Uitspraken

Toepasselijkheid oude en/of nieuwe collectieve actierecht

“Dit amendement verbetert het overgangsrecht.

Het oorspronkelijke wetsvoorstel, zoals de regering dat op 15 november 2016 naar de Kamer heeft gestuurd, bevatte geen overgangsrecht (…). Hierop is veel kritiek gekomen. De regering heeft er daarom voor gekozen op 11 januari 2018 per nota van wijziging een beperkte vorm van overgangsrecht in te voegen (…). De indieners vinden deze wijziging een stap in de goede richting, maar zijn van mening dat het overgangsrecht verder kan worden verbeterd.

Op grond van het huidige wetsvoorstel (…) kunnen tot in lengte van dagen vorderingen worden ingediend met gebruikmaking van het nieuwe recht naar aanleiding van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden vóór inwerkingtreding van dit wetsvoorstel, voor zover geen sprake is van verjaring. Dat levert een onterechte verruiming op van de bevoegdheden voor eisende partijen, terwijl de verwerende partij onmogelijk met gebruikmaking van dit instrument door de eiser rekening had kunnen houden. Deze vorm van overgangsrecht staat op gespannen voet met het rechtszekerheidsbeginsel. Bedrijven, organisaties of andere partijen hebben immers geen mogelijkheid gehad om zich voor te bereiden op de komst van de nieuwe wet als deze ook van toepassing is op oude gebeurtenissen. Bovendien ontstaat de theoretische mogelijkheid (…) dat verschillende rechtsvorderingen op grond van verschillende regimes door elkaar gaan lopen als er reeds een procedure op grond van het oude recht aanhangig is. Zolang onduidelijk is welk recht op welke situatie van toepassing is, zal dit extra juridische procedures in de hand werken. Om deze redenen roept het overgangsrecht, zoals voorgesteld door de regering, meer problemen op dan dat het duidelijkheid creëert.

Daarom regelt dit amendement dat een rechtsvordering op grond van het nieuwe recht slechts mogelijk is als de schadeveroorzakende gebeurtenis heeft plaatsgevonden op of na 15 november 2016. Dat is de datum dat het wetsvoorstel naar de Kamer is gestuurd en de partijen dus in theorie kunnen weten dat de nieuwe wet eraan komt. Als iemand een massaschadeprocedure wil beginnen wegens een gebeurtenis die vóór 15 november 2016 heeft plaatsgevonden, kan dat op basis van de wet zoals die toen gold. Bij een procedure wegens een gebeurtenis die op of ná die datum heeft plaatsgevonden geldt de wet zoals die na inwerkingtreding van het onderhavige wetsvoorstel zal komen te gelden. In het theoretische geval dat sprake is van een reeks van gebeurtenissen die zowel vóór als na 15 november 2016 plaatsvinden, is het recht van toepassing zoals dat geldt op het moment dat de laatste gebeurtenis waarop de vordering betrekking heeft, heeft plaatsgevonden.

De voordelen van deze vorm van overgangsrecht, ten opzichte van het overgangsrecht zoals voorgesteld in het wetsvoorstel, is dat het rechtszekerheidsbeginsel beter wordt gewaarborgd. Bovendien wordt de mogelijkheid van dubbele procedures op grond van verschillende juridische regimes kleiner. Tot slot sluit deze vorm van overgangsrecht beter aan bij de wetgeving van ons omringende landen, zoals Engeland en België.”

De Stichtingen stellen dat de WAMCA van toepassing is. Daaraan leggen zij – samengevat – het volgende ten grondslag. Er moet, anders dan deze rechtbank in eerdere procedures heeft geoordeeld, niet gekeken worden naar de ontwikkeling van het manipulatie-instrument als relevante schadeveroorzakende gebeurtenis. De relevante schadeveroorzakende gebeurtenis is het op de Nederlandse markt brengen van voertuigen met een vals certificaat van overeenstemming en het leveren van deze voertuigen aan de Autobezitters.

Voor zover de rechtbank meerdere gebeurtenissen relevant acht voor het ontstaan van de schade, is er sprake van een reeks van gebeurtenissen die zowel voor als na 15 november 2016 hebben plaatsgevonden. De WAMCA is ook van toepassing op deze reeks. Voor de vorderingen tegen de autofabrikanten zijn de relevante gebeurtenissen i) het produceren van “Getroffen Voertuigen” uitgerust met verboden manipulatie-instrumenten, ii) het voorzien van deze voertuigen van een onjuist certificaat van overeenstemming en iii) het via de Importeur en de Autodealers op de Nederlandse markt brengen van de voertuigen. Voor de vorderingen tegen de Autodealers betreft dit het verkopen en in lease geven van “Getroffen Voertuigen”. De laatste gebeurtenissen van deze reeks hebben zich voorgedaan na 15 november 2016 en trekken de eerdere gebeurtenissen, van voor 15 november 2016, mee voor de toepasselijkheid van de WAMCA.

Indien de rechtbank de ontwikkeling en installatie van verboden manipulatie-instrumenten voor de vaststelling van het toepasselijke collectieve actierecht toch relevant acht, dan wijzen de Stichtingen erop dat in de “Getroffen Voertuigen” op verschillende momenten na 15 november 2016 door updates nieuwe software is geïnstalleerd die verboden is en die tot aanvullende schade leidt. Dit zijn zelfstandige schadeveroorzakende gebeurtenissen die na 15 november 2016 hebben plaatsgevonden en ook leiden tot toepasselijkheid van de WAMCA, aldus de Stichtingen.

De rechtbank is van oordeel dat artikel 3:305a (oud) BW van toepassing is en niet de WAMCA. De rechtbank overweegt daartoe als volgt. Het doel en de strekking van het overgangsrecht is dat in één kwestie over de hele linie dezelfde regels van het burgerlijk recht gelden. Uit de toelichting bij het amendement Van Gent c.s. blijkt dat het overgangsrecht aanknoopt bij de schadeveroorzakende gebeurtenis of gebeurtenissen, ook al spreekt de wettekst zelf alleen van gebeurtenis of gebeurtenissen. Daarover zijn partijen het ook eens. Het moment van de schadeveroorzakende gebeurtenis of gebeurtenissen bepaalt welk collectief actierecht van toepassing is. In geschil is wat de schadeveroorzakende gebeurtenis of gebeurtenissen zijn in dit geval. Anders dan de Stichtingen hebben betoogd, is geen sprake van een reeks van schadeveroorzakende gebeurtenissen in de zin van het overgangsrecht. De Stichtingen leggen meerdere handelingen aan het gestelde onrechtmatig handelen van Renault c.s. ten grondslag, zoals het produceren van voertuigen met een verboden manipulatie-instrument, het voorzien van de voertuigen van een onjuist certificaat van overeenstemming, het via de importeur en de Autodealers op de markt brengen van deze voertuigen en het vervolgens verkopen en in lease geven van deze voertuigen. Het zwaartepunt van deze handelingen ligt steeds bij de ontwikkeling van de gestelde verboden software. Zonder het beweerdelijke illegale manipulatie-instrument zouden de overige handelingen en gebeurtenissen immers niet onrechtmatig zijn en zouden de benadeelden geen schade hebben geleden.

Ook zou er zonder de aanwezigheid van het beweerdelijke illegale manipulatie-instrument geen grondslag bestaan voor de vorderingen jegens de Autodealers. Aan deze vorderingen hebben de stichtingen immers hoofdzakelijk ten grondslag gelegd dat de geïmporteerde, verkochte en geleasede voertuigen een illegaal manipulatie-instrument bevatten, waardoor schade is veroorzaakt. Er is dus sprake van één initiële, gemeenschappelijke en alles overkoepelende schadeveroorzakende gebeurtenis, te weten de ontwikkeling van dat illegale manipulatie-instrument.

De schadeveroorzakende gebeurtenis is dus niet het op de Nederlandse markt brengen van voertuigen met een vals certificaat van overeenstemming en het verkopen of leasen van deze voertuigen aan de benadeelden, zoals de Stichtingen hebben gesteld. Weliswaar hebben deze gebeurtenissen ervoor gezorgd dat de schadelijke gevolgen zijn ingetreden, maar zonder de aanwezigheid van het beweerdelijk illegale manipulatie-instrument zou er door deze gebeurtenissen geen schade zijn ontstaan. In de toelichting bij het amendement Van Gent c.s. is ook geen aanknopingspunt te vinden dat het intreden van de schadelijke gevolgen van een gebeurtenis of gebeurtenissen beslissend moet zijn voor de vraag welk collectief actierecht van toepassing is.

Hetzelfde geldt voor de gestelde onrechtmatige updates van de software die zouden hebben plaatsgevonden na 15 november 2016 en die tot aanvullende schade zouden hebben geleid. Deze updates zijn onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het gestelde illegale manipulatie-instrument. Bovendien zou het aanmerken van updates als zelfstandig schadeveroorzakende gebeurtenis tot gevolg hebben dat een deel van de rechtsvorderingen onder de WAMCA moet worden beoordeeld, en een deel onder het oude recht. Dat is juist wat het overgangsrecht probeert te voorkomen.

Representativiteit volgens artikel 3:305a (oud) BW

Artikel 3:305a (oud) BW stelde, anders dan de huidige bepaling (art. 3:305a lid 2 (nieuw BW), voor ontvankelijkheid in een collectieve actie niet de eis dat de belangenorganisatie voldoende representatief is. Wel kunnen de factoren die een rol spelen bij de beoordeling van de representativiteit van een belangenorganisatie worden meegewogen bij de beoordeling of is voldaan aan het waarborgvereiste. De wetsgeschiedenis benadrukt dat het aantal benadeelden dat is aangesloten bij een belangenorganisatie geen formeel vereiste is. Het vormt een belangrijke aanwijzing dat is voldaan aan het waarborgvereiste, maar moet niet altijd doorslaggevend zijn.

Verder geldt dat als de groep personen ten behoeve van wie de vordering is ingesteld van zodanige omvang is dat het procederen op naam eenvoudig te realiseren is, het instellen van een collectieve actie niet efficiënt en effectief is.

Het standpunt van gedaagden wordt niet gevolgd. Met inachtneming van het toetsingskader zoals weergegeven onder 4.13 en 4.14, is de rechtbank van oordeel dat de Stichtingen voldoende representatief zijn in het kader van het waarborgvereiste. SEC heeft toegelicht dat in Nederland circa 225.000 “Getroffen Voertuigen” zijn geregistreerd in de relevante periode. Op de zitting is door SCC en SDEJ aangevoerd dat er circa 200.000 Renault- en Daciavoertuigen zijn verkocht in de relevante periode. De bezitters van deze voertuigen vormen dus de achterban waarvoor de Stichtingen stellen op te komen. Met deze aantallen hebben de Stichtingen voldoende onderbouwd dat de groep van personen ten behoeve van wie zij de vorderingen hebben ingesteld van zodanige omvang is dat het procederen op naam niet eenvoudig te realiseren is en het instellen van een collectieve actie efficiënt en effectief is.

Op de zitting hebben SEC, SCC en SDEJ bovendien toegelicht dat bij hen op dit moment respectievelijk 5.934, 6.578 en 6.252 personen geregistreerd zijn als benadeelden. De rechtbank ziet, ondanks hetgeen gedaagden hebben aangevoerd over het gebrek aan onderbouwing, geen aanleiding om deze aantallen in twijfel te trekken. Daarmee hebben de Stichtingen voldoende onderbouwd dat er ook een concrete achterban is die belang heeft bij een collectieve actie en die deze collectieve actie ook daadwerkelijk steunt. Daarvoor is registratie bij de Stichtingen voldoende.

SCC en SDEJ hebben verder op de zitting toegelicht dat het voor de deelnemers voldoende duidelijk is, althans moet zijn, dat SCC en SDEJ ook vorderingen hebben ingesteld tegen de Autodealers. Het staat immers in de statuten die voor iedereen te raadplegen zijn op de website en in het aanmeldproces wordt gevraagd of zij hun voertuig hebben gekocht bij een Autodealer (Renault- of Daciadealer). Uit de aanmelding kan dan ook steun worden afgeleid voor de vorderingen tegen de Autodealers. Gelet op het aantal gedagvaarde Autodealers en de grootte van de achterban ligt het voor de hand dat een deel van de deelnemers hun voertuig heeft gekocht bij één van de gedagvaarde Autodealers. Het is in het kader van de representativiteit niet nodig om een concreet aantal vast te stellen.

Vervolg van de procedure en tussentijds hoger beroep

Proceskosten

Tot slot