Uitspraken

De rechtbank heeft in haar tussenuitspraak van 16 augustus 2018 een uitleg gegeven van het toetsingskader, gegeven bij het arrest van het HvJ van 25 juli 2018 in de zaak C-216/18 PPU (hierna: het arrest). De rechtbank verwijst ook in zoverre naar de tussenuitspraak van
16 augustus 2018.

De rechtbank heeft uit het arrest afgeleid dat allereerst de vraag moet worden beantwoord of er een reëel gevaar dreigt dat het grondrecht op een eerlijk proces in de kern wordt aangetast wegens structurele of fundamentele gebreken wat de rechterlijke macht van Polen betreft, die de onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties van Polen in gevaar brengen.

De rechtbank heeft overwogen dat het daartoe te verrichten onderzoek zal moeten zijn gericht op de beantwoording van de volgende vragen:

Vervolgens heeft de rechtbank het onderzoek heropend om de raadsman en de officier van justitie in de gelegenheid te stellen:

De aan de hand van deze vragen door de raadsman en de officier van justitie ingenomen standpunten worden hierna weergegeven. Voor de eerder ingenomen standpunten verwijst de rechtbank naar voornoemde tussenuitspraak van 16 augustus 2018.

Op 23 augustus 2018 heeft de raadsman een schriftelijk standpunt aan de rechtbank doen toekomen. Zakelijk weergegeven heeft de raadsman daarin het volgende aangevoerd.

De inlichtingen in het met redenen omkleed voorstel van de Europese Commissie van 20 december 2017, mede bezien in het licht van het door het HvJ in het arrest weergegeven toetsingskader, moeten tot de conclusie leiden dat sprake is van structurele en fundamentele gebreken wat de rechterlijke macht in Polen betreft. Die gebreken zijn, hangende de door de Europese Commissie aangegane dialoog met Polen, alleen maar verslechterd.

Van de verslechter(en)de toestand inzake het functioneren van de Poolse rechtspraak blijkt ook uit andere objectieve, betrouwbare, nauwkeurige en naar behoren bijgewerkte gegevens.

Op 16 augustus 2018 heeft het bestuur van het European Network of Councils for the Judiciary (hierna: ENCJ) voorgesteld om het lidmaatschap van de Poolse Nationale Raad voor de Rechterlijke Macht (hierna: KRS) op te schorten omdat niet langer wordt voldaan aan – kort gezegd – de vereisten van het ENCJ inzake de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Aan de totstandkoming van dit voorstel van het ENCJ is een zorgvuldige procedure vooraf gegaan. Voorafgaande aan het advies heeft een fact-finding mission plaatsgevonden. Ook is de KRS in staat gesteld om de bij het bestuur van het ENCJ gerezen vragen te beantwoorden en de geuite zorgen te weerleggen.

Uit voornoemde objectieve gegevens blijkt dat de geconstateerde structurele en fundamentele gebreken een direct voortvloeisel zijn van het aan de macht komen van de politieke partij Prawo i Sprawiedliwość (hierna: PiS). Gelet op de opvattingen van deze partij over onder meer strafvorderlijke en strafrechtelijke uitgangspunten, waarvan vastgesteld kan worden dat die niet stroken met de rechtsbeginselen die ten grondslag liggen aan de Europese Unie, kunnen de doorgevoerde hervormingen en hun doorwerking op de Poolse rechtsstaat, niet los gezien worden van de gevaren die dreigen in een individuele overleveringszaak.

De gevaren zijn dermate omvangrijk en indringend, dat zij ook gevolgen kunnen hebben op het niveau van de rechterlijke instanties die de zaak van de opgeëiste persoon zullen beoordelen in Polen. Met name de door de Europese Commissie beschreven zorgelijke ontwikkelingen over de positie van individuele rechters bij de gewone rechtbanken springt in dit kader in het oog. Nu het ministerie van justitie en, dus, de regering – gelet op de geschetste problematiek rondom de mogelijkheden tot benoeming en ontslag van individuele rechters, de hervormingen op dit gebied, de recente gedwongen ontslagen en de herbenoemingen van rechters –, middellijk of onmiddellijk invloed kunnen hebben op beslissingen van rechters in individuele zaken, komt de onafhankelijkheid van de willekeurige rechter in een willekeurige zaak reeds in het gedrang, aldus de raadsman.

Dat ook de rechtbank in Poznań te maken heeft met, in het licht van de rechterlijke onpartijdigheid en onafhankelijkheid, dubieuze ontslagen en benoemingen, blijkt uit openbare bronnen en recente journalistieke publicaties. Althans, in ieder geval blijkt uit die publicaties dat hier net als in andere rechterlijke organisaties hervormingen plaatsvinden, dan wel hebben plaatsgevonden, waarbij onder druk van het ministerie van justitie rechters opstappen, dan wel ontslagen worden, waarna nieuwe benoemingen plaatsvinden. Daarmee is niet langer gewaarborgd dat de rechters bij de rechtbank in Poznań beschermd zijn tegen tussenkomst of druk van buitenaf die de onafhankelijkheid van hun oordeelsvorming in gevaar zou brengen en hun beslissingen zouden kunnen beïnvloeden.

Ten slotte moet worden aangenomen dat er voor de opgeëiste persoon een concreet gevaar bestaat op schending van zijn grondrechten. De aard van de geconstateerde gebreken ten aanzien van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen, het structurele en fundamentele karakter ervan, dienen te leiden tot de conclusie dat er een reëel gevaar dreigt dat het grondrecht op een eerlijk proces in de kern wordt aangetast. Meer in het bijzonder geeft de aard van de verdenking, gelet op de door de PiS nagestreefde politieke belangen, redenen om te veronderstellen dat er een reëel gevaar dreigt op schending van het recht op een eerlijk proces. Politieke inmenging in concrete strafzaken is immers volstrekt niet uit te sluiten. De raadsman heeft op grond van het voorgaande geconcludeerd dat de overlevering moet worden geweigerd.

Op 24 augustus 2018 heeft de officier van justitie een schriftelijk standpunt aan de rechtbank doen toekomen. De officier van justitie heeft, zakelijk weergegeven, het volgende naar voren gebracht.

De rechtbank moet beoordelen of met het voorstel van de Europese Commissie in het kader van de artikel 7-VEU-procedure, eventueel in samenhang bezien met andere gegevens, genoegzaam is komen vast te staan dat sprake is van structurele dan wel fundamentele gebreken betreffende de rechterlijke macht in Polen die de onafhankelijkheid van de rechterlijke instanties van Polen in gevaar brengen.

Dat is naar het oordeel van de officier van justitie niet het geval. De wetswijzigingen die in Polen zijn doorgevoerd met betrekking tot de rechterlijke macht zijn weliswaar verontrustend, maar dat laat onverlet dat er sprake moet zijn van een structureel gebrek dat uiteindelijk zal leiden tot een risico voor een ieder dat zijn of haar grondrecht op een eerlijk proces in de kern wordt aangetast. Een dergelijke situatie is thans niet aan de orde.

Allereerst wordt uit het arrest niet duidelijk wat moet worden verstaan onder een structureel of fundamenteel gebrek. Weliswaar wordt het met redenen omklede voorstel van de Europese Commissie door het HvJ erkend als waardevol document om tot een vaststelling te kunnen komen van het al dan niet aanwezig zijn van structurele gebreken, maar van belang is dat de Europese Commissie een politiek orgaan binnen de Europese Unie is.

Het is lastig andere objectieve, betrouwbare, nauwkeurige en naar behoren bijgewerkte gegevens te vinden. Er is geen rechtspraak voorhanden van het Europees Hof van de Rechten van de Mens met betrekking tot deze specifieke situatie en er zijn geen rapportages van een vergelijkbare organisatie als het CPT van de Raad van Europa die in deze zaak gebruikt kunnen worden om te toetsen wat de staat van de Poolse rechtsstaat is. Dat betekent dat in feite overblijft het voorstel van de Europese Commissie in de artikel 7-procedure.

Daar komt bij dat in Polen de situatie verre van uitgekristalliseerd is. De Europese Raad dient nog een beslissing te nemen op het voorstel van de Europese Commissie om tot de vaststelling te komen van een duidelijk gevaar voor een ernstige schending (artikel 7 eerste lid, VEU). Het is niet te voorspellen (en zelfs de vraag) of dat zal gebeuren.

Daarnaast hebben gremia zoals het ENCJ weliswaar hun zorgen geuit over de gevolgen van de wetswijzigingen voor de onafhankelijkheid van de rechtspraak, maar ook daar zijn vooralsnog geen harde conclusies aan verbonden.

Voorts is sprake van een tegenbeweging in Polen - en dus van een functionerende rechtsstaat - gelet op het feit dat door het Poolse Hooggerechtshof prejudiciële vragen zijn gesteld aan het HvJ met betrekking tot de wetswijzigingen ten aanzien van het ontslag en nieuwe aanstelling van leden van het Hooggerechtshof.

Ten slotte zijn er in de onderhavige zaak geen onderbouwde redenen gesteld of gebleken om aan te nemen dat de opgeëiste persoon bijzondere vrees zou moeten hebben dat zijn zaak anders zou worden behandeld dan de zaak van anderen.