Uitspraken

[verweerster 1] en [verweerster 2] vorderen in deze procedure – voor zover in cassatie van belang – veroordeling van [eiseres] om i) [A] aan [verweerster 1] en [verweerster 2] in eigendom te leveren, onder gehoudenheid van [verweerster 1] en [verweerster 2] om de in hun koopovereenkomst genoemde koopsom van € 360.000,-- te voldoen; ii) aan [verweerster 1] en [verweerster 2] schadevergoeding te betalen wegens onrechtmatige sloop van [A] , waarbij de zojuist genoemde koopsom met deze vergoeding zou mogen worden verrekend.

De rechtbank heeft – kort gezegd – de vorderingen tegen [eiseres] toegewezen, wat de schadevergoeding betreft tot een bedrag van € 420.023,-- in hoofdsom. [verweerster 1] en [verweerster 2] hadden tevens vorderingen ingesteld tegen DLM Management en GO Participaties.
De rechtbank heeft in beslissing daarop de koopovereenkomst tussen [verweerster 1] en [verweerster 2] en DLM Management en GO Participaties ontbonden en DLM Management en GO Participaties veroordeeld tot betaling van de contractuele boete van € 90.000,--. Op een door DLM Management en GO Participaties ingestelde vordering in vrijwaring heeft de rechtbank [eiseres] veroordeeld de boete aan deze vennootschappen te vergoeden.

Onderdeel I van het middel is gericht tegen de bewijswaardering.

Het hof heeft in rov. 6.10.3.1 en 6.10.3.2 van zijn tweede tussenarrest (zie hiervoor in 3.2.3) overwogen dat de koopovereenkomst tussen [betrokkene 1] c.s. en [verweerster 1] en [verweerster 2] in haar geheel nietig is indien komt vast te staan dat een deel van de koopprijs zwart zou worden betaald.
Dit oordeel is in cassatie niet bestreden, zodat in deze zaak van de juistheid daarvan moet worden uitgaan. Het hof heeft in zijn eindarrest vervolgens geoordeeld dat [eiseres] niet erin is geslaagd te bewijzen dat een deel van de koopprijs zwart zou worden betaald.

Onderdeel I betoogt onder a dat onbegrijpelijk is dat het hof in rov. 9.6 van het eindarrest (zie hiervoor in 3.2.4) overweegt dat de andere getuigen niets hebben verklaard dat ter zake dienend is. Getuige [betrokkene 6] (de voormalige verkoopmakelaar van [betrokkene 1] c.s.) heeft namelijk verklaard: “Toen wij afscheid namen van [betrokkene 1] was er een bieding van net boven de € 400.000,--.” Dit is volgens het onderdeel een belangrijke aanwijzing dat [verweerster 1] en [verweerster 2] meer moeten hebben geboden dan de schriftelijk vastgelegde € 360.000,--. Onder b betoogt het onderdeel dat het hof ten onrechte geen betekenis heeft toegekend aan de (transcriptie van de) geluidsopname van het gesprek tussen [betrokkene 2] en [betrokkene 1] . Het hof heeft deze wel ten grondslag gelegd aan zijn oordeel dat [eiseres] tot bewijslevering moest worden toegelaten, maar heeft de (transcriptie van de) geluidsopname niet meer (kenbaar) betrokken bij de bewijswaardering. Dit klemt te meer omdat de uitlating van [betrokkene 1] in het opgenomen gesprek wordt bevestigd door de verklaring van [betrokkene 6] , aldus de klacht.

De waardering van het bewijs is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt en kan in cassatie niet op juistheid, maar slechts op begrijpelijkheid worden onderzocht. Onderdeel Ib voert evenwel terecht aan dat de bewijswaardering door het hof onvoldoende begrijpelijk is. Uit de motivering van het hof blijkt namelijk niet, en daaruit is evenmin af te leiden, dat het bij zijn waardering van het bewijs naast de getuigenverklaringen ook (het transcript van) de geluidsopname van het gesprek tussen [betrokkene 2] en [betrokkene 1] heeft betrokken, op grond waarvan het in zijn tweede tussenarrest [eiseres] nog tot bewijslevering had toegelaten. Daardoor is de mogelijkheid opengebleven dat het hof bij zijn bewijswaardering niet (mede) de bedoelde (transcriptie van de) geluidsopname heeft betrokken. Dat deze opname voor het bewijsthema niet relevant zou zijn, valt zonder motivering niet in te zien. Het bewijsoordeel van het hof kan daarom niet in stand blijven.

Na verwijzing zal het bewijs alsnog in volle omvang moeten worden gewaardeerd. De klacht van onderdeel Ia behoeft daarom geen behandeling.

Onderdeel II heeft betrekking op voordeelstoerekening.

Het hof heeft in rov. 9.9.3 van het eindarrest overwogen dat geen rechtsgrond bestaat voor de door [eiseres] gewenste verrekening van de door haar te betalen schadevergoeding met de door [verweerster 1] en [verweerster 2] ontvangen contractuele boete. De vergoeding betreft de door het onrechtmatig handelen van [eiseres] veroorzaakte schade van [verweerster 1] en [verweerster 2] . [eiseres] is jegens [verweerster 1] en [verweerster 2] geen boete verschuldigd. [eiseres] is in de vrijwaringszaak veroordeeld om aan DLM Management en GO Participaties – en niet aan [verweerster 1] en [verweerster 2] – € 90.000,-- te betalen. Van voordeel voor [verweerster 1] en [verweerster 2] in de zin van art. 6:100 BW is dan ook geen sprake, aldus het hof.

Het onderdeel betoogt onder a dat het hof de voor voordeelstoerekening geldende maatstaf heeft miskend. Ook van derden genoten voordelen dienen in de beoordeling van het beroep op art. 6:100 BW te worden betrokken, zolang deze in causaal verband staan met de normschending. Onder b voert het onderdeel aan dat het hof een onbegrijpelijke uitleg heeft gegeven aan de gedingstukken. [eiseres] heeft aan haar beroep op voordeelstoerekening niet haar betaling aan DLM Management en GO Participaties ten grondslag gelegd, maar de betaling van de contractuele boete door deze vennootschappen aan [verweerster 1] en [verweerster 2] . Evenmin heeft zij een beroep gedaan op verrekening op de voet van art. 6:127 BW, aldus de klacht.

Bij de beoordeling van een beroep op voordeelstoerekening (art. 6:100 BW) gaat het erom dat genoten voordelen, voor zover dat redelijk is, mede in aanmerking behoren te worden genomen bij de vaststelling van de te vergoeden schade. Daarvoor is allereerst vereist dat tussen de normschending en de gestelde voordelen een condicio sine qua non-verband bestaat, in die zin dat in de omstandigheden van het geval sprake is van een voordeel dat zonder de normschending niet zou zijn opgekomen. Voorts dient het met inachtneming van de in art. 6:98 BW besloten maatstaf redelijk te zijn dat die voordelen in rekening worden gebracht bij de vaststelling van de te vergoeden schade. Zie HR 8 juli 2016, ECLI:NL:HR:2016:1483, NJ 2017/262 (TenneT/ABB), rov. 4.4.3.

Onderdeel IIa voert terecht aan dat het oordeel van het hof in het licht van de hiervoor in 3.4.4 weergegeven maatstaf geen stand kan houden. Indien het hof heeft geoordeeld dat de verkrijging van de contractuele boete geen voordeel kan opleveren omdat [verweerster 1] en [verweerster 2] deze niet van [eiseres] maar van een derde hebben ontvangen, geeft dat oordeel blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Ook van derden ontvangen voordelen komen immers, indien aan de uit de maatstaf voortvloeiende eisen is voldaan, voor toerekening in aanmerking. Indien het hof de betaling van de boete op een andere grond niet als een voor toerekening in aanmerking komend voordeel heeft beschouwd, behoefde dat oordeel nadere motivering.

Onderdeel IIb kan bij gebrek aan feitelijke grondslag niet tot cassatie leiden, aangezien het hof de stellingen van [eiseres] niet heeft opgevat als een beroep op verrekening op de voet van art. 6:127 BW.