Uitspraken

Artikel 3:303 BW bepaalt dat zonder voldoende belang niemand een rechtsvordering toekomt. De rechter dient terughoudend te zijn met het afwijzen van een vordering op de grond dat er niet voldoende belang bestaat. In beginsel moet worden verondersteld dat voldoende belang bestaat. Hierover wordt het volgende overwogen.

KLM betoogt dat zij de negentien in de dagvaarding beschreven reclame-uitingen inmiddels niet meer voert en dat zij deze uitingen ook niet meer zal voeren. Voor zover de uitingen nog vindbaar zijn, is dat alleen in archieven en dergelijke, maar dat houdt geen “voeren van reclame” in.

Fossielvrij vordert een verbod op het openbaar maken, het verwijderen danwel verwijderd houden en rectificeren van (samengevat) de uitingen 1 t/m 19 en “soortgelijke uitingen”. Voor de beoordeling daarvan dient eerst een beoordeling te worden gegeven van de rechtmatigheid van de negentien uitingen. Partijen zijn het hier niet over eens. Fossielvrij heeft dus wel degelijk belang bij haar vorderingen, ook indien wordt vastgesteld dat KLM geen van deze negentien specifieke uitingen meer voert.

KLM voert verder aan dat de door Fossielvrij ingestelde vorderingen niet kunnen leiden tot haar uiteindelijke doel, te weten het voorkomen althans beperken van klimaatverandering. Volgens Fossielvrij is er wel een verband tussen dat uiteindelijke doel en de door haar gewraakte reclame-uitingen van KLM.

In het tussenvonnis heeft de rechtbank verwezen naar het doel van Fossielvrij (zoals hiervoor beschreven onder punt 2.1) en de wegen waarlangs zij dit doel tracht te bereiken. Verder is overwogen dat Fossielvrij met de in deze zaak ingestelde vorderingen een van deze wegen bewandelt. Fossielvrij heeft bij de mondelinge behandeling van 19 december 2023 benadrukt dat zij (nu partijen het hierover oneens blijven) wil dat duidelijk wordt gemaakt wanneer een uiting misleidend is en dat een rechterlijk oordeel over de gedane uitingen hiervoor essentieel is. Hierin ziet de rechtbank voldoende belang.

De conclusie is dat artikel 3:303 BW niet in de weg staat aan de door Fossielvrij ingestelde vorderingen.

Volgens Fossielvrij leveren de reclame-uitingen van KLM ook een zelfstandige onrechtmatige daad op in de zin van artikel 6:162 BW. Aan deze grondslag wordt voorbij gegaan omdat Fossielvrij niet heeft uitgelegd, en bovendien ook niet valt in te zien, dat deze grondslag zelfstandige betekenis heeft naast de grondslag van de Wet oneerlijke handelspraktijken. Overigens staat dit niet in de weg aan kwalificatie van handelen in strijd met de Wet oneerlijke handelspraktijken als “onrechtmatig” (zoals Fossielvrij ook doet). Een oneerlijke handelspraktijk is een species van de onrechtmatige daad.

De rechtbank zal hierna het toetsingskader schetsen en vervolgens toepassen op de concrete reclame-uitingen.

Het toetsingskader dat de rechtbank bij de beoordeling van deze reclame-uitingen toepast luidt als volgt.

Artikel 1 (“Doel”) van de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken1 bepaalt dat het doel van de Richtlijn is om bij te dragen aan de goede werking van de interne markt en om een hoog niveau van consumentenbescherming tot stand te brengen door de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten inzake oneerlijke handelspraktijken die de economische belangen van consumenten schaden te harmoniseren.

De Richtlijn is in Nederland geïmplementeerd in afdeling 3A (“Oneerlijke handelspraktijken”) van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek, de Wet oneerlijke handelspraktijken (artikelen 6:193a tot en met 6:193j BW). In deze artikelen in het BW staat dat onder consument wordt verstaan: een natuurlijk persoon die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf. Verder staat in de artikelen wanneer een handelspraktijk oneerlijk is en dat de handelaar moet aantonen dat zijn informatie juist is.

De Europese Commissie heeft eind 2021 Richtsnoeren geformuleerd met betrekking tot de uitlegging en toepassing van de Richtlijn, die de goede toepassing van de Richtlijn moeten vergemakkelijken.2 Deze Richtsnoeren zijn dus relevant bij de uitleg van de artikelen 6:193a-j BW.

Hoofdstuk 4 (“De toepassing van de Richtlijn oneerlijke handelspraktijken op specifieke terreinen”), paragraaf 4.1 (“Duurzaamheid”), paragraaf 4.1.1 (“Milieuclaims”) luidt, voor zover hier van belang:

Paragraaf 4.1.1.2 (“Hoofdbeginselen”) luidt, voor zover hier van belang:

Paragraaf 4.1.1.3 (“De toepassing van artikel 6 van de richtlijn oneerlijke handelspraktijken op milieuclaims”) luidt, voor zover hier van belang:

De invulling van het begrip gemiddelde consument verschilt afhankelijk van de context. In de considerans van de Richtlijn en in de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie gaat het om de fictieve doorsnee-consument, dat wil zeggen de redelijk geïnformeerde, omzichtige en oplettende consument, waarbij ook rekening wordt gehouden met maatschappelijke, culturele en taalkundige factoren. Van de gemiddelde consument mag worden verwacht dat hij bereid is zich in de door de handelaar aangeboden informatie te verdiepen. Hierbij wordt de gemiddelde consument in beginsel in staat geacht om de verstrekte informatie op waarde te schatten en om zo nodig nadere informatie te zoeken, waarna vervolgens de informatie uit verschillende bronnen met elkaar in verband wordt gebracht. Dit betekent evenwel niet dat de gemiddelde consument altijd in staat wordt geacht om informatie uit verschillende bronnen te verwerken. Of dit mag worden verwacht dient te worden beoordeeld aan de hand van de omstandigheden van het geval.

Voor de bestuursrechtelijke handhaving van de Richtlijn is de Autoriteit Consument en Markt (hierna: de ACM) aangewezen als de voor Nederland bevoegde autoriteit. De ACM heeft een Leidraad Duurzaamheidsclaims uitgegeven. Daarin heeft zij vuistregels geformuleerd om bedrijven te helpen bij het formuleren van duurzaamheidsclaims. Deze publiekrechtelijke regels kunnen dienen als inspiratiebron bij de uitleg van het civielrechtelijke normenkader. De door de ACM uitgegeven Leidraad Duurzaamheidsclaims (versie 2, 2023) geeft – samengevat – onder meer de volgende vuistregels: gebruik juiste, duidelijke, specifieke en volledige duurzaamheidsclaims, onderbouw duurzaamheidsclaims met feiten en houd ze actueel, beschrijf toekomstige duurzaamheidsambities concreet en meetbaar en zorg dat visuele claims en keurmerken behulpzaam zijn voor consumenten en niet verwarrend.

De Stichting Reclame Code heeft in het kader van zelfregulering de Nederlandse Reclame Code (hierna: de NRC) opgesteld. Deze regels – en de daarop gebaseerde uitspraken van de Reclame Code Commissie en het College van Beroep – kleuren het wettelijke civielrechtelijke normenkader nader in. In editie 2020 van de NRC staat (onder andere) dat reclame niet oneerlijk en niet misleidend mag zijn. De Milieu Reclame Code (hierna: de MRC) van de Stichting Reclame Code, die met ingang van 1 oktober 2000 is gewijzigd en gold tot 1 februari 2023, beschrijft dat milieuclaims geen mededelingen, afbeeldingen of suggesties mogen bevatten waardoor de consument kan worden misleid over milieuaspecten van de aangeprezen producten, of over de bijdrage van de adverteerder aan het handhaven en bevorderen van een schoon en veilig leefmilieu in het algemeen. Ook moeten milieuclaims aantoonbaar juist zijn. Naarmate de milieuclaims absoluter zijn geformuleerd, worden zwaardere eisen gesteld aan het bewijsmateriaal.

Bij de toetsing van deze negentien reclame-uitingen aan het normenkader dat hiervoor is uiteengezet, is allereerst van belang of deze reclame-uitingen feitelijk juist zijn. Daarnaast is van belang of de verstrekte en/of weggelaten informatie misleidend is. Hierbij komt het mede aan op de context waarin de informatie is verstrekt en/of weggelaten.

KLM heeft ambities op het gebied van CO2-reductie en zet in dat kader in op (onder meer) vlootvernieuwing, het gebruik van vliegtuigbrandstof anders dan fossiele brandstof (SAF) en operationele verbeteringen. De rechtbank stelt voorop dat het KLM vrij staat om de consument te informeren over haar ambities en over de wijze waarop KLM zich inzet om haar ambities waar te maken. Het staat KLM ook vrij reclame te maken voor vliegen met KLM. Daarbij is het gebruik van de term “duurzaam” niet zonder meer ontoelaatbaar, maar bij het gebruik van dit soort vage termen over milieuvoordelen met een maatschappelijke lading, is het aan de gebruiker (KLM) om duidelijk te maken aan de consument wat er in dit specifieke geval mee wordt bedoeld. Het risico bestaat anders dat bij de consument de indruk ontstaat dat een product of activiteit van KLM geen (of een minder) negatief effect op het milieu heeft dan het in werkelijkheid heeft. En dat kan misleidend zijn. Het voorgaande leidt er niet toe dat KLM de consument dient te waarschuwen door in haar uitingen te vermelden dat de huidige luchtvaart niet duurzaam is. In de kern komt het erop neer dat de consument op een eerlijke manier moet worden geïnformeerd.

De rechtbank heeft oog voor het feit dat consumenten in deze tijd graag worden geïnformeerd over de milieuaspecten van de producten die zij gebruiken. Consumenten houden zich bezig met duurzaamheid en de wens om daarin betere keuzes te maken speelt in toenemende mate een rol bij de beslissing om een bepaald product wel of niet te kopen. Dit geldt ook voor de keuze om wel of niet (en zo ja, onder welke condities) te vliegen. Uitingen die hierop inspelen en een indruk wekken over de “duurzaamheid” van een product of de aanbieder kunnen dan ook van invloed zijn op de beslissing over de aankoop van een product van KLM.

Ten aanzien van de negentien in de dagvaarding beschreven reclame-uitingen van KLM wordt tegen deze achtergrond overwogen en geoordeeld als volgt.

De reclame-uitingen 1 tot en met 13 maken deel uit van de “Fly Responsibly”-campagne, die volgens KLM in de eerste plaats een bewustzijnscampagne is.

Het gaat hier om de introductie die deel uitmaakt van een (reclame)video die te vinden is op de Fly Responsibly website van KLM.

Reclame-uiting 1 behelst volgens KLM een ambitie die als zodanig herkenbaar is en die zij in haar voortrekkersrol heeft uitgesproken. Een ambitie die vergezeld gaat van de herhaalde mededeling: “Ja, wij zijn een luchtvaartmaatschappij en we realiseren ons dat de luchtvaart vandaag de dag nog verre van duurzaam is, ondanks dat we er al een tijd hard aan werken om elk aspect van onze bedrijfsvoering te verbeteren”.

Dit neemt niet weg dat deze reclame-uiting een milieuclaim bevat die is gebaseerd op, wat paragraaf 4.1.1.3 van de Richtsnoeren van de Europese Commissie noemt, vage en algemene verklaringen betreffende milieuvoordelen (“de manier waarop we reizen (is) aan het veranderen”, “duurzamer” en “duurzamere”). Deze reclame-uiting is onvoldoende concreet over welk milieuvoordeel er zal worden behaald en op welke aspecten van (vliegen met) KLM dit dan betrekking heeft. Het maakt voor de consument ook niet duidelijk wat KLM concreet voor ogen heeft om bepaalde doelstellingen te bereiken. Dat op de Fly Responsibly website van KLM aanvullende informatie te vinden is, maakt dit niet anders. Met name omdat uit de uiting onvoldoende valt op te maken dat dit slechts een ambitie van KLM betreft. KLM poneert vrij stellig dat de consument met haar op weg gaat naar een duurzamere toekomst, terwijl niet duidelijk is of en zo ja hoe vliegen met KLM daaraan bijdraagt.

Daarom is reclame-uiting 1 misleidend en aan te merken als een verboden handelspraktijk.

Dit betreft een poster op een billboard (destijds) bij Schiphol waarop is te zien dat een kind op een schommel zit, tegen een achtergrond van lucht, water en bergen.

In feite omvat de uiting van KLM hier (net als bij uiting 1) de boodschap dat de consument samen met KLM op weg gaat naar een duurzamere toekomst. De uiting wordt om dezelfde redenen als hiervoor genoemd bij uiting 1 misleidend geoordeeld. Daarbij komt nog dat de achtergrond de indruk versterkt dat er milieuvoordeel valt te behalen door “je aan te sluiten bij KLM” zonder dat duidelijk wordt op welke wijze.

Reclame-uiting 3 opent en eindigt met een vage en algemene verklaring over milieuvoordelen (“Met Fly Responsibly neemt KLM het voortouw om een duurzamere toekomst voor de luchtvaart te realiseren” respectievelijk “Sluit u dus vandaag nog bij ons aan voor een duurzamere toekomst”). Het ontbreekt aan voldoende duidelijkheid over de (concrete) milieuvoordelen en op welke aspecten van het product deze betrekking hebben.

Vanuit de erkenning dat de opwarming van de aarde dringend moet worden beperkt, heeft KLM zich volgens deze reclame-uiting verbonden aan de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs. Hiermee kan niets anders zijn bedoeld dan dat KLM zich achter deze doelstellingen heeft geschaard in die zin dat zij haar eigen doelstellingen hiermee in lijn heeft gebracht. Duidelijk is dat de realisatie van de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs niet, althans niet alleen, afhangen van KLM en de realisatie van haar doelstellingen. Maar reclame-uiting 3 suggereert wel dat de realisatie van de – met het klimaatakkoord van Parijs in de pas lopende – eigen doelstellingen van KLM haalbaar is. Deze haalbaarheid wordt weliswaar afhankelijk gesteld van samenwerking met anderen (“allemaal”), maar wordt niet concreet, meetbaar en specifiek ingevuld. Hoe de consument kan “aansluiten” en hoe dit bijdraagt aan “een duurzamere toekomst” blijft volledig is het midden.

Gelet op het voorgaande is reclame-uiting 3 misleidend en een verboden handelspraktijk.

De reclame-uitingen 4 tot en met 10 uit de “Fly Responsibly”-campagne betreffen de maatregelen van KLM zelf.

De rechtbank beziet deze uitingen op de website in onderlinge verband en samenhang, en in het licht van de context, en gaat vervolgens in op specifieke onderdelen daarvan.

KLM spreekt in deze uitingen een ambitie uit en noemt op een aantal punten wat zij doet om deze ambitie waar te maken. Het doel is (uiting 4 en 6) om in 2050 een “netto nul CO2-uitstoot” te hebben gerealiseerd. KLM heeft voldoende toegelicht dat zij ook werkelijk inspanningen levert om de CO2-uitstoot (of de gevolgen daarvan) te verminderen. Dat KLM daarbij niet inzet op minder vliegen, maar vooral op het verminderen van de schadelijke effecten valt haar, als luchtvaartmaatschappij, niet tegen te werpen. Toch komt de rechtbank tot de conclusie dat KLM onvoldoende heeft gemotiveerd dat de door haar genoemde oplossingen van zodanige aard zijn dat deze de tekst van de claims en de uitingen (ook in samenhang bezien) rechtvaardigen. Daartoe is het volgende van belang.

KLM gebruikt termen als “een belangrijke mijlpaal” en “veelbelovende oplossing” en “een grote stap richting een duurzame toekomst”. KLM somt maatregelen op zoals vlootvernieuwing, operationele verbeteringen en CO2-compensatie en stelt daarna “maar verreweg de grootste bijdrage zal worden geleverd door SAF”. Dit suggereert dat van de overige maatregelen waarop KLM inzet al heel wat te verwachten valt en dat SAF nog veel meer zal bijdragen aan het doel om in 2050 “netto nul CO2-uitstoot” te realiseren. Dat wekt een te rooskleurig beeld, omdat uit de uitleg bij de maatregelen volgt dat deze op dit moment slechts een marginale vermindering teweeg brengen als het gaat om de CO2-uitstoot en de negatieve milieu-aspecten van vliegen. Het valt niet uit te sluiten dat dit in de toekomst zal verbeteren, maar gelet op alle onzekere factoren op dat gebied past het KLM niet om het rooskleurige beeld te schetsen dat zij in de uitingen heeft gedaan. Daarmee zijn de uitingen, op een enkele na, misleidend.

In uiting 4 staat dat de maatregelen die KLM neemt “stuk voor stuk” bijdragen aan vermindering van de CO2-uitstoot. Als voorbeeld van de maatregelen staat ook de CO2-compensatie. Dit ziet op een bedrag dat klanten kunnen betalen om bij te dragen aan herbebossing (carbon credits). KLM erkent dat maatregelen die zien op CO2-compensatie (op zijn best) tot gevolg hebben dat de negatieve aspecten van CO2-uitstoot worden verminderd. De CO2-uitstoot zelf wordt niet verminderd door zoiets als herbebossing. Dit onderdeel van de uiting is dus feitelijk onjuist. Het wekt een onjuiste indruk over de klimaatimpact van het product die van invloed kan zijn op de beslissing van de consument en is daarmee misleidend.

De rechtbank acht daarbij niet van doorslaggevend belang dat KLM de ambitie van “netto nul CO2-uitstoot tegen 2050” onderstreept door de ontwikkeling van haar eigen pad dat is gebaseerd op het Science Based Targets-initiatief. KLM baseert namelijk geen specifieke claims op de SBTi-validatie.

De tabel schetst de CO2-uitstoot van de KLM-groep over de periode van 2005 tot en met 2020 en een ambitie voor 2030. Fossielvrij heeft onvoldoende over het voetlicht gebracht waarom deze tabel onjuist of misleidend zou zijn. De tekst bij de tabel dat de CO2-uitstoot gestaag is gedaald, is gelet op de statistiek niet onjuist. De uiting is dan ook niet aan te merken als oneerlijke handelspraktijk.

SAF wordt hier gepresenteerd als “duurzame” vliegtuigbrandstof. Hoewel SAF een bijdrage kan leveren aan het verminderen van de schadelijke milieuaspecten van vliegen is de term “duurzame” hier te absoluut en te weinig concreet. De stelling dat het een “veelbelovende oplossing” is geeft ook een te rooskleurig beeld. KLM nuanceert daarna het aandeel van SAF en de toepassing op grotere schaal daarvan wel enigszins, maar gelet op de stellige startclaim “Duurzame vliegtuigbrandstof: een veelbelovende oplossing” doet zij dat onvoldoende. Op dit moment is het aandeel van SAF in het totale brandstofverbruik (en dus ook in de reductie van de CO2-uitstoot) door verschillende oorzaken nog zeer beperkt. Een substantiëler aandeel is pas in de verre toekomst te verwachten, en daarmee onzeker. De uiting is dan ook misleidend.

KLM maakt melding van het feit dat “de eerste” passagiersvlucht heeft plaatsgevonden op synthetische kerosine en zij beschrijft dit als een “belangrijke mijlpaal” in de ontwikkeling van een haalbaar alternatief voor fossiele brandstoffen. Het is “een grote stap richting een duurzame toekomst voor de luchtvaartindustrie”. Dit alles wekt bij de consument positieve verwachtingen over het vliegen op synthetische kerosine . KLM heeft bij de mondelinge behandeling toegelicht dat er na deze ene vlucht geen (passagiers)vluchten op synthetische kerosine meer hebben plaatsgevonden. Het was een experiment. Er staan op dit moment ook geen nieuwe vluchten op synthetische kerosine gepland. Dat is niet duidelijk voor degene die de uiting leest. De uiting suggereert daardoor meer dan er wordt waargemaakt en wekt dus een te rooskleurig beeld. De uiting is daarmee misleidend.

KLM gaat met deze uiting in op de mogelijkheid om als KLM-klant een financiële bijdrage te leveren aan een door KLM geselecteerd herbebossingsproject (carbon credits). De term CO2ZERO-service wekt daarbij de indruk dat klanten hiermee op relevante wijze (kunnen) bijdragen aan “CO2ZERO” of “nul CO2-uitstoot’. Dit is een absolute en verstrekkende term. Die indruk is niet gerechtvaardigd en kan wel van wezenlijk belang zijn voor de keuze voor het product. Daarbij komt dat in de uiting staat “met onze CO2ZERO-service kunt u de impact van uw vlucht op het milieu verkleinen”. En het gaat over uw aandeel in de uitstoot van uw vlucht. Dit wekt de suggestie dat er een verband bestaat tussen de bijdrage van de klant en het verminderen van de negatieve milieuaspecten van de eigen vlucht van de klant. Het wekt de indruk dat de klant de negatieve effecten van door hem veroorzaakte CO2-uitstoot volledig kan uitwissen. Dit is niet het geval. Hoewel het systeem van meer bossen op zichzelf valt toe te juichen, is het effect ervan onzeker omdat bijvoorbeeld niet duidelijk is of de bomen permanent blijven staan. Voor zover door het herbebossingsproject enige bijdrage wordt geleverd aan vermindering van de impact van CO2-uitstoot op het milieu, is er geen direct verband tussen de concrete bijdrage van de klant en de impact van de CO2-uitstoot van zijn vlucht. De uitlating is tegen deze achtergrond misleidend.

Deze uiting richt zich niet op de consument in de zin van de Wet oneerlijke handelspraktijken en valt daarom buiten het hiervoor geschetste normenkader. Voor zover de vorderingen betrekking hebben op deze uiting worden zij daarom afgewezen

De uiting begint met “stap voor stap naar een duurzame toekomst”. De rechtbank verwijst in dit kader naar haar eerdere overwegingen over vage en algemene verklaringen over milieuvoordelen. KLM beschrijft vervolgens wat zij kennelijk voor ogen heeft bij het bewegen richting een “duurzamere toekomst”, namelijk “Duurzaamheid bevorderen kan in bijna alle aspecten van onze bedrijfsvoering”. KLM maakt daarbij onvoldoende duidelijk welke concrete stappen zij dan zet en hoe deze tot milieuvoordelen leiden. De uiting noemt nog wel het merkbare effect van een kleine afname van het vlieggewicht, maar specificaties ontbreken, evenals het marginale effect op de “duurzaamheid”. De uiting is daarmee misleidend.

De reclame-uitingen 11 tot en met 13 uit de “Fly Responsibly”-campagne gaan over de maatregelen van de consument. Deze uitingen richten zich rechtstreeks tot de consument. Het gaat niet om ambities, maar om wat de consument werkelijk kan verwachten bij aanschaf van een bepaald product.

Deze uiting is feitelijk niet onjuist en Fossielvrij heeft ook onvoldoende toegelicht waarom deze uiting in strijd is met het hiervoor geschetste normenkader. De uiting houdt geen claim in, en is niet misleidend of oneerlijk.

KLM gaat in deze uiting in op de mogelijkheden om bij te dragen aan SAF en een herbebossingsproject. Daarbij bedient zij zich van een aantal absolute en/of vage termen, namelijk “CO2ZERO” en “duurzame vliegtuigbrandstof”. De rechtbank verwijst naar hetgeen zij hierover bij de voorgaande uitingen heeft opgemerkt. De mogelijkheden die KLM in de uiting beschrijft hebben niet tot gevolg dat de CO2-uitstoot nul is of dat de schadelijke milieuaspecten van vliegen zodanig ongedaan worden gemaakt dat het gebruik van de kop “CO2ZERO” gerechtvaardigd is. Met de door KLM genoemde opties wordt op dit moment een marginaal effect bereikt. Daarbij komt dat ook hier ten onrechte een rechtstreeks verband wordt gesuggereerd tussen een bijdrage van de klant en de impact van zijn vlucht op het milieu. De uiting is daarmee misleidend.

KLM doet hier in feite een oproep aan alle belanghebbenden om stappen te zetten om de luchtvaart duurzamer te maken. De uiting bevat geen claim over KLM of over haar producten. Fossielvrij heeft onvoldoende aanknopingspunten gegeven voor het oordeel dat de uiting desondanks misleidend of oneerlijk is.

De reclame-uitingen 14 tot en met 16 maken deel uit van de CO2ZERO-marketing, die volgens KLM geen reclamecampagne is (en ook geen branding campagne), maar de naam van een optioneel product waarmee consumenten kunnen bijdragen aan herbebossingsprojecten en SAF.

KLM bedient zich hier van de absolute aanduiding “CO2ZERO” en het stellige “Verklein uw impact” (met een afbeelding van groene blaadjes om een vliegtuig). De rechtbank verwijst in dit kader naar haar eerdere overwegingen over uitingen waarin “CO2ZERO” of “nul CO2 uitstoot” staat. De uitingen suggereren in dit geval ook meer dan kan worden waargemaakt. KLM spoort de consument namelijk aan om “samen de toekomst te veranderen” en “samen een betere toekomst te creëren”. Dit wekt de indruk dat met het door KLM aangeboden herbebossingsprogramma en de bijdrage aan SAF bij het vliegen belangrijke stappen worden gezet om een positieve bijdrage te leveren aan de toekomst, in die zin dat de luchtvaart een “duurzamere sector” wordt. Daarmee geeft KLM een te rooskleurig beeld van de (geringe) milieuvoordelen die met een bijdrage van de klant aan herbebossing of SAF kunnen worden bereikt. Bovendien wordt ook hier weer ten onrechte een rechtstreeks verband gesuggereerd tussen een bijdrage van de klant en de impact van zijn vlucht op het milieu.

De reclame-uitingen 17 tot en met 19 maken deel uit van de “KLM Real Dagen”-marketing.

Het staat KLM vrij haar ambities uit te spreken en om reclame te maken voor vliegen. Toch zijn deze uitingen op een aantal punten misleidend. KLM stelt in de uitingen dat zij volop investeert in duurzame brandstof. De term “duurzame brandstof”, die vaak terugkomt in de uiting, is te absoluut. Verder maakt KLM voor de consument in de uitingen onvoldoende concreet wat zij doet aan investeringen op het gebied van SAF en welke milieuvoordelen daarmee zijn te behalen. Op wezenlijke onderdelen van deze uitingen schept KLM een te rooskleurig beeld en doet zij (impliciete) claims die onvoldoende zijn gesubstantieerd. Zoals dat “duurzame vliegtuigbrandstof” de CO2-uitstoot met “ten minste 75%” vermindert ten opzichte van fossiele brandstof. KLM gebruikt de term “bewuster reizen” en wekt de indruk dat vliegen met KLM duurzaam is, terwijl in feite sprake is van een prijsstunt. Hoewel de uitingen op onderdelen wel juist en informatief zijn, komt de rechtbank tot de conclusie dat de uitingen in de gehele context bezien toch misleidend zijn.

KLM heeft de negentien uitingen gedaan zodat haar publiek deze in zijn besluitvorming zou meewegen. Anders gezegd: voor KLM was redelijkerwijs voorzienbaar dat het economische gedrag van haar publiek bij feitelijk onjuiste, onvolledige en/of misleidende informatie zou worden verstoord. Voldoende aannemelijk is dat de gemiddelde consument bij dergelijke informatie een besluit over een overeenkomst met KLM neemt of kan nemen dat hij anders niet had genomen. Hierbij is mede van belang dat de gemiddelde consument, vanuit een alertheid voor klimaatgerelateerde kwesties, gevoelig is voor “groene” claims.

Uit hetgeen hiervoor is overwogen en geoordeeld, vloeit voort dat de gevorderde verklaring voor recht toewijsbaar is in die zin dat de reclame-uitingen 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10 en 12 (zoals hiervoor beschreven en die suggereren dat vliegen duurzaam kan zijn of worden) en de reclame-uitingen 14, 15, 16, 17, 18 en 19 (zoals hiervoor beschreven en die suggereren dat de aankoop of bijdrage aan een “compensatie”-product daadwerkelijk een deel van het klimaateffect van vliegen vermindert, absorbeert of compenseert) misleidend en onrechtmatig zijn en dat KLM daarmee in strijd handelt met de Wet oneerlijke handelspraktijken.

Het geschil spitst zich vervolgens toe op de vraag naar de civielrechtelijke sancties op deze verboden handelspraktijken van KLM.

De rechtbank stelt vast, bij gebrek aan voldoende andersluidende aanknopingspunten, dat KLM geen van de vijftien hiervoor misleidend beoordeelde reclame-uitingen meer voert. De vordering die strekt tot een verbod op het openbaar maken van deze vijftien reclame-uitingen is om die reden niet toewijsbaar. Weliswaar houdt KLM vol dat (ook) deze uitingen rechtmatig zijn gedaan, maar zij heeft, na heroverweging, besloten om “aan de veilige kant te gaan zitten” en deze niet meer te voeren. Er zijn geen aanknopingspunten dat KLM de vijftien onrechtmatige uitingen in de toekomst wel weer wil gaan voeren. Daarmee is geen sprake van de voor een verbod noodzakelijke dreigende schending van haar rechtsplicht.

Ook de vordering die strekt tot een verbod van het openbaar maken van de uitingen die vergelijkbaar zijn met of soortgelijk zijn aan de uitingen die misleidend zijn geoordeeld is niet toewijsbaar. Dat komt omdat op voorhand niet voldoende is te bepalen welke “vergelijkbare uitingen” de toetsing aan de Wet oneerlijke handelspraktijken niet doorstaan. In dit verband is in het bijzonder van belang dat de uitkomst van deze toetsing steeds afhangt van de omstandigheden van het geval. Fossielvrij vordert een verbod dat onbeperkt is in tijd, terwijl niet valt uit te sluiten dat er ontwikkelingen plaatsvinden waardoor (onderdelen van) de vijftien uitingen niet langer als misleidend kunnen worden aangemerkt. Het opleggen van een verbod op “vergelijkbare uitingen” is zodanig ruim dat het de toets van artikel 10 EVRM niet kan doorstaan. De maatregel zou, omdat duidelijkheid over de reikwijdte ontbreekt, een chilling effect kunnen hebben, waardoor KLM meer dan nodig afziet van het doen van uitingen. Gelet hierop is de gevorderde maatregel niet proportioneel.

Het bevel tot verwijdering van de negentien uitingen en uitingen die daarop variëren is niet toewijsbaar. Hiertoe wordt verwezen naar hetgeen hiervoor onder 4.57 en 4.58 is overwogen en geoordeeld. Een bevel om niet meer gevoerde reclame-uitingen te verwijderen is zinloos. Voor zover het gevorderde bevel reclame-uitingen betreft die vergelijkbaar zijn aan de misleidend beoordeelde reclame-uitingen, is het niet toewijsbaar. Het debat zag in deze zaak niet op andere dan de negentien omstreden uitingen.

Met betrekking tot de vordering tot een bevel tot rectificatie wordt het volgende overwogen. Artikel 6:167 lid BW bepaalt, voor zover hier van belang, dat wanneer iemand krachtens titel 3 van boek 6 BW jegens een ander aansprakelijk is ter zake van een onjuiste of door onvolledigheid misleidende publicatie van gegevens van feitelijke aard, de rechter hem op vordering van die ander kan veroordelen tot openbaarmaking van een rectificatie op een door de rechter aan te geven wijze. Vaststaat dat KLM de vijftien misleidende reclame-uitingen niet (publiekelijk) meer voert. Fossielvrij licht niet, althans niet voldoende, toe dat de gemiddelde consument door deze reclame-uitingen uit het verleden nog altijd een besluit over een overeenkomst neemt of kan nemen dat hij anders niet had genomen. Dat de uitingen volgens Fossielvrij hebben bijgedragen aan het heersende onjuiste beeld van vliegen in het algemeen is onvoldoende om de gevorderde rectificatie te rechtvaardigen. In dit verband is ook van belang dat deze zaak (en dus ook de ontoelaatbaarheid van de vijftien uitingen) naar verwachting volop media-aandacht krijgt. Het gevorderde bevel tot rectificatie wordt dan ook afgewezen.

Ook de vordering tot het geven van een bevel tot het hanteren van een waarschuwingstekst wordt afgewezen. De Wet oneerlijke handelspraktijken geeft voor een dergelijk bevel geen basis.

KLM zal, als de overwegend in het ongelijk gestelde partij, worden veroordeeld in de proceskosten. Deze worden aan de zijde van Fossielvrij tot dit vonnis begroot op € 125,03 aan dagvaardingskosten, € 2.837,00 aan griffierecht en € 15.249,50 aan salaris advocaat (drieënhalf punten, tarief VIII), in totaal € 18.211,53. De nakosten worden toegewezen op de in de beslissing vermelde wijze.