Uitspraken

De raadsman heeft betoogd dat het opgewekt vertrouwen dat [verdachte] niet vervolgd zou worden en het geschonden verdedigingsbelang zo niet zelfstandig dan toch in onderling verband beschouwd, dienen te leiden tot het niet-ontvankelijk verklaren van het openbaar ministerie in de vervolging. De raadsman heeft daartoe het volgende aangevoerd:

1. Het gerechtvaardigde vertrouwen dat besloten was tot niet-vervolging van [verdachte]

a) In een notitie van rechercheur [betrokkene 3] van 31 augustus 2007 is op pagina 8 vermeld dat -in overleg tussen het onderzoeksteam en de zaaksofficieren- is besloten om het project [a-straat] niet verder te onderzoeken. [betrokkene 3] heeft vermeld dat het wegvallen van dit project nauwelijks gevolgen zal hebben voor de hoofdrolspelers en slechts een kleinere speler (de betrokken co-ontwikkelaar) de strafrechtelijke dans zal ontspringen;

b) De verklaring van één van de betrokken zaaksofficieren, [betrokkene 4] , dat hij deze beslissing niet met [betrokkene 3] heeft genomen en dat niet was besloten de zaak [B] te seponeren, is volstrekt onaannemelijk. De hoofdofficier van justitie van het Functioneel Parket heeft immers bij schrijven van 11 maart 2008 aan het College van procureurs-generaal bericht dat 'er een aantal andere projecten niet zouden worden onderzocht (bijvoorbeeld [a-straat] te Amsterdam, waar soortgelijke constructies van grote omvang zijn waargenomen).' [betrokkene 4] heeft verder verklaard dat het in feite ging over de beslissing welke zaken in Haarlem zouden worden gedaan en welke zaken op de zogenoemde rafellijst terecht zouden komen. Ook deze stelling past niet bij de stellige bewoordingen in de door [betrokkene 4] geaccordeerde (want niet gecorrigeerde) notitie.

Als het hof van oordeel zou zijn dat er geen duidelijke en ondubbelzinnige beslissing tot niet vervolgen is genomen, dan dient de vraag beantwoord te worden of bij [verdachte] op een aan het openbaar ministerie toe te rekenen manier het vertrouwen is gewekt dat hij niet vervolgd zal worden. Van belang is dat [verdachte] zich ook na 2007 heeft beschouwd als verdachte in de Klimopzaak, juist omdat hij toen niet op de hoogte was om niet te vervolgen. Hij mocht alle uitlatingen die na 2007 zijn gedaan over verdachten in de Klimopzaak dus op zichzelf betrekken.

c) Op 27 juni 2010 meldt het openbaar ministerie in een persbericht dat het ervoor kiest een groep verdachten, waaronder de hoofdverdachten, te dagvaarden. Zaken van andere verdachten worden met een transactie afgedaan. Het is onbestaanbaar dat een dergelijk persbericht de deur uit zou gaan wanneer er nog een derde groep verdachten zou zijn, namelijk verdachten voor wie nog geen vervolgingsbeslissing zou zijn genomen.

De persberichten hebben geleid tot een spoeddebat in de Tweede Kamer. De toenmalige minister van Justitie heeft in dat debat op geen enkele wijze gerefereerd aan nog openstaande vervolgingsbeslissingen, terwijl het aantal verdachten dat zou worden gedagvaard concreet wordt benoemd: 14 natuurlijke personen en 12 rechtspersonen. De minister maakt met kracht van argumenten duidelijk dat het hierbij zal blijven.

Op 14 februari 2011 antwoordde de minister op nieuwe vragen dat voor de openbare zitting is geconcentreerd op de hoofdverdachten. Daar hoorde [verdachte] evident niet bij.

d) Ook in het boek "De Vastgoedfraude" en in artikelen van goed geïnformeerde journalisten is bij herhaling bericht dat de zaak [a-straat] niet verder zou worden vervolgd.

Het had op de weg van het openbaar ministerie gelegen om ergens in de jaren 2007 tot 2011 [verdachte] en de buitenwacht te wijzen op de onjuiste berichtgeving en dan met name op de onjuiste mededelingen van de minister. Dat dit nimmer is gebeurd kan maar tot één conclusie leiden: de mededelingen waren juist, [verdachte] zou niet vervolgd worden.

e) [verdachte] is op 12 maart 2008 gehoord als verdachte en zijn toenmalige raadsman heeft een afschrift van het proces-verbaal van verhoor opgevraagd. [verdachte] heeft 18 april 2008 een brief ontvangen van [betrokkene 5] , waarin wordt gesteld dat [verdachte] niet als verdachte is gehoord, maar als getuige. Het verhoor vond plaats in het kader van het Strafrechtelijk Financieel Onderzoek tegen een hoofdverdachte. Dat [verdachte] na dit verhoor moet worden duidelijk gemaakt dat hij als getuige is gehoord, kan slechts verklaard worden uit de interne onduidelijkheid over de status van het [project] . Wanneer [verdachte] verdachte was in de Klimopzaak en vervolgens met ongewijzigde feiten en omstandigheden geen verdachte meer was, kan dat maar één oorzaak hebben gehad: de beslissing om [a-straat] te laten vallen.

De raadsman heeft uit het bovengenoemde geconcludeerd dat in 2007 door de zaaksofficieren de beslissing is genomen om [verdachte] niet te vervolgen en dat deze beslissing op vele momenten en tot de hoogste instantie is uitgedragen en ter kennis van [verdachte] is gekomen.

2. Schending van de redelijke termijn en ouderdom van de feiten

De beschuldigingen vinden hun oorsprong in beslissingen die [verdachte] 17 jaar geleden genomen zou hebben. [verdachte] is op 12 maart 2008 gehoord als verdachte, zodat de redelijke termijn mogelijk toen is aangevangen. Eind 2011 is [verdachte] opnieuw uitgenodigd voor verhoor. Pas op 30 juni 2014 wordt vonnis gewezen. Nu zijn we drieënhalfjaar verder en hoewel de oorzaak van de vertraging in hoger beroep duidelijk is, duurt het voor [verdachte] te lang. Het overschrijden van de redelijke termijn heeft geleid tot schending van het verdedigingsbelang. Zo heeft getuige [betrokkene 4] in zijn verklaring indirect aangegeven dat hij het zich niet meer zo goed herinnert. Ook [betrokkene 3] kan zich niet herinneren in welke bewoordingen hij de betreffende mededelingen heeft gehoord en of de genoemde rafellijst destijds al bestond. Ook het geheugen van [getuige 1] laat hem in de steek. Het is voor de verdediging onmogelijk geworden aan te tonen dat er toen al een vervolgingsbeslissing was genomen en dat die beslissing later ook zo bij verschillende gelegenheden is gecommuniceerd.

Het standpunt van het openbaar ministerie

Het project [a-straat] was aanvankelijk opgenomen in het aanvangsproces-verbaal Klimop. Omdat er binnen het onderzoek Klimop onvoldoende opsporingscapaciteit beschikbaar was, is het project opgenomen op een rafellijst om te beoordelen of op een later tijdstip een zelfstandig strafrechtelijk onderzoek zou moeten plaatsvinden. In het Klimop-onderzoek zijn [verdachte] en [medeverdachte] als getuigen gehoord. Uit het feit dat ze tijdens die verhoren de cautie hebben gekregen, kan niet worden afgeleid dat ze destijds als verdachten zijn aangemerkt. De raadsman heeft aangevoerd dat er door de minister en het openbaar ministerie niets is gezegd over een rafellijst en over [verdachte] en [medeverdachte] . Daarmee is niet gezegd dat er geen rafellijst was. Het openbaar ministerie mag in de schaduw werken, er is geen enkele reden waarom ze dat moesten meedelen. Overigens maakt de minister op grond van de Wet op de Rechterlijke Organisatie geen deel uit van het openbaar ministerie. De inhoud van een boek of van een filmpje van de rechtbank kan het openbaar ministerie niet worden tegengeworpen.

De advocaat-generaal heeft geconcludeerd tot ontvankelijk verklaring van het openbaar ministerie in de vervolging.

Het is aan het openbaar ministerie om binnen de gegeven beleidsvrijheid - daargelaten de voor rechtstreeks belanghebbenden bestaande beklagmogelijkheden van artikel 12 van het Wetboek van Strafvordering - te beslissen of strafvervolging al dan niet opportuun is.

Slechts indien het openbaar ministerie in redelijkheid niet tot vervolging had kunnen besluiten of wanneer anderszins sprake is van schending van enig beginsel van behoorlijke procesorde kan het recht tot strafvervolging vervallen worden verklaard.

Het hof stelt voorop dat het openbaar ministerie verdachte nimmer kennis heeft gegeven dat de strafzaak tegen hem niet ter zitting zou worden aangebracht.

Het hof heeft derhalve te beoordelen of de door de raadsman naar voren gebrachte uitlatingen ertoe hebben kunnen leiden dat bij verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen is gewekt dat hij niet verder vervolgd zou worden.

Het hof overweegt als volgt:

Ad a :

Nog daargelaten dat [betrokkene 3] niet bevoegd was om een vervolgingsbeslissing te nemen, kan aan interne documenten van het openbaar ministerie, ook al zijn die al dan niet bij een openbare terechtzitting overgelegd, niet het vertrouwen worden ontleend dat het openbaar ministerie niet tot dagvaarding zal overgaan.

De raadsman heeft overigens gesteld dat [verdachte] op 12 maart 2008 als verdachte is gehoord. Het hof deelt die opvatting. De notitie van [betrokkene 3] dateert van voor die tijd. [verdachte] kan geen vertrouwen hebben ontleend aan een notitie die hij destijds niet kende en die weersproken wordt door een later verhoor als verdachte.

Daar komt bovendien bij dat de notitie van [betrokkene 3] (van 31 augustus 2007) door de rechter-commissaris in deze zaak aan de verdediging is verstrekt (zie het verhoor van de rechter-commissaris d.d. 23 november 2013 van de getuige [betrokkene 6] ), waarbij de onderdelen van de notitie die geen betrekking hadden op het onderzoek [a-straat] uit de notitie zijn verwijderd. Op dat moment werd [verdachte] dus al vervolgd als verdachte (het gerechtelijk vooronderzoek in deze zaak is gestart in mei 2011). [verdachte] kan derhalve niet aan een - nogmaals gezegd, interne - notitie uit augustus 2007 naderhand het vertrouwen hebben ontleend dat hij niet als verdachte zou worden vervolgd.

Ad b:

Ook de brief van de hoofdofficier van justitie aan het College van procureurs-generaal betreft een intern document. Zo [verdachte] al vertrouwen aan een dergelijk document zou mogen ontlenen, blijkt uit de context dat het onderzoek zich op dat moment nog in een zeer vroeg stadium bevond (zo is vermeld dat alleen verdachten [betrokkene 7] en [betrokkene 8] op dat moment waren gehoord). In de inleidende alinea staat bovendien dat het onderzoek twee hoofdtakken kende en dat binnen die hoofdtakken "wij (het hof begrijpt: het Functioneel Parket) een aantal andere projecten niet onderzoeken."

Ad. c:

Het persbericht van 27 juni 2010 van het openbaar ministerie heeft geen melding gemaakt van het bestaan van een derde groep verdachten, voor wie nog geen vervolgingsbeslissing zou zijn genomen. Het hof volgt de redenering van de raadsman niet. Het openbaar ministerie is niet gehouden te vermelden of en tegen wie er nog onderzoeken lopen. Als toen al besloten was de zaak tegen [verdachte] te seponeren of hem op een later moment te gaan dagvaarden, dan zou hem dat in het algemeen niet via een persbericht zijn meegedeeld.

In reactie op de persberichten over de overeengekomen transacties werd de toenmalige minister ter verantwoording geroepen door de Tweede Kamer. Woordvoerders van de PvdA en de SP maakten er bezwaar tegen dat een aantal verdachten hun vervolging kennelijk door middel van een transactie had afgekocht, waardoor er een beeld zou kunnen ontstaan van klassenjustitie. In die context werd de minister gevraagd naar de beweegredenen van het openbaar ministerie om bepaalde zaken met een transactie af te doen. Uitdrukkelijk werd in het debat telkens gesteld dat het ging om al overeengekomen transacties en niet over de vervolging van de verdachten, die inmiddels al waren gedagvaard.

Dat blijkt ook uit de reactie van de minister op de opmerking van de woordvoerster van de PvdA dat zij een aversie bij de minister bespeurde om op vragen in te gaan:

"Ik weerspreek echter de hier gewekte indruk dat deze omvangrijke fraudezaak niet krachtig, doeltreffend en overtuigend is aangepakt door het OM. Dat omvat zowel deze transacties als de strafzaken die voor de rechter zijn gebracht of nog zullen worden gebracht. " (onderlijning hof)

Gelet op context en het feit dat op het moment van dit debat de hoofdverdachten al terecht stonden, kan deze uitspraak naar het oordeel van het hof uitsluitend tot de conclusie leiden dat het vervolgen van andere verdachten nog uitdrukkelijk tot de mogelijkheden behoorde.

De raadsman heeft voorts aangevoerd dat de formulering van de minister dat voor de openbare terechtzitting "is geconcentreerd" op de natuurlijke personen die als hoofdverdachten kunnen worden gekwalificeerd, duidelijk maakt dat [verdachte] niet meer vervolgd zou worden, omdat hij eerder werd aangeduid als 'kleine speler' en 'mindere god'. Die opvatting deelt het hof niet. Dat het openbaar ministerie zich (eerst) concentreert op de hoofdverdachten, betekent niet dat de vervolging van andere verdachten wordt uitgesloten. De minister heeft nimmer meegedeeld dat er geen andere (rechts)personen vervolgd zouden worden.

Ad d:

Een opgewekt vertrouwen dat een verdachte niet vervolgd zal worden, mag in beginsel slechts gebaseerd worden op concrete uitlatingen van het openbaar ministerie. Aan de inhoud van een boek of artikelen kan geen vertrouwen worden ontleend dat het openbaar ministerie niet tot dagvaarding zal overgaan.

Ad e:

De bedoelde mededeling van [betrokkene 5] , officier van justitie in het financieel onderzoek, is naar het oordeel van het hof onjuist. [verdachte] is in 2008 als verdachte gehoord. De enkele mededeling over de status van een verhoor leidt echter niet tot de conclusie dat de zaak tegen [verdachte] was geseponeerd.

De raadsman heeft voorts betoogd dat enkele voor de verdediging cruciale getuigen zich kennelijk niet meer herinneren wat er in 2007 en 2008 is voorgevallen. Het verdedigingsbelang zou daardoor zijn geschonden en dit zou in samenhang met de overschrijding van de redelijke termijn en de schending van het vertrouwensbeginsel moeten leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Het hof is van oordeel dat zelfs als de genoemde getuigen zich hadden kunnen herinneren dat er in 2007 of 2008 intern al een (voorlopige) beslissing omtrent de vervolging was genomen, die - zo blijkt uit de stukken - voort zou zijn gekomen uit de capaciteitsproblemen op dat moment, een dergelijke interne beslissing, waarvoor het hof overigens geen aanwijzingen ziet, geenszins uitsluit dat [verdachte] op een later tijdstip of in een ander arrondissement niet alsnog gedagvaard zou worden. Zolang de beslissing niet op enigerlei wijze aan de verdachte is meegedeeld, is er geen sprake van een inbreuk op het vertrouwensbeginsel.

Voor zover de verdediging heeft beoogd te stellen dat de getuigen omtrent de feitelijke gang van zaken zich door tijdsverloop niet meer exact kunnen herinneren wat zich heeft afgespeeld, merkt het hof op dat dit probleem zich in bijna elke strafzaak in meer of mindere mate kan voordoen. Het is aan de rechter daarmee rekening te houden bij de waardering van de zaak, maar maakt niet dat er geen sprake meer is van een eerlijk proces.

Het aan het verweer ten grondslag gelegde kan niet leiden tot het oordeel dat een ernstige inbreuk is gemaakt op de verdedigingsrechten die van dien aard is en zodanig ernstig dat er geen sprake meer kan zijn van een eerlijk proces in de zin van artikel 6 van het EVRM.

Uit vaste jurisprudentie van de Hoge Raad blijkt voorts dat overschrijding van de redelijke termijn niet tot niet-ontvankelijkheid leidt.

Het gestelde leidt noch zelfstandig noch in samenhang tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar-ministerie.”

“3.2 Bij de beoordeling van de middelen moet worden vooropgesteld dat in art. 167, eerste lid, Sv aan het Openbaar Ministerie de bevoegdheid is toegekend zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. De beslissing van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan leent zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing in die zin dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde (vgl. HR 6 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX4280, NJ 2013/109).

Zo'n uitzonderlijk geval doet zich voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet nadat door het Openbaar Ministerie gedane, of aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen, uitlatingen (of daarmee gelijk te stellen gedragingen) bij de verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen hebben gewekt dat hij niet (verder) zal worden vervolgd. Aan uitlatingen of gedragingen van functionarissen aan wie geen bevoegdheden in verband met de vervolgingsbeslissing zijn toegekend, kan zulk gerechtvaardigd vertrouwen dat (verdere) vervolging achterwege zal blijven evenwel in de regel niet worden ontleend (vgl. HR 8 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW5002). (…)”

Met middel faalt.

6. Het tweede middel klaagt ten aanzien van feit 1. primair dat de bewezenverklaring, mede in het licht van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, onvoldoende met redenen is omkleed.

De verdediging heeft betoogd dat [verdachte] van alle ten laste gelegde feiten dient te worden vrijgesproken. De raadsman heeft daartoe onder meer het volgende

aangevoerd:

Ten aanzien van feit 1

De overeengekomen koopsom is in werkelijkheid aan [B] voldaan en aan [B] ten goede gekomen. Dat vervolgens [B] een deel van de door haar ontvangen bedragen heeft doorbetaald aan derden die in de overeenkomst niet worden genoemd, maakt dat niet anders. [B] heeft geen enkele verplichting om aan haar contractspartij duidelijk te maken op welke wijze zij de door haar ontvangen bedragen gaat besteden.

Er zijn geen doorbetalingsverplichtingen aan [B] opgelegd. Deze zijn tussen partijen overeengekomen, dat is wezenlijk iets anders.

De raadsman heeft voorts verwezen naar het oordeel van het gerechtshof Amsterdam in de zaak [betrokkene 7] en [betrokkene 8] dat de overeenkomst niet als vals kon worden aangemerkt omdat de bepalingen in de overeenkomst daadwerkelijk zijn uitgevoerd en de doorbetalingen pas plaatsvonden na nakoming van de overeenkomst.

(…)

Het oordeel van het hof

(…)

Aan de andere klacht ligt de opvatting ten grondslag dat indien de inhoud van een geschrift juist is, dit geschrift niet als valselijk opgemaakt kan worden beschouwd. Die stelling gaat naar ik meen in haar algemeenheid niet op. Ik wijs daarvoor op een voorbeeld dat Bakker in zijn proefschrift aanhaalt. Stel dat de bediener van een weegbrug op het oog het gewicht van een vrachtwagen schat en dit – zo blijkt achteraf – op de gram nauwkeurig doet. In dat geval is het door de bediener ingevulde weegbriefje vals opgemaakt. Daarbij is bepalend dat de auto helemaal niet gewogen is. Dat het gewicht wel juist is, is in zoverre dus niet relevant.7 Een voorbeeld uit de rechtspraak is een zaak waarbij in documenten een algemene omschrijving was gegeven van geleverde producten, terwijl het om zeer specifieke artikelen ging. De Hoge Raad verwierp de klacht die inhield dat het hof ten onrechte bewezen had verklaard dat het bedrijf facturen valselijk heeft opgemaakt door op die facturen een algemene, maar niet onware omschrijving van bepaalde producten te vermelden:8

“5.5

Uit deze bewijsmiddelen volgt dat [K] B.V. wat betreft de aan de daarin genoemde afnemers geleverde producten op de in verband daarmee opgemaakte facturen verhulde wat in werkelijkheid werd geleverd, zulks door in plaats van de naam van de geleverde producten een algemene omschrijving daarvan op die facturen te vermelden, terwijl de verdachte daaraan feitelijk leiding gaf. Nu, naar uit de bewijsmiddelen moet worden afgeleid, dit verhullen geschiedde met het opzet om de effectieve toepassing van de wet- en regelgeving inzake de diergeneesmiddelenvoorziening te ontgaan, moet dit verhullen in een geval als het onderhavige, gelet op de in deze wetgeving neergelegde regels over registratie en controle van diergeneesmiddelen, worden aangemerkt als het valselijk opmaken in de zin van art. 225 Sr. (…)”

Het middel faalt.

7. Het derde middel houdt, in samenhang bezien met de toelichting daarop, de klacht in dat de bewezenverklaring van feit 1 voor zover inhoudende dat “in werkelijkheid (door)betalingsverplichting(en) waren opgelegd” aan [A] – mede in het licht van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt – onvoldoende met redenen is omkleed dan wel onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd.

Het middel faalt dan ook.

8. Het vierde middel klaagt ten aanzien van feit 2 dat de bewezenverklaring voor zover inhoudende dat “de op de facturen genoemde diensten niet, althans niet ter hoogte van het opgenomen factuurbedrag aan [B] B.V. en/of [A] B.V. waren geleverd en/of verricht”, mede in het licht van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, onvoldoende met redenen is omkleed dan wel onvoldoende begrijpelijk is gemotiveerd.

Het standpunt van de verdediging

(…)

Ten aanzien van feit 2

Niet bewezen kan worden dat op de facturen is vermeld dat er diensten en/of goederen aan [B] / [A] zijn geleverd. Op basis van de tekst van de tenlastelegging dient vrijspraak te volgen.

(…)

Het oordeel van het hof

(…)

In de aanvulling op het arrest is onder meer het volgende bewijsmiddel opgenomen:

“16. De als bijlagen bij voormeld hoofdproces-verbaal, gevoegde schriftelijke bescheiden als bedoeld in artikel 344, eerste lid, aanhef en onder 5 van het Wetboek van Strafvordering, te weten aan [B] / [A] B.V. gerichte en betaalde nota's (alle inclusief omzetbelasting):

- een nota van [C] B.V., gedateerd 3 juli 2000, genummerd 00069, ten bedrage van fl. 1.468.750,--, inzake het perceel [b-straat 1] te Amsterdam, onder vermelding van "courtage conform afspraak", (D-056);

- een nota van [D] B.V., gedateerd 18 november 2002, genummerd 0211.009, ten bedrage van € 38.080,-- , onder vermelding van "Terzake verricht marktonderzoek Amsterdam Zuidoost ten behoeve van de huuraanbieding ABN Amro Bank N.V., conform afspraak", (D-057);

- een vijftal nota's van [E] B.V.:

• datum 25 januari 2002, nummer 201872, ten bedrag van € 62.099,82, (D-058),

• datum 27 maart 2003, genummerd 231242, ten bedrag van € 66.640,-- (D-059),

• datum 17 april 2003, genummerd 231259, ten bedrage van € 68.187,-- (D-060),

• datum 5 augustus 2003, genummerd 231478, ten bedrage van € 89.911,10 (D-061),

• datum 7 oktober 2003, genummerd 231511, ten bedrage van € 44.955,56, (D-062),

Alle nota's betreffen het project Kantoorontwikkeling [b-straat] / [a-straat] te Amsterdam Zuid-Oost en worden in rekeningen gebracht onder vermelding van "wervingsactiviteiten met betrekking tot bovengenoemd project";

- een drietal nota's van [F] B.V.:

• datum 7 februari 2002, genummerd 020201, ten bedrage van € 134.999,55 (D- 063),

• datum 2 december 2002, genummerd 02.12.04, ten bedrage van € 153.899,13 (D-064),

• datum 2 juli 2003, genummerd 03.07.01, ten bedrage van € 375.802,-- (D- 065),

De nota's vermelden advieswerkzaamheden en additionele werkzaamheden inzake het project [b-straat] te Amsterdam;

- een nota van [G] , gedateerd 27 juni 2003, genummerd 2003255, ten bedrage van € 1.365.525,00, onder vermelding "courtage inzake de verkoop van het project [a-straat] Fase I aan [L] te Hamburg, Duitsland", (D-066).

Alle bovengenoemde nota's zijn voorzien van een stempel met de accordering en betalingsgegevens.”

Het middel faalt.

9. Het vijfde middel klaagt ten aanzien van feit 2 dat de bewezenverklaring onvoldoende met redenen is omkleed wat betreft het onderdeel “een factuur van [F] B.V. d.d. 7 februari 2002 gericht aan [A] B.V.”.

Het middel is tevergeefs voorgesteld.

10. Het zesde middel klaagt over het onder 3 primair bewezenverklaarde “feitelijke leiding geven aan het door een rechtspersoon begaan van witwassen” en valt in verschillende deelklachten uiteen.

Voor de beoordeling van het middel zijn de volgende onderdelen uit het bestreden arrest van belang:

“7. Overweging met betrekking tot het bewijs

Het standpunt van de verdediging

(…)

Ten aanzien van feit 3

Bij vrijspraak voor feit 1 en feit 2 dient eveneens vrijspraak voor feit 3 te volgen. [B] heeft geen wetenschap gehad van de positie die [betrokkene 1] binnen Bouwfonds heeft ingenomen en zij had daarmee geen zicht op een criminele herkomst.

(…)

Het hof is van oordeel dat het door verdachte gevoerde verweer strekkende tot vrijspraak van het ten laste gelegde wordt weerlegd door de gebezigde bewijsmiddelen, zoals deze in dit arrest (en in de eventueel op te maken aanvulling) zullen worden opgenomen. Het hof heeft geen reden om aan de juistheid en betrouwbaarheid van de inhoud van die bewijsmiddelen te twijfelen.

Het hof overweegt als volgt.

(…)

Het middel faalt.

11. Het zevende middel klaagt over het oordeel van het hof dat het onder 3 primair bewezenverklaarde "feitelijke leiding geven aan het door een rechtspersoon begaan van witwassen" oplevert.

Het middel faalt dan ook.

12. Het achtste middel klaagt erover dat het hof met betrekking tot de strafmodaliteit is afgeweken van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt door een vrijheidsbenemende straf op te leggen, zonder inhoudelijk in te gaan op de medische informatie die door de verdediging is aangeleverd en toegelicht.

De raadsman heeft gesteld dat [verdachte] ernstig ziek is en dat er weinig kans is op herstel. Hij heeft de laatste tien jaar door de strafzaak onder enorme druk geleefd. Hij heeft verwezen naar de verklaring van [verdachte] , het reclasseringsrapport en de overgelegde medische bescheiden. De raadsman heeft betoogd dat [verdachte] nu de werkelijke reden heeft aangegeven waarom hij met [betrokkene 2] in zee is gegaan en daar ook verantwoordelijkheid voor wil nemen. [verdachte] is er overigens van overtuigd dat hij Bouwfonds geen schade heeft berokkend. De doorbetalingen zijn in mindering gebracht op de winst van [A] , er zat veel meer winst in het project. Hij heeft zich dus niet ten koste van Bouwfonds verrijkt. De raadsman heeft voorts aangegeven dat [verdachte] in staat is een geldboete te voldoen, hoewel de door de advocaat-generaal gevorderde geldboete erg hoog is gelet op de met Rabo getroffen schikking. Afhankelijk van het ziekteverloop is het niet uitgesloten dat hij in de toekomst een taakstraf kan uitvoeren. Ook de ouderdom van de feiten moet betrokken worden bij de strafoplegging.

De advocaat-generaal heeft gesteld dat het aannemelijk is dat [medeverdachte] en [verdachte] zich gemangeld voelden door [betrokkene 1] en [betrokkene 2] . Maar ze hadden ook een eigen verantwoordelijkheid, die [verdachte] nu ook erkent. Hij heeft verder een blanco strafblad. Gelet op de leeftijd en de medische omstandigheden van de verdachte heeft de advocaat-generaal aan gegeven geen gevangenisstraf te zullen vorderen.

De redelijke termijn is - zo stelt de advocaat-generaal - weliswaar overschreden, maar dat is in eerste aanleg gecompenseerd door een strafkorting van zes maanden toe te passen. De geringe overschrijding in hoger beroep kan het openbaar ministerie niet worden verweten. Gelet op de omstandigheden kan het bij een constatering van de overschrijding blijven zonder nadere gevolgen qua strafmaat.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat [verdachte] een taakstraf van 240 uren en een geldboete van € 250.000,-- zal worden opgelegd.

De hierna te melden strafoplegging is in overeenstemming met de aard en de ernst van het bewezen verklaarde en de omstandigheden waaronder dit is begaan, mede gelet op de persoon van verdachte, zoals van een en ander bij het onderzoek ter terechtzitting is gebleken.

Het hof heeft bij de straftoemeting in het bijzonder het volgende in aanmerking genomen en vindt daarin de redenen die tot de keuze van een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf van de hierna aan te geven duur leiden.

[verdachte] heeft als feitelijke leidinggevende van [A] deel uitgemaakt van een grootscheepse fraude, waarbij valse overeenkomsten zijn gesloten en valse facturen zijn voldaan om substantiële geldbedragen wederrechtelijk aan het Bouwfonds te onttrekken en uit het zicht te brengen. [A] en (daarmee ook) [verdachte] hebben daardoor Bouwfonds aanzienlijk benadeeld. Deze handelwijze heeft echter niet alleen Bouwfonds op grove wijze benadeeld, de affaire heeft ook in de maatschappij tot veel ophef geleid en het vertrouwen in de vastgoedmarkt en zijn facilitators ernstig geschaad.

[verdachte] heeft weliswaar in zijn verklaring gesteld dat hij zich nu realiseert dat [A] ernstig in de fout is gegaan, maar dat inzicht is wel in een erg laat stadium van de procedure naar voren gekomen.

Het hof heeft ten voordele van [verdachte] rekening gehouden met de ouderdom van de feiten, zijn leeftijd en de overige door de raadsman aangevoerde persoonlijke omstandigheden.

Het is het hof thans niet gebleken dat [verdachte] detentieongeschikt zou zijn. Voor zover de raadsman een beroep wil doen op detentieongeschiktheid zal dat in de executiefase kunnen worden getoetst. Uit het Uittreksel Justitiële Documentatie van 7 november 2017 blijkt voorts dat [verdachte] een overigens blanco strafblad heeft.

Bij de bepaling van de aan verdachte op te leggen straf heeft het hof acht geslagen op de rechterlijke oriëntatiepunten, die voor een zaak als onderhavige waarbij sprake is van een benadelingsbedrag van meer dan € 1.000.000,-- als uitgangspunt een onvoorwaardelijke gevangenisstraf aangeven voor de duur van minimaal 24 maanden.

Het hof heeft voorts kennisgenomen van de veroordelingen en straffen die in de andere Klimop zaken zijn opgelegd, met name de veroordelingen van [betrokkene 8] en [betrokkene 7] door het gerechtshof Amsterdam. Het hof realiseert zich dat de in die zaken opgelegde gevangenisstraffen feitelijk van kortere duur zijn dan het hof aan [medeverdachte] en [verdachte] zal opleggen. Het hof Amsterdam heeft [betrokkene 8] en [betrokkene 7] een gevangenisstraf voor de duur van zestien maanden opgelegd, waarvan acht maanden voorwaardelijk. Redengevend voor het opleggen van een aanzienlijk voorwaardelijk deel van de straf was – zo blijkt uit de overweging van het hof Amsterdam – dat [betrokkene 7] en [betrokkene 8] volledig mee hadden gewerkt aan het opsporingsonderzoek en – ondanks dat zij zich zelf daarmee belastten – een bijdrage hadden geleverd aan de opsporing en vervolging van andere betrokkenen.

Overschrijding redelijke termijn

Het hof heeft geconstateerd dat er sprake is van een aanzienlijke overschrijding van de redelijke termijn. De redelijke termijn is aangevangen op 12 maart 2008 bij het eerste verhoor van [verdachte] als verdachte. Door de omvang en de complexiteit van de Klimop zaak ontstonden capaciteitsproblemen en is eerst op 26 mei 2011 een vordering gerechtelijk vooronderzoek ingediend. De regiezitting bij de rechtbank vond plaats op 17 maart 2014. In de tussenliggende jaren zijn tal van getuigen gehoord en stukken aan het dossier toegevoegd. De zaak liep bovendien nog enige vertraging op door het overlijden van de toenmalige raadsman van [verdachte] . Op 30 juni 2014 heeft de rechtbank Midden-Nederland vonnis gewezen. Het dossier is op 22 juli 2014 binnengekomen bij de strafgriffie van het hof.

De terechtzitting in hoger beroep was aanvankelijk gepland op 26 mei 2016. In verband met de ziekte van de raadsman van [medeverdachte] is de zaak destijds echter aangehouden. Het hof is van oordeel dat een groot deel van de overschrijding van de redelijke termijn te wijten is aan de ongekende omvang van de zaak en de wisselingen in de verdediging.

Gelet op het bovenstaande acht het hof een gevangenisstraf voor de duur van zestien maanden passend en geboden. Nu er ten aanzien van de procedure in eerste aanleg en in geringe mate in hoger beroep sprake is van een overschrijding van de redelijke termijn, welke overschrijding in de straf dient te worden verdisconteerd, zal het hof in plaats van een gevangenisstraf voor de duur van zestien maanden een gevangenisstraf voor de duur van tien maanden opleggen.”

13. Het negende middel klaagt dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6 lid 1 EVRM in de cassatiefase is overschreden aangezien de stukken van het geding niet tijdig naar de griffie van de Hoge Raad zijn verzonden.

13. Namens de verdachte is op 23 januari 2018 beroep in cassatie ingesteld. De stukken van het geding zijn blijkens een daarop gezet stempel op 14 november 2018 bij de griffie van de Hoge Raad binnengekomen. Dit betekent dat de inzendtermijn van acht maanden met afgerond twee maanden is overschreden. Een voortvarende behandeling die de overschrijding van de inzendtermijn zou kunnen compenseren, behoort niet meer tot de mogelijkheden. Een en ander dient te leiden tot strafvermindering.

13. Het middel is terecht voorgesteld.

13. Het eerste tot en met het achtste middel falen. Met uitzondering van het tweede middel, kunnen zij afgedaan worden met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering. Het negende middel slaagt.

13. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

13. Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest maar uitsluitend wat betreft de hoogte van de opgelegde straf. De Hoge Raad kan de hoogte daarvan verminderen naar de gebruikelijke maatstaf. Voor het overige dient het beroep te worden verworpen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG