Uitspraken

Deze zaak betreft een borgtocht voor een wettelijke verplichting tot schadevergoeding van de hoofdschuldenaar. Het hof heeft voor recht verklaard dat de Holding zich jegens de Gemeenten borg heeft gesteld voor de nakoming van de verplichtingen van de hoofdschuldenaar uit hoofde van vervoerovereenkomsten, alsook dat de Holding zich daarmee heeft verplicht de schade(vergoeding) te betalen die de hoofdschuldenaar verschuldigd is vanwege het tekortschieten in haar verplichtingen uit de vervoerovereenkomsten. De door de rechtbank uitgesproken verwijzing naar de schadestaatprocedure is door het hof in stand gelaten.

Het cassatiemiddel voert onder meer aan dat met betrekking tot de verbintenis van een borg geen verwijzing naar de schadestaatprocedure toegelaten is. Mijns inziens slaagt geen van de klachten van het middel.

Het cassatiemiddel bestaat uit drie onderdelen.

Onderdeel 1 houdt in dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting doordat het, nadat het in rechtsoverweging 3.8.7 had geconcludeerd dat de Holding en de Gemeenten een overeenkomst hebben gesloten waarbij de Holding zich borg stelt voor de nakoming van de schadevergoedingsverbintenis die door een toerekenbare tekortkoming van [C] ontstaat, vervolgens in het slot van rechtsoverweging 3.8.8 heeft overwogen dat de Holding op grond van de overeenkomst van borgtocht ‘jegens de gemeenten aansprakelijk is voor de schade die de Gemeenten als gevolg van de tekortkoming van [C] hebben geleden’. Een onjuiste opvatting omtrent het recht zou ook blijken uit de bekrachtiging in het dictum van de door de rechtbank uitgesproken veroordeling tot vergoeding van de onder 5.1 bedoelde schade, ‘nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet’. Volgens de klacht kan de omvang van een vordering tot nakoming van een primaire verbintenis uit overeenkomst niet in een schadestaatprocedure worden begroot en had het hof de Gemeenten daarom in zoverre in hun vorderingen niet-ontvankelijk moeten verklaren. Het onderdeel houdt verder in dat, als het hof heeft gemeend dat de borgtochtovereenkomst of een andere overeenkomst (mede) inhoudt dat de omvang van het bedrag dat de Holding krachtens de overeenkomst van borgtocht aan de Gemeenten moet voldoen, zal worden opgemaakt in een schadestaatprocedure, het oordeel van het hof onbegrijpelijk is.

Ik bespreek eerst de klacht met betrekking tot de verwijzing naar de schadestaatprocedure. Juist is dat naar de huidige stand van het recht uitgangspunt is dat verwijzing naar de schadestaatprocedure alleen mogelijk is wat betreft wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding in de zin van afdeling 10 van titel 1 van Boek 6 BW en dus niet voor verplichtingen tot schadevergoeding die rechtstreeks op een rechtshandeling berusten. Dit uitgangspunt geldt zo sinds een arrest van uw Raad van 9 december 1988.3 Tot dat arrest luidde de heersende leer anders.4 De nieuwere literatuur5 aanvaardt het bedoelde uitgangspunt als een gegeven en legt de nadruk op nuanceringen die de nadelen ervan kunnen verzachten. Algemeen is namelijk het inzicht dat ook wat betreft verplichtingen tot schadevergoeding die rechtstreeks op een rechtshandeling berusten, zeg contractuele verplichtingen tot schadevergoeding, zoals in geval van schadeverzekering, het veelal nuttig is dat de rechter slechts uitmaakt of een verbintenis tot vergoeding van de schade bestaat. Wordt die vraag bevestigend beantwoord, dan blijken partijen vervolgens in de meeste gevallen in staat om het over de omvang van de te vergoeden schade eens te worden. Het volstaat dat, als stok achter de deur, een tweede procedure mogelijk is, nu uitsluitend over de schadeomvang.

Ik keer terug naar het onderdeel. Hoewel de klachten vertrekken vanuit het op zichzelf juiste uitgangspunt dat verwijzing naar de schadestaatprocedure alleen mogelijk is wat betreft wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding in de zin van afdeling 6.1.10 BW, treffen zij mijns inziens geen doel.

De rechtbank had voor recht verklaard dat de Holding jegens de Gemeenten is tekortgeschoten in de nakoming van haar verbintenis op grond van de garantieverklaring en dat de Holding aansprakelijk is voor de schade die de Gemeenten daardoor hebben geleden en lijden (dictum onder 5.1, met een beperking in periode die nu niet van belang is). Daarnaast had de rechtbank de Holding veroordeeld tot vergoeding aan de Gemeenten ‘van de onder 5.1 bedoelde schade, nader op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet’ (dictum onder 5.3). Uit de wijze waarop het hof de diverse door de Holding in hoger beroep opgeworpen grieven bespreekt, volgt dat het hof die grieven aldus heeft uitgelegd, dat zij zich wel richten tegen de verklaring voor recht onder 5.1 van het dictum, alsook tegen de veroordeling tot schadevergoeding, maar niet (zelfstandig) tegen de verwijzing naar de schadestaatprocedure. De rechtsklacht van het onderdeel stuit hierop af. Dat ook het grievenstelsel ertoe kan leiden dat een verwijzing naar de schadestaatprocedure geldig is, ook indien zou moeten worden aangenomen dat die verwijzing in beginsel niet mogelijk was, ligt geheel in het verlengde van de hiervoor onder 3.4 sub 3 en 4 bedoelde nuanceringen.

De motiveringsklacht van het onderdeel mist feitelijke grondslag. Er bestaat geen enkele aanleiding voor een lezing volgens welke het hof heeft aangenomen dat partijen de mogelijkheid van verwijzing naar de schadestaatprocedure zijn overeengekomen. In plaats daarvan heeft het hof de grieven aldus verstaan dat tegen de verwijzing naar de schadestaatprocedure als zodanig niet werd opgekomen. Ten overvloede merk ik op dat deze uitleg van de grieven mij alleszins begrijpelijk voorkomt. Grief VII richt zich tegen de rechtsoverwegingen 4.16 tot en met 4.20 van het eindvonnis van de rechtbank. In de tweede zin van rechtsoverweging 4.20 kondigt de rechtbank aan de zaak wat betreft de schade te zullen doorverwijzen naar een schadestaatprocedure ‘zoals gevorderd’. De toelichting op de grief verwijst naar de randnummers 76 tot en met 87 van de conclusie van antwoord en houdt verder in dat de rechtbank een onjuiste uitleg aan de garantieverklaring heeft gegeven. Volgens die toelichting bestaat er geen schadevergoedingsplicht. Een bezwaar tegen verwijzing naar de schadestaatprocedure – verondersteld dat wél een verplichting tot vergoeding van schade bestaat – lees ik in de memorie van grieven niet. Ook in de alinea's uit de conclusie van antwoord waarnaar wordt verwezen, lees ik een zodanig bezwaar niet. De memorie van grieven bevat ook geen grief die zich richt tegen het dictum van het vonnis van de rechtbank onder 5.3.

Wat betreft dit laatste (geen grief tegen het dictum) zou men aldus kunnen redeneren dat zo’n grief niet nodig was, omdat de verwijzing naar de schadestaatprocedure voortbouwt op de door de rechtbank aanvaarde grondslag voor de verplichting van de Holding om de schade van de Gemeenten te vergoeden (garantie) en dat het hof naar aanleiding van de aanvaarding van de tegen die grondslag gerichte grief en zijn beslissing dat wel sprake is van een vergoedingsplicht uit hoofde van borgtocht, opnieuw diende te onderzoeken of op die andere grondslag verwijzing naar de schadestaatprocedure mogelijk was. Mijns inziens is een dergelijke gedachtegang op zichzelf allerminst onjuist, maar behoort aan de appelrechter, bij de beoordeling of sprake is van een voortbouwend oordeel en of een afzonderlijke grief nodig is, enige speelruimte te worden gegund. In de onderhavige zaak is in dit verband belangrijk dat óók voor de door de rechtbank aanvaarde grondslag voor de verplichting van de Holding om de schade van de Gemeenten te vergoeden (garantie) geldt dat zij contractueel van aard is, niettegenstaande de formulering van de verklaring voor recht in het vonnis van de rechtbank onder 5.1 dat de Holding jegens de Gemeenten is tekortgeschoten in de nakoming van haar verbintenis op grond van de garantieverklaring. Uitleg van de garantie is immers bepalend voor de inhoud en omvang van de verplichtingen van de partij die de garantie heeft afgegeven. De bepalingen omtrent de wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding van afdeling 6.1.10 BW kunnen in dat verband slechts naar analogie van toepassing zijn.10 Zowel uitgaande van die grondslag (garantie) als uitgaande van de door het hof daarvoor in de plaats gestelde grondslag (borgtocht), is verwijzing naar de schadestaatprocedure dus niet conform het onder 3.3 omschreven uitgangspunt. Tegen deze achtergrond is mijns inziens niet onbegrijpelijk dat het hof ervan is gegaan dat in de onderhavige procedure de verwijzing naar de schadestaatprocedure niet samenhing met de door de rechtbank aanvaarde grondslag van aansprakelijkheid, of anders gezegd, dat de Holding slechts bezwaar had tegen de door de rechtbank aanvaarde verplichting tot het vergoeden van de door de Gemeenten geleden schade, en niet ook tegen de verwijzing naar de schadestaatprocedure als zodanig.

Volgens het voorgaande treffen de klachten van het onderdeel geen doel op processuele gronden. Zouden die processuele gronden ontbreken, dan is het mijns inziens allerminst zeker dat de rechtsklacht van het onderdeel alsnog doel treft. Voor zover een contractuele verplichting van een partij (bijvoorbeeld uit borgtocht) samenvalt met een wettelijke verplichting tot schadevergoeding van een derde, brengt een redelijke en op de praktijk afgestemde uitleg van art. 612 Rv mee dat ook wat betreft een zodanige contractuele verplichting verwijzing naar de schadestaatprocedure mogelijk moet zijn, ook afgezien van de onder 3.4 sub 2-4 bedoelde nuanceringen. Een andere opvatting zou ertoe leiden dat indien bij één dagvaarding zowel de hoofdschuldenaar als de borg wordt aangesproken, verwijzing naar de schadestaatprocedure wel mogelijk is met betrekking tot de wettelijke verplichting tot schadevergoeding van de hoofdschuldenaar, maar niet met betrekking tot de verplichting van de borg tot nakoming van dezelfde verbintenis. Dat is geheel ondoelmatig; ook is dat resultaat niet of nauwelijks uit te leggen zonder dat men de schijn van haarkloverij op zich laadt.

Volgens onderdeel 2 heeft het hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting doordat het heeft geoordeeld dat de verbintenis van de Holding als borg tot betaling van een geldsom aan de Gemeenten een schadevergoedingsverbintenis is in de zin van afdeling 6.1.10 BW, althans dat op de verbintenis van de Holding als borg die afdeling van toepassing is. Het onderdeel verwijst naar rechtsoverwegingen 3.8.8 (slot), 3.9.4, 3.9.5, 3.10.2 en 3.11.13. Ik loop die overwegingen langs.

Hierin is niet te lezen dat volgens het hof op de verbintenis van de Holding als borg afdeling 6.1.10 BW als zodanig van toepassing is. Op (het gefailleerde) [C] rust een wettelijke verplichting tot schadevergoeding en de Holding is als borg gehouden tot de nakoming van dezelfde verbintenis. Dát is wat het hof zegt.

In deze overwegingen beslist het hof het debat tussen partijen omtrent eventuele eigen schuld aan de zijde van de Gemeenten, erin bestaande dat zij niet zijn ingegaan op het aanbod van de Holding dat Combinet het vervoer zou overnemen, en het met gelijke argumenten toegelichte beroep van de Holding op de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid. Ten onrechte leest de steller van het middel in deze overwegingen dat het hof heeft gemeend dat op de verbintenis van de Holding als borg afdeling 6.1.10 BW als zodanig van toepassing is. Op (het gefailleerde) [C] rust een wettelijke verplichting tot schadevergoeding en de Holding is als borg gehouden tot nakoming van dezelfde verbintenis. Zó is art. 6:101 BW op die verbintenis van toepassing. Wat betreft het beroep van de Holding op de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid (art. 6:248 lid 2 BW) geldt dat op zichzelf juist is16 dat ook als in de verhouding tussen schuldeiser en hoofdschuldenaar art. 6:101 BW geen toepassing vindt, dit de mogelijkheid openlaat dat de derogerende werking van redelijkheid en billijkheid meebrengt dat de vordering niet volledig op de borg verhaalbaar is. Dit is echter niet waar het hier om gaat. Het gaat hier om de vraag of het hof voor de motivering van zijn verwerping van het beroep van de Holding op de beperkende werking van redelijkheid en billijkheid mocht volstaan met een verwijzing naar hetgeen het naar aanleiding van het beroep op eigen schuld had overwogen. Waar de Holding zich niet op andere feiten en omstandigheden had beroepen dan die naar aanleiding van het beroep op eigen schuld reeds aan de orde waren gekomen, kon het hof daar inderdaad mee volstaan. Waarom die feiten en omstandigheden ertoe behoren te leiden dat de Holding als borg geheel of gedeeltelijk niet aansprakelijk is, hoewel de hoofdschuldenaar dat wel is, duidt het onderdeel ook niet aan.

Ten onrechte leest de steller van het middel in deze overweging dat volgens het hof op de verbintenis van de Holding als borg afdeling 6.1.10 BW als zodanig van toepassing is. Op (het gefailleerde) [C] rust een wettelijke verplichting tot schadevergoeding en de Holding is als borg gehouden tot de nakoming van dezelfde verbintenis. Zó is art. 6:98 BW op die verbintenis van toepassing.

Ten onrechte leest de steller van het middel in deze overweging dat volgens het hof op de verbintenis van de Holding als borg afdeling 6.1.10 BW als zodanig van toepassing is. Op (het gefailleerde) [C] rust een wettelijke verplichting tot schadevergoeding en de Holding is als borg gehouden tot de nakoming van dezelfde verbintenis. Zó doet zich de vraag voor of en in welke mate de omvang van de schade waarvoor de Holding aansprakelijk is, door een eventuele tariefsverhoging voor [C] of door de doorgevoerde tariefsverhoging voor Connexxion beperkt wordt. Waar de Holding niet was opgekomen tegen de verwijzing naar de schadestaatprocedure als zodanig, mocht het hof deze vragen in zijn arrest onbeantwoord laten en daarvoor naar die procedure verwijzen.

Het onderdeel bevat in de eerste plaats de klacht dat het hof heeft miskend dat de in stand gelaten onderdelen van het dictum in verband staan met en voortbouwen op het vernietigde deel van het dictum, en dus uitgaan van een tot eigen aansprakelijkheid leidende tekortkoming van de Holding. Deze klacht treft geen doel.

Tot de door het hof in stand gelaten onderdelen van het dictum behoort in de eerste plaats een verklaring voor recht ‘dat de onder 5.1. bedoelde schade die de gemeenten hebben geleden en leiden niet (mede) gevolg is van een omstandigheid die aan hen kan worden toegerekend als bedoeld in artikel 6:101 BW’ (dictum van het vonnis van de rechtbank onder 5.2). Waar de Holding als borg gehouden is tot de nakoming van de verbintenis zoals die op (het gefailleerde) [C] rust, welke verbintenis een wettelijke verplichting tot schadevergoeding betreft, brengt het hof met de instandhouding van deze verklaring voor recht tot uitdrukking dat de vergoedingsplicht van [C] niet op grond van eigen schuld aan de zijde van de Gemeenten wordt verminderd, en dat daarom in zoverre ook de verbintenis van de Holding als borg niet wordt verminderd. Het gelukt mij niet in te zien waarom dit in strijd met recht zou zijn.

Tot de door het hof in stand gelaten onderdelen van het dictum behoort in de tweede plaats de verwijzing naar de schadestaatprocedure (dictum van het vonnis van de rechtbank onder 5.3). In zoverre verwijs ik naar de bespreking van het eerste onderdeel.

Tot de door het hof in stand gelaten onderdelen van het dictum behoort in de derde plaats de toekenning van een voorschot op de in de schadestaatprocedure vast te stellen schadevergoeding die de Holding aan de Gemeenten dient te voldoen (dictum van het vonnis van de rechtbank onder 5.4). De bedoeling van deze instandhouding is alleszins duidelijk. Waar de verbintenis van de Holding als borg samenvalt met de verbintenis tot schadevergoeding zoals die op (het gefailleerde) [C] rust, is niet onjuist dat het hof van ‘schadevergoeding’ spreekt.

Het onderdeel bevat vervolgens nog de klacht dat ‘in elk geval’ het dictum van het arrest van het hof onbegrijpelijk is, omdat daarin onduidelijk is welke schadevergoedingsverbintenis in de schadestaatprocedure zou moeten worden begroot. Uit het voorgaande zal voldoende duidelijk zijn in welke zin het arrest van het hof mijns inziens behoort te worden gelezen en ook dat niet onduidelijk is welke verbintenis in de schadestaatprocedure zal worden begroot. Ook deze klacht treft dus geen doel.