materiële schade en € 100.000,- voor geleden immateriële schade.

De vorderingen van [benadeelde 19] , [benadeelde 20] en [benadeelde 21]

De naasten van [slachtoffer 5] vorderen vergoeding ter zake van shockschade. [benadeelde 19] , [benadeelde 20] en [benadeelde 21] hebben met medische stukken onderbouwd dat bij ieder van hen sprake is van een in de psychiatrie erkend ziektebeeld. [benadeelde 19] is de levensgezel van [slachtoffer 5] , [benadeelde 20] is haar moeder en [benadeelde 21] is haar zus. Ieder van hen staat derhalve in een nauwe, affectie relatie tot [slachtoffer 5] . Voor zowel [benadeelde 19] , [benadeelde 20] als [benadeelde 21] geldt dat zij al op 18 maart 2019, kort na de aanslag, zijn geconfronteerd met een foto waarop [slachtoffer 5] herkenbaar is te zien, buiten bewustzijn en voordat zij naar het UMC is afgevoerd. Vervolgens in het ziekenhuis hebben zij [slachtoffer 5] weer gezien, waarbij zij geconfronteerd werden met zeer ernstige verwondingen en levensbedreigend letsel, zoals daarvan mede blijkt uit een bij de vordering gevoegde foto. Onder deze omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat aan het voor toewijzing nodige confrontatievereiste is voldaan. [benadeelde 19] , [benadeelde 20] en [benadeelde 21] kunnen dan ook aanspraak maken op shockschade. Zij hebben ieder een vergoeding gevorderd van € 20.000,- ter zake van immateriële shockschade. De rechtbank zal deze vorderingen integraal toewijzen, nu deze haar niet onrechtmatig of ongegrond voorkomen.

[benadeelde 19] , [benadeelde 20] en [benadeelde 21] hebben daarnaast ieder vergoeding van materiële shockschade gevorderd, bestaande uit medische kosten en uit reis- en parkeerkosten in verband met psychologische behandelingen. De rechtbank zal de vordering van [benadeelde 19] tot vergoeding van materiële shockschade toewijzen tot een bedrag van € 1.820,-. De door [benadeelde 20] gevorderde vergoeding van materiële shockschade zal worden toegewezen tot € 525,- en de vordering van [benadeelde 21] ter zake van materiële shockschade wordt toegewezen tot een bedrag van € 928,35.

De reis- en parkeerkosten die door [benadeelde 19] , [benadeelde 20] en [benadeelde 21] zijn gemaakt in verband met het bijwonen van zittingen, zijn proceskosten. Verdachte zal in die kosten – tot op heden begroot op € 50,- (per persoon) – worden veroordeeld.

Gelet op het voorgaande zal de vordering van [benadeelde 19] worden toegewezen tot een bedrag van in totaal € 21.820,-. De vordering van [benadeelde 20] tot een bedrag van in totaal € 20.525,- en de vordering van [benadeelde 21] zal worden toegewezen tot een bedrag van € 20.928,35.

De vordering van [slachtoffer 6]

De vordering van [benadeelde 22] , moeder van [slachtoffer 6]

[benadeelde 22] vordert vergoeding van shockschade. Zij staat in een nauwe affectie relatie tot haar dochter [slachtoffer 6] en bij haar is een PTSS vastgesteld. [benadeelde 22] zal niettemin niet-ontvankelijk worden verklaard in haar vordering. De rechtbank neemt aan dat [benadeelde 22] zeer was aangedaan toen zij zich realiseerde dat haar dochter één van de slachtoffers was van de tramaanslag. Voor toewijzing van een bedrag ter zake van shockschade is echter, zoals eerder in dit vonnis is uiteengezet, vereist dat vast komt te staan dat het psychisch letsel een gevolg is van de waarneming van de directe gevolgen van het strafbare feit, in casu bij haar dochter. Naar burgerlijk recht komt schade die is toegebracht als gevolg van het besef dat het nog veel erger had kunnen aflopen niet voor vergoeding in aanmerking. [benadeelde 22] heeft in de middag van 18 maart 2019 haar dochter gezien nadat zij van de intensive care was overgebracht naar medium care. Nu de rechtbank in het bestek van de onderhavige procedure niet heeft kunnen vaststellen dat aan het confrontatievereiste is voldaan – en nadere bewijslevering een te zware belasting is voor dit strafproces – kan [benadeelde 22] in haar op shockschade gebaseerde vordering niet worden ontvangen.

De vordering van [slachtoffer 7]

De kosten die verband houden met de behandeling bij een psycholoog zal de rechtbank als onbetwist toewijzen. Het betreffen de eigen bijdrage zorgverzekering en kosten opvragen medische informatie, totaal € 654,95.

Van de gevorderde vergoeding voor reiskosten (€ 207,48) heeft ongeveer de helft betrekking op deze behandeling en het andere deel ziet op het bijwonen van terechtzittingen en (slachtoffer)gesprekken met vertegenwoordigers/medewerkers van het Openbaar Ministerie. De rechtbank zal daarom € 103,74 toewijzen ter zake van vergoeding van materiële schade en € 103,74 als proceskosten.

[slachtoffer 7] heeft voorts vergoeding gevraagd van inkomstenderving, te weten de uren die hij niet heeft kunnen werken. Van deze niet-gewerkte uren heeft ongeveer 1/3 deel betrekking op gesprekken met het Openbaar Ministerie en het bijwonen van zittingen. Het door [slachtoffer 7] gevorderde nettobedrag zal daarom worden begroot op (2/3 van € 5.876,26 =) € 3.917,50 aan materiële schade. Het overige deel van € 1.958,76 zal onder de noemer proceskosten worden toegewezen.

De kosten die [slachtoffer 7] opvoert vanwege de beschadiging van zijn kleding zijn niet betwist en toewijsbaar tot het gevorderde bedrag van € 100,-.

Samengevat wijst de rechtbank toe een bedrag van € 21.650,- ter zake van vergoeding van immateriële en € 4.776,19 aan materiële schade. Verdachte zal worden veroordeeld in de proceskosten, aan de zijde van [slachtoffer 7] begroot op € 2.062,50.

De vordering van [slachtoffer 18]

De vordering van [slachtoffer 18] ter zake van vergoeding van immateriële schade zal, nu deze niet is betwist en de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voorkomt, worden toegewezen tot het gevorderde bedrag van € 7.500,-. [slachtoffer 18] is bedreigd door verdachte, die voor zijn ogen met een vuurwapen schoot op passagiers. [slachtoffer 18] bevond zich toen en daar in een bestelbus die stond opgesteld voor het stoplicht waar de tram de rijbaan passeerde. Ten gevolge van de bedreiging heeft [slachtoffer 18] aantoonbaar psychisch letsel opgelopen.

De vordering van [slachtoffer 9]

vordert een bedrag van € 10.000,- ter zake van vergoeding van immateriële schade. Zij heeft aantoonbaar psychisch letsel opgelopen. In de tenlastelegging is [slachtoffer 9] genoemd als getuige onder nummer [nummer] . Zij bevond zich in de tram en is door verdachte bedreigd, terwijl deze voor haar ogen trampassagiers doodde of trachtte te doden. [slachtoffer 9] heeft in paniek de tram kunnen ontvluchten. Het door haar gevorderde bedrag aan immateriële schade wordt als onbetwist toegewezen.

De vordering van [slachtoffer 12]

De rechtbank wijst toe een bedrag van € 721,08 als vergoeding van materiële schade. Dit betreffen de posten ter zake van beschadigde kleding en eigen risico zorgverzekering.

[slachtoffer 12] wordt niet-ontvankelijk verklaard in zijn vordering wat betreft de post inkomstenderving, omdat de omvang van de inkomstenderving onvoldoende is toegelicht en niet met onderliggende stukken is onderbouwd. Het causaal verband tussen de gevorderde kosten huishoudelijke hulp en de bewezen verklaarde feiten is onvoldoende gebleken, zodat [slachtoffer 12] ook in dit onderdeel van zijn vordering niet kan worden ontvangen.

De door [slachtoffer 12] gevorderde reiskosten hebben voor het overgrote deel betrekking op reiskosten van en naar advocaten of zijn adviseur. Deze kosten zullen als proceskosten worden toegewezen.

Wat [slachtoffer 12] heeft aangevoerd ter onderbouwing van zijn vordering, heeft met name betrekking op het verschil van inzicht tussen hem en de officier van justitie omtrent de wijze waarop de tenlastelegging is ingekleed. In het bestek van het civiele geding tussen [slachtoffer 12] en verdachte kan [slachtoffer 12] hierop, wat daarvan overigens zij, in zijn relatie tot verdachte geen beroep doen. In het strafproces is slechts plaats voor toewijzen van schade die in rechtstreeks verband staat met de bewezen geachte feiten (artikel 361 Sv).

Uit wat door de rechtbank bewezen is geacht vloeit voort dat [slachtoffer 12] door verdachte is bedreigd, zowel in de tram als daarbuiten. [slachtoffer 12] heeft voldoende duidelijk gemaakt dat hij – mede – ten gevolge van deze gebeurtenissen psychisch letsel heeft bekomen.

De rechtbank zal de vordering van [slachtoffer 12] ter zake van immateriële schadevergoeding (smartengeld) toewijzen tot het bedrag van € 15.000,-.

De vordering van [slachtoffer 13]

De vordering van [slachtoffer 19]

vordert een bedrag van € 20.000 ter zake van vergoeding van immateriële schade, gevorderd als shockschade dan wel smartengeld. Zij zat toen en daar in haar auto, die naast die van [slachtoffer 4] stond opgesteld, wachtend voor het stoplicht. Verdachte richtte zijn vuurwapen op haar en schoot vervolgens op [slachtoffer 4] . [slachtoffer 19] heeft psychisch letsel overgehouden aan deze gebeurtenissen.

De rechtbank zal – nu een nauwe, affectieve relatie met één van de slachtoffers ontbreekt – de vordering van [slachtoffer 19] bespreken als vordering smartengeld. De rechtbank zal – conform het voorstel van de officier van justitie – aan de slachtoffers die zich buiten de tram bevonden en door verdachte zijn bedreigd in beginsel steeds een smartengeld vergoeding van € 7.500,- toewijzen. Onvoldoende is gebleken om welke reden aan [slachtoffer 19] een hogere vergoeding zou toekomen. De vordering van [slachtoffer 19] wordt toegewezen tot dat bedrag van € 7.500,- en zij wordt niet-ontvankelijk verklaard ten aanzien van het meer gevorderde.

De vordering van [slachtoffer 8]

bevond zich als passagier in het achterste tramstel, waarin verdachte op medepassagiers heeft geschoten. Hij verstopte zich tussen de banken op het moment dat verdachte op medepassagiers schoot. Zijn vordering zal de rechtbank beschouwen als smartengeldvordering, omdat een nauwe relatie van [slachtoffer 8] met één van de overige slachtoffers ontbreekt. [slachtoffer 8] komt een vergoeding van immateriële schade (smartengeld) toe. De rechtbank sluit voor de omvang van de toe te kennen vordering, op voorstel van de officier van justitie, aan bij het bedrag dat ook aan de overige passagiers die zich in de tram bevonden en door verdachte zijn bedreigd zal worden toegewezen. Onvoldoende is gebleken om welke redenen aan [slachtoffer 8] een hoger bedrag zou toekomen. De vordering ter zake immateriële schade zal zodoende tot het bedrag van € 10.000,- worden toegewezen.

De vordering van [slachtoffer 10]
De vordering van [slachtoffer 10] ter zake immateriële schade is niet weersproken. Deze vordering komt de rechtbank niet onrechtmatig of ongegrond voor. [slachtoffer 10] was passagier in de tram. Hij is bedreigd en heeft moeten vluchten. Hij heeft hierdoor psychisch letsel bekomen. Evenals de overige personen die in de tram zijn bedreigd acht de rechtbank een vergoeding van € 10.000,- aan smartengeld billijk.

De vordering van [slachtoffer 21]

vordert in totaal een vergoeding van € 10.117,- voor geleden materiële en immateriële schade.

Omdat geen sprake is van een nauwe band van [slachtoffer 21] met één van de slachtoffers, zal de rechtbank [slachtoffer 21] niet ontvangen in zijn vordering ter zake van shockschade. Wel zal de rechtbank aan [slachtoffer 21] een bedrag toewijzen ter zake van smartengeld. [slachtoffer 21] zat toen en daar in een bedrijfsauto. Hij stond voor het stoplicht opgesteld en is met een vuurwapen bedreigd. Conform het voorstel van de officier van justitie zal de rechtbank in beginsel een gelijk bedrag aan smartengeld uitkeren aan de personen die psychisch letsel hebben opgelopen door een bedreiging buiten de tram. Onvoldoende is gebleken om welke redenen aan [slachtoffer 21] een hoger bedrag zou toekomen dan dit ook aan anderen toegewezen bedrag van € 7.500,-. De vordering zal tot dit bedrag worden toegewezen als immateriële schade.

De materiële schade, reiskosten voor behandelingen door een psychotherapeut, komen voor vergoeding in aanmerking tot het gevorderde bedrag van € 117,-.

De vordering van [slachtoffer 17]

[slachtoffer 17] is uit het voorste tramstel weggevlucht (het deel van de tram waar niet is geschoten). Hij is over straat voorbij het tankstation gevlucht en aldaar heeft verdachte vanuit een auto richting wegvluchtende personen, onder wie [slachtoffer 17] , geschoten.

[slachtoffer 17] heeft als gevolg hiervan psychisch letsel opgelopen. De rechtbank kent aan [slachtoffer 17] een vergoeding toe van € 7.500,-.

De vordering van [slachtoffer 14]

zat toen en daar in haar auto, opgesteld en vooraan bij het stoplicht, toen de tram tot stilstand kwam. Zij heeft direct haar auto verlaten om hulp te verlenen aan [slachtoffer 5] , nadat zij was neergeschoten. [slachtoffer 14] is daarna door verdachte bedreigd nadat deze gewapend haar richting op kwam lopen en daarbij heeft geschoten. [slachtoffer 14] heeft daardoor psychisch letsel bekomen. [slachtoffer 14] is bedreigd buiten de tram. De rechtbank zal – gelijk aan andere slachtoffers in een vergelijkbare positie – aan haar een smartengeld vergoeding toekennen van € 7.500,-.

De vordering van [slachtoffer 15]

De vorderingen van [benadeelde 23] en [benadeelde 24]

De benadeelde partij kan in het strafproces vergoeding vorderen van de schade die zij als gevolg van een strafbaar feit heeft geleden, indien tussen het bewezen verklaarde handelen van de verdachte en de schade voldoende verband bestaat om te kunnen aannemen dat de benadeelde partij door dit handelen rechtstreeks schade heeft geleden. Voor de beantwoording van de vraag of zodanig verband bestaat zijn de concrete omstandigheden van het geval bepalend.

[benadeelde 23] en [benadeelde 24] zijn als passagiers uit de tram gestapt op halte 24 Oktoberplein, de halte waar verdachte is ingestapt. Terwijl zij lopend onderweg waren naar het zeer nabij deze halte gelegen UWV kantoor hebben de bewezen verklaarde feiten zich voorgedaan. [benadeelde 23] en [benadeelde 24] zijn van nabij getuige geweest van deze gebeurtenissen.

[benadeelde 23] en [benadeelde 24] zijn niet als slachtoffer opgenomen in de tenlastelegging. Van belang is dat bewezen is verklaard dat sprake is van terroristische misdrijven als bedoeld in artikel 83a Sr. Daarmee staat vast dat verdachte niet slechts misdrijven heeft gepleegd tegen de direct in de bewezenverklaring vermelde personen, maar dat hij met zijn handelen een breder bereik beoogde. Dit brengt echter niet met zich mee dat een ieder die zich angstig heeft gevoeld of ooggetuige is geweest, zich - zonder meer - als benadeelde in het strafproces kan voegen.

De rechtbank stelt vast dat in het dossier personen zijn te benoemen die in een vergelijkbare positie hebben verkeerd als de in de bewezenverklaring vermelde personen, bijvoorbeeld omdat zij zich in het tramdeel bevonden waar is geschoten of omdat zij buiten de tram letterlijk het pad van verdachte hebben gekruist. [benadeelde 23] en [benadeelde 24] zijn in een richting gevlucht waar verdachte zich niet naartoe heeft bewogen. Zij behoren niet tot de groep personen die in een vergelijkbare positie heeft verkeerd als de in de bewezenverklaring vermelde personen.

Daar komt voor hen bij dat in beider geval sprake was van op 18 maart 2019 reeds bestaande psychische klachten. Dit maakt dat het causaal verband tussen de door hen gestelde schade en het handelen van verdachte niet zonder nadere toelichting kan worden aangenomen.

Deze omstandigheden maken dat de rechtbank van oordeel is dat de behandeling van de vordering van [benadeelde 23] en [benadeelde 24] een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert en zal hun vordering daarom niet-ontvankelijk verklaren.

De vordering van [benadeelde 25]

vordert vergoeding van materiële schade als gevolg van het verlies van een tas met inhoud terwijl zij vanuit de tram (zij zat in het deel van de tram waar niet is geschoten) wegvluchtte. Daarnaast vordert zij immateriële schadevergoeding.

De rechtbank verklaart [benadeelde 25] niet-ontvankelijk in haar vordering. [benadeelde 25] is niet als slachtoffer opgenomen in de tenlastelegging. De schade waarvan zij vergoeding vordert is ook anderszins geen rechtstreekse schade die het gevolg is van de bewezen verklaarde feiten.

De vordering van de medewerker van de Penitentiaire Inrichting Lelystad

De medewerker van de PI heeft anoniem een vordering ingediend. De rechtbank kan daardoor niet beoordelen of deze medewerker wel zelfstandig vorderingsgerechtigd is. Daaraan doet niet af dat voor de officier van justitie volgens haar mededeling die identiteit kenbaar is. De anonieme medewerker van de PI wordt om die reden niet-ontvankelijk verklaard.