Uitspraken

Rechtsmacht – inleiding

De considerans van de Verordening Brussel I bis luidt, voor zover hier van belang:

(15) De bevoegdheidsregels moeten in hoge mate voorspelbaar zijn, waarbij als beginsel geldt dat de bevoegdheid in het algemeen gegrond wordt op de woonplaats van de verweerder. De bevoegdheid moet altijd op die grond kunnen worden gevestigd, behalve in een gering aantal duidelijk omschreven gevallen waarin het voorwerp van het geschil of de autonomie van de partijen een ander aanknopingspunt wettigt. Voor rechtspersonen moet de woonplaats autonoom worden bepaald om de gemeenschappelijke regels doorzichtiger te maken en jurisdictiegeschillen te voorkomen.

(16) Naast de woonplaats van de verweerder moeten er alternatieve bevoegdheidsgronden mogelijk zijn, gebaseerd op de nauwe band tussen het gerecht en de vordering of de noodzaak een goede rechtsbedeling te vergemakkelijken. Het bestaan van een nauwe band moet zorgen voor rechtszekerheid en de mogelijkheid vermijden dat de verweerder wordt opgeroepen voor een gerecht van een lidstaat dat door hem redelijkerwijs niet voorzienbaar was. Dat is met name belangrijk bij geschillen betreffende niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer of op de persoonlijkheidsrechten, met inbegrip van smaad.

De rechter die onderzoekt of hem rechtsmacht toekomt, moet zich bij dit onderzoek niet beperken tot de stellingen van de eiser, maar moet ook acht slaan op alle hem ter beschikking staande gegevens over de werkelijk tussen partijen bestaande rechtsverhouding en, in voorkomend geval, op de stellingen van de verweerder. Het onderzoek naar de rechtsmacht aan de hand van de Unierechtelijke instrumenten mag dus niet plaatsvinden op basis van enkel de door de eisende partij gekozen grondslag van haar vordering. De rechtszekerheid verlangt dat de nationale rechter zich gemakkelijk over zijn eigen bevoegdheid kan uitspreken, zonder dat hij de zaak ten gronde hoeft te onderzoeken.

Indien de verweerder de stellingen van de eiser betwist, hoeft de rechter in het kader van de bepaling van zijn bevoegdheid geen gelegenheid te geven voor bewijslevering met betrekking tot de zowel voor de bevoegdheid als voor de gegrondheid relevante feiten, omdat daarmee op het onderzoek naar de gegrondheid van de vorderingen vooruit zou worden gelopen. Hieruit volgt dat de rechter zich bij beantwoording van deze vraag beperkt tot een prima facie oordeel. Zie bijvoorbeeld Hof van Justitie 16 juni 2016, ECLI:EU:C:2016:449 (Universal Music).

Rechtsmacht - SDEJ

Rechtsmacht en relatieve bevoegdheid ten aanzien van FCA N.V., FCA NL en de Dealers

Rechtsmacht ten aanzien van FCA Italy en Alfa Romeo

De rechtbank overweegt met betrekking tot artikel 8, punt 1, Verordening Brussel I bis als volgt.

Deze bepaling houdt in dat, indien er meer dan één verweerder is, een persoon die op het grondgebied van een lidstaat woonplaats heeft, ook kan worden opgeroepen voor het gerecht van de woonplaats van een hunner, op voorwaarde dat er tussen de vorderingen een zo nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om hun gelijktijdige behandeling en berechting, teneinde te vermijden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven. De bepaling vindt haar grond in de samenhang van de vorderingen.

Tot de gedaagden behoren FCA N.V., FCA NL en de Dealers. FCA N.V., FCA NL en een aantal Dealers hebben woonplaats in Amsterdam, althans in het arrondissement Amsterdam. De bevoegdheid ten aanzien van deze ‘Amsterdamse’ gedaagden berust op hun woonplaats. Zij zijn dan ook potentiële ankergedaagden, dat wil zeggen gedaagden via wie – onder de door artikel 8, punt 1, van de verordening gestelde voorwaarde – rechtsmacht van de Nederlandse rechter ten aanzien van FCA Italy en Alfa Romeo kan ontstaan. SDEJ noemt FCA N.V. de primaire ankergedaagde. Zij heeft dat standpunt in het bijzonder ter gelegenheid van de mondelinge behandeling toegelicht.

De door SDEJ ingestelde vorderingen zijn hiervoor onder 3.4 weergegeven. De vorderingen tegen de Dealers hebben vooral een contractuele grondslag, terwijl de vorderingen tegen de overige gedaagden een delictuele grondslag kennen. De vorderingen tegen de Dealers en FCA NL als Nederlandse importeur zien met name op Nederlandse afnemers. Dat is anders ten aanzien van de vorderingen op de Nederlandse moedermaatschappij FCA N.V. en de beide Italiaanse werkmaatschappijen FCA Italy en Alfa Romeo: voor hen geldt dat zij door alle Europese afnemers in rechte kunnen worden aangesproken. De Nederlandse moedermaatschappij wordt door SDEJ kennelijk beschouwd als de rechtspersoon die kort gezegd beslissende invloed op de beide Italiaanse werkmaatschappijen heeft uitgeoefend. In zoverre verschillen de vorderingen. Echter alle gedaagden opereren in dezelfde keten, die (volgens SDEJ) is gericht op het ontwikkelen, produceren, op de markt brengen en leveren van dieselvoertuigen met een, wat SDEJ noemt, illegaal manipulatie-instrument. De omstandigheid dat ieder van hen specifieke verwijten worden gemaakt en dat tegen ieder van hen verschillende vorderingen op verschillende grondslagen zijn ingesteld, doet er niet aan af dat voor de beoordeling van die verwijten, vorderingen en grondslagen een aantal gemeenschappelijke feitelijke vragen en rechtsvragen moeten worden beantwoord. Dit betreft bijvoorbeeld de vraag in welke typen voertuig of motor een manipulatie-instrument is ingebouwd, de vraag naar de toelaatbaarheid van dat manipulatie-instrument, de vraag welke effecten (schadelijke gevolgen) dat manipulatie-instrument heeft, de vraag of die effecten (schadelijke gevolgen) zijn weggenomen door een update en de vraag welke effecten (schadelijke gevolgen) die update heeft. In zoverre is er sprake van een zelfde situatie, feitelijk en rechtens. Gelijktijdige berechting vanuit het oogpunt van een goede rechtsbedeling is aangewezen. Daarbij is tot slot van belang dat voor FCA Italy en Alfa Romeo niet onvoorzienbaar is dat zij in Nederland worden gedagvaard, nu dit het land is waar hun moedermaatschappij is gevestigd en waar dus ten aanzien van hen beleidsbeslissingen kunnen zijn genomen. Dit geldt temeer nu FCA N.V. (tevens) rechtsopvolgster onder algemene titel is van Fiat S.p.A. Bovendien zijn ook in Nederland door FCA Italy en Alfa Romeo geproduceerde auto’s op de markt gebracht.

Rechtsmacht ten aanzien van FCA US

De rechtbank overweegt met betrekking tot artikel 7 lid 1 Rv als volgt.

Deze bepaling houdt in dat, indien in zaken die bij dagvaarding moeten worden ingeleid, de Nederlandse rechter ten aanzien van een van de gedaagden rechtsmacht heeft, hem deze ook toekomt ten aanzien van in hetzelfde geding betrokken gedaagden, mits tussen de vorderingen tegen de onderscheiden gedaagden een zodanige samenhang bestaat, dat redenen van doelmatigheid een gezamenlijke behandeling rechtvaardigen.

Mede gelet op hetgeen hiervoor (in het bijzonder onder 5.17) ten aanzien van FCA Italy en Alfa Romeo is overwogen en geoordeeld, zijn deze voorwaarden vervuld. De Nederlandse rechter heeft ten aanzien van alle overige gedaagden rechtsmacht, tussen de vorderingen tegen de onderscheiden gedaagden bestaat een zodanige samenhang dat redenen van doelmatigheid een gezamenlijke behandeling rechtvaardigen.

Toepasselijkheid WAMCA en/of artikel 3:305a (oud) BW

In afwijking van artikel 68a, blijven voor een rechtsvordering die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen als bedoeld in de artikelen 305a tot en met 305d van Boek 3 en die is ingesteld op of na 1 januari 2020 de voorwaarden van toepassing die golden voor die datum voor zover de rechtsvordering betrekking heeft op een gebeurtenis of gebeurtenissen die heeft of hebben plaatsgevonden voor 15 november 2016.

Artikel III onderdeel 2 van de WAMCA bevat, kort gezegd, het Rv-overgangsrecht:

Artikel II van deze wet is van toepassing op gedingen die aanhangig zijn gemaakt op of na het tijdstip van het in werking treden van deze wet en die betrekking hebben op een gebeurtenis of gebeurtenissen die heeft of hebben plaatsgevonden op of na 15 november 2016.

Artikel IIa van de WAMCA wordt in artikel III onderdeel 2 kennelijk abusievelijk niet genoemd.

Dit amendement verbetert het overgangsrecht.

Het oorspronkelijke wetsvoorstel, zoals de regering dat op 15 november 2016 naar de Kamer heeft gestuurd, bevatte geen overgangsrecht (…). Hierop is veel kritiek gekomen. De regering heeft er daarom voor gekozen op 11 januari 2018 per nota van wijziging een beperkte vorm van overgangsrecht in te voegen (…). De indieners vinden deze wijziging een stap in de goede richting, maar zijn van mening dat het overgangsrecht verder kan worden verbeterd.

Op grond van het huidige wetsvoorstel (…) kunnen tot in lengte van dagen vorderingen worden ingediend met gebruikmaking van het nieuwe recht naar aanleiding van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden vóór inwerkingtreding van dit wetsvoorstel, voor zover geen sprake is van verjaring. Dat levert een onterechte verruiming op van de bevoegdheden voor eisende partijen, terwijl de verwerende partij onmogelijk met gebruikmaking van dit instrument door de eiser rekening had kunnen houden. Deze vorm van overgangsrecht staat op gespannen voet met het rechtszekerheidsbeginsel. Bedrijven, organisaties of andere partijen hebben immers geen mogelijkheid gehad om zich voor te bereiden op de komst van de nieuwe wet als deze ook van toepassing is op oude gebeurtenissen. Bovendien ontstaat de theoretische mogelijkheid (…) dat verschillende rechtsvorderingen op grond van verschillende regimes door elkaar gaan lopen als er reeds een procedure op grond van het oude recht aanhangig is. Zolang onduidelijk is welk recht op welke situatie van toepassing is, zal dit extra juridische procedures in de hand werken. Om deze redenen roept het overgangsrecht, zoals voorgesteld door de regering, meer problemen op dan dat het duidelijkheid creëert.

Daarom regelt dit amendement dat een rechtsvordering op grond van het nieuwe recht slechts mogelijk is als de schadeveroorzakende gebeurtenis heeft plaatsgevonden op of na 15 november 2016. Dat is de datum dat het wetsvoorstel naar de Kamer is gestuurd en de partijen dus in theorie kunnen weten dat de nieuwe wet eraan komt. Als iemand een massaschadeprocedure wil beginnen wegens een gebeurtenis die vóór 15 november 2016 heeft plaatsgevonden, kan dat op basis van de wet zoals die toen gold. Bij een procedure wegens een gebeurtenis die op of ná die datum heeft plaatsgevonden geldt de wet zoals die na inwerkingtreding van het onderhavige wetsvoorstel zal komen te gelden. In het theoretische geval dat sprake is van een reeks van gebeurtenissen die zowel vóór als na 15 november 2016 plaatsvinden, is het recht van toepassing zoals dat geldt op het moment dat de laatste gebeurtenis waarop de vordering betrekking heeft, heeft plaatsgevonden.

De voordelen van deze vorm van overgangsrecht, ten opzichte van het overgangsrecht zoals voorgesteld in het wetsvoorstel, is dat het rechtszekerheidsbeginsel beter wordt gewaarborgd. Bovendien wordt de mogelijkheid van dubbele procedures op grond van verschillende juridische regimes kleiner. Tot slot sluit deze vorm van overgangsrecht beter aan bij de wetgeving van ons omringende landen, zoals Engeland en België.

Daarmee is de vraag of de rechtsvordering respectievelijk het geding betrekking heeft op een gebeurtenis of gebeurtenissen die heeft of hebben plaatsgevonden voor

15 november 2016.

De rechtbank overweegt als volgt. SDEJ heeft ervoor gekozen zowel de moedermaatschappij FCA N.V., de producenten FCA Italy, Alfa Romeo en FCA US, de distributeur FCA NL als de Dealers te dagvaarden. Uitgangspunt is dat voor alle rechtsvorderingen dezelfde voorwaarden gelden en dat voor het door SDEJ aanhangig gemaakte geding over de hele linie dezelfde regels van burgerlijk procesrecht gelden. Onderscheid tussen de verschillende gedaagden is niet aan de orde. Uit de toelichting bij het amendement Van Gent c.s. blijkt dat het WAMCA-overgangsrecht aanknoopt bij de schadeveroorzakende gebeurtenis of gebeurtenissen. De initiële, gemeenschappelijke en essentiële schadeveroorzakende gebeurtenis waarop de rechtsvordering respectievelijk het geding betrekking heeft, is de door SDEJ gestelde ontwikkeling van, wat zij noemt, het “Illegale Manipulatie-instrument”. Anders dan het Rv-overgangsrecht laat het BW-overgangsrecht weliswaar een knip toe (“voor zover”), maar niet (voldoende) gesteld of gebleken is dat het door SDEJ gestelde illegale manipulatie-instrument op of na 15 november 2016 (nader) is ontwikkeld. Op dit laatste stuit ook het beroep van SDEJ op de in de toelichting bij het amendement Van Gent c.s. bedoelde reeks van gebeurtenissen af.

In deze zaak is dus artikel 3:305a (oud) BW van toepassing en is titel 14A Rv niet van toepassing.

Proceskosten

Tussentijds hoger beroep

FCA c.s. hebben de rechtbank verzocht om op de voet van artikel 337 lid 2 Rv te bepalen dat tussentijds hoger beroep kan worden ingesteld van een tussenvonnis waarin, kort gezegd, een verder reikende rechtsmacht ten aanzien van FCA Italy, Alfa Romeo en FCA US wordt aangenomen dan door hen bepleit.

SDEJ heeft hiertegen bezwaar gemaakt.

Vervolg van de procedure

Tot slot