Uitspraken

In dit geschil staat centraal welke bevoegdheidsregels van toepassing zijn: volgens Spanje, gesteund door de Commissie, is dat Brussel I-bis. Volgens AES en AEF dient het Verdrag van New York te worden toegepast.

Spanje is bij arbitraal vonnis veroordeeld tot betaling van geldsommen aan AES en AEF als vergoeding van de schade van AES en AEF als gevolg van wijzigingen in de 2007-regeling. De vorderingen van Spanje betreffen deels die 2007-regeling (het onder I en II gevorderde) en verder die betalingsverplichting uit dat arbitrale vonnis (de overige vorderingen).

Brussel I-bis is niet van toepassing op arbitrage (artikel 1 lid 2 Brussel I-bis). In de considerans 12 van deze verordening is nader uiteengezet wat daaronder wordt verstaan:

In artikel I van het Verdrag van New York is het toepassingsbereik van dat verdrag omschreven:

Gelet op de standpunten van partijen over de reikwijdte van de vorderingen zal de rechtbank tot een kwalificatie van de door Spanje ingestelde vorderingen moeten komen. Omdat Spanje een beroep doet op het Unierecht merkt de rechtbank op dat begrippen uit dat Unierecht uniform en autonoom moeten worden uitgelegd. De betekenis van gebruikte begrippen daarin kan niet afhankelijk zijn van de uitleg van nationaal recht10. Volgens vaste rechtspraak van het HvJEU moet bij de uitlegging van een bepaling van Unierecht niet alleen rekening worden gehouden met de bewoordingen ervan, maar ook met de context en de doelstellingen van de regeling waarvan deze bepaling deel uitmaakt11, in dit geval dus de regelgeving over staatssteun.

Voordat de vorderingen van Spanje kunnen worden gekwalificeerd, is eerst in geschil over welke vorderingen dit bevoegdheidsincident gaat: de oorspronkelijke vorderingen uit de dagvaarding of de vorderingen uit de akte eiswijziging van 16 augustus 2023, nader gepreciseerd in de akte van 1 mei 2024).

AES en AEF hebben gesteld dat de dagvaarding van Spanje leidend moet zijn in dit bevoegdheidsincident. Zij zijn bij hun standpunten in dit bevoegdheidsincident uitgegaan van alle vorderingen die Spanje heeft opgenomen in de dagvaarding. Spanje is van mening dat de gewijzigde vorderingen (eiswijziging van 16 augustus 2023, aangevuld met de eiswijziging van 1 mei 2024) leidend zijn.

De rechtbank is van oordeel dat, anders dan AES en AEF hebben betoogd, dient te worden uitgegaan van de vorderingen zoals die in de hoofdzaak aan de orde zullen zijn. In dit geval zijn dat de vorderingen van Spanje uit de eiswijzigingen van 16 augustus 2023 (die inhoudelijk niet anders zijn geworden door de eiswijziging van 1 mei 2024). Tot augustus 2023 hebben AES en AEF steeds uitstel gevraagd voor het dienen van antwoord, en met instemming van Spanje, verkregen. AES en AEF zijn in de gelegenheid geweest om kennis te nemen van die eiswijziging voordat zij de bevoegdheidsexceptie hebben opgeworpen. Er is geen aanleiding om nu uit te gaan van de oorspronkelijke vorderingen uit de dagvaarding. Uit de antwoordakte (genomen op de rol van 15 mei 2024) van AES en AEF op de eiswijzigingen (genomen op de rol van 1 mei 2024) van Spanje voeren AES en AEF geen argumenten aan die op dit punt tot een ander oordeel leiden. Door deze akte is ook ten aanzien van de gewijzigde eis gelegenheid voor hoor en wederhoor geweest.

De rechtbank gaat daarom in dit bevoegdheidsincident uit van de door Spanje gewijzigde vorderingen in de hoofdzaak als opgenomen onder 3.1. AES en AEF hebben dan ook ten onrechte gewezen op de onder B, C, D, O, P en Q ingestelde vorderingen in de dagvaarding van Spanje. In die vorderingen kan worden gelezen dat Spanje het arbitrale vonnis ter discussie wilde stellen in deze procedure. Deze door AES en AEF genoemde vorderingen zijn echter ingetrokken door Spanje.

De tot op heden ingenomen inhoudelijke standpunten van partijen worden ook betrokken bij de toetsing van de bevoegdheid12. In dit geval specifiek die inhoudelijke standpunten waaruit de kwalificatie van de vorderingen van Spanje kan worden afgeleid. Er is in deze fase echter geen ruimte voor een onderzoek naar de (niet) ontvankelijkheid of de gegrondheid van de vorderingen van Spanje in de hoofdzaak13. De inhoudelijke stellingen van partijen over onderwerpen die in de hoofdzaak aan de orde kunnen komen worden daarom in deze fase niet inhoudelijk behandeld.

In vorderingen I en II staat centraal de 2007-regeling die in Spanje van kracht is geweest en aanleiding is geweest voor AES en AEF om te investeren in zonne-energie installaties in Spanje. Onder de 2007-regeling heeft Spanje subsidies uitgekeerd aan private ondernemingen, zoals AES en AEF. Een dergelijke regeling is geen onderwerp van het Verdrag van New York of de arbitrage-exceptie van Brussel I-bis. De vorderingen (I en II) vallen verder onder het toepassingsbereik van artikel 1 lid 1 Brussel I-bis, zodat de bevoegdheid voor die vorderingen (I en II) op grond van die verordening moet worden vastgesteld.

Het arbitrale vonnis wordt wel genoemd in de vorderingen III tot en met VI. In die vorderingen wordt – kort samengevat – gevorderd een verklaring voor recht dat het arbitrale vonnis staatssteun is als vastgelegd in het Unierecht (de artikelen 107 tot en met 109 VWEU, de Verordening 2015/1589, de Mededeling van de Commissie betreffende de terugvordering van onrechtmatige en onverenigbare staatssteun 14, de Mededeling 2021/C 305 en jurisprudentie over staatssteun van het Gerecht EU en het HvJEU).

Deze vorderingen zijn dus gericht op een beslissing dat de Unierechtelijke staatssteunregelgeving van toepassing is op het arbitraal vonnis en de daaruit voortvloeiende betalingsverplichting van Spanje aan AES en AEF (of een lidstaat aan private ondernemingen). Dit is geen onderwerp als bepaald in het toepassingsbereik van het Verdrag van New York of omschreven in de arbitrage-exceptie van Brussel I-bis. Er is dus geen aanleiding voor toepassing van het Verdrag van New York voor de toetsing of deze rechtbank bevoegd is kennis te nemen van deze vorderingen (III t/m VI).

Met de vorderingen VII tot en met X vordert Spanje betaling van dezelfde geldsommen die hij uit hoofde van het arbitraal vonnis aan AES en AEF (en na de cessie aan Blasket) dient te betalen, te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 30 juni 2014 – voor zover de Commissie het arbitraal vonnis onverenigbaar met de interne markt acht. Deze vorderingen (VII tot en met X) kunnen tot gevolg hebben dat het arbitraal vonnis nutteloos (als in: zonder effect) wordt voor AES en AEF (of thans Blasket). Daarom beoordeelt de rechtbank of deze vorderingen van Spanje zijn gericht op aantasting van het arbitraal vonnis.

AES en AEF hebben gesteld dat geen sprake kan zijn van zelfstandige vorderingen gebaseerd op het Unierecht over staatssteun. Spanje heeft geen betaling aan AES en AEF gedaan uit hoofde van het arbitraal vonnis en dat arbitrale vonnis is nog niet ten uitvoer gelegd. Er is dus geen terugvordering van Spanje. Verder heeft de Commissie nog geen besluit genomen over de verenigbaarheid met de interne markt van het arbitrale vonnis en zijn de termijnen (artikel 4 lid 5 Verordening 2015/1589) voor een dergelijk besluit inmiddels verlopen. Onder deze omstandigheden zijn de vorderingen van Spanje gericht op frustratie van de tenuitvoerlegging van het arbitrale vonnis. Deze rechtbank is daarom onbevoegd kennis te nemen van die vorderingen, aldus steeds AES en AEF.

Spanje, gesteund door de Commissie, hebben daarentegen gewezen op de staatssteunvoorschriften en de verplichtingen van Spanje die daaruit voortvloeien. Door de melding aan de Commissie van de betalingsverplichting uit het arbitraal vonnis is Spanje gehouden iedere betaling uit hoofde van de gemelde staatssteun achterwege te laten (de “standstill”-verplichting uit artikel 108 lid 3 VWEU15). Verder heeft het HvJEU in de arresten Albako/BALM16 en Easti Pagar overwogen dat een lidstaat alle nodige maatregelen dient te nemen om de steun van de begunstigde terug te vorderen17 en is in punt 72 van de Mededeling 2021/C 305 bepaald dat een burgerlijke rechter is gehouden om de uitvoering van die gemelde staatssteun te beletten, hetzij door deze op te schorten, hetzij door deze te stoppen. Dit houdt in dat Spanje vorderingen tot beletting, opschorting dan wel stoppen van de uitvoering van de gemelde staatssteun aan de burgerlijke rechter dient voor te leggen. Dat die gemelde staatssteun een arbitraal vonnis is, betekent naar het oordeel van de rechtbank niet dat daarom sprake is van een accessoire procedure als omschreven in de considerans 12 Brussel I-bis.

Spanje en de Commissie hebben ook gewezen op het arrest Commissie/European Food. In dat arrest heeft het HvJEU overwogen dat de staatssteun ontstaat op het moment dat een lidstaat in een vonnis wordt veroordeeld tot betaling aan een handelsonderneming in een procedure over de uitvoering van een steunmaatregel van die lidstaat18. Vanaf dat moment rust de verplichting op Spanje om alle maatregelen te treffen ter voorkoming van het betalen van (mogelijk) onrechtmatige staatssteun, aldus Spanje en de Commissie.

Het is dus aan Spanje om het moment te kiezen waarop zij vorderingen tot handhaving van de staatssteunregels instelt. Het eventueel prematuur zijn van de vorderingen van Spanje ziet op de ontvankelijkheid van deze vorderingen. Daarop wordt in deze fase van de procedure nog niet beslist.

Spanje en de Commissie hebben verder terecht betoogd dat uit het arrest Easti Pagar volgt dat een lidstaat gehouden is aan de standstill verplichting, en dat de lidstaat dient te voorkomen19 tot betaling te worden gedwongen gedurende de standstill, bijvoorbeeld door de tenuitvoerlegging van een (arbitraal) vonnis met gezag van gewijsde.

Daarnaast volgt uit dat arrest dat de lidstaat ook zonder besluit van de Commissie gehouden is eventueel uitgekeerde onrechtmatige staatssteun terug te vorderen (indien de Commissie het arbitraal vonnis met gezag van gewijsde onverenigbaar met de interne markt acht).

Over het gezag van gewijsde van een vonnis in de handhaving van de staatssteunregels hebben Spanje en de Commissie gewezen op de arresten Lucchini en Klausner Holz20 van het HvJEU en het arrest ARFEA/Commissie21 van het Gerecht EU. Daarin is overwogen dat een eventueel vonnis met gezag van gewijsde niet in de weg kan staan aan een terugvordering van onrechtmatig betaalde staatssteun door een lidstaat of voorkoming dat staatssteun wordt uitgekeerd gedurende de standstill of als de Commissie die staatssteun onverenigbaar met de interne markt acht. Dit alles volgt ook uit Onderdeel 2.4.1.3 van de Mededeling 2019/C 247 en Onderdeel 2.2.3 van de Mededeling 2021/C 305. Waarom dit anders zou zijn voor een arbitraal vonnis hebben AES en AEF niet, althans onvoldoende gemotiveerd, uiteengezet.

Uit de overige standpunten van partijen in dit bevoegdheidsincident kan niet worden afgeleid dat de vorderingen in deze procedure het arbitrale vonnis betreffen, laat staan aantasten.

Uit het vorenstaande volgt dat de vorderingen VII tot en met X in de hoofdzaak zijn gericht op de handhaving van de staatssteunregels, zoals Spanje en de Commissie hebben aangevoerd in het bevoegdheidsincident. Er kan niet worden vastgesteld dat de vorderingen van Spanje betrekking hebben op de nietigverklaring, herziening, hoger beroep of erkenning en tenuitvoerlegging van het arbitraal vonnis.

De slotsom is dat het Verdrag van New York niet van toepassing is op de vorderingen van Spanje in deze procedure. In dit geval wordt de bevoegdheid daarom vastgesteld op grond van de bevoegdheidsgronden uit Brussel I-bis. Daarmee wordt geen voorrang gegeven aan het Unierecht over de bevoegdheid van een gerecht (Brussel I-bis) boven het Verdrag van New York, zoals AES en AEF hebben betoogd. De vorderingen van Spanje in deze procedure vallen simpelweg niet onder het toepassingsbereik van het Verdrag van New York.

De vorderingen van Spanje vallen onder het toepassingsbereik van Brussel I-bis. Deze rechtbank komt op basis van de woonplaats van AES rechtsmacht toe in het geschil tussen Spanje en AES (artikel 4 Brussel I-bis). Uit het procesdossier blijkt dat tussen de vorderingen van Spanje op AES en de vorderingen van Spanje op AEF een zo nauwe band bestaat dat een goede rechtsbedeling vraagt om gelijktijdige behandeling en berechting, teneinde te vermijden dat bij afzonderlijke berechting van de zaken onverenigbare beslissingen worden gegeven (artikel 8 lid 1 Brussel I-bis). Deze rechtbank is daarom ook bevoegd kennis te nemen van de vordering van Spanje op AEF.

De rechtbank wijst de door AES en AEF opgeworpen bevoegdheidsexceptie dus af.

In dit bevoegdheidsincident is niet aan de orde de uitleg van feiten naar een internationale bevoegdheidsregel, maar slechts de kwalificatie van de vorderingen van Spanje op AES en AEF. Er is daarom geen aanleiding tussentijds hoger beroep toe te staan van dit vonnis in incident. Het verzoek daartoe van AES en AEF wordt afgewezen.

AES en AEF zullen als de in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten worden veroordeeld, tot op heden aan de zijde van Spanje begroot op € 1.228,00 (2 punten tarief vorderingen onbepaalde waarde en € 178,00 aan na dit vonnis te ontstane kosten) en te vermeerderen als in de Beslissing staat vermeld. De door Spanje gevraagde vermeerdering met de wettelijke rente wordt toegewezen waarbij de rente als bedoeld in artikel 6:119 BW wordt toegepast.

Gelet op de door Spanje geformuleerde voorwaarden hoeft in deze procedure niet te worden gewacht op de rechtsgang in de Verenigde Staten van Amerika over de tenuitvoerlegging aldaar van het arbitraal vonnis of op een besluit van de Commissie over de verenigbaarheid met de interne markt van het arbitraal vonnis. Daarom wordt de zaak verwezen naar de rol van woensdag 10 juli 2024 voor conclusie van antwoord.