Uitspraken

I.1. Inleiding

Verdachte wordt verweten dat hij, al dan niet met anderen, opdracht heeft gegeven voor vijf moorden, een doodslag, een poging tot moord en een poging tot doodslag. Meer juridisch gezegd wordt verdachte verweten dat hij anderen heeft uitgelokt die moordaanslagen te plegen, door hen middelen en inlichtingen te geven en geld te beloven en te betalen.

Van een afstand beschouwd, stelt de rechtbank vast dat de conclusie van de officieren van justitie dat verdachte de uitlokker is van deze moordaanslagen, is gebaseerd op -met name- de verklaringen van getuigen over concrete gebeurtenissen die zij hebben meegemaakt met verdachte, dan wel in relatie tot verdachte. Die verklaringen en gebeurtenissen zijn door de officieren van justitie in een groter verband van criminele samenwerking geplaatst.

Daartegenover staat, vanaf diezelfde afstand beschouwd, de ontkenning van verdachte bij enige moord betrokken te zijn. Volgens verdachte heeft hij, om verschillende redenen, weliswaar contacten onderhouden met personen uit de zware georganiseerde criminaliteit, maar dat wil volgens verdachte niet zeggen dat hij zich ook schuldig heeft gemaakt aan strafbare feiten met die personen.

Verdachte heeft gesteld dat getuigen die belastend over hem verklaren, liegen. Ter onderbouwing daarvan hebben verdachte en zijn raadslieden gewezen op de mogelijke motieven van die getuigen om ten onrechte belastend over hem te verklaren. Daarnaast heeft de verdediging gewezen op de mogelijke motieven van anderen om de slachtoffers van de ten laste gelegde moorden om te willen brengen, zoals die volgens verdachte blijken uit andere opsporingsonderzoeken, journalistieke publicaties en informatie van de Criminele Inlichtingen Eenheid (tegenwoordig Team Criminele Inlichtingen en daarom hierna: CI(E)).

De rechtbank staat voor de vraag of de verklaringen van de getuigen uit het onderzoek Vandros bruikbaar zijn voor het bewijs, en in samenhang met andere onderzoeksresultaten kunnen dienen tot bewijs van de aan verdachte ten laste gelegde uitlokking van de moord op [slachtoffer 1] en doodslag van [slachtoffer 2] , van de moord op [slachtoffer 3] en de zware mishandeling van [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] , van de aanslag en van de moord op [slachtoffer 4] , van de moord op [slachtoffer 5] en van de moord op [slachtoffer 6] . Voorafgaand aan het onderzoek naar de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van die getuigenverklaringen overweegt de rechtbank over de achtergrond waartegen zij dat onderzoek zal doen, het volgende.

Uitlokken van moord in het zware criminele milieu

In het milieu van de zware georganiseerde misdaad, dat naar voren komt uit het onderzoek Vandros met de daartoe behorende onderzoeken zoals Passage en Kolbak, blijkt geld de spil waar alles om draait. Liquidaties blijken onlosmakelijk verbonden te zijn met het zware criminele milieu. Degenen die macht en geld bezitten, willen dat behouden of vergroten. Zij bepalen wie er niet past in dat streven en geven opdracht wie er dood moet. Degenen die er geld aan willen verdienen, en soms ook macht in het milieu mee willen verwerven, zijn bereid als tussenpersoon een moord te regelen of als dader uit te voeren.

In het criminele milieu geldt het recht van de sterkste en daarmee is iemand met (meer) geld en macht een potentieel gevaar.

Onderzoek Vandros

Voor een aantal van de moorden, waarvan verdachte in het onderzoek Vandros wordt beschuldigd de (mede-)opdrachtgever te zijn, geldt dat de daders, de tussenpersonen en een opdrachtgever inmiddels onherroepelijk zijn veroordeeld voor hun aandeel in die moorden. De onderzoeken die het betreft, lijken exemplarisch te zijn voor hoe het er aan toegaat in het milieu van de zware georganiseerde criminaliteit.

Uit het opsporingsonderzoek naar de moord op [slachtoffer 5] (Agenda) en de daarop gevolgde onherroepelijke veroordeling van de betrokkenen daarbij in het Passageproces, is gebleken dat [slachtoffer 5] is doodgeschoten door [naam 1] (hierna: [naam 1] ) en de kroongetuige [naam 2] (hierna: [naam 2] ). [naam 2] ontving zijn orders, de nodige wapens en zijn beloning van [naam 1] . [naam 1] ontving zijn opdrachten, informatie en geld van [naam 3] (hierna: [naam 3] ) en [naam 4] (hierna: [naam 4] ). [naam 1] bleek in staat bij anderen wapens en auto’s te kunnen regelen.

Uit het opsporingsonderzoek naar de moord op [slachtoffer 6] (Perugia) en de daarop gevolgde onherroepelijke veroordelingen van de betrokkenen daarbij in het Passageproces, is gebleken dat [naam 1] en [naam 2] hebben geprobeerd om [slachtoffer 6] dood te schieten. De rolverdeling was gelijk aan die bij de moord op [slachtoffer 5] ; [naam 2] ontving orders en wapens van [naam 1] . Ook voor deze moord had [naam 3] aan [naam 1] de opdracht verstrekt. [naam 4] betaalde.

Nadat [naam 1] en [naam 2] zich hadden moeten terugtrekken omdat zij door [slachtoffer 6] waren gezien, heeft [naam 5] (hierna: [naam 5] ), ook kroongetuige, het op zich genomen om de liquidatie van [slachtoffer 6] te regelen. [naam 5] nam de opdracht over van [naam 1] en had in dat kader ook contact met [naam 3] , van wie [naam 5] ook aanwijzingen kreeg.
[naam 5] was met [naam 6] (hierna: [naam 6] ) en [naam 7] (hierna: [naam 7] ) overeengekomen dat zij de moord zouden plegen. [naam 5] en [naam 1] hebben [naam 6] en [naam 7] de nodige informatie, wapens en een auto verschaft. [naam 5] heeft hen na afloop geld gegeven.

In de opsporingsonderzoeken Viool, Enclave, Fazant en Boeddha zijn aanwijzingen te vinden dat het bij de moord op [slachtoffer 1] , de doodslag op [slachtoffer 2] , de moord op [slachtoffer 3] en de aanslag en de moord op [slachtoffer 4] , op soortgelijke wijze is gegaan. In grote lijnen was het zo dat degenen die de moorden pleegden dat deden voor geld en in opdracht van anderen. De personen van wie zij de opdracht, inlichtingen en geld ontvingen, handelden weer in opdracht van (een) ander(en); de werkelijke opdrachtgever(s).

Positie van de opdrachtgever

De opsporingsonderzoeken laten zien dat, bij deze werkwijze, degene die de moordopdracht in gang heeft gezet zo ver mogelijk buiten beeld blijft van de uitvoerders van de moord. Voor zover nodig laat de opdrachtgever slechts merken dat hij macht heeft en goed is voor zijn geld. Voor het slachtoffer en zijn omgeving, en voor politie en justitie, wil de opdrachtgever helemaal buiten beeld blijven. De opdrachtgever is er alles aan gelegen geen sporen achter te laten.

Het is niet moeilijk voor te stellen welke manieren van doen hierbij horen. Communicatie vindt alleen plaats als dat noodzakelijk is, en dan op een wijze die niet kan worden onderschept. Fouten in de uitvoering door, of loslippigheid van de daders of tussenpersonen, worden bestraft met geweld. Praten met de politie kost je je leven. Dat dit ook daadwerkelijk zo gaat, is gebleken uit de omstandigheid dat pas door verklaringen van zogenoemde kroongetuigen, die zelf betrokken waren bij deze moorden, duidelijk is geworden wie de opdracht heeft gegeven voor de moorden op [slachtoffer 5] en [slachtoffer 6] . Uit die verklaringen blijkt de rolverdeling zoals hiervoor geschetst en de bijbehorende manier van communicatie en gedrag. De betrokkenen bij deze liquidaties, van opdrachtgever tot uitvoerder, communiceerden op manieren die niet of moeilijk te onderscheppen waren, zoals met gebruikmaking van semafoons en gecodeerde telefoonnummers, het niet spreken over de telefoon en door ontmoetingen op locaties waarover vaste afspraken bestonden, zodat die niet benoemd hoefden te worden.

Bewijs

Voor de beantwoording van de vraag wie de uitvoerders van de aan verdachte tenlastegelegde moorden zijn geweest, is in een aantal onderzoeken naast getuigenbewijs ook technisch bewijs voorhanden. Het onderzoek Vandros bevat voor de beantwoording van de vraag of verdachte opdrachtgever is van de hem verweten moorden nauwelijks ander bewijs dan getuigenbewijs.

De rechtbank staat voor de taak die getuigenverklaringen, die wijzen naar verdachte als opdrachtgever van de moorden, te toetsen op hun betrouwbaarheid en hun bewijskracht.

Betrouwbaarheid van het getuigenbewijs

Van het zoveel mogelijk uit beeld blijven door de opdrachtgever, is het gevolg dat niet alle betrokkenen bij de liquidaties op de hoogte zijn van de persoon van de opdrachtgever(s) en de achtergrond, context en motieven voor de moorden. Dat kan leiden tot eigen invulling van de betrokkenen die die informatie missen. Daarnaast is het mogelijk dat getuigen die zelf deel uit maken van het criminele milieu (nog) andere belangen hebben dan het boven water brengen van de waarheid. Een voorbeeld van zo’n belang is het zo veel mogelijk reduceren van een eigen aandeel in strafbare feiten. Behoedzaamheid is dus geboden bij de beoordeling van verklaringen die wijzen naar een opdrachtgever, in die zin, dat nog meer dan gewoonlijk telt welke getuige wat zegt en hoe die getuige dat weet. Tegelijkertijd betekent dit dat in het geval dat een getuigenverklaring op één of meer onderdelen onjuist moet worden geacht, dit niet meebrengt dat daarom de gehele verklaring als onbetrouwbaar buiten beschouwing moet worden gelaten.

In dit licht zal de rechtbank de verklaringen van de getuigen, kroongetuigen of niet, op hun betrouwbaarheid beoordelen.

Kracht van het (getuigen)bewijs

Om vast te stellen wie de opdrachtgever voor een moord is, zal, gezien de onzichtbare positie die hij naar de uitvoerders en de buitenwereld zoveel mogelijk zal hebben ingenomen, naar de ervaring leert niet veel direct bewijs voorhanden zijn. Daar waar de rechtbank verklaringen betrouwbaar heeft geacht, brengt de verborgen positie van de opdrachtgever met zich mee dat kleine of beperkte aanwijzingen die naar hem leiden, zwaar kunnen wegen bij de beoordeling van de strafrechtelijke betrokkenheid als uitlokker van moord.

I.2. Achtergrond: milieu van de zware georganiseerde criminaliteit

I.2.1. Andere opsporingsonderzoeken

De verdediging heeft tegenover het betoog van de officieren van justitie gesteld, dat het voor de beoordeling van de beschuldiging dat verdachte opdracht heeft gegeven tot moorden, voor de rechtbank van cruciaal belang is dat zij inzicht heeft in het milieu van de zware georganiseerde criminaliteit in en rond Amsterdam, vanaf 1990 tot aan de dag van vandaag. De verdediging heeft zich, aan de hand van andere strafdossiers, CI(E)-informatie en journalistieke publicaties, veel moeite getroost daarvan een beeld te schetsen. Concluderend heeft de verdediging zich op het standpunt gesteld dat, hoewel het milieu te complex is om aan te kunnen wijzen wie verantwoordelijk is voor welke liquidaties, desalniettemin wél is gebleken dat anderen dan verdachte opdracht daarvoor hebben gegeven.

Voor de rechtbank is met de bestudering van het onderzoek Vandros duidelijk geworden dat in het milieu van de zware georganiseerde criminaliteit voor alle deelnemers het eigen financieel belang en het verkrijgen of behouden van macht altijd eerst komt. Loyaliteit, vertrouwen en respect voor het leven van een ander tellen alleen maar voor zolang dat het eigen belang dient. Onduidelijkheid over ‘wie met wie is’, waarom, sinds wanneer en voor hoe lang, blijkt niet alleen een bescherming te bieden tegen de opsporingsinstanties, maar ook een vruchtbare bodem te zijn voor degenen die in de zware misdaad leven. Zelfs de kopstukken uit dit milieu zijn voortdurend op hun hoede voor verraad, met bijbehorende verrassingen. De verhoudingen en samenwerkingsverbanden zijn veranderlijk en aan de buitenkant niet alleen voor de politie, maar ook voor de deelnemers zelf niet altijd zichtbaar. Geen van de deelnemers aan dit milieu heeft volledig overzicht over wat zich precies afspeelt; dat is juist het fundament waarop deze wereld van macht, geweld en wetteloosheid is gebouwd, waarin iedereen die ermee te maken heeft, vreest voor zijn leven.

Dat met de bestudering van alle dossiers, CI(E)-informatie en journalistieke publicaties die de verdediging naar voren heeft gebracht, waarheidsgetrouw inzicht verworven zou kunnen worden in het milieu van de zware georganiseerde misdaad in Amsterdam, is dan ook een illusie. Met de waarneming dat het milieu de trekken heeft van een spiegelpaleis en dus moeilijk gekend kan worden, laat de verdediging zien dat zij ook oog heeft voor deze realiteit.

De rechtbank ziet, behalve de mogelijkheid, ook de noodzaak niet om inzicht in het criminele milieu vanaf 1990 te verkrijgen voor de beoordeling van de vraag of wettig en overtuigend bewezen kan worden dat verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan het hem ten laste gelegde: de uitlokking van zes levensdelicten, gepleegd tussen februari 2002 en mei 2006. Slechts voor zover dat voor de beoordeling van de betrouwbaarheid en het gewicht van de onderzoeksresultaten noodzakelijk is, zal de rechtbank gebeurtenissen uit een verder verleden, of gebeurtenissen die zien op andere personen nader beschouwen.

I.2.2. CI(E)-informatie

Over de waarde die de verdediging hecht aan bepaalde CI(E)-informatie overweegt de rechtbank nog het volgende.

In het door [zus 1] opgenomen gesprek ‘Petten’, dat volgens haar heeft plaatsgevonden op 5 maart 2013, is te horen dat zij verdachte vertelde dat zij een justitiemedewerker, ‘die grappenmaker’, had gesproken die haar vroeg hem een keertje te bellen. Zij vertelde verdachte dat zij het idee had dat die justitiemedewerker iets tegen haar wilde zeggen. Verdachte raadde haar vervolgens aan om die afspraak te maken en dan te zeggen: “U wilde mij spreken, wat kan ik voor je doen”. Dan zou die grappenmaker meteen het idee hebben dat hij haar iets verschuldigd was, zei verdachte tegen [zus 1] . Verdachte voorspelde [zus 1] dat hij zeker zou gaan vragen naar die ‘petten’. Verdachte zei dat [zus 1] hem dan moest zeggen dat verdachte daar heel erg bang voor was. Want, zo legde verdachte uit, je kunt alle kanten op met die klanten. Ze kunnen informatie geven, maar ze kunnen ook informatie maken. Het is een heel spel, want je kunt ze betalen om informatie te geven, maar ook om informatie te maken. Met die petten die plat zijn, kun je wel heel ver gaan, wist verdachte.

Naar het oordeel van de rechtbank laat dit gesprek niet alleen zien dat verdachte weet hoe het werkt met het brengen van informatie bij de CI(E), het illustreert ook de reden waarom CI(E)-informatie noch als belastend, noch als ontlastend bewijs kan worden gebruikt bij de beoordeling van een strafdossier. De rechtbank zal daarop dan ook geen acht slaan.

I.2.3. Waarde van journalistieke publicaties

Uit het onderzoek Vandros komt over de wijze waarop verdachte en (misdaad)journalisten met elkaar omgaan onder meer het volgende naar voren.

a. Met betrekking tot de journalist [journalist 1]

De geluidsopname ‘ [naam geluidsopname] ’ 1
In deze opname van een gesprek uit het najaar van 2013, van verdachte met [zus 1] en [ex-partner] (hierna: [ex-partner] ), is na 1 uur en 20 minuten te horen dat verdachte aan [zus 1] vertelt over het contact dat verdachte had gehad met [naam 8] (hierna: [naam 8] ), over het artikel dat de journalist [journalist 1] (hierna: [journalist 1] ) ging schrijven over [naam 9] (hierna: [naam 9] ).
[naam 9] is doodgeschoten door [naam 10] (hierna: [naam 10] ), zei verdachte tegen [zus 1] . Ook vertelde verdachte haar dat hij, verdachte, via [naam 9] dan wel [naam 10] de eerste ‘Joego’s’ had leren kennen. “Hij was de maffia”, zei verdachte tegen [zus 1] .

Verdachte vertelde [zus 1] dat hij met [naam 8] rondreed, toen deze verdachte vroeg waar het graf van [naam 9] te vinden is. [naam 8] vroeg dat omdat [journalist 1] een stuk over [naam 9] ging schrijven. Verdachte had toen [naam 11] (hierna: [naam 11] ), die ooit wereldkampioen worstelen was geweest, opgebeld. Verdachte werd door [naam 11] verafgood, vertelde hij [zus 1] . [naam 11] was bevriend met [naam 9] . Verdachte had tegen [naam 11] gezegd dat [journalist 1] van plan was om een ‘kutstuk’ over [naam 9] te gaan schrijven. Toen verdachte hem vroeg of verdachte ‘het’ moest regelen of dat [naam 11] dat zou doen, is [naam 11] teruggekomen uit Thailand. [naam 11] was vervolgens naar [journalist 1] toegegaan en had tegen hem gezegd: “Luister, ik breek elk bot in je lichaam als je wat verkeerds schrijft”. Verdachte vertelde [zus 1] dat [journalist 1] vervolgens het hele verhaal had omgezet van slecht naar goed, “Zo bang was die [journalist 1] ”, volgens verdachte. Verdachte had ook nog [naam 8] naar [journalist 1] laten bellen, met de boodschap dat er gas gegeven zou gaan worden als het verdachte niet zou bevallen.

De geluidsopname ‘ [journalist 1] bellen over boek bij [advocaat 1] ’ 2

In deze opname van een gesprek uit het najaar van 2013 van verdachte met [zus 1] en de toenmalige advocaat van verdachte, mr. [advocaat 1] , is te horen dat zij met elkaar spraken over het manuscript van een gedeelte van het boek ‘ [slachtoffer 1] ’, van [journalist 1] , dat hen door [journalist 1] ter beschikking was gesteld. Verdachte wilde [journalist 1] bellen om te horen wat er nog meer zou komen; verdachte kon het manuscript niet lezen als het niet compleet was. Tussen verdachte, [zus 1] en mr. [advocaat 1] werd besproken of dat ‘handig’ was, want “Als je op die manier reageert, laat je merken dat je het gelezen hebt”. Misschien was het beter om te doen alsof verdachte het niet gelezen had. Verdachte zei dat het de bedoeling was dat zij het helemaal gelezen hadden, zodat [journalist 1] de vervelende dingen eruit kon halen. Verdachte werd er 'zo langzamerhand vervelend van' dat over hem gepubliceerd werd. Verdachte kondigde aan dat hij [journalist 1] zou bellen en tegen hem zou gaan zeggen dat hij het manuscript nog niet had gelezen omdat hij had begrepen dat het nog niet compleet was.
Vervolgens is het telefoongesprek van verdachte met [journalist 1] op de opname te horen. Verdachte deed tegenover [journalist 1] alsof hij net zijn advocaat aan de telefoon had gehad en had gehoord dat sommige stukken niet kloppen. Verdachte wilde weten over welke personen [journalist 1] nog meer zou gaan schrijven. Verdachte wilde namen horen en zei dat [journalist 1] niet moeilijk moest doen en gewoon die namen tegen verdachte moest noemen. Verdachte wilde ook weten wat [journalist 1] over hem zou gaan schrijven, of het belastend of vervelend zou zijn. Verdachte maakte [journalist 1] duidelijk dat [journalist 1] niet zou moeten gaan schrijven wat ‘die mensen allemaal’ over verdachte zeiden. Verdachte hoopte dat [journalist 1] en hij daar geen ruzie om zouden krijgen, waar verdachte aan toevoegde: “Begrijp je wat ik bedoel?”. Verdachte wilde vervolgens weten wat er op de cover van het boek zou komen te staan. Hijzelf niet, begreep verdachte, “Heel goed”, zei hij toen. [zus 2] ook niet, concludeerde verdachte uit wat [journalist 1] zei. Verdachte wilde ook dat [journalist 1] zou proberen [zus 2] uit het boek te houden, “Want die heeft het er al moeilijk genoeg mee”. Verdachte wilde van [journalist 1] weten wanneer het hele manuscript zou worden verstrekt en wanneer het boek zou uitkomen. Als verdachte het manuscript gelezen had, zou hij nog dingen met [journalist 1] veranderen.
Na afloop van het gesprek met [journalist 1] zei verdachte tegen [zus 1] en mr. [advocaat 1] dat [journalist 1] niets vervelends zou gaan schrijven; [journalist 1] wilde absoluut geen ruzie met verdachte. Mr. [advocaat 1] zei daarop dat de toon van verdachte ook niets aan duidelijkheid te wensen over had gelaten. Verder is te horen op de opname dat verdachte met [zus 1] en mr. [advocaat 1] afsprak wie wanneer het manuscript zou lezen. Verdachte zei dat hij het met [zus 1] zou doornemen en zei vervolgens tegen haar het verder te regelen met zijn advocaat.

b. Met betrekking tot de journalist [journalist 2]

Naar aanleiding van de verhoren van getuige [journalist 2] (hierna: [journalist 2] ) op de zittingen van 9 april en 22 mei 2018, heeft deze getuige aantekeningen overgelegd die hij heeft gemaakt van een aantal gesprekken die hij in het verleden had gehad met verdachte. De rechtbank heeft van [journalist 2] begrepen dat het steeds verdachte was die contact met [journalist 2] had gezocht als het tot een gesprek kwam.

In de gespreksverslagen van [journalist 2] van gesprekken met verdachte op 19 augustus 2004,

6 november 2005 en 6 december 2005 staat die gang van zaken ook met zoveel woorden vermeld. [journalist 2] heeft met verdachte contact gehad op:

Blijkens de gespreksverslagen heeft verdachte [journalist 2] telkens verteld hoe hij, verdachte, op die betreffende momenten aankeek tegen recente gebeurtenissen in het criminele milieu.

[journalist 2] heeft verklaard dat als een persoon contact met hem zoekt, hij er altijd rekening mee houdt dat die persoon iets van [journalist 2] als journalist wil, of dat die persoon aan gebeurtenissen of informatie een bepaalde wending wil geven. Dat was in de gesprekken met verdachte niet anders, zo heeft de rechtbank van [journalist 2] begrepen.

Ook is gebleken dat verdachte aan [journalist 2] handgeschreven aantekeningen heeft gegeven, die [journalist 2] bekend zou moeten maken als verdachte na zijn vrijlating uit Kolbak “een onnatuurlijke dood zou sterven”, of wanneer verdachte [journalist 2] daar bij leven toestemming voor, of opdracht toe, zou geven. De aantekeningen heeft verdachte gemaakt in het voorjaar van 2011, nadat hij door de advocaat van [naam 3] was benaderd om als getuige een verklaring over [naam 3] af te leggen.3

Ten slotte is gebleken dat verdachte, omdat [journalist 2] niet deed wat verdachte wilde, op

25 april 2013 ’s avonds naar het woonhuis van [journalist 2] is gegaan en hem daar heeft bedreigd. [journalist 2] heeft van deze bedreiging aangifte gedaan omdat hij de bedreiging serieus nam en de situatie zeer intimiderend vond.

Het gerechtshof Amsterdam4 heeft bewezen geacht dat verdachte op dreigende toon en wijze met luide en driftige stem tegen [journalist 2] heeft gezegd: “Ik kom je even zeggen, mijn naam niet in de film, geen woord en ook niet in het boek” en “Ben ik duidelijk” en “Mijn naam niet in de film en als je denkt dat je het toch kan doen dan weet je wat er gebeurt” en “Ik dreig niet” en “Wat zei je daar?” en “Moet ik het nu afmaken! Wil je dat ik het nu doe?” en “Ga maar aangifte doen als je wilt. Haal de politie er maar bij en laat je vrouw maar getuigen. Het maakt allemaal niets uit, je weet wat er gaat gebeuren hè” en “Je weet wat er gebeurt hè” en “Als je de politie belt dan zal je het wel weten; ik dreig niet maar ik doe!” en “Niemand die mij tegenhoudt” en “Vuile kankerhond dat je er bent”.

Gelet op de woorden die verdachte heeft gebruikt, heeft verdachte beoogd [journalist 2] niet alleen vanwege de film, maar ook als journalist de mond te snoeren.

c. Met betrekking tot de journalist [journalist 3]

[ex-partner] heeft in haar kluisverklaring van 9 februari 2015 verteld5 dat verdachte na de dood van [slachtoffer 3] een boek wilde laten schrijven door [journalist 3] . Daarin zou uitgelegd worden hoe alles was gegaan. Verdachte heeft in 2004 verschillende personen laten interviewen door [journalist 3] , waaronder [ex-partner] zelf. Het interview vond plaats in het Amstelhotel. [ex-partner] moest van verdachte bepaalde dingen vertellen; ze weet niet meer precies wat, maar ze neemt aan het verhaal, zoals zij dat toen beleefd had, van de afpersing van haar door [slachtoffer 4] , en dat verdachte dan de grote held was. Verdachte heeft toen ook geregeld dat [journalist 3] [naam 12] (hierna: [naam 12] ) zou interviewen. [ex-partner] heeft [naam 12] toen gezien in het Amstelhotel. Van verdachte had zij daarna gehoord dat [naam 12] ook was geïnterviewd.

In haar verklaring van 18 juli 2015 heeft [ex-partner] daar nog aan toegevoegd6 dat het in 2004 of 2005 was, vóór de arrestatie van verdachte in Kolbak in ieder geval. Zij heeft aan [journalist 3] precies verteld wat zij van verdachte moest zeggen. De antwoorden werden door [journalist 3] opgenomen. Verdachte zat bij het gesprek dat zij met [journalist 3] had en als verdachte tussendoor iets wilde zeggen, zette [journalist 3] de opnameapparatuur uit. Verdachte heeft [ex-partner] een aantal keer gecorrigeerd, omdat zij iets niet goed vertelde volgens verdachte, of omdat zij iets zei wat ze juist niet moest zeggen. Of omdat zij vergat iets te zeggen wat hij juist belangrijk vond. Het was de bedoeling dat zij ‘verdachte’s waarheid’ zou weergeven. Op 11 mei 2017 heeft [ex-partner] tegenover de rechter-commissaris verklaard7 dat verdachte haar gesprek met [journalist 3] regisseerde. Verdachte overlegde met haar wat ze moest zeggen; dan stond de recorder uit. De recorder werd vervolgens weer aangezet als zij aan het woord kwam.

Nadat verdachte was aangehouden in het onderzoek Kolbak, heeft verdachte zich in zijn eerste verhoor, op 30 januari 2006, op zijn zwijgrecht beroepen. Op 31 januari 2006, toen hij voor de tweede keer werd verhoord, heeft verdachte verklaard dat de waarheid boven water zou komen, dat hij alles kon bewijzen en dat hij dat ook zeker zou gaan doen. Verdachte heeft daar aan toegevoegd dat het enige dat de verhoorders moesten doen, was wachten op het boek van [journalist 3] . Voor het overige heeft verdachte zich op zijn zwijgrecht beroepen. In het derde verhoor, ook op 31 januari 2006, heeft verdachte een verklaring afgelegd waarin hij heeft ontkend [slachtoffer 3] te hebben afgeperst, welke verklaring hij heeft ingeleid met de opmerking dat binnenkort een boek van [journalist 3] zou verschijnen waarin de hele waarheid omtrent [slachtoffer 3] zou worden verteld.8

[zus 1] heeft in februari 2013 tegenover de CI(E)-officier van justitie mr. Wind verklaard dat verdachte de journalist [journalist 3] gebruikt om “alibi’s voor hem op te schrijven”. In de stukken van [journalist 3] herkende [zus 1] de onwaarheden en de woorden van verdachte.9

Kort na de liquidatie van [slachtoffer 9] (hierna: [slachtoffer 9] ) op 10 oktober 2000 rond 16.30 uur, heeft de politie nog diezelfde dag [slachtoffer 4] en verdachte onder observatie genomen. Van wat wordt waargenomen, is op 11 oktober 2000 proces-verbaal opgemaakt.10 Daaruit blijkt dat verdachte zich enkele uren na de moord, samen met [slachtoffer 4] , verplaatste in een blauwe BMW, met kenteken [kenteken] , met verdachte als bestuurder. Gezien is dat verdachte om 22.47 uur de BMW parkeerde op de Dam. Verdachte stapte daar uit, haalde een bruine tas uit de kofferbak en liep daarmee in de richting van hotel Krasnapolsky. [slachtoffer 4] was ook uitgestapt. Eén minuut later kwamen beiden uit het hotel gelopen en bleven zij voor het hotel staan wachten. Om 23.00 uur maakte verdachte contact met twee onbekend gebleven personen, waarna [slachtoffer 4] in de Warmoesstraat met één van die personen praatte. Verdachte liep even later al pratend met diezelfde persoon verder de Warmoesstraat in. De politie vermoedde dat de onbekend gebleven mannen Joegoslaven waren. Uit het proces-verbaal van observatie blijkt verder dat de politie vermoedde dat verdachte en [slachtoffer 4] een ontmoeting zouden gaan hebben met de journalist [journalist 3] bij het kantoor van de advocaat

mr. [advocaat 2] (hierna: mr. [advocaat 2] ). Om 23.50 uur werd door de politie waargenomen dat bij het kantoor van mr. [advocaat 2] een motorfiets stilstond; de bestuurder was de journalist [journalist 3] . Om 23.54 uur kwamen verdachte en [slachtoffer 4] ook daar aan. Nadat zij beiden contact met [journalist 3] hadden gemaakt, gaan zij gedrieën, na aanbellen, het kantoor van mr. [advocaat 2] binnen. Om 01.10 uur, inmiddels 11 oktober 2000, kwamen verdachte en [slachtoffer 4] weer naar buiten en reden zij in de donkerblauwe BMW met kenteken [kenteken] , via een tussenstop van 30 minuten in een woning aan de [kade] , en via een tussenstop van 20 minuten in het flatgebouw aan de [laan] , waar zowel verdachte als [slachtoffer 4] een appartement bewoonden, naar de woning van [slachtoffer 3] aan de [adres] . Enkele minuten later reden zij daar weer weg. Om 02.07 uur werd de BMW met daarin verdachte en [slachtoffer 4] uit het oog verloren.

Oordeel rechtbank

Naar het oordeel van de rechtbank rijst uit de bovenstaande opnames, verklaringen en observaties het beeld op dat verdachte naar behoefte contacten legde met misdaadjournalisten, waarbij opvalt dat dit meer dan eens direct na belangrijke gebeurtenissen in het criminele milieu was, zoals na de moord op [slachtoffer 9] . Ook blijkt dat verdachte bewust beïnvloedde wat journalisten te weten kwamen en publiceerden. Verdachte deinsde er daarbij ook niet voor terug te dreigen met ruzie en geweld, om hem onwelgevallige publicaties te voorkomen. Verdachte heeft zelfs een ander voor zijn karretje gespannen om een journalist, onder dreiging van geweld, te bewegen een bepaalde publicatie achterwege te laten. De rechtbank gaat er vanuit dat verdachte dit telkens heeft gedaan uit eigenbelang.

Gezien alleen al deze manier van omgaan van verdachte met misdaadjournalisten, kan de rechtbank niet anders dan voorbij gaan aan het pleidooi van de verdediging om bij de beoordeling van de strafzaak tegen verdachte af te gaan op wat journalisten schrijven over verdachte en het criminele milieu waarin verdachte verkeerde, of waarmee de slachtoffers in deze zaak te maken hadden. Hoe verdachte met journalisten omgaat, en datzelfde zal ongetwijfeld ook gelden voor andere personen uit de zware (georganiseerde) criminaliteit, laat naar het oordeel van de rechtbank juist zien dat aan publicaties over het criminele milieu op grond van gesprekken met criminelen weinig waarde kan worden gehecht. De rechtbank ziet dan ook geen aanleiding om op de inhoud van publicaties die door de verdediging zijn aangehaald, in te gaan.

I.2.4. Angst

Voorafgaand aan de beoordeling door de rechtbank van het getuigenbewijs in deze zaak, voor zover nodig ambtshalve en aan de hand van de door de verdediging gevoerde verweren, hecht de rechtbank eraan nog een en ander op te merken over haar waarneming hoezeer angst regeert in de wereld van de zware georganiseerde misdaad.

De angst voor dodelijke reacties vanuit dat milieu blijkt uit de verklaringen van verdachte zelf, wanneer hij spreekt over zijn eigen veiligheid en beveiliging. Verdachte heeft meer dan eens uit de doeken gedaan dat het erom gaat jezelf zodanig te beveiligen dat je niet verrast kunt worden, niet getroffen kunt worden door ‘een klap in het donker’. Gevaar kun je van alle kanten verwachten, volgens verdachte, die verder heeft verklaard dat hij altijd zijn best heeft gedaan niet goed vindbaar en wel goed geïnformeerd te zijn, en zichzelf goed te beveiligen. Hij is daarin ook geslaagd, want hem is, in tegenstelling tot veel anderen, niets overkomen, aldus verdachte.

Ook komt doodsangst naar voren uit de verklaringen van vele getuigen in dit onderzoek. Niet alleen degenen die vertellen over gebeurtenissen die zij hebben meegemaakt die in verband kunnen worden gebracht met de aan verdachte ten laste gelegde moorden, laten merken dat zij vrezen voor hun leven. Ook verschillende andere getuigen, die weinig tot niets belastends over verdachte zeggen, laten weten bang te zijn voor represailles. Angst lijkt door een aantal getuigen ook te worden gecamoufleerd: door een grote behoedzaamheid en terughoudendheid daar waar het op het noemen van namen aankomt, door wantrouwen jegens andere getuigen, dan wel door afstand te nemen en te spreken van slechts ‘gehoorde verhalen’, het niet (meer) kunnen noemen van bronnen, door te spreken van ‘conclusies na analyses’ en door te verklaren het toen niet hebben durven zeggen en het nu niet meer te weten, of door te zeggen dat er zoveel gebeurde in die tijd en dat het chaotisch was.

Vastgesteld moet worden dat nagenoeg al diegenen die bereid of genoodzaakt zijn geweest te verklaren over wat zij hebben meegemaakt in het zware criminele milieu, of wat zij hebben gehoord van personen uit of verbonden met dat milieu, door justitie op één of andere manier bescherming is geboden.

Daar waar de verdediging heeft gesteld dat deze verklaringen onbetrouwbaar moeten worden geacht, omdat zij worden afgelegd uit eigenbelang, kan de rechtbank er niet omheen dat deze getuigen, vanwege de inhoud van hun verklaringen, in beginsel terecht bang zijn dat door samen te werken met justitie hun leven op het spel is komen te staan. Het is een feit dat meerdere slachtoffers uit dit dossier, voorafgaand aan hun dood, spraken met de politie.

II.1. Kroongetuigen

Twee getuigen die zelf deel uitmaakten van de criminele onderwereld en er pas in ruil voor toezeggingen en getuigenbeschermingsmaatregelen toe over zijn gegaan verklaringen over verdachte af te leggen, zijn de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] .

II.1.1. De verklaringsafspraak, getuigenbescherming

Inleiding

Het openbaar ministerie heeft met twee verdachten in het onderzoek Passage een zogenoemde kroongetuigenovereenkomst gesloten. Het gaat om de -destijds verdachten, inmiddels onherroepelijk veroordeelden- [naam 2] en [naam 5] . De officieren van justitie hebben de verklaringen van deze getuigen ook aan het strafrechtelijk onderzoek Vandros tegen verdachte toegevoegd.

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld, kort gezegd, dat de verklaringen van deze twee kroongetuigen ingevolge artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv) moeten worden uitgesloten van het bewijs, omdat met hen overeenkomsten zijn gesloten die onrechtmatig zijn. Gezien de wijze waarop en de frequentie waarmee deze onregelmatigheden zich hebben voorgedaan, is er volgens de verdediging sprake van een structurele werkwijze van het openbaar ministerie, die vanwege de onrechtmatigheid daarvan, bewijsuitsluiting tot gevolg moet hebben.

De officieren van justitie hebben betoogd dat uit de arresten van 29 juni 2017 van het gerechtshof Amsterdam in Passage ( onder meer ECLI:NL:GHAMS:2017:2497) blijkt dat de overeenkomsten rechtmatig zijn, zodat er geen reden is om de verklaringen van het bewijs uit te sluiten.

De wettelijke regeling

Artikel 226g Sv luidt, voor zover van belang:

Lid 1. De officier van justitie geeft aan de rechter-commissaris kennis van de afspraak die hij voornemens is te maken met een verdachte die bereid is een getuigenverklaring af te leggen in de strafzaak tegen een andere verdachte in ruil voor de toezegging dat bij de vervolging in zijn eigen strafzaak strafvermindering met toepassing van artikel 44a van het Wetboek van Strafrecht zal worden gevorderd. De afspraak heeft uitsluitend betrekking op het afleggen van een getuigenverklaring in het kader van een opsporingsonderzoek naar misdrijven, als omschreven in artikel 67, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering die gepleegd zijn in georganiseerd verband en gezien hun aard of de samenhang met andere door de verdachte begane misdrijven een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren of naar misdrijven waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaren of meer is gesteld. De afspraak heeft uitsluitend betrekking op strafvermindering als bedoeld in artikel 44a, tweede lid.

Lid 2. De voorgenomen afspraak is op schrift gesteld en bevat een zo nauwkeurig mogelijke omschrijving van:

Artikel 44a van het Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) luidt, voor zover van belang:

Lid 1. Op vordering van de officier van justitie kan de rechter na een op grond van artikel 226h, derde lid, van het Wetboek van Strafvordering gemaakte afspraak de straf verminderen die hij overwoog op te leggen op de in het tweede lid bepaalde wijze. Bij de strafvermindering houdt de rechter ermee rekening dat door het afleggen van een getuigenverklaring een belangrijke bijdrage is of kan worden geleverd aan de opsporing of vervolging van misdrijven.

Lid 2. Bij toepassing van het eerste lid kan de strafvermindering bestaan in:

De arresten van 23 april 2019 van de Hoge Raad

Voor de beoordeling van het standpunt van de verdediging zijn van belang de tijdens het Vandrosproces gewezen arresten van 23 april 2019 van de Hoge Raad (waaronder ECLI:NL:HR:2019:600) over de uit het Passageproces voortkomende vragen over de kroongetuigenovereenkomsten met [naam 2] en [naam 5] , te weten:
1. zijn aan deze kroongetuigen, in ruil voor het afleggen van verklaringen over verschillende tenlastegelegde feiten, toezeggingen gedaan die de wet niet toestaat;
2. zijn voor deze getuigen getuigenbeschermingsmaatregelen getroffen die ten onrechte niet zijn getoetst door een rechter?

Daarnaast heeft de Hoge Raad nog andere, voor de beoordeling van de zaak tegen verdachte, relevante conclusies getrokken.

De zitting in Vandros van 9 mei 2019

Gezien de wijze waarop de Hoge Raad deze vragen heeft beantwoord, heeft de verdediging zich op 9 mei 2019 op het standpunt gesteld dat de rechtbank het juridisch kader zoals de Hoge Raad dat heeft geschetst, naast zich neer moet leggen en in plaats daarvan acht moet slaan op wat in het verleden door parlementariërs is bepleit over de uitvoering van de regeling.

De officieren van justitie hebben verwezen naar hun reeds bij requisitoir ingenomen standpunt dat zij met het arrest van de Hoge Raad zien bevestigd, te weten dat de rechtbank de door hen genoemde conclusies van het gerechtshof Amsterdam in Passage als richtlijn kan volgen in de zaak Vandros.

Oordeel rechtbank

Als cassatierechter heeft de Hoge Raad ingevolge artikel 79 van de Wet op de rechterlijke organisatie de wettelijke taak rechtsvragen te beantwoorden. De Hoge Raad draagt zo bij aan de ontwikkeling van het recht en de rechtsbescherming. Ook zorgt de Hoge Raad zo voor rechtseenheid.
Met de uitleg van de Hoge Raad in de arresten in het Passageproces van 23 april 2019 is duidelijkheid gekomen over de (uitleg van de) wettelijke regeling van de kroongetuige, waaraan in de rechtspraktijk behoefte bestond, zoals is gebleken uit de arresten van het gerechtshof Amsterdam van 29 juni 2017 in het Passageproces en de conclusies van de Advocaat-Generaal mr. A.E. Hartveld in dat proces, genomen op 18 december 2018.

Dat die uitleg afwijkt van wat in het verleden door parlementariërs is bepleit, is geen aanleiding om de inhoud van de arresten op dat punt ter zijde te schuiven.

II.1.1.1. Kroongetuigen [naam 2] en [naam 5]

a. Afspraak om van ontneming af te zien

Met de getuige [naam 2] is door de Staat der Nederlanden op 20 februari 2007 onder meer het volgende overeengekomen: “Het openbaar ministerie zal om redenen van opportuniteit in de zaak [slachtoffer 5] geen ontnemingsmaatregel vorderen aangezien dit zich niet verdraagt met de financiële positie van de getuige die -voor zover thans bekend- geen verhaal mogelijk maakt, gezien ook in het licht van de naar verwachting te nemen (financiële) maatregelen in het kader van getuigenbescherming (…). Op deze beslissing zal kunnen worden teruggekomen indien na het sluiten van deze overeenkomst zou blijken dat er reële en substantiële mogelijkheden voor verhaal zijn.”

Met de getuige [naam 5] is door de Staat der Nederlanden op 11 september 2014 onder meer overeengekomen dat door het openbaar ministerie uit opportuniteitsoverwegingen wordt afgezien van een vordering tot ontneming van het door de getuige verkregen wederrechtelijk voordeel, tenzij omstandigheden die ten tijde van de totstandkoming van de overeenkomst nog niet bekend waren aanleiding geven tot wijziging van dit standpunt. Daarbij is door het openbaar ministerie in aanmerking genomen dat het in de fase van hoger beroep rechtsgeldig indienen van een ontnemingsvordering zonder dat een voornemen daartoe tijdig is aangekondigd in beginsel niet mogelijk is en dat uit jurisprudentie blijkt dat van dit uitgangspunt slechts in uitzonderlijke gevallen kan worden afgeweken.

Standpunten partijen

De verdediging heeft het verweer gevoerd dat uit de wetsgeschiedenis blijkt dat een dergelijke toezegging, in de vorm van een afspraak over de ontneming van wederrechtelijk genoten voordeel met een kroongetuige, niet geoorloofd is. Nu het openbaar ministerie hiertoe wel is overgegaan en zich bewust aan de kaders van de wet heeft onttrokken, is er sprake van een vormverzuim als bedoeld in artikel 359a Sv, dan wel van een schending van artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM).

De officieren van justitie hebben naar voren gebracht dat de bevoegdheid om een dergelijke afspraak met de getuige te maken, berust op het opportuniteitsbeginsel en niet in strijd is met de wet.

Oordeel rechtbank

Op de voet van de arresten van 23 april 2019 van de Hoge Raad (waaronder ECLI:NL:HR:2019:600) is de rechtbank van oordeel dat artikel 226g, eerste lid, Sv niet afdoet aan de algemene bevoegdheid die op grond van artikel 511c Sv toekomt aan de officier van justitie om, zonder enige vorm van rechterlijke tussenkomst, met een verdachte een schriftelijke schikking aan te gaan over de ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel. Redelijke wetstoepassing brengt met zich, dat de officier van justitie de rechter-commissaris van de totstandkoming en de schikking dient te informeren. Zo is gewaarborgd dat kenbaar is dat de schikking als bedoeld in artikel 511c Sv is overeengekomen.

Toegepast op de overeenkomsten van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] is de rechtbank van oordeel dat geen rechtsregels zijn geschonden voor zover met [naam 2] en [naam 5] een afspraak is gemaakt over de ontneming van het wederrechtelijk verkregen voordeel. Het verweer wordt dan ook verworpen.

b. Getuigenbescherming

Standpunten partijen
Met betrekking tot de op grond van artikel 226l, eerste lid, Sv getroffen maatregelen van getuigenbescherming ten behoeve van de getuigen [naam 2] en [naam 5] , heeft de verdediging het verweer gevoerd dat die maatregelen, op grond van wat aan het licht is gekomen over de inhoud en de totstandkoming daarvan, moeten worden beschouwd als een toezegging in ruil voor verklaringen, zoals bedoeld in artikel 226g, eerste lid, Sv. Ook afgezien hiervan zijn de officieren van justitie gehouden meer openheid van zaken te geven, zodat een rechterlijke toetsing van die maatregelen kan plaatsvinden.

De officieren van justitie hebben zich op het standpunt gesteld dat voor rechterlijke toetsing van de maatregelen van getuigenbescherming in de wet geen plaats is ingeruimd en terecht achterwege is gebleven.

Oordeel rechtbank

Op grond van artikel 226l, eerste lid, Sv kan de minister van Justitie en Veiligheid specifieke maatregelen treffen voor de feitelijke bescherming van de getuige als bedoeld in artikel 226g, eerste lid, Sv. De inhoud van de maatregelen die de minister voornemens is te treffen, kan van invloed zijn op de totstandkoming van de afspraak met de getuige als bedoeld in artikel 226g, eerste lid, Sv.

Op de voet van de arresten van 23 april 2019 van de Hoge Raad (waaronder ECLI:NL:HR:2019:600) is de rechtbank van oordeel dat de toezeggingen met betrekking tot de feitelijke bescherming van de getuige geen onderdeel uitmaken van de afspraak bedoeld in artikel 226g, eerste lid, Sv. Evenmin zijn er andere wettelijke bepalingen die tot meer openheid van zaken over deze maatregelen verplichten. Daar komt nog bij dat die verplichting onverenigbaar zou zijn met het doel van bescherming van de getuige, temeer omdat de huidige wet geen regeling kent die de veiligheid van de getuige kan garanderen door middel van afscherming van processtukken.
Het verweer wordt verworpen.

II.1.1.2. Kroongetuige [naam 2]

a. Strafeis en omvang van de vervolging

Standpunten partijen

Volgens de verdediging is de aan de getuige [naam 2] toegezegde strafeis van zestien jaren gevangenisstraf vergeleken met andere zaken dermate laag, dat deze moet worden gezien als een verkapte toezegging tot strafvermindering waarmee het maximum van strafvermindering wordt overschreden. Ook het niet vervolgen van [naam 2] voor strafbare feiten waarvoor volgens de verdediging wel betrokkenheid van [naam 2] blijkt, moet worden gezien als een verkapte toezegging tot immuniteit in ruil voor verklaringen.

De officieren van justitie hebben zich op het standpunt gesteld dat de rechtbank zich ook op dit punt zou moeten aansluiten bij het oordeel van het gerechtshof Amsterdam in de arresten van 29 juni 2017 (waaronder ECLI:NL:GHAMS:2017:2497), inhoudende dat marginaal toetsend het openbaar ministerie in redelijkheid van vervolging voor voorbereiding van de moord op [naam 13] (hierna: [naam 13] ), [naam 14] (hierna: [naam 14] ) en [naam 15] (hierna: [naam 15] ) en deelneming aan een criminele organisatie, heeft kunnen afzien. Ook heeft het openbaar ministerie in redelijkheid tot de strafeis van zestien jaren gevangenisstraf kunnen komen.

Oordeel rechtbank

De rechtbank overweegt op de voet van de arresten van 23 april 2019 van de Hoge Raad (waaronder ECLI:NL:HR:2019:600), dat zij met het verweer van de verdediging staat gesteld voor de vraag of over deze beslissingen een met artikel 226g Sv onverenigbare afspraak met de getuige [naam 2] tot stand is gekomen.

De rechtbank is van oordeel dat artikel 226g Sv niet afdoet aan de algemene bevoegdheid die op grond van artikel 167 Sv toekomt aan de officier van justitie om naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek van vervolging af te zien op gronden aan het algemeen belang ontleend. Evenmin kan artikel 226g Sv afdoen aan de algemene bevoegdheid van de officier van justitie de hoogte van de strafeis te bepalen. In artikel 226g Sv zijn geen voorschriften te vinden die de officier van justitie bij die beslissingen in acht zou moeten nemen.

b. [verdachte] -weglatingen

Standpunt verdediging

Uit de inhoud van het gevoerde verweer maakt de rechtbank op dat de verdediging daar waar het de ‘ [verdachte] -weglatingen’ betreft, aansluit bij het oordeel van het gerechtshof Amsterdam in het Passageproces zoals neergelegd in arresten van 29 juni 2017 (waaronder ECLI:NL:GHAMS:2017:2497). Dit oordeel houdt het volgende in.

De geheime afspraak met [naam 2] , die tot 3 oktober 2011 voor geen van de procesdeelnemers kenbaar was, is een vormverzuim. Met het toevoegen van de [verdachte] -weglatingen aan het dossier, na 10 oktober 2011, en het toevoegen van de beschikbare documenten waaruit de gang van zaken rond de totstandkoming van de weglatingen is gerelateerd en verantwoord, heeft evenwel volledig herstel plaatsgehad van wat [naam 2] over verdachte heeft gezegd in zijn verhoren die hebben geleid tot zijn kluisverklaringen.

Geen volledig herstel heeft plaatsgehad, daar waar het betreft de verhoren die [naam 2] vanaf 15 maart 2007 heeft afgelegd. [naam 2] heeft in verhoren door politieambtenaren, bij en door de rechter-commissaris en bij en door de rechtbank, verklaard in lijn met de geheime weglatingsafspraak. Het gerechtshof merkt dit aan als een schending van artikel 6 EVRM, omdat een inbreuk is gemaakt op de kwaliteit en de volledigheid van de waarheidsvinding en wat betreft de politieverhoren als een onherstelbaar vormverzuim in het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 359a Sv.

De verdediging heeft zich, zo begrijpt de rechtbank, op het standpunt gesteld dat in de onderhavige strafzaak Vandros, met betrekking tot de verklaringen van [naam 2] tegenover verdachte sprake is van hetzelfde onherstelbare vormverzuim, dat, anders dan is geoordeeld door het gerechtshof Amsterdam in de strafzaken tegen [naam 3] en [naam 1] , zodanig ernstiger is dan in Passage het geval was, dat het níet toereikend kan worden gecompenseerd.

Daar waar in die laatstgenoemde zaken, met het uitgevoerde aanvullend onderzoek in eerste en tweede aanleg, ruime compensatie is geboden voor het nadeel dat voor de verdachten [naam 3] en [naam 1] was ontstaan, ligt dit in de strafzaak Vandros tegen verdachte anders. Omdat de getuige [naam 2] in Vandros eerst in oktober 2018 door de verdediging ondervraagd is kunnen worden, was het geheugen van deze getuige inmiddels zo uitgeput dat hij zich vrijwel alleen nog kon herinneren wat hij eerder had verklaard; hij had op veel punten geen actieve herinneringen meer aan wat hij heeft meegemaakt. Het ondervragingsrecht is hierdoor zodanig ingeperkt dat geen sprake is van een behoorlijke en effectieve uitoefening van het ondervragingsrecht, zodat van toereikende compensatie niet kan worden gesproken en er sprake is van schending van artikel 6 EVRM.

Dit moet volgens de verdediging leiden tot bewijsuitsluiting op de voet van artikel 359a, eerste lid, onder b, Sv.

Standpunt officieren van justitie

Van een onherstelbaar vormverzuim is in de strafzaak tegen verdachte geen sprake. Toen verdachte in december 2014 werd aangemerkt als verdachte van de strafbare feiten waarover [naam 2] heeft verklaard, was geen sprake meer van een niet-kenbare weglatingsafspraak. In de strafzaak tegen verdachte zijn geen verhoren geweest waarin de getuige [naam 2] , in lijn met die afspraak, vragen onvolledig heeft beantwoord. Dat de getuige door het verloop van de tijd niet (meer) op alle vragen van de verdediging antwoord heeft kunnen geven, is het gevolg van het feit dat verdachte pas vanaf december 2014 wordt vervolgd en staat los van de weglatingsafspraak. Bovendien heeft de verdediging de gelegenheid om [naam 2] veel eerder dan in oktober 2018 te horen zelf laten lopen, door in te stemmen met het verzoek van de officieren van justitie om [naam 2] eerst ter terechtzitting te horen. Daar komt bij dat de getuige [naam 2] veel vragen wél heeft kunnen beantwoorden, ondanks het aanzienlijke tijdsverloop sinds de gebeurtenissen waarover hij heeft verklaard.

Oordeel rechtbank

Artikel 359a, eerste lid, onder b, Sv luidt:

“De rechtbank kan, indien blijkt dat bij het voorbereidend onderzoek vormen zijn verzuimd die niet meer kunnen worden hersteld en de rechtsgevolgen hiervan niet uit de wet blijken, bepalen dat de resultaten van het onderzoek die door het verzuim zijn verkregen niet mogen bijdragen aan het bewijs van het tenlastegelegde.”

Artikel 359a Sv is niet van toepassing indien het verzuim is begaan buiten het verband van het voorbereidend onderzoek. Volgens vaste jurisprudentie is het voorbereidend onderzoek in de zin van deze bepaling het voorbereidend onderzoek tegen verdachte ter zake van het hem tenlastegelegde.

Naar het oordeel van de rechtbank zijn met het toevoegen aan het onderzoek Vandros van de verklaringen die de kroongetuige [naam 2] heeft afgelegd, de totstandkoming van de afspraak met deze kroongetuige en alle daaruit voortkomende verklaringen eveneens gaan behoren tot het voorbereidend onderzoek tegen verdachte.

Met de verdediging is de rechtbank, op de voet van de arresten van 29 juni 2017 van het gerechtshof Amsterdam (waaronder ECLI:NL:GHAMS:2017:2497), van oordeel dat zich tussen 15 maart 2007 en medio oktober 2011 een onherstelbaar vormverzuim heeft voorgedaan, zoals hiervoor is weergegeven.
Anders dan de verdediging heeft betoogd, is de rechtbank van oordeel dat ook in de strafzaak tegen verdachte toereikende compensatie van dit verzuim heeft plaatsgevonden.

Aan het (Vandros)dossier zijn niet alleen toegevoegd de verklaringen van [naam 2] die hij voorafgaand aan de weglatingsafspraak heeft afgelegd, maar ook al het nadere onderzoek naar de weglatingsafspraak, waaronder de verhoren van de betrokken functionarissen bij de weglatingsafspraak. Daarnaast zijn aan het dossier toegevoegd alle verhoren van [naam 2] van latere datum, waaronder die over de inhoud van de verklaringen die waren weggelaten. Daar komt bij dat de getuige [naam 2] door verdachte en zijn raadslieden ter terechtzitting bevraagd is kunnen worden, onder meer over deze weglatingsafspraak. Dat die ondervraging eerst in oktober 2018 heeft plaatsgevonden, maakt niet dat een behoorlijke en effectieve mogelijkheid om de getuige te ondervragen aan de verdachte is onthouden. De verdediging had bovendien, nadat de vervolging in 2014 tegen verdachte was aangevangen, kunnen verzoeken de getuige [naam 2] eerder te horen.

Tot slot merkt de rechtbank op dat het tijdsverloop van vele jaren tussen de gebeurtenissen waarover de getuige [naam 2] heeft verklaard en het moment waarop de getuige daarover in Vandros voor het eerst -ter terechtzitting- vragen heeft beantwoord, bij de beoordeling van de betrouwbaarheid van die verklaringen kan meewegen. Die beoordeling zal op een andere plaats in dit vonnis plaatsvinden.

II.1.1.3. Kroongetuige [naam 5]

Proportionaliteit

Standpunten partijen

De verdediging heeft aangevoerd dat de afspraak die is gemaakt door de Staat der Nederlanden met de getuige [naam 5] niet proportioneel is. De verdediging heeft in dit verband gewezen op de ernst van de strafbare feiten waarvan [naam 5] werd verdacht en waarvoor door de officieren van justitie een levenslange gevangenisstraf was gevorderd en op het gegeven dat [naam 5] de tweede kroongetuige is die “de dans in ieder geval grotendeels zou ontspringen in ruil voor de door hem af te leggen verklaringen”. De verdediging acht ook in dit verband van belang dat aan [naam 5] de maximale strafkorting is toegezegd en geen inzicht is verkregen in de beschermingsmaatregelen die voor [naam 5] zijn getroffen.

De officieren van justitie hebben zich op het standpunt gesteld dat de afwegingen waar de verdediging op doelt niet aan de zittingsrechter kunnen worden voorgelegd.

Oordeel rechtbank

Van belang is artikel 226h, derde lid, Sv, dat luidt:

“De rechter-commissaris beoordeelt de rechtmatigheid van de afspraak; hij houdt daarbij rekening met de dringende noodzaak en met het belang van het verkrijgen van de door de getuige af te leggen verklaring. Hij geeft tevens een oordeel over de betrouwbaarheid van de getuige. Hij legt zijn oordeel neer in een beschikking. Indien hij de afspraak rechtmatig oordeelt, komt deze tot stand”.

De rechtbank overweegt dat dit artikel inhoudt dat de rechter-commissaris, bij de beoordeling van de rechtmatigheid van de afspraak, acht dient te slaan op de eisen van de proportionaliteit (de dringende noodzaak) en de subsidiariteit (het belang) van die afspraak.
De proportionaliteit zoals die door de verdediging is geschetst en die volgens hen geschonden zou zijn, is -artikel 226h, derde lid, Sv goed beschouwd- geen onderwerp van toetsing door de rechter-commissaris. Evenmin is in dat opzicht een rol voor de zittingsrechter weggelegd.

II.1.2. Inhoud van de verklaringen van de kroongetuigen

Inleiding

Wettelijke voorschriften

Met betrekking tot het gebruik van de verklaringen van de kroongetuigen voor het bewijs dat verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan de ten laste gelegde uitlokking van moorden zijn de volgende wettelijke bepalingen van belang.

Artikel 360, tweede lid, Sv:

“Indien het bewijs mede wordt aangenomen op de verklaring van een getuige met wie op grond van art. 226h, derde lid, (…) door de officier van justitie een afspraak is gemaakt, geeft het vonnis daarvan in het bijzonder reden.”

Dit wettelijk voorschrift houdt een bijzondere motiveringsverplichting ten aanzien van het gebruik van verklaringen van kroongetuigen in en betekent dat de rechtbank zelfstandig de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] zal moeten onderzoeken voordat zij ertoe kan overgaan deze voor het bewijs te bezigen. De rechtbank zal van dat onderzoek blijk dienen te geven.

Artikel 344a, vierde lid, Sv:

“Het bewijs dat de verdachte het tenlastegelegde feit heeft begaan, kan door de rechter niet uitsluitend worden aangenomen op grond van verklaringen van getuigen met wie een afspraak op grond van art. 226h, derde lid, (…) is gemaakt.”

Anders dan geldt ten aanzien van de in artikel 344a, eerste lid, Sv bedoelde verklaringen van personen wier identiteit niet blijkt, verzet het vierde lid van datzelfde artikel zich er niet tegen dat de bewezenverklaring in beslissende mate wordt aangenomen op grond van de verklaring van een getuige met wie zo een afspraak is gemaakt.

Onderzoek Passage

De kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] hebben in het onderzoek Passage (dat van het onderzoek Vandros deel is gaan uitmaken) verklaringen afgelegd, die door het gerechtshof Amsterdam blijkens de Passage-arresten van 29 juni 2017 als bewijs zijn gebruikt voor de gang van zaken met betrekking tot de moord op [slachtoffer 5] en de moord op [slachtoffer 6] . Mede op basis van die verklaringen zijn onder meer [naam 1] en [naam 3] inmiddels onherroepelijk veroordeeld voor hun betrokkenheid bij de dood van [slachtoffer 5] en [slachtoffer 6] .11 In het arrest inzake [naam 3] heeft het gerechtshof Amsterdam mede op basis van de verklaringen van de kroongetuigen kort gezegd bewezen geacht dat [naam 3] de moord op [slachtoffer 5] heeft uitgelokt, tezamen en in vereniging met verdachte en [naam 4] . Daarbij heeft het gerechtshof opgemerkt dat de vaststelling van een samenwerking tussen [naam 3] en verdachte vanzelfsprekend alleen van betekenis is in de zaak tegen [naam 3] , die aan het gerechtshof ter berechting voor lag.

Onderzoek Vandros

In het onderzoek naar de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] in verband met de aan verdachte ten laste gelegde strafbare feiten heeft de rechtbank, voor zover relevant, kennis genomen van het onderzoek Passage, in eerste en tweede aanleg. De rechtbank heeft bestudeerd wat door de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] is verklaard en kennis genomen van de dynamiek rond de thema’s waarover zij beiden hebben verklaard, zoals die onder meer uit de processen-verbaal ter terechtzitting en de genoemde Passage-arresten van het gerechtshof van 29 juni 2017 is gebleken.

Daarnaast zijn de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] door de rechtbank ter terechtzitting gehoord.

In lijn met de vaststelling van het gerechtshof Amsterdam, dat het oordeel van het gerechtshof alleen relevant is voor de strafzaken in het Passageproces die het betrof, is het aan déze rechtbank om in het onderzoek Vandros een oordeel te vellen over de schuld van verdachte aan de aan hem tenlastegelegde uitlokking van moorden, waaronder de uitlokking van de moord op [slachtoffer 5] . De rechtbank heeft dat ook meer dan eens aan verdachte te kennen gegeven. Dat neemt echter niet weg, dat de rechtbank bij de beoordeling van de strafzaak tegen verdachte acht zal slaan op de overwegingen en oordelen van het gerechtshof met betrekking tot de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuigen.

Daar waar door de rechtbank de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] over anderen dan verdachte of over andere gebeurtenissen dan die waarbij verdachte betrokken is geweest, redengevend worden geacht voor het bewijs van wat verdachte is tenlastegelegd, zal het voorkomen dat de rechtbank in het kader van het onderzoek naar de betrouwbaarheid van de verklaringen van [naam 2] en [naam 5] , verwijst naar wat het gerechtshof daarover heeft overwogen en beslist en dat zij dit tot haar eigen oordeel maakt. Met name daar waar de verdediging geen andere verweren heeft gevoerd dan die in Passage al gevoerd zijn, en evenmin anderszins is gebleken van feiten of omstandigheden die een ander licht op de betrouwbaarheid van de verklaringen werpen, zal de rechtbank naar de overwegingen van het gerechtshof verwijzen als zij zich daarin kan vinden.

De rechtbank zal in ieder geval zelfstandig de betrouwbaarheid onderzoeken van de verklaringen van de kroongetuigen over verdachte en zijn rol bij de aan hem tenlastegelegde uitlokking van verschillende moorden.

Dat onderzoek zal blijken uit wat hieronder wordt overwogen en de (bewijs)overwegingen ten aanzien van de ten laste gelegde uitlokking van de liquidatie van [slachtoffer 1] en de doodslag van [slachtoffer 2] en de liquidaties van [slachtoffer 5] en [slachtoffer 6] .

II.1.2.1. Betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuige [naam 2]

Standpunten partijen

De verdediging heeft naar voren gebracht dat uit het Passageproces informatie naar voren komt die van invloed kan zijn op de beoordeling van de betrouwbaarheid van de verklaringen van kroongetuige [naam 2] . De verdediging heeft in dat kader gewezen op de bespreking van de verklaringen van [naam 2] , de verklaringen van anderen over [naam 2] of over zaken waarover [naam 2] heeft verklaard, de contacten van [naam 2] met de CI(E) voorafgaand aan de kluisverklaringen, en op de zaken ‘De moord Bethlehem’, ‘De aanslag op [naam 16] ’, en de zaken ‘ [naam 15] ’, ‘ [naam 14] ’ en ‘ [naam 13] ’.
Daarnaast heeft de verdediging gewezen op incidenten van meer algemene aard die zich hebben voorgedaan in het Passageproces met en rond [naam 2] . De verdediging heeft genoemd de opstelling van [naam 2] op de zittingen in Passage en de conflicten van [naam 2] met het openbaar ministerie en het Team Getuigenbescherming, en gesteld dat daaruit bleek dat [naam 2] op niets anders uit was dan “uit het wereldje kunnen stappen met instandhouding van een levensstandaard die hij op eigen kracht en met normale werkzaamheden nimmer zou kunnen bekostigen”. De verdediging heeft voor de nadere invulling van de incidenten verwezen naar de pleidooien in Passage.

De verdediging heeft primair geconcludeerd dat uit wat is gebleken in Passage over de verklaringen van [naam 2] en over [naam 2] zelf, in combinatie met de volgens de verdediging onrechtmatige verklaringsafspraak met hem, zijn verklaringen van het bewijs moeten worden uitgesloten.

Subsidiair heeft de verdediging bepleit dat voor het gebruik van de verklaringen van kroongetuige [naam 2] een ‘verzwaard criterium’, zoals de rechtbank in Passage heeft aangelegd, moet gelden. Dat zou betekenen dat de verklaringen van [naam 2] slechts tot het bewijs van strafbare feiten kunnen dienen wanneer deze met betrekking tot het daderschap van verdachte ondersteuning vinden in substantieel en onafhankelijk van deze verklaringen verkregen ander bewijs.

De officieren van justitie hebben gewezen op het feit dat het gerechtshof in Passage op alle betrouwbaarheidsverweren is ingegaan en daar uitvoerig gemotiveerd op heeft beslist.

De inhoud van de door de kroongetuigen afgelegde verklaringen in Vandros verschillen niet wezenlijk van de verklaringen die zij in Passage hebben afgelegd en de officieren van justitie verzoeken de rechtbank dan ook het oordeel van het gerechtshof Amsterdam in Passage ten aanzien van de betrouwbaarheid van de verklaringen van [naam 2] over te nemen.

Oordeel rechtbank

Over het primaire standpunt van de verdediging overweegt de rechtbank dat hiervoor al is geoordeeld dat de afspraak als bedoeld in artikel 226g Sv met [naam 2] rechtmatig is. Al op deze grond kan het verweer niet slagen, zodat het verweer voor het overige geen bespreking meer behoeft.

Over het subsidiaire standpunt van de verdediging overweegt de rechtbank als volgt.

Met de verwijzing van de verdediging naar de vonnissen van de rechtbank Amsterdam van

29 januari 2013, gewezen in het proces Passage, met het verzoek de beoordeling van de betrouwbaarheid van [naam 2] door de rechtbank in die vonnissen inzake Passage te volgen, lijkt de verdediging niet te hebben onderkend dat die vonnissen zijn vernietigd in de door het gerechtshof Amsterdam in Passage gewezen arresten van 29 juni 2017. Voor de arresten van het gerechtshof geldt bovendien dat die inmiddels onherroepelijk zijn geworden op 23 april 2019.

Het gerechtshof heeft - onder meer- in het arrest betreffende [naam 1]12 in hoofdstuk 3.3. de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 2] onderzocht, ambtshalve en naar aanleiding van de in dat proces gevoerde verweren, onder meer op de punten die de verdediging van verdachte in Vandros (opnieuw) naar voren heeft gebracht. Het gerechtshof is tot het oordeel gekomen dat er geen reden is om de verklaringen van [naam 2] uit te sluiten van het bewijs. De rechtbank concludeert uit het arrest van het gerechtshof Amsterdam, dat het gerechtshof evenmin aanleiding heeft gezien de bewijswaarde van de verklaringen van [naam 2] in zijn algemeenheid te beperken.

De rechtbank ziet, noch in het betoog van de verdediging, noch om een andere reden, aanleiding om in Vandros anders te oordelen over de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 2] , dan het gerechtshof in Passage heeft gedaan. De rechtbank maakt dat oordeel tot het hare.

Dat geldt ook voor de uitvoering van de moord op [slachtoffer 5] . De ondervraging van [naam 2] in Vandros en het betoog van de verdediging op dit punt, beschouwt de rechtbank als een herhaling van in Passage gedane zetten.

Ook daar waar de ondervraging van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] zich heeft gericht op het dossier Oma (de moordopdracht op [naam 17] (hierna: [naam 17] )), waarvoor het gerechtshof [naam 2] heeft veroordeeld en [naam 5] heeft vrijgesproken, hebben de ondervraging en de confrontatie van de kroongetuigen door de verdediging ter terechtzitting van 12 oktober 2018 in Vandros geen ander licht op deze kwestie geworpen. [naam 2] heeft herhaald dat hij van [naam 5] wel degelijk goed had begrepen dat [naam 17] vermoord moest worden. [naam 5] heeft daar op diezelfde terechtzitting -wederom- tegenover gesteld dat het juist zo was, dat [naam 2] aan hem een vuurwapen kwam vragen en dat er van een moordopdracht door [naam 5] geen sprake is geweest. De rechtbank is, gelijk het gerechtshof Amsterdam in de genoemde arresten van 29 juni 2017, van oordeel dat de vaststelling dat één van beide getuigen in deze kwestie niet naar waarheid heeft verklaard als een geïsoleerde kwestie kan worden benaderd en dat er geen aanleiding is hieraan een gevolg te verbinden voor de waardering in het algemeen van de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] .

De rechtbank stelt, op grond van wat is gebleken over wat zich heeft voorgedaan rondom de kroongetuige [naam 2] in Passage, concluderend vast dat uit ‘de stroomversnellingen en de kolkende rivier’, zoals het gerechtshof dat heeft genoemd, is komen bovendrijven dat er geen reden is om in het algemeen te twijfelen aan de betrouwbaarheid van de verklaringen van kroongetuige [naam 2] .

Dat neemt niet weg dat de rechtbank, gezien haar taak op grond van artikel 360, tweede en vierde lid, Sv de verklaringen van de kroongetuige [naam 2] over verdachte op hun betrouwbaarheid nader zal onderzoeken en zal hebben te beoordelen of die verklaringen bruikbaar zijn voor het bewijs.

Ter terechtzittingen van 9, 11 en 12 oktober 2018 is de kroongetuige [naam 2] ondervraagd, onder meer zodat de rechtbank de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuige [naam 2] heeft kunnen onderzoeken.

[naam 2] heeft op die zittingen -opnieuw in lijn met zijn eerdere verklaringen daarover- inzicht gegeven in zijn beweegredenen voor het achterwege laten van verklaringen over verdachte nadat hij zijn kluisverklaringen had afgelegd. De rechtbank heeft daaruit het volgende begrepen.

[naam 2] heeft, toen de naam van verdachte ter sprake kwam tijdens zijn verklaringen, gedacht een grens te moeten stellen, omdat hij in zijn beleving de controle over zijn rol als kroongetuige dreigde kwijt te raken. Omdat, zo heeft [naam 2] uitgelegd, hij geen overzicht had en niet wist waar hij in stapte, is één van de keuzes geweest om een beperking aan te brengen in waarmee hij geconfronteerd zou gaan worden als hij zou gaan praten. [naam 2] schatte in dat het voor hem niet meer te behappen was als hij ook over verdachte zou gaan praten, vanwege de mythische proporties van verdachte. Daarbij was van belang dat [naam 2] verdachte ook een aantal keer had ontmoet. [naam 2] zag verdachte in die tijd als een crimineel die een hoop aandacht had van medecriminelen en als iemand die geld had om zijn doelen te behalen. Iemand die er tot zijn nek toe in zat en die op [naam 2] , en niet alleen op hem, overkwam als een rat. Zo was het beeld van verdachte bij [naam 2] en ook bij [naam 1] .

Het beeld was, dat verdachte niet te vertrouwen, sneaky en intimiderend was. [naam 2] heeft verdachte in dit verband ook een ‘serieuze partij’ genoemd. [naam 2] heeft ook uitgelegd dat voor hem zwaar woog dat hij, [naam 2] , niet alleen is, dat hij familie heeft die, net als hijzelf, gevaar zou gaan lopen. [naam 2] had immers zelf meegemaakt dat als verdachte, of [naam 3] , of [naam 4] , wilde dat iemand zou worden geliquideerd, dat dan ook gebeurde. [naam 2] heeft dat gevaar meegewogen in zijn beslissing om niet over verdachte te verklaren.

Die afweging lag voor [naam 2] anders daar waar hij over [naam 3] kon verklaren, omdat hij [naam 3] nooit persoonlijk had ontmoet. Van [naam 4] had [naam 2] niet het beeld dat die werkelijk zoveel zeggenschap zou hebben.

Ook heeft [naam 2] -nogmaals- uit de doeken gedaan wat heeft gemaakt dat hij alsnog over verdachte is gaan verklaren ter terechtzitting van 3 oktober 2011. [naam 2] werd tijdens die zitting emotioneel geraakt door de slachtofferverklaring van de weduwe van [slachtoffer 5] . [naam 2] heeft toen besloten om direct openheid te geven over de verklaringen over verdachte die hij eerder had afgelegd.

Los van de vraag of het is toegestaan dat een kroongetuige een voorbehoud maakt wat betreft de personen over wie hij bereid is te verklaren, is hierboven al aangehaald dat [naam 2] niet de enige in het onderzoek Vandros is die uit angst voor verdachte niet, of slechts onder voorwaarden, verklaringen wil afleggen over wat hij met verdachte heeft meegemaakt. Daarbij in aanmerking genomen de belastende inhoud van de verklaringen van [naam 2] over verdachte, kan naar het oordeel van de rechtbank niet gezegd worden dat de door [naam 2] gegeven redenen om niet over verdachte te willen verklaren, zonder grond zijn.

De rechtbank zal de betrouwbaarheid van de verklaringen van [naam 2] die voor verdachte belastend zijn voor het overige onderzoeken bij de beoordeling van de opsporingsonderzoeken waarvoor die verklaringen relevant zijn, te weten de onderzoeken Viool (de uitlokking van de moord op [slachtoffer 1] en de doodslag van [slachtoffer 2] ), Agenda (de uitlokking van de moord op [slachtoffer 5] ) en Perugia (de uitlokking van de moord op [slachtoffer 6] ).

II.1.2.2. Betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuige [naam 5]

Standpunten partijen

De verdediging heeft over de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van de kroongetuige [naam 5] het volgende aangevoerd.
Primair moeten de verklaringen buiten beschouwing worden gelaten voor het bewijs, omdat de onrechtmatige verklaringsafspraak zijn weerslag heeft gehad op de inhoud van de verklaringen van deze getuige.

Subsidiair moet, net als voor de verklaringen van [naam 2] , voor de verklaringen van [naam 5] gelden dat zij alleen tot het bewijs voor het daderschap van verdachte mogen worden gebruikt, als deze terug te voeren zijn op eigen waarneming van [naam 5] én deze steun vinden in ander, los van zijn verklaringen bestaand bewijsmateriaal.

De officieren van justitie hebben, kort gezegd, de rechtbank verzocht ook ten aanzien van de betrouwbaarheid van de verklaringen van [naam 5] het oordeel van gerechtshof Amsterdam in Passage over te nemen.

Oordeel rechtbank

Over het primaire standpunt van de verdediging overweegt de rechtbank dat hiervoor al is geoordeeld dat de afspraak als bedoeld in artikel 226g Sv met [naam 5] rechtmatig is. Al op deze grond kan het verweer niet slagen, zodat het verweer voor het overige geen bespreking meer behoeft.

Over het subsidiaire standpunt van de verdediging overweegt de rechtbank als volgt.

Het gerechtshof Amsterdam heeft - onder meer- in het Passage-arrest betreffende [naam 1]13 in hoofdstuk 3.4 de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 5] onderzocht, ambtshalve en naar aanleiding van de in dat proces gevoerde verweren, onder meer op de punten die de verdediging van verdachte in Vandros (opnieuw) naar voren heeft gebracht. Het gerechtshof is tot het oordeel gekomen dat er geen reden is om de verklaringen van [naam 5] uit te sluiten van het bewijs, zoals daar was bepleit. De rechtbank concludeert uit het arrest van het gerechtshof, dat het gerechtshof evenmin aanleiding heeft gezien de bewijswaarde van de verklaringen van [naam 5] in zijn algemeenheid te beperken.

De rechtbank ziet noch in het betoog van de verdediging, noch om een andere reden, aanleiding om in Vandros anders te oordelen over de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 5] , dan het gerechtshof in Passage heeft gedaan. De rechtbank maakt dat oordeel tot het hare.

Daarbij heeft de rechtbank betrokken wat is gebleken naar aanleiding van de ondervraging van de kroongetuige [naam 5] ter terechtzittingen inzake Vandros op 12, 15 en 16 oktober 2018. De verklaringen die [naam 5] daar heeft afgelegd over zijn betrokkenheid bij de moord op [slachtoffer 6] , in al zijn aspecten, en zijn overige contacten met [naam 1] en [naam 3] , onder meer in verband met de moord op [slachtoffer 1] , leiden niet tot een ander inzicht over de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 5] .

Ook heeft de rechtbank bij haar oordeel betrokken wat in het onderzoek Vandros is gebleken over de bestuurder van de motor ten tijde van de moord op [slachtoffer 1] en de doodslag van [slachtoffer 2] .

Tegenover het herhaalde betoog van de verdediging staat niet alleen het oordeel van het gerechtshof in de Passage-arresten op dit punt, maar ook de inhoud van een opname van een gesprek tussen [zus 1] en verdachte.14

Wat de rechtbank betreft blijkt uit die opname dat verdachte weet dat niet [naam 5] de motor bestuurde bij de moord op [slachtoffer 1] , maar dat dat een ander was, van wie verdachte de naam niet heeft willen noemen toen hij daarmee ter terechtzitting werd geconfronteerd.15

Tot slot stelt de rechtbank vast dat wat [naam 5] over verdachte heeft verklaard, is gebaseerd op wat [naam 5] heeft waargenomen in gesprekken met anderen. Bij deze stand van zaken zal de rechtbank, los van de kanttekeningen die de verdediging in het pleidooi heeft gemaakt bij de betrouwbaarheid in het algemeen van de verklaringen van [naam 5] , de verklaringen van [naam 5] over verdachte gebruiken als ondersteuning van ander bewijs dat naar verdachte wijst als uitlokker van de moord op [slachtoffer 1] en de doodslag van [slachtoffer 2] en de moorden op [slachtoffer 5] en op [slachtoffer 6] .

II.2. [zus 2] , [zus 1] en [ex-partner]

Het strafrechtelijk onderzoek Vandros tegen verdachte heeft met het ter beschikking komen van de kluisverklaringen van de getuigen [ex-partner] , [zus 2] en [zus 1] op 24 maart 2015 een onverwachte wending genomen.

Verdachte en zijn raadslieden hebben betoogd dat de verklaringen, voor zover belastend, gelogen zijn. De rechtbank zal hierna ingaan op de daartoe gevoerde verweren.

Daaraan zal de rechtbank ambtshalve een aantal overwegingen over deze getuigen toevoegen.

II.2.1. De verklaringen van [zus 2] en [zus 1] in het algemeen

Standpunt verdediging

De verdediging heeft betoogd dat de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] over wat zij hebben meegemaakt met verdachte in relatie tot de aan hem tenlastegelegde moorden op onderdelen niet waar zijn, omdat deze verklaringen zijn ingegeven door:

Verdachte heeft betoogd dat de verklaringen van zijn zussen niet waar zijn en bewust gelogen. Met name [zus 1] heeft welbewust leugens verteld en, omdat zij advocaat was, wist zij precies wat zij moest zeggen om haar doel, te weten geld, te bereiken. [zus 1] heeft de verklaringen, die met andere getuigen op elkaar zijn afgestemd, in elkaar gezet; [zus 2] kan dat helemaal niet. In zijn laatste woord heeft verdachte daar nog aan toegevoegd dat [zus 1] psychisch gestoord is.

Standpunt officieren van justitie

De getuigen is, voordat ze gingen verklaren, op het hart gedrukt hun verklaringen niet op elkaar af te stemmen. Vanaf 21 april 2013 hebben zij los van elkaar kluisverklaringen afgelegd over wat ze zelf met verdachte hebben meegemaakt. Verdachte doet voorkomen alsof het een peulenschil is om verklaringen op elkaar af te stemmen, maar in dit geval, waarin getuigen verklaren over zo’n lange periode met zoveel gebeurtenissen en persoonlijke invalshoeken, en waarin het gaat om een eindeloze reeks aan verhoren, waarbij over allerlei details vragen worden gesteld, is dat schier onmogelijk. De verklaringen van [zus 2] , [zus 1] en [ex-partner] laten aan duidelijkheid niets te wensen over: de verklaringen zijn niet afgestemd, hun verhaal is hun eigen verhaal.

Over de motieven van getuigen om te gaan verklaren, hebben zij uitvoerig verklaard en ook daarin zien de officieren van justitie geen enkele aanknoping om te veronderstellen dat zij niet naar waarheid hebben verklaard.

Oordeel rechtbank

Bovenvermeld algemeen verweer van verdachte en zijn raadslieden zijn in de pleitnota van de raadslieden verder uitwerkt en valt daar uiteen in verschillende verweren. De rechtbank zal deze verweren hierna per onderwerp bespreken. Daarbij zal zij ook het standpunt van de officieren van justitie nader beschouwen.

II.2.2. Invloed Goudsnip op verklaringen van [zus 2] en [zus 1]

Standpunt verdediging

In het strafrechtelijk onderzoek Goudsnip zijn [zus 2] en [zus 1] , samen met een aantal andere personen, als verdachte aangemerkt. Door de verdediging is het belang van [zus 2] en [zus 1] om als verdachten in dat onderzoek niet naar waarheid te verklaren naar voren gehaald als één van hun belangen om valse verklaringen over verdachte af te leggen. Daarnaast blijkt volgens de verdediging uit de verklaringen in Goudsnip dat [zus 2] en [zus 1] zeer goed in staat zijn leugens te vertellen.

In het strafrechtelijk onderzoek Goudsnip werden [zus 2] en [zus 1] verdacht van strafbare feiten in verband met de afwikkeling van de nalatenschap van [slachtoffer 1] .
De verklaringen van [zus 2] en [zus 1] dat [slachtoffer 1] tot aan zijn dood een goede relatie met [naam 18] (hierna: [naam 18] ) heeft onderhouden, staan lijnrecht tegenover de verklaringen van meerdere getuigen, waaronder [naam 19] (hierna: [naam 19] ), de weduwe van [naam 18] , die inhouden dat de verhouding tussen [slachtoffer 1] en [naam 18] ernstig was verstoord sinds de verdeling van hun gemeenschappelijk bezit in 1996. Ook is uit de verklaring van [naam 19] gebleken dat verdachte en [naam 18] na de verdeling nog wel eens wat dronken samen op een terras in Spanje, terwijl [zus 2] en [zus 1] hebben verteld dat [naam 18] bang was voor verdachte. Gebleken is dat door [zus 2] en [zus 1] , en de andere betrokkenen in Goudsnip, ter verdediging was afgesproken om te verklaren dat [slachtoffer 1] de Achterdam nog bij leven aan [naam 18] had verkocht. Om geloofwaardig te zijn, moest de verhouding tussen [slachtoffer 1] en [naam 18] als goed worden gekenschetst. Ook nadat [zus 2] in Vandros heeft verklaard dat zij de Achterdam na de dood van [slachtoffer 1] aan [naam 18] heeft verkocht, hebben zij en [zus 1] volgehouden dat de verhouding tussen [slachtoffer 1] en [naam 18] tot aan de dood van [slachtoffer 1] goed is geweest. Dit hebben zij gedaan om ook vol te kunnen houden dat [naam 18] bang was voor verdachte. Dat laatste kwam hen goed van pas, in het kader van het negatieve beeld dat zij van verdachte hebben neergezet.

Daarnaast zijn de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] , afgelegd in Vandros, net zo vals. Immers houden die in dat zij in het onderzoek Goudsnip een valse verklaring over de verkoop van de Achterdam hebben gegeven, onder meer omdat verdachte hen had opgedragen ervoor te zorgen dat zijn gokhallen buiten beeld van justitie zouden blijven. [zus 2] heeft zelfs volgehouden dat zij ook om die reden in haar kluisverklaringen niet kon zeggen hoe het met de Achterdam zat, terwijl zij verdachte toen beschuldigde van liquidaties. Het maakt duidelijk dat het overtreden van strafrechtelijke en fiscale normen door [zus 2] en [zus 1] bij het wegsluizen van de miljoenenerfenis van [slachtoffer 1] niets te maken heeft met de belangen van verdachte die hij zou hebben bij gokhallen. Ook is niet gebleken dat verdachte was betrokken bij het onderzoek Goudsnip, zodat het ervoor gehouden moet worden dat in het toedekken van hun eigen strafwaardige handelen de kiem ligt van de beschuldigingen dat verdachte een tiran en een monster is.

Daar komt nog bij dat, nadat [zus 2] en [zus 1] in Vandros in de gelegenheid zijn gesteld openheid van zaken te geven over de afhandeling van de erfenis van [slachtoffer 1] en de verkoop van de Achterdam, zij hierover nog steeds niet naar waarheid hebben verklaard.

De verdediging komt, het dossier Goudsnip analyserend, tot de conclusie dat niet [naam 18] maar [naam 20] (hierna: [naam 20] ) de Achterdam van [zus 2] heeft gekocht, en dat [naam 18] ‘ [villa] ’ pas in 2005 heeft gekocht van [zus 2] . Nu de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] hierover niet kunnen worden geloofd, moet ook extra behoedzaam met al hun verklaringen over verdachte worden omgegaan.

Ten slotte blijkt uit de gang van zaken rond de Achterdam ook niet dat verdachte die heeft willen afpakken na de dood van [slachtoffer 1] , zodat de verklaring van [zus 2] en [zus 1] dat verdachte [slachtoffer 1] daarom heeft laten vermoorden, ook ongegrond is.

Standpunt officieren van justitie

De verklaring van [zus 2] is geloofwaardig. Zij heeft verklaard dat een reden om in Goudsnip een valse verklaring af te leggen, het belang van verdachte was; het belang namelijk om het bezit van zijn gokhallen buiten de aandacht van justitie te houden.

Gebleken is dat verdachte wel degelijk feitelijk de eigenaar van die gokhallen was. [zus 2] kende, toen zij haar verklaringen in Goudsnip hierover aflegde, de (bekennende) verklaring van verdachte over het losgeld nog niet.
De verdediging heeft bovendien niet duidelijk gemaakt welke belangen er gediend zijn met de verklaringen die [zus 2] en [zus 1] in Vandros hebben afgelegd over de verkoop van de Achterdam en ‘ [villa] ’, in relatie tot hun verklaringen over verdachte.

Daarnaast beschouwen de officieren van justitie het onderzoek Goudsnip als een geïsoleerde kwestie. Wat de beweegredenen van [zus 2] en [zus 1] ook zijn geweest voor hun verklaringen als verdachte in Goudsnip, die zeggen niets over hun verklaringen als getuige in Vandros.

Er is geen aanleiding om van de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] over verdachte met terughoudendheid gebruik te maken.

Oordeel rechtbank

a. Algemeen: Is Goudsnip een belang om in Vandros te liegen over verdachte?

Begin 2006 is naar aanleiding van CI(E)-informatie het strafrechtelijke onderzoek Goudsnip gestart.16

De verdenking was dat ( onder anderen) [zus 2] zich schuldig had gemaakt aan het opzettelijk onjuist of onvolledig doen van belastingaangifte, valsheid in geschrifte en witwassen. Daarnaast werd [zus 1] verdacht van opzettelijk onjuist of onvolledig doen van belastingaangifte en witwassen.
Deze strafzaak is voor [zus 2] geëindigd in 201117 met een transactieovereenkomst, nadat zij schriftelijk (naar nu blijkt in strijd met de waarheid) had verklaard dat [slachtoffer 1] de Achterdam al bij leven had verkocht aan [naam 18] . De strafzaak tegen [zus 1] is geëindigd met een sepot18, voor zover de rechtbank weet, in dezelfde periode.

[zus 1] heeft op 23 maart 2018 ter terechtzitting verklaard dat zij in de loop van 2011 contact had opgenomen met de CI(E)-officier van justitie mr. Hambeukers. Dit is bevestigd door het proces-verbaal van 23 november 201819 van deze officier van justitie. Daaruit blijkt dat hij, in zijn hoedanigheid van CI(E)-officier van justitie bij het Landelijk Parket, op initiatief van [zus 1] vanaf maart 2011 tot en met 2012 vier of vijf vertrouwelijke gesprekken met haar heeft gehad. Uit het proces-verbaal van mr. Hambeukers is over de inhoud van die gesprekken het volgende gebleken.
[zus 1] heeft hem verteld over haar bijzondere relatie met verdachte en de gevolgen van zijn handelen voor haar familie en voor haarzelf. [zus 1] gaf aan dat zij vaak dingen moest doen voor haar broer, zoals het verzamelen van informatie, en dat hij daarbij druk op haar uitoefende zodat zij niet kon weigeren. [zus 1] onderhield contact met haar broer, zodat zij zicht hield op zijn handelen en zij mogelijk gevaar kon inschatten. [zus 1] voelde zich niet vrij om het contact met haar broer te verbreken. Zij typeerde de situatie als onhoudbaar; detentie van haar broer zou haar en haar familie rust geven.

Uit zijn aantekeningen heeft deze officier van justitie nog opgehaald dat [zus 1] hem in maart 2011 heeft verteld dat er, van de kant van [naam 3] , bij verdachte op werd aangedrongen dat verdachte voor [naam 3] een ontlastende verklaring zou afleggen. Verdachte zou zich op zijn zwijgrecht hebben beroepen.

In maart 2012 heeft [zus 1] verdachte verteld dat er een dreiging zou bestaan op zijn leven; er zou op 19 maart 2012 zelfs een poging zijn ondernomen om hem te liquideren. De officier van justitie was ervan op de hoogte dat van die dreiging en de poging liquidatie een ‘Meld Misdaad Anoniem melding’ is gedaan. Het contact tussen deze officier van justitie en [zus 1] is niet expliciet geëindigd; er hebben gewoonweg geen ontmoetingen meer plaatsgevonden vanaf eind 2012.

Uit het proces-verbaal van 19 augustus 2015 van CI(E)-officier van justitie mr. Wind blijkt dat zij voor het eerst contact met [zus 1] heeft gehad in februari 2013. Daar ging aan vooraf dat misdaadjournalist [journalist 2] in een gesprek begin februari 2013, met mr. Wind en officier van justitie mr. Hoekstra, te kennen had gegeven dat [zus 1] mogelijk bereid was informatie te verstrekken over de betrokkenheid van verdachte bij gepleegde liquidaties, en dat [zus 1] daarnaast vreesde voor nieuwe slachtoffers.

Op 8 april 2013 heeft [zus 1] aan mr. Wind laten weten dat haar zus [zus 2] ook bereid was met mr. Wind te spreken over de mogelijkheden van een getuigentraject.

Op 11 april 2013 heeft ook [zus 2] mr. Wind meegedeeld geen keuze meer te hebben en (kluis)verklaringen te willen gaan afleggen.

Op 21 en 22 april 2013 hebben [zus 2] en [zus 1] zes kluisverklaringen afgelegd. In de rest van de maand april en in de maanden mei en juni 2013 hebben de zussen nog meer kluisverklaringen afgelegd.

In deze kluisverklaringen hebben zij verklaard wat zij weten over de betrokkenheid van verdachte bij de dood van [slachtoffer 1] en [slachtoffer 2] , [slachtoffer 3] , [slachtoffer 5] , [slachtoffer 4] en [slachtoffer 6] . Daarnaast hebben zij verklaringen afgelegd over de manier waarop verdachte met hen omging, over de druk die van hem uitging, en de angst die hij hen kon aanjagen.

Op 16 december 2015 heeft [zus 1] , op vragen van de raadsman, bij de rechter-commissaris verklaard dat zij en haar zus hadden gewacht met naar justitie gaan om over verdachte te verklaren, totdat [zus 2] in Goudsnip een transactie had en [zus 1] zelf een sepot. Dat was om te voorkomen dat gedacht zou kunnen worden dat zij in ruil voor hun verklaringen door justitie zouden zijn begunstigd. [zus 1] wist dat andere betrokkenen, die nog niet van het onderzoek Goudsnip af waren, mogelijk weer voorwerp van onderzoek in Goudsnip zouden worden. Zij heeft naar eigen zeggen naar mogelijkheden gezocht om nog meer ellende voor die betrokkenen te voorkomen. Toen die mogelijkheden er voor mr. Wind niet bleken te zijn, hebben [zus 2] en [zus 1] iedere voorwaarde voor het gebruik van hun verklaringen laten vallen.

Op grond van de hiervoor weergegeven gang van zaken stelt de rechtbank vast dat [zus 2] en [zus 1] waren bevrijd van de vervolging in Goudsnip, ruim voordat zij contact met justitie hadden gelegd met de bedoeling verklaringen af te gaan leggen over liquidaties waarbij verdachte betrokken zou zijn geweest en over de druk van verdachte en de angst waarmee zij te maken hadden. De rechtbank kan de gedachtegang van de verdediging dat [zus 2] en [zus 1] in Vandros beschuldigende verklaringen afleggen over verdachte om hun eigen aandeel in het wegsluizen van het geld van de Achterdam af te dekken, om die reden niet volgen.

Met de transactieovereenkomst in de zaak van [zus 2] en het sepot van de zaak tegen [zus 1] was de zaak Goudsnip immers afgedaan. Het was vanwege Goudsnip juist níet in hun belang om weer in contact te treden met justitie, omdat daarmee de kans bestond dat zij, naar aanleiding van hun beschuldigingen aan het adres van verdachte, weer vragen over Goudsnip zouden moeten gaan beantwoorden en alsnog openheid van zaken zouden moeten geven over het moment van verkoop van de Achterdam. Uit het proces-verbaal van mr. Wind blijkt dat [zus 1] dit in één van de gesprekken aan de orde heeft gesteld, in die zin, dat zij niet wilde dat anderen die ook waren betrokken bij het onderzoek Goudsnip last met justitie zouden krijgen vanwege de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] .

Zo beschouwd is er geen enkele aanwijzing dat [zus 2] en [zus 1] hun kluisverklaringen, waarin zij in de kern hebben verklaard waarover zij later bij de politie, de rechter-commissaris en ter terechtzitting zijn bevraagd, hebben afgelegd om hun eigen handelen in Goudsnip af te dekken. Met de transactie-overeenkomst en het sepot was het onderzoek Goudsnip voor hen afgesloten en hadden zij er juist alle belang bij dat dat zo zou blijven.

Op de vraag wat de reden is geweest om verklaringen af te leggen over verdachte bij justitie, hebben [zus 1] en [zus 2] op verschillende momenten verklaringen afgelegd20, die neerkomen op het volgende.

[zus 1] heeft op twee eerdere momenten overwogen om bij justitie verklaringen over verdachte te gaan afleggen. De eerste keer was in 2004/2005, toen verdachte tegen haar zei dat hij bij [slachtoffer 5] een raket naar binnen zou schieten. Omdat zij verklaren te gevaarlijk vond, heeft zij daarvan afgezien. Het tweede moment was na het overlijden van [naam 21] (hierna: [naam 21] ) in 2011, omdat er toen minder gevaar leek te duchten. [zus 1] heeft het toen niet doorgezet omdat [zus 2] het nog te gevaarlijk vond.

Zowel [zus 1] als [zus 2] hoopten dat verdachte was veranderd na zijn zes jaar detentie in Kolbak, maar [zus 1] had gemerkt dat verdachte na zijn vrijlating geld wilde verdienen om weer op zijn oude machtsniveau terug te komen. Verdachte had zich aangesloten bij motorclub ‘No Surrender’ en onderhield, uit louter strategische motieven, contact met [naam 22] (hierna: [naam 22] ) en [naam 23] (hierna: [naam 23] ). Ook dreigde hij [zus 2] en haar kinderen en [journalist 2] en diens zoon te laten vermoorden, vanwege geld. Verdachte sprak ook over anderen die dood moesten. [zus 1] en [zus 2] herkenden, ieder voor zich, het gedrag en de uitlatingen van verdachte, zoals zij die in de periode voorafgaand aan de moord op [slachtoffer 3] en de moord op [slachtoffer 6] ook met verdachte hadden meegemaakt.
[zus 2] heeft verklaard dat voor haar de beslissende factor om te gaan verklaren, is geweest dat verdachte moet boeten voor de moord op [slachtoffer 1] , de vader van haar kinderen. Maar voor zowel [zus 1] als [zus 2] was de belangrijkste reden om te gaan verklaren dat zij wilden voorkomen dat er nieuwe slachtoffers zouden vallen.

Daar komt nog bij dat [zus 1] meermalen heeft voorspeld dat zij, omdat ze is gaan verklaren, een “strontkar over zich zal krijgen uitgestort”21, maar dat dat haar niet meer kan raken.

Blijkbaar wogen voor de getuigen de door hen genoemde belangen om over verdachte te verklaren, zoals zij hebben gedaan in de kluisverklaringen, zwaarder dan het belang om het onderzoek Goudsnip voor altijd te laten rusten.

b. De verklaringen over de Achterdam en [villa]

Vastgesteld kan worden dat [zus 2] op 21 april 2013 in haar kluisverklaring heeft verklaard dat zij, toen verdachte haar kort na het overlijden van [slachtoffer 1] daarnaar vroeg, tegen hem heeft gezegd dat zij niet wist waar de aandelen van de Achterdam waren en dat het huis ‘ [villa] ’ in Spanje al was verkocht. Zij had haar broer verteld dat de opbrengst voor tien jaar was vastgezet.

Bij de rechter-commissaris heeft [zus 2] op 20 juli 2016 gezegd dat zij altijd naar waarheid verklaringen heeft afgelegd, behalve voor zover zij eerder verdachte uit de wind had moeten houden. Op verdere vragen daarover heeft zij zich beroepen op haar verschoningsrecht, eerst ten opzichte van haar broer, vervolgens voor haarzelf. Zij heeft toegelicht dat zij zelf verdachte in een strafzaak was geweest, en als zij daarin de naam van verdachte had genoemd, zij een groot probleem had gehad. Zij kon er op dat moment niet over verklaren, omdat het misschien nóg haar zaak betrof. De rechter-commissaris heeft aan [zus 2] het recht toegekend om zich te verschonen voor wat betreft vragen van de verdediging over het huis ‘ [villa] ’, het onderzoek Goudsnip en over de videotheek waar zij heeft gewerkt.
Op 27 februari 2017 heeft [zus 2] vragen van de verdediging beantwoord over het verkrijgen en vervolgens verkopen in 2003 van ‘ [villa] ’ aan [naam 20] . Zij heeft toen ook verteld dat [naam 18] later het huis heeft gekocht van [naam 20] . [naam 18] heeft [zus 2] het resterende bedrag betaald dat [naam 20] haar nog schuldig was.

Verder heeft [zus 2] verteld dat [slachtoffer 1] tot aan zijn overlijden in het bezit was van prostitutiepanden aan de Achterdam te Alkmaar en daaruit inkomsten had. Zij heeft verteld dat [slachtoffer 1] in het bezit hiervan was gekomen nadat in 1996 de gezamenlijke bezittingen van [naam 18] , verdachte en [slachtoffer 1] waren verdeeld. Verdachte heeft de gokhallen (op de Wallen in Amsterdam) en het bordeel in de Roompotstraat in Amsterdam overgenomen. [zus 2] heeft verder verklaard dat verdachte haar, een aantal uren na het overlijden van [slachtoffer 1] , onder vier ogen heeft gevraagd waar de aandelen van de Achterdam waren. Die had zij bewaard in de berging van haar moeder, nadat [slachtoffer 1] die in 2002 aan haar had gegeven. Tegen verdachte heeft zij gezegd dat [slachtoffer 1] de Achterdam al had verkocht en dat [slachtoffer 1] het geld voor tien jaar had vastgezet. In werkelijkheid heeft zij de Achterdam na de dood van [slachtoffer 1] verkocht aan [naam 18] , voor € 700.000,- en 40 kg goud ter waarde van

€ 400.000,-. [zus 2] kon het geld niet opgeven aan de Belastingdienst omdat zij dan had moeten vertellen hoe zij aan het geld kwam. Dan zou zij, vreesde ze, er niet aan zijn ontkomen om te vertellen over het Heinekenlosgeld, de investeringen, de verdeling en dat haar broer de gokhallen had. Omdat zij daarover van verdachte niet mocht praten, heeft zij pas in 2017 kunnen vertellen dat [naam 18] de Achterdam van haar had gekocht. Verder heeft zij de 40 kg goud, samen met 20 kg die zij nog had, aan [naam 24] verkocht, waarvoor [zus 2] € 575.000,- overgemaakt heeft gekregen op haar bankrekening in Zwitserland.

[naam 20] heeft op 17 april 2018 bij de rechter-commissaris de door [zus 2] geschetste gang van zaken over de aankoop en betalingen van ‘ [villa] ’ bevestigd.

Dat zich ( onder meer) in het dossier Goudsnip aanwijzingen bevinden dat de gang van zaken rond de verkoop van ‘ [villa] ’ en de Achterdam anders is gegaan dan [zus 2] en [naam 20] hebben verteld, betekent naar het oordeel van de rechtbank niet dat terughoudendheid moet worden betracht wat betreft het gebruik van de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] over verdachte. Zoals de rechtbank hiervoor al heeft geoordeeld, kan geen verband worden vastgesteld tussen de opstelling van de getuigen in het onderzoek Goudsnip en de kluisverklaringen die zij in Vandros hebben afgelegd over verdachte. Een nadere beschouwing van de onderzoeksgegevens met betrekking tot de verkoop van ‘ [villa] ’ en de Achterdam, maakt dat niet anders.

In de verklaring van [zus 1] tegenover officier van justitie mr. Wind, zoals die blijkt uit het proces-verbaal van 19 augustus 2015, zijn aanknopingspunten te vinden voor de reden dat verklaringen over Goudsnip gevoelig liggen. [zus 1] heeft verklaard dat zij niet wil dat degenen die met name [zus 2] met de criminele erfenis hebben geholpen, mogelijk alsnog last van justitie krijgen. Er zijn in het onderzoek Vandros geen aanknopingspunten voor deze gevoeligheid te vinden in een andere reden, met name niet in de suggestie van verdachte dat [zus 2] en [zus 1] hem willen belasten om een beter beeld van zichzelf te kunnen neerzetten en zelf financieel voordeel te behalen.

c. Goudsnip: belang verdachte bij losgeld en gokhallen?

Voor de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] , inhoudende dat zij in het onderzoek Goudsnip niet over het losgeld van de Heinekenontvoering en de herkomst van de Achterdam konden verklaren omdat hen dat verboden was door verdachte, die feitelijk eigenaar was van de gokhallen op de Wallen22 die ook met het losgeld waren aangeschaft, kan naar het oordeel van de rechtbank bevestiging worden gevonden in het onderzoek Vandros.

Uit meerdere, door [zus 1] opgenomen, gesprekken met verdachte blijkt immers dat verdachte de betreffende gokhallen zag als zijn eigendom en de inkomsten die daarmee werden gegenereerd als hem toebehorend.23 Uit de omstandigheid dat verdachte tot op heden heeft ontkend dat de gokhallen feitelijk van hem waren24, concludeert de rechtbank dat verdachte er blijkbaar veel aan gelegen is om dat verborgen te houden. De verklaring van verdachte dat hij betrokken is geweest bij het bedenken van de verantwoording in Goudsnip25 ondersteunt de verklaring van [zus 2] .

Anders dan verdachte meent, hebben [zus 2] en [zus 1] hun verklaringen over het Heinekenlosgeld en de belangen van verdachte bij de gokhallen afgelegd nog voordat de verklaringen van verdachte, waarin hij onder meer voor het eerst sinds 1983 heeft bekend dat hij over een deel van het Heinekenlosgeld heeft kunnen beschikken, op 11 mei 2017 aan het dossier werden toegevoegd. Zij waren dus ten tijde van het afleggen van hun verklaringen niet op de hoogte van de verklaringen van verdachte over het Heinekenlosgeld en de verdeling. Dat [zus 2] en [zus 1] hun verklaringen over het Heinekenlosgeld en de daarmee samenhangende onderwerpen naar aanleiding van de verklaringen van verdachte in Vandros26 hebben bijgesteld, mist dan ook feitelijke grondslag.

De rechtbank stelt vast dat ook de verklaringen van de getuigen [zus 2] en [zus 1] over de verhouding tussen [naam 18] en [slachtoffer 1] , en [naam 18] en verdachte, zien op het onderzoek Goudsnip, zodat een verband met de inhoud van de kluisverklaringen over verdachte niet aannemelijk is. Daarbij komt nog dat verdachte zelf heeft verklaard dat [naam 18] aanvankelijk niet mocht weten dat verdachte mede-investeerder was in de bedrijven van [naam 18] op de Wallen, omdat [naam 18] niets met verdachte te maken wilde hebben.27 Ook heeft verdachte verklaard dat [naam 18] van verdachte schrok, toen deze hem opzocht na de detentie in Kolbak.28 De rechtbank ziet hierin aanwijzingen dat de verhouding tussen verdachte en [naam 18] niet goed genoemd kon worden.

De rechtbank is van oordeel dat niet aannemelijk is geworden dat er een verband bestaat tussen de opstelling van [zus 2] en [zus 1] in het onderzoek Goudsnip en daarmee verband houdende onderwerpen enerzijds, en de kluisverklaringen van deze getuigen over wat zij hebben meegemaakt met verdachte, gerelateerd aan liquidaties, anderzijds.

II.2.3. Financiële motieven van [zus 1] bij verklaringen over verdachte

Standpunt verdediging

Verdachte heeft in zijn schriftelijke verklaring uit november 2015 verklaard dat [zus 1] zijn contante geld heeft ingepikt. Dat was ongeveer € 700.000,-, die hij bij haar had liggen. Een ander deel, € 850.000,-, heeft verdachte in 2013 ook bij haar ondergebracht. Toen hij in december 2014 werd gearresteerd, lag er bij [zus 1] nog 1,4 miljoen euro van verdachte. [zus 1] heeft verdachte verteld dat die € 700.000,- in de kluis bij een advocaat, genaamd ‘ [advocaat 3] ’, lag. Die € 850.000,- zou daar ook liggen.

Verdachte heeft op 26 november 2015 bij de rechter-commissaris naar voren gebracht dat [zus 1] de beschuldigingen aan zijn adres heeft opgezet vanwege het geld dat dat haar zou opleveren. Zij had immers aandelen in de Amerikaanse film over de [persoon 1] -ontvoering, waarvan in 2013 nog hoge financiële verwachtingen waren, en die tonnen aan euro’s liggen nog in een kluis waar alleen [zus 1] bij kan. Verder heeft [zus 1] bereikt dat niemand [zus 2] durft aan te spreken op de erfenis van [slachtoffer 1] , waaronder de Achterdam. Ter zitting heeft verdachte dit financiële motief van [zus 1] naar voren gebracht.29 Daaraan heeft verdachte nog toegevoegd dat het [zus 1] ook te doen is geweest om het geld dat zij heeft verdiend met haar boeken en de televisieserie ‘Judas’.30

Standpunt officieren van justitie

Dat [zus 1] dat waarin zij terecht is gekomen sinds zij is gaan getuigen over verdachte zou doen om daar financieel beter van te worden is een absurde gedachte. De stelling van verdachte dat [zus 1] hem uit de weg wil ruimen om het geld van de Achterdam en de film over de Heinekenontvoering in te pikken, snijdt geen hout omdat verdachte geen recht heeft op dat geld. Verder heeft [zus 1] ontkend contant geld voor verdachte te hebben bewaard en bevat het dossier geen aanknopingspunten dat dit anders zou zijn. Dat [zus 1] in 2013 al wist dat zij een boek zou gaan schrijven en dat dat een groot succes zou worden, is tot slot ongeloofwaardig.

Oordeel rechtbank

Zoals hiervoor al weergegeven, heeft [zus 1] verklaard dat zij bij justitie over verdachte verklaringen is gaan afleggen, omdat zij wilde voorkomen dat er nieuwe slachtoffers zouden vallen.
[zus 1] heeft verder verklaard dat zij tot 2013 een behoorlijk leuk leven had, ondanks wat zij met justitie en met verdachte te stellen had. Zij heeft gezegd dat zij geen enkel eigen belang heeft gehad om verdachte erin te luizen, omdat zij door te gaan verklaren alles heeft verloren; haar gezinsleven staat op een laag pitje en haar werk, inkomen en vrijheid is zij kwijt. Zij heeft daar nog aan toegevoegd dat zij in 2013 toch niet kon weten dat zij in 2017 succes zou hebben met de verkoop van een boek. Bovendien zegt zij niet eens de mogelijkheid te hebben geld uit te geven, omdat zij in een getuigenbeschermingsprogramma zit.31

Voor de stelling dat [zus 1] uit was op het geld dat verdiend zou kunnen gaan worden met de film over de [persoon 1] -ontvoering, heeft de rechtbank geen aanknopingspunten gevonden. [zus 1] heeft daarnaast ontkend dat er geld van verdachte in een kluis ligt en dat zij daarover nu zou kunnen beschikken. Op de zitting van

12 maart 2018 heeft zij verklaard dat dat geld bij [naam 25] (hierna: [naam 25] ) lag en dat zij dat uit respect voor [naam 25] niet eerder heeft gezegd. Zij heeft daaraan nog toegevoegd dat zij ook de CI(E) daarvan op de hoogte heeft gesteld.

Daar komt bij dat, blijkens het ‘proces-verbaal van Ontvangst e-mail [advocaat 3] ’, de advocaat [advocaat 3] op 13 maart 2018 aan de officier van justitie mr. Stempher32 een e-mailbericht heeft gestuurd met de mededeling dat hij niet in het bezit is van een kluis met geld van verdachte en dat hij dat ook nooit is geweest.

Uit de verklaring van [zus 1] ter terechtzitting van 28 juni 2018 in Vandros leidt de rechtbank af dat [zus 1] eerst haar kluisverklaringen heeft afgelegd en pas daarna het idee bij haar is opgekomen om haar boek ‘Judas’ te schrijven.

Nu voor de verklaring van verdachte, dat [zus 1] de beschikking heeft (gehad) over contant geld van verdachte, evenmin enige concrete aanwijzing, laat staan bevestiging, bestaat, komt de rechtbank tot het oordeel dat er geen reden is om aan te nemen dat [zus 1] in 2013 valse kluisverklaringen tegen verdachte is gaan afleggen om daar financieel beter van te worden.

II.2.4. De familieverhoudingen

Standpunt verdediging

Volgens de verdediging staat de lezing die [zus 2] en [zus 1] geven over de verhouding tussen verdachte en zijn familie recht tegenover de beleving daarvan van verdachte. [zus 2] en [zus 1] merken de familieverhoudingen aan als ‘100% slecht’ en zeggen met stelligheid dat verdachte nooit iets aardigs voor hen deed, nooit iets voor hen regelde, aan hen gaf of voor hen betaalde en dat het altijd alleen maar ellende was.

Daar waar verdachte door zijn zussen wordt afgeschilderd als een tiran en een psychopaat, die hen het leven onmogelijk heeft gemaakt, stelt verdachte dat zijn familie alles voor hem was en hij altijd voor hen heeft klaargestaan.
Voor de beoordeling van de verklaringen van de zussen acht de verdediging met name van belang dat zijn zussen stellen bang voor verdachte te zijn geweest en dwang van hem te hebben ervaren. Niet alleen noemen de zussen dit als een rechtvaardiging voor hun handelwijze in relatie tot de miljoenen van [slachtoffer 1] , maar bijvoorbeeld ook als verklaring, als hen gevraagd wordt naar het aardig doen tegen verdachte, zoals dat in de enorme hoeveelheid tapgesprekken naar voren komt. Uit de getapte gesprekken tussen verdachte en zijn familie blijkt dat [zus 2] en [zus 1] daarover liegen, aldus de verdediging. Dat het aardig doen gespeeld zou zijn geweest, acht zij ongeloofwaardig.

De angst waarover [zus 1] en [zus 2] verklaren, zal er voor een deel (inmiddels) ook best wel zijn. Echter, de schets die zij geven van hun relatie met verdachte vanaf de jaren ‘90 is onjuist. De verdediging stelt dat de herinneringen van [zus 2] en [zus 1] aan verdachte destijds, verstoord zijn geraakt.

Standpunt officieren van justitie

De officieren van justitie gaan uit van de juistheid van de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] over de familieverhoudingen en zien daarvoor steun in verklaringen van andere getuigen. Zo heeft hun broer [broer] uit angst voor verdachte niet durven verklaren, maar wel gezegd dat ze eigenlijk hadden gehoopt dat iemand verdachte zou doodschieten omdat ze dan als familie meer vrij en zonder angst konden gaan leven. De voormalige partners van [zus 1] hebben onder meer verklaard dat [zus 1] naar beneden vloog als verdachte zich meldde, dat het constant intimideren was en dat [zus 1] bang was voor verdachte, maar zei dat ze wel moest. Verdachte, aldus voormalig partner van [zus 1] [voormalig partner] (hierna: [voormalig partner] ), dirigeerde alles; hij dirigeerde zijn moeder en zijn zussen en zei precies wat hij van zijn zussen verwachtte dat zij voor hem deden.

Oordeel rechtbank

Voorop kan worden gesteld dat de stelling van verdachte dat zijn familie alles voor hem was en hij altijd voor hen heeft klaargestaan, niet uitsluit dat zijn zussen [zus 2] en [zus 1] evengoed bang voor hem waren en dwang van hem ervoeren. Verder overweegt de rechtbank over de door verdachte en de getuigen beschreven familieverhoudingen als volgt.

De familieverhoudingen, zoals die door verdachte en zijn zussen is geschetst, beslaan een periode van bijna 50 jaar. In die lange periode hebben verdachte en zijn zussen een ontwikkeling doorgemaakt die ook zijn invloed op de familieverhoudingen heeft gehad.

Zowel verdachte als [zus 2] en [zus 1] hebben verklaard dat zij van kinds af aan met elkaar en hun beide broers een bijzonder hechte familieband hadden, die was gegroeid door de moeilijke omstandigheden thuis. Die band bestond nog steeds in de tijd dat verdachte samen met [slachtoffer 1] , partner van [zus 2] en de vader van haar kinderen, betrokken was bij ernstige gewelddadige strafbare feiten, zoals overvallen en de ontvoering van [persoon 1] (hierna: [persoon 1] ) en [persoon 2] (hierna: [persoon 2] ). [zus 1] heeft verklaard dat, nadat bekend was geworden dat verdachte een van de ontvoerders was, zij en [zus 2] , vanwege dezelfde bijzondere achternaam en hun familierelatie tot verdachte, telkens en overal in negatieve zin geassocieerd werden met hun broer als ontvoerder, wat hen ongewild tekende en waardoor hun sociale vrijheid beperkter, en de familierelaties, ook die met verdachte, hechter en belangrijker werden33.

Verdachte en [slachtoffer 1] verkeerden beiden in het milieu van de zware criminaliteit en bijna al hun contacten, die door [zus 2] en [zus 1] werden gekend, eveneens.

Toen bij de eerste aanslag op [slachtoffer 1] in 1996, [zus 2] en hun zoontje ook slachtoffer waren geworden, was de familieband volgens [zus 2] ook nog hecht en belangrijk.34 Verdachte trok echter na die aanslag intensief op met [slachtoffer 4] en [slachtoffer 9] , een berucht en, ook volgens verdachte, erg gevaarlijk crimineel duo. Daardoor raakte [slachtoffer 1] met verdachte gebrouilleerd. Verder was verdachte, na de eerste aanslag op [slachtoffer 1] , naar zijn zeggen ook bang voor zijn eigen leven en is hij zichzelf vanaf dat moment gaan beveiligen.35

a. Verklaring [zus 2]

heeft verklaard dat het contact tussen haar en verdachte, in de eerste jaren na de vrijlating van verdachte in 1992, goed was. [slachtoffer 1] en verdachte gingen ook goed met elkaar om. [zus 2] heeft over deze periode wel opgemerkt dat verdachte erg agressief was; hij sloeg zijn vriendinnen in elkaar. Hij was ook jaloers en sloeg ook de mannen die naar zijn vriendin keken in elkaar. Als zij met elkaar uit gingen, gebeurde er altijd wel wat. Tegen [zus 2] ging verdachte verbaal tekeer als zij hem op zijn gedrag aansprak. Dan begon verdachte tegen haar te schreeuwen dat zij zich nergens mee mocht bemoeien. Zij was dan bang voor hem en zei maar niets meer. Het maakte haar ook verdrietig. [zus 2] typeert verdachte als een man waarmee niet valt te praten, die dreigend overkomt en bepaalt wat er gebeurt. Verdachte kwam in die periode veel bij haar thuis; in de periode voor de aanslag op [slachtoffer 1] in 1996 was het contact van [zus 2] met verdachte nog redelijk goed.
Dat contact veranderde na die aanslag op [slachtoffer 1] , omdat verdachte toen optrok met [slachtoffer 4] en [slachtoffer 9] . [zus 2] wist dat dat gevaarlijke mensen waren. Het contact met verdachte was voor haar onaangenaam geworden. Zij kon niet tegen hem ingaan of iets tegen hem zeggen; het contact ging ook altijd van hem uit.

Nadat [slachtoffer 1] in 1999 uit detentie was vrijgekomen, werd het contact met verdachte intimiderend en drukkend voor [zus 2] . Verdachte kwam vaak bij [zus 2] om te douchen of naar de wc te gaan en dan wilde hij weten waar [slachtoffer 1] was. [zus 2] was bang voor verdachte, omdat hij wat van haar verwachtte, en als zij niet deed wat hij wilde, werd hij hels; hij ging dan schelden en dreigen. [zus 2] werd betrokken bij de vijandschap tussen [slachtoffer 1] en verdachte, die beiden via [zus 2] van elkaars plannen en positie op de hoogte wilden blijven. Verdachte zocht [zus 2] op, of zij moest van verdachte ergens heen om hem te ontmoeten en dan moest zij rondjes met hem lopen. Verdachte heeft gedreigd de zoon van [zus 2] iets aan te doen als [zus 2] niet deed wat verdachte wilde. De angst van [zus 2] werd steeds groter, temeer daar verdachte dreigde een raket bij haar naar binnen te schieten als zij hem niet vertelde waar [slachtoffer 1] zich bevond. Via [zus 1] kreeg zij van verdachte de instructie dat zij de luxaflex op een bepaalde stand moest zetten als [slachtoffer 1] bij haar was. Omdat zij altijd heeft geweigerd dat te doen, was verdachte woedend op haar. Ook had zij verdachte met opzet een verkeerd verblijfadres van [slachtoffer 1] doorgegeven, wat verdachte net zo woedend had gemaakt. Er was voortdurend dreiging; het contact met verdachte was nooit gezellig. Toen [slachtoffer 1] op 22 december 2000 voor zijn huis werd beschoten, had die meteen tegen [zus 2] gezegd dat verdachte daar mee te maken had.36

[zus 2] heeft verder verklaard dat verdachte haar na de dood van [slachtoffer 1] in zijn greep had. [zus 2] wist dat verdachte achter de moord op [slachtoffer 1] zat en verdachte dreigde haar te vermoorden als zij met de politie zou spreken. Verdachte had ook over [slachtoffer 3] en [slachtoffer 6] tegen [zus 2] gezegd dat die met de politie spraken en [zus 2] heeft gezien hoe het met hen is afgelopen.37 Daarnaast wilde verdachte geld van de erfenis van [slachtoffer 1] hebben.

[zus 2] heeft verder verteld dat zij van verdachte alles dat over hem ging, moest verzwijgen; hij dreigde zelfs dat hij haar zou laten vermoorden als zij zich daar niet aan zou houden. [zus 2] had een manier van omgang met verdachte gevonden waarin zij deed alsof alles goed tussen hen was.38

b. Verklaring [zus 1]

heeft verklaard dat zij als kind, toen verdachte nog thuis woonde, veel agressie bij verdachte heeft gezien; hij sloeg gaten in de muren en mishandelde zijn vriendinnen. Zij was toen niet bang voor hem omdat zij en verdachte ieder hun eigen leven hadden. Nadat verdachte in 1992 was vrijgekomen had zij, ondanks de verbondenheid die zij met hem voelde, weinig direct contact met verdachte. Dat veranderde toen zij in 1995 advocaat was geworden, omdat zij toen meer van waarde voor hem was. Die contacten waren desalniettemin gebaseerd op dreiging en intimidatie door verdachte. Verdachte zocht [zus 1] op nadat verdachte en [slachtoffer 1] in 1996 uit elkaar waren gegaan. Verdachte wist dat [zus 1] vaak bij [zus 2] kwam en nadat [slachtoffer 1] in 1999 weer was vrijgekomen, wilde verdachte telkens van haar weten waar [slachtoffer 1] zich bevond. [zus 1] had ervaren dat verdachte verbaal agressief werd als zij niet deed wat hij wilde. Hij bespuugde haar ook als het hem niet zinde. Ze heeft meegemaakt hoe hij zijn vriendinnen mishandelde, dus zij deed er alles aan om te voorkomen dat verdachte boos kon worden. [zus 1] heeft tot tweemaal toe meegemaakt dat verdachte de zoon van [zus 2] dreigde iets aan te doen als [zus 1] hem niet vertelde waar [slachtoffer 1] was. Daarnaast moest [zus 1] van verdachte tegen [zus 2] zeggen dat zij de lamellen van haar huis in een bepaalde stand moest zetten als [slachtoffer 1] bij [zus 2] was. Zij hoorde van verdachte dat [slachtoffer 1] ‘eraan’ zou gaan. Verdachte kwam bij [zus 1] aan de deur, ook ’s nachts als verdachte vond dat het dringend was, en dan moest [zus 1] mee wandelen en praten over wat verdachte bezighield. Zij heeft altijd gedaan wat hij wilde omdat zij bang was voor zijn reactie als zij zou weigeren. Verdachte kent geen persoonlijke grenzen bij anderen, zodat [zus 1] altijd heeft gedaan wat hij wilde om escalaties te voorkomen. Ze heeft zich aangepast en ging naar verdachte toe als hij haar wilde spreken, om te voorkomen dat hij bij haar op kantoor kwam.

Omdat zij vanwege de dreiging die er van verdachte uitging, wilde weten wat er in hem omging, heeft zij het contact met hem nooit verbroken. Naar de politie gaan was evenmin een optie, omdat verdachte zei dat hij daar platte contacten had.

[zus 1] is door verdachte jarenlang getraind om ervoor te zorgen dat hun gesprekken niet konden worden afgeluisterd. Ook heeft verdachte haar en [zus 2] geleerd te zwijgen over wat zij met verdachte meemaakten. Het nooit iets mogen vertellen is begonnen bij de Heinekenontvoering en het Heinekenlosgeld en is de norm geworden binnen het gezin.39 Over de relatie van [zus 2] met verdachte heeft [zus 1] gezegd dat [zus 2] altijd voor verdachte heeft “lopen rennen”. Álles deed [zus 2] voor verdachte; omdat zij bang voor hem was.

c. Verklaring [broer]

heeft verklaard dat verdachte een gevaarlijke man is. [broer] heeft al zijn hele leven angst dat op hem of op zijn familie wraak genomen wordt voor datgene wat verdachte allemaal heeft gedaan. [broer] is ook ontvoerd geweest vanwege de criminele activiteiten van verdachte. Over de relatie van zijn zussen met verdachte zegt [broer] dat [zus 2] het altijd het zwaarst te verduren heeft gehad, verdachte heeft haar altijd gekleineerd.40

d. Verklaring [voormalig partner]

heeft van 1997 tot in 2003 een vaste relatie gehad met [zus 1] . Hij woonde met haar in de [adres] . [voormalig partner] heeft verklaard dat het in die tijd voorkwam dat verdachte om 3 uur ’s nachts voor de deur stond. Dan belde hij hen uit bed en stond hij op straat te schreeuwen dat [zus 1] naar beneden moest komen. Van [zus 1] hoorde [voormalig partner] daarna dat verdachte wilde praten tijdens het lopen van een blokje om. [zus 1] ging volgens [voormalig partner] altijd naar beneden als verdachte voor de deur stond te schreeuwen. Ze had hem gezegd dat ze bang was voor verdachte, maar dat ze wel moest. [zus 1] had [voormalig partner] verteld dat verdachte ook wel eens naar haar advocatenkantoor kwam. Volgens [voormalig partner] was het in de [familie 1] zo dat verdachte bepaalde wat er gebeurde. Verdachte dirigeerde zijn zussen en zijn moeder. Van de toon waarop verdachte tegen hen sprak, ging een bepaalde dreiging uit. Van [zus 1] had hij gehoord dat verdachte ook tegen [broer] tekeer ging. [voormalig partner] had ervaren dat de familie erg gesloten was, dat hij daar niet tussen kon komen. [voormalig partner] herinnert zich ook nog dat [zus 1] na de aanslag op [slachtoffer 1] op 20 december 2000, het vermoeden had dat verdachte daar achter zat, maar dat zij die gedachte ook weer had laten varen.41

e. Verklaring [naam 26]

(hierna: [naam 26] ) heeft verdachte in 1999 leren kennen. Zij heeft met verdachte een relatie gehad, en zo ook [zus 2] en [zus 1] en de moeder van verdachte leren kennen. Zij heeft verklaard dat [zus 1] haar had gewaarschuwd geen zaken met verdachte te doen. Verdachte kon tegen haar tekeer gaan tijdens ruzies, maar zij is nooit bang voor hem geweest. Verder weet [naam 26] van verdachte dat zijn familie heilig voor hem was. De band tussen verdachte en [zus 2] noemt zij ‘bijna incestueus’. Alles werd eerst in de familie besproken voordat verdachte het met [naam 26] besprak. Er werd in de familie heel veel gedaan om verdachte te vriend te houden. Verdachte regelde alles voor iedereen. [naam 26] denkt dat de familie van verdachte haar wel aardig vond, maar ook al hadden ze haar niet aardig gevonden, dan hadden zij voor verdachte wel moeten doen alsof. Verder herinnert zij zich dat, toen verdachte met hartproblemen in het penitentiair ziekenhuis lag, de moeder van verdachte huilde om verdachte en tegen [naam 26] zei dat [naam 26] de enige was die om verdachte gaf. [naam 26] hoorde altijd van de dochter van [zus 2] dat verdachte haar lieve oom was. Kort voordat verdachte vrij kwam uit Kolbak, heeft de dochter van [zus 2] tegen [naam 26] gezegd dat verdachte haar vader had laten vermoorden.

Conclusie

Naar het oordeel van de rechtbank laten de hiervoor weergegeven omstandigheden en verklaringen zien dat [zus 2] en [zus 1] , verbonden aan zowel verdachte als aan [slachtoffer 1] , gedurende een lange periode in angst leefden, ook voor verdachte. Daarnaast blijkt daaruit van de hechte band met verdachte, die door [zus 2] en [zus 1] als knellend werd ervaren, omdat verdachte hen een bepaalde levensstijl opdrong, die in het teken van zijn eigen criminele leven stond. De familieband was zo hecht dat de partner van [zus 1] en de vriendin van verdachte niet in de familie werden opgenomen; wel konden zij vanaf de zijlijn zien dat verdachte nagenoeg alles in de familie bepaalde.

Niet alleen uit de verklaringen van [zus 2] , maar ook op andere wijze blijkt uit het onderzoek Vandros dat [zus 2] vaak klaar stond voor verdachte als verdachte dat nodig vond. Verder heeft verdachte zelf ook verklaard dat [zus 2] heel veel voor hem heeft gedaan.
Van de dwang waarin zijn bemoeienis met haar kon uitmonden, heeft verdachte bovendien zelf een beeldend voorbeeld gegeven: hij heeft [zus 2] een keer ongevraagd letterlijk opgepakt en haar in zijn open auto gezet om het goed te gaan maken met [slachtoffer 1] nadat zij die tijdelijk de deur had gewezen.42

Dat uit de door de verdediging naar voren gebrachte telefoongesprekken blijkt dat verdachte door de jaren heen ook gewone contacten had met zijn zussen en andere familieleden, toont niet aan dat van angst of dwang bij hen op die en op andere momenten geen sprake was. Bij de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] past het beeld van een gesloten familie, waarvan een broer betrokken is bij zeer ernstige gewelddadige strafbare feiten en die zich bevindt in een zwaar crimineel milieu, waarin door de familieleden ‘gewoon’ werd gedaan, om angst voor en dwang van verdachte in het dagelijks leven zo veel mogelijk hanteerbeer te maken; een gang van zaken die waarschijnlijk met de loop van de tijd makkelijk af gaat of vanzelfsprekender wordt.

Bij een blik op de recentere familieverhoudingen komt nog het beeld op basis van de geluidsopnames die [zus 1] heeft overgelegd, waarop is te horen hoe verdachte tekeer gaat als zijn zus [zus 2] niet doet wat hij wil. Dat beeld past bij de ervaringen van [zus 1] en [zus 2] met verdachte vanaf 1996, waarover zij hebben verklaard.
Wat die opnames ook laten zien, is hoe goed [zus 2] en [zus 1] in staat waren om ‘gewoon’ te doen. Meermalen is te horen dat zij verdachte hartelijk begroeten en dat zij zeggen het samenzijn gezellig te vinden, terwijl alleen al uit het feit dat [zus 1] op datzelfde moment het gesprek opneemt, blijkt dat wordt ‘gedaan alsof’.43

Uit de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] dat zij, ondanks alles wat zij met verdachte hebben meegemaakt, altijd hoop hebben gehouden dat hij afstand zou doen van zijn criminele levensstijl en dat zij, omdat hij hun broer is, hem tijdens zijn detentie in Kolbak ook de kans hebben gegeven zijn leven te beteren44, blijkt dat de familieverhoudingen complexer zijn dan verdachte wenst en de verdediging doet geloven.

Met wat de verdediging heeft aangevoerd, is niet aannemelijk geworden dat de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] , over de aard van de relatie met verdachte en hoe die vanaf 1996 werd beheerst door angst voor en dwang door verdachte, gelogen zijn.

II.2.5. Vervormde herinneringen en dossierkennis

Standpunt verdediging

De verdediging heeft haar conclusie dat de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] alleen met terughoudendheid mogen worden gebruikt nog verder onderbouwd als volgt.

Onder de titel ‘A perfect Storm’ heeft de verdediging bij pleidooi gewezen op de ideeën die [zus 1] , volgens de verdediging op grond van de aantekeningen van [journalist 4] (hierna: [journalist 4] ) en de achterbankgesprekken van [slachtoffer 3] , heeft ontwikkeld over de rol van verdachte bij de mislukte aanslagen en de daadwerkelijke moord op [slachtoffer 1] . Ook heeft de verdediging gewezen op de invloed die [zus 1] op [zus 2] had en op de dreiging voor het sociale en financiële bestaan, die volgens de verdediging voor [zus 1] als advocate zou ontstaan, als het onderzoek Goudsnip en haar omgang met [naam 27] (hierna: [naam 27] ) zouden uitkomen. Dan zou blijken dat, anders dan waar zij zich op voorstond, zij geen afstand van het criminele milieu had weten te houden en zich niet in de bovenwereld bevond.

Verder heeft de verdediging gewezen op de angst van [zus 2] en [zus 1] voor de dreiging die uitging van criminele relaties van verdachte, zoals [naam 3] en de [familie 2] , en op de angst voor de woede van verdachte zelf vanwege de Amerikaanse film over de Heinekenontvoering en de schikking die [zus 2] met justitie had getroffen.

Voor al deze problematische omstandigheden heeft [zus 1] een uitweg willen vinden door over verdachte te gaan verklaren.

Gecombineerd met de mogelijke psychische problemen (ernstige en chronische Post Traumatische Stress Stoornis (hierna: PTSS)) die [zus 1] heeft gekregen door het geweld in haar jeugd en de spanningen rondom de aanslagen op [slachtoffer 1] , kan dit hebben gemaakt dat [zus 1] een verstoorde visie op gebeurtenissen in het verleden heeft, en zelfs ten onrechte zichzelf of anderen de schuld geeft: een specifiek benoemd symptoom van PTSS. Die aldus vervormde herinneringen heeft zij vervolgens op dwingende wijze [zus 2] aangepraat.

De verdediging heeft in dit kader nog aangevoerd dat de inhoud van haar boeken ‘Judas’ en ’Dagboek van een getuige’ en het verloop van de verhoren van [zus 1] bij de rechter-commissaris en ter terechtzitting, een aaneenschakeling van DSM-5 criteria laten zien die tot de diagnose PTSS kunnen leiden. Voorts heeft de verdediging een aantal voorbeelden gegeven waaruit zou blijken dat de belevingswereld van [zus 1] gedomineerd wordt door achterdocht, wantrouwen, angst en complotdenken.

Volgens de verdediging heeft [zus 1] tenslotte de hiaten in de door haarzelf geconstrueerde beschuldigingen opgevuld met haar kennis van de dossiers Kolbak en Passage. Met haar overtuigingskracht heeft [zus 1] ook [journalist 2] en later [ex-partner] mee kunnen nemen in haar verhaal.

Standpunt officieren van justitie

De diagnose PTSS kan alleen na een onderzoek en door een gedragsdeskundige worden vastgesteld. Er is in het geheel geen onderzoek gedaan. Dat de verdediging vanuit de DSM-5 criteria redenerend concludeert dat bij [zus 1] sprake zou kunnen zijn van een aangetast beoordelingsvermogen als gevolg van PTSS, mist onderbouwing. Voor het geval er wel aanwijzingen zouden zijn voor een PTSS, is de reikwijdte van het bedoelde DSM-5 criterium ‘persisterende vertekende cognities’ beperkt en strekt dat niet zover dat over alles een vertekend beeld ontstaat.

Ook voor de overige omstandigheden die de verdediging heeft gepresenteerd, als basis voor de stelling dat [zus 1] vervormde herinneringen heeft, bestaan geen aanwijzingen.

Oordeel rechtbank

Aan de conclusie van de verdediging, dat vanwege de door haar hiervoor geschetste omstandigheden alleen terughoudend gebruik kan worden gemaakt van de verklaringen van [zus 1] en [zus 2] , ligt een redenering ten grondslag die bij elkaar gehouden wordt door veronderstellingen, suggesties en speculaties. Naar het oordeel van de rechtbank ontbreekt een onderbouwing die op het onderzoek Vandros en het onderzoek ter terechtzitting is gebaseerd.

Voor de stelling dat [zus 1] pas na kennisneming van de aantekeningen van [journalist 4] en de gepubliceerde achterbankgesprekken van [slachtoffer 3] , is gaan denken dat verdachte betrokken was bij de aanslagen en de moord op [slachtoffer 1] , heeft de rechtbank geen concreet aanknopingspunt gevonden. Dit geldt ook voor de suggestie dat [zus 2] pas na de detentie van verdachte in Kolbak zulke ideeën over verdachte is gaan koesteren.

[zus 1] en [zus 2] hebben immers verklaard dat zij van bedoelde betrokkenheid van verdachte op de hoogte waren door wat verdachte tegen hen had gezegd, al voordat hij in Kolbak was aangehouden. Daar komt nog bij dat uit de verklaring van [zus 1] blijkt dat zij al vóór de dood van [slachtoffer 5] heeft overwogen om bij justitie over verdachte te gaan verklaren.

Dat de angst van [zus 1] en [zus 2] voor bedreigingen door verdachte, en voor criminele contacten van hem, hen heeft aangezet tot het afleggen van valse verklaringen over verdachte, is ook niet meer dan een veronderstelling, die bovendien miskent dat [zus 2] en [zus 1] over verdachte zijn gaan verklaren omdat zij, na zijn vrijlating uit detentie voor Kolbak, gedrag en uitlatingen van verdachte meemaakten die zij herkenden van de periode voorafgaand aan de moord op [slachtoffer 3] en [slachtoffer 6] . Verdachte had zich aangesloten bij ‘No Surrender’, wilde geld verdienen om op zijn oude machtsniveau terug te komen en dreigde ook anderen dan [zus 2] en haar kinderen te vermoorden.

Zoals hiervoor al is geoordeeld, kan een verband tussen de vervolging in Goudsnip en de belastende verklaringen over verdachte niet worden vastgesteld, en is de stelling dat die er wel is speculatief.

Dat geldt ook voor de aard van de omgang die [zus 1] gehad zou hebben met [naam 27] . De aard van die relatie en de gevolgen daarvan voor [zus 1] , zoals door de verdediging met stelligheid beschreven, is suggestief, want niet onderbouwd.

De eerst bij pleidooi opgeworpen stelling dat [zus 1] aan ernstige en chronische PTSS kan lijden en dat dat weer tot gevolg kan hebben gehad dat haar beoordelingsvermogen is aangetast, is evenzeer speculatief. Concrete aanknopingspunten in die richting ontbreken. Ook uit de door de verdediging genoemde voorbeelden kan dat niet blijken.

Voor zover uit de door de verdediging genoemde voorbeelden blijkt dat [zus 1] bang of boos was, heeft zij daarvoor gebeurtenissen aangedragen waarvan niet is gebleken dat die onwaar of onmogelijk zijn. Dat geldt voor de boosheid over het gegeven dat een persoon tijdens het proces Vandros foto’s van haar kleinkinderen aan haar heeft gestuurd. Dat geldt ook voor de angst die bij haar was ontstaan nadat verdachte haar had verteld dat hij contacten bij justitie had; nadat verdachte aan haar om een officier van justitie had gevraagd toen hij ernstig ziek was en nadat verdachte haar had aangewezen waar die officier van justitie woonde.

Evenmin is onwaar of onmogelijk gebleken dat de advocaat van [naam 5] op enig moment in 2014 tegen de toenmalige advocaat van verdachte heeft gezegd dat ‘het zo toch goed was’, doelend op de inhoud van de verklaringen van [naam 5] over verdachte; of dat verdachte vanuit de EBI contact met zijn tandarts wilde. Dat geldt ook voor de verklaring van [zus 1] dat verdachte tijdens het lezen in het boek ‘ [slachtoffer 1] ’ over [naam 28] (hierna: [naam 28] ) heeft gezegd: “Hij heeft het zelf gedaan”, toen hij las wat [naam 28] had gezegd over de moord op [slachtoffer 1] .

Zo beschouwd mist ook de stelling dat [zus 1] de hiaten in de door haarzelf geconstrueerde beschuldiging heeft aangevuld met haar kennis van Kolbak en Passage iedere grond.

II.2.6. Geluidsopnames die door de getuige [zus 1] zijn overgelegd

Verzoek van de verdediging

De verdediging heeft verzocht de geluidsopnames niet voor het bewijs te gebruiken.
De rechtbank begrijpt uit het verzoek dat er volgens de verdediging aan de duiding van de geluidsopnames, met name beschouwd in het licht van de verklaringen van [zus 1] daarover, zoveel haken en ogen zitten dat de inhoud niet als bewijs kan dienen voor de strafbare feiten die aan verdachte ten laste zijn gelegd. Wat die haken en ogen zijn, heeft de verdediging aan de hand van door haar gekozen voorbeelden -kort gezegd- als volgt uitgelegd.

Er is in de opnames niets te horen van de enorme angst die [zus 1] beweert voor verdachte te hebben. En als verdachte ruzie heeft met [zus 2] wordt die weer bijgelegd. Evenmin blijkt dat er, zoals [zus 1] stelt, altijd een verband is tussen fluisteren en zaken die niemand zou mogen horen of dat er altijd wordt gelopen als [zus 1] en verdachte praten. [zus 1] heeft eerst de opnames gemaakt en er daarna over verklaard, waarbij het moet lijken alsof die opnames verankering bieden aan haar verklaringen. [zus 1] stuurt de gesprekken op inhoud. Daar waar niet is te horen wat er is gezegd, vult [zus 1] de gesprekken en de context naar eigen believen in. Ook manipuleert [zus 1] het beeld van verdachte door (delen van) gesprekken weg te laten. Verder haalt [zus 1] onderdelen uit de gesprekken uit hun context. [zus 1] heeft ook strategisch bepaald wanneer de gesprekken (gefragmenteerd) werden overgelegd en heeft zo de betekenis bepaald in verband met haar verklaringen, waarbij ze verdachte heeft geprobeerd te framen. De verklaring van [zus 1] over de manier waarop zij de gesprekken heeft opgenomen, met meerdere apparaten tegelijk, is niet geloofwaardig; zij heeft bewust delen van gesprekken achtergehouden. De opnames betreffen gesprekken die gevoerd zijn op slechts enkele dagen in een langere periode en geven dus een zeer beperkt beeld van het leven van verdachte.

Tot slot is nog gesteld dat de gesprekken niet over het tenlastegelegde gaan.

Oordeel van de rechtbank

Niet alleen het gegeven dat verdachte wordt beschuldigd door zijn eigen zussen heeft aan het onderzoek Vandros een bijzondere dynamiek gegeven, ook de door [zus 1] overgelegde geluidsopnames hebben daaraan bijgedragen.

De opnames die zij heeft overgelegd betreffen in de meeste gevallen gesprekken tussen haarzelf en verdachte. Het betreffen gesprekken gevoerd en opgenomen vanaf 5 maart 2013 tot en met een gesprek dat is opgenomen in 2015 tijdens de detentie van verdachte. Soms nemen anderen, zoals [zus 2] , [ex-partner] of [naam 25] , deel aan het gesprek. Ook zijn er opnames van gesprekken tussen [zus 2] en verdachte. [zus 1] heeft één opname overgelegd van een gesprek uit 2011 tussen [zus 2] en [naam 29] (hierna: [naam 29] ).

Naar eigen zeggen heeft [zus 1] besloten om gesprekken met haar broer te gaan opnemen toen zij had besloten om contact te leggen met justitie om verklaringen tegen verdachte te gaan afleggen. Het was anders zijn woord tegen haar woord en zij was bang niet geloofd te worden.45 [journalist 2] heeft ter terechtzitting bevestigd dat hij ervan op de hoogte was dat [zus 1] opnames maakte van gesprekken met verdachte.46

a. Geluidsopnames niet allemaal gelijktijdig overgelegd

Opvallend is dat [zus 1] de geluidsopnames niet allemaal op hetzelfde moment heeft overgelegd. Dat [zus 1] ook tijdens het onderzoek ter terechtzitting meermalen nieuwe geluidsopnames heeft overgelegd, heeft de loop van het onderzoek ter terechtzitting beïnvloed, maar niet in de weg gezeten. Daar waar nodig, is voor alle procesdeelnemers telkens voldoende tijd en gelegenheid gevonden om de betreffende geluidsopname te beluisteren, het proces-verbaal van de uitwerking door de politie van commentaar te voorzien en [zus 1] nogmaals ter terechtzitting te horen. Ook heeft verdachte telkens kunnen reageren op nieuw overgelegde geluidsopnames.

[zus 1] heeft verschillende aannemelijke verklaringen gegeven voor haar handelwijze bij het opnemen en overleggen van gesprekken. Zij werkte met kleine opnameapparaatjes waarin kleine diskjes zaten. Zij zette de opnames (ook) over op usb-sticks. Zij heeft verteld dat zij vanwege het gevaar dat ontdekking van de opnames vormden, de bestanddragers zó goed en op verschillende plaatsen had verstopt, dat het haar moeite heeft gekost om ze weer terug te vinden. Daarbij speelde volgens haar ook een rol dat het opnemen haar zoveel stress opleverde, dat zij daardoor sommige opnames op plekken heeft verstopt die zij zich naderhand niet meer kon herinneren. Het is ook voorgekomen dat een opname min of meer per toeval weer opdook.47 Verder heeft zij verklaard dat zij bepaalde opnames aanvankelijk niet heeft verstrekt omdat daarop namen worden genoemd van personen die zij voor haar eigen veiligheid gevaarlijk vindt. Een reden om zo’n opname alsnog te verstrekken, was voor haar het gegeven dat verdachte volgens haar in de rechtbank “weer vreselijk ging zitten liegen”.48

Naar het oordeel van de rechtbank is deze uitleg van [zus 1] geen reden om de opnames niet voor het bewijs te gebruiken. Of en hoe deze handelwijze van invloed is op de betrouwbaarheid van de verklaringen van de getuige [zus 1] zal, daar waar nodig, op een andere plaats in dit vonnis worden besproken.

b. Meerdere geluidsopnames van hetzelfde gesprek

Wat verder is opgevallen, is dat [zus 1] van sommige opnames meer dan één versie heeft overgelegd, in die zin dat van hetzelfde gesprek een langere en kortere opname bleken te bestaan, waarbij de kortere opname overeenkwam met een deel van de langere opname. [zus 1] heeft daarvoor als aannemelijke verklaring gegeven dat zij, nadat een aantal opnames was mislukt, meerdere opnameapparaten bij zich droeg als zij een gesprek met verdachte wilde vastleggen. De microfoons verborg zij in de kraag van haar kleding. Dat de ene opname van hetzelfde gesprek korter of langer is dan het andere, wijt zij aan het niet altijd goed functioneren van de voice-sturing van het apparaat, of aan het feit dat zij niet altijd in de gelegenheid was om elk apparaat (gelijktijdig) in werking te zetten. Het kwam ook voor dat een apparaat niet goed had gewerkt zonder een voor haar aanwijsbare oorzaak.49

De rechtbank kan zich toch niet onttrekken aan de indruk dat [zus 1] in één geval weloverwogen sommige delen van een gesprek eerst heeft weggelaten, en later alsnog de hele opname heeft toegevoegd.
[zus 1] heeft op 19 mei 2015 drie geluidsopnames overgelegd aan de officier van justitie mr. Tammes, genaamd: ‘8 november 2013 deal met justitie’50, ‘Als ze praat over [slachtoffer 1] heb ze een probleem’51 en ‘Mensen die zo doen praten met de politie.wav’52.

Op 16 mei 2018 heeft zij overgelegd de geluidsopname ‘01.38 opdracht geven praten met de politie 24.57 over [slachtoffer 1] ’53, waaruit is gebleken dat de drie genoemde eerder overgelegde geluidsfragmenten deel uitmaakten van dit ene gesprek tussen verdachte en [zus 1] . Het valt op dat de gedeelten van het gesprek die op de eerder verstrekte fragmenten niet en op de later verstrekte opname van het langere geprek wel te horen zijn, ( onder meer) gaan over wat [zus 2] met de ‘hoerenkast’ gedaan zou hebben.
Weliswaar heeft [zus 1] ontkend dat zij met opzet bepaalde gedeelten van het gesprek heeft achtergehouden, toch lijkt het er op dat zij heeft willen voorkomen dat deze delen van het gesprek eerder bekend werden.54 Op het moment dat de drie fragmenten door [zus 1] werden verstrekt, was nog niet bekend dat het losgeld van de ontvoering van [persoon 1] en [persoon 2] onder meer was geïnvesteerd in prostitutiepanden aan de Achterdam in Alkmaar, die in bezit waren van [slachtoffer 1] toen hij stierf. Het afgesloten strafrechtelijke onderzoek tegen [zus 2] naar de erfenis van [slachtoffer 1] zou bij nieuwe informatie heropend kunnen worden. Dat de opname van het gehele gesprek door [zus 1] is overgelegd nadat [zus 2] ook over de Achterdam, als onderdeel van de erfenis van [slachtoffer 1] , een verklaring had afgelegd, en zij in verband daarmee een strafbeschikking van het openbaar ministerie had aanvaard, lijkt te bevestigen dat [zus 1] in eerste instantie heeft willen voorkomen dat informatie over de Achterdam bekend zou worden.

De rechtbank ziet in de omstandigheid dat [zus 1] mogelijkerwijs deze belangen van [zus 2] heeft willen beschermen geen aanleiding voor het oordeel dat deze geluidsopnames onbruikbaar zijn voor het bewijs. Daarbij is van belang dat niet is gebleken dat op de opnames iets is te horen, dat in werkelijkheid niet is gezegd.

c. Overige op- en aanmerkingen van de verdediging

Voor alle andere opmerkingen die de verdediging over de geluidsopnames heeft gemaakt, geldt dat die zien op de inhoud van de gesprekken die op de geluidsopnames zijn te horen en de betrouwbaarheid van de verklaringen van [zus 1] in verband daarmee. Er is geen reden de opnames als zodanig niet voor het bewijs te gebruiken. De opmerkingen in verband met de betrouwbaarheid van de verklaringen van de getuige [zus 1] zullen, daar waar nodig, elders in dit vonnis worden besproken.

II.2.7. Verklaringen van [ex-partner]

Standpunt verdediging

De verdediging heeft aangevoerd dat de verklaringen van [ex-partner] slechts voor het bewijs kunnen worden gebruikt als daarvoor steun te vinden is in één of meer uit een andere bron afkomstige bewijsmiddelen, niet zijnde de verklaringen van [zus 1] en [zus 2] .

Daartoe is gesteld dat er aanwijzingen bestaan dat [ex-partner] eigen belangen heeft om valse verklaringen af te leggen waarmee zij verdachte belast. Blijkens het bijzonder omvangrijke strafrechtelijke onderzoek dat door de Fiscale Inlichtingen en OpsporingsDienst (hierna: FIOD) is ingesteld en in 2014 lijkt te zijn afgerond, hangt [ex-partner] strafrechtelijke vervolging boven het hoofd vanwege het door haar geërfde criminele vermogen van [slachtoffer 9] . Vervolging en veroordeling zou voor haar vergaande, ook financiële, consequenties hebben. Desgevraagd hebben de officieren van justitie in Vandros meegedeeld dat geen beslissing tot afdoening van deze strafzaak tegen [ex-partner] wordt verwacht voorafgaand aan het vonnis in Vandros tegen verdachte.

De verdediging acht het ongeloofwaardig dat er geen verband bestaat tussen het stilliggen van de strafzaak tegen [ex-partner] en haar rol als getuige in het onderzoek Vandros. Om te kunnen beoordelen hoe groot de belangen van [ex-partner] zijn en hoe betrouwbaar haar verklaringen, moet volgens de verdediging het onderzoek van de FIOD nader worden beschouwd.

Uit die nadere beschouwing blijkt dat [ex-partner] wordt verdacht van het niet opgeven van vermogen aan de Belastingdienst en witwassen van miljoenen euro’s. Daarnaast blijkt dat zij valselijk inkomsten uit arbeid bij de Belastingdienst heeft opgegeven en dat zij een schijnhuwelijk is aangegaan in 1996.

Wat de verdediging betreft, blijkt uit het onderzoek dat het belang van [ex-partner] om vervolging te voorkomen groot is, gezien de ernst van de onderzochte strafbare feiten. Daarnaast is [ex-partner] in staat gebleken om schijnconstructies op te zetten en glashard te liegen om strafrechtelijke en fiscale normen te overtreden teneinde haar financiële belangen veilig te stellen, wat een aanwijzing is dat zij als getuige ook zo handelt. Ook blijkt uit het onderzoek dat verdachte, anders dan [ex-partner] heeft verklaard, slechts ten dele betrokken is geweest bij haar criminele vermogen. Tot slot blijkt uit het gegeven dat er niet tot vervolging is overgegaan, terwijl daarvoor geen enkele belemmering bestaat, dat daarvan tot nu toe is afgezien omdat [ex-partner] belastende verklaringen over verdachte heeft afgelegd.

De verdediging sluit niet uit dat [ex-partner] door [zus 1] is overtuigd dat verdachte betrokkenheid bij de moord op [slachtoffer 9] heeft gehad. Tegenover de verklaring van [ex-partner] dat verdachte haar heeft gezegd dat hij [slachtoffer 9] heeft laten vermoorden, staan onderzoeksresultaten die er, volgens de verdediging, op wijzen dat de verklaring van [ex-partner] niet waar kan zijn. Het ogenschijnlijke gemak waarmee [ex-partner] na een gesprek met [zus 1] tot de conclusie is gekomen dat verdachte achter de moord op [slachtoffer 9] zit, is nogal onnavolgbaar.

Daarnaast moet de bereidheid van [ex-partner] om belastende verklaringen over verdachte af te leggen ook gezien worden in het licht van haar dan inmiddels verstoorde relatie met verdachte. [zus 1] had [ex-partner] er bovendien van op de hoogte gebracht dat verdachte een andere vriendin had.

Standpunt officieren van justitie

De officieren van justitie hebben nogmaals benadrukt dat het openbaar ministerie met [ex-partner] geen afspraken heeft gemaakt over (het afzien van) haar vervolging in ruil voor haar verklaringen over verdachte. Dat is ook te lezen in het proces-verbaal van 19 augustus 2015 van mr. Wind. Daar komt bij dat de strafzaak tegen [ex-partner] niet van de baan is en dat er op enig moment een vervolgingsbeslissing zal worden genomen. [ex-partner] is gaan verklaren zonder over de FIOD-zaak te spreken met mr. Wind en heeft door te gaan verklaren voordat er een vervolgingsbeslissing was genomen de mogelijke onderhandelingspositie die ze had, opgegeven.

De stelling dat niet is uit te sluiten dat [zus 1] [ex-partner] ervan heeft overtuigd dat verdachte achter de moord op [slachtoffer 9] zit, is een suggestie die geen grond vindt in het onderzoek Vandros. Evenmin is voor de suggestie, dat [ex-partner] valselijk belastend heeft verklaard over verdachte omdat zij van [zus 1] had gehoord dat verdachte er naast de relatie met [ex-partner] een vriendin op na hield, enige bevestiging te vinden. Integendeel, [ex-partner] heeft verklaard dat verdachte gedurende de relatie met haar tal van vriendinnen had, wat haar nooit heeft lijken te deren.

Oordeel rechtbank

a. Het FIOD-onderzoek

Op de vraag wat de reden is geweest om verklaringen af te leggen bij justitie over verdachte, heeft [ex-partner] op verschillende momenten een verklaring afgelegd. Die verklaring komt op het volgende neer.

[ex-partner] had vanaf het voorjaar of de zomer in 2001 tot in augustus 2014 een (liefdes)relatie met verdachte. Nadat verdachte in 2012 na zes jaar detentie vrij kwam, kreeg hij steeds meer moeite met de opgroeiende zonen van [ex-partner] , met name met de sterk op [slachtoffer 9] lijkende jongste zoon, en probeerde [ex-partner] verdachte bij haar zonen uit de buurt te houden. Het einde van de relatie was niet per sé wat haar heeft doen besluiten om te gaan verklaren, maar het heeft het wel mogelijk gemaakt. Ze wilde dat al eerder, door een heftige ruzie die in de zomer van 2013 had plaatsgevonden op de Maliebaan en waarbij een razende verdachte tegen haar had geschreeuwd over haar jongste zoon: “Hij moet niet denken dat ik bang ben voor hem of je andere zoon hoor. Hij moet niet denken dat hij net zo kan worden als zijn vader. Weet je wat het is, dan gaat hij liggen”. Daarbij had verdachte dat schietgebaar gemaakt. Verdachte zei: “Net als ik zijn vader heb laten liggen!”.

Dat was voor [ex-partner] een enorme emotionele klap geweest, omdat ze nooit had geweten dat verdachte [slachtoffer 9] had laten vermoorden en nu alles wat ze de jaren daarvoor had geloofd en gedacht, niet zo bleek te zijn. De relatie heeft hierna nog ongeveer driekwart jaar voortgeduurd, met in de laatste periodes vooral ruzies over haar jongste zoon. De bom was in augustus 2014 gebarsten, toen verdachte had ontdekt dat haar jongste zoon bij een aan de Hells Angels gelieerd café op de Wallen werkte en [ex-partner] weigerde om haar zoon, zoals verdachte wilde, het huis uit te zetten. Verdachte had toen voor de tweede keer gezegd dat hij haar zoon ‘zou laten liggen zoals hij [slachtoffer 9] had laten liggen’.

Verdachte had tegen haar bovendien in de laatste periode van de relatie ook verteld dat hij bepaalde personen, waaronder [zus 2] en [journalist 2] , zou laten vermoorden. Verdachte had ook tegen haar gezegd dat hij, zodra het kon, de zoon van [zus 2] zou laten vermoorden.

Zij herkende in het gedrag en de uitlatingen van verdachte een patroon dat zij bij verdachte had gezien in de periodes voor de moord op [slachtoffer 3] en [slachtoffer 6] . Voor [ex-partner] is het belangrijkste motief om over verdachte te gaan verklaren dat zij wil voorkomen dat er nieuwe slachtoffers vallen.55

Zij heeft daarnaast verklaard dat zij eind 2013, begin 2014 van [zus 2] en [zus 1] had gehoord dat zij verklaringen hadden afgelegd bij justitie over verdachte. [zus 2] en [zus 1] hebben haar bij die gelegenheid gevraagd of zij ook bereid was dat te doen. [ex-partner] wilde dat wel, maar durfde dat niet omdat zij voortdurend werd gecontroleerd door verdachte. Pas nadat haar relatie met verdachte echt voorbij was, in de zomer van 2014, bestond voor haar de mogelijkheid om contact te hebben met justitie.56

Uit meergenoemd proces-verbaal van CI(E)-officier van justitie mr. Wind blijkt dat [ex-partner] geen voorwaarden heeft verbonden aan het gebruik van haar verklaringen. Wel heeft mr. Wind haar toegezegd na te gaan of, en zo ja hoe, zij kan worden gecompenseerd als zij vanwege haar getuigenverklaringen haar werk zou verliezen.

Vaststaand feit is dat tegen [ex-partner] een strafrechtelijk FIOD-onderzoek is ingesteld zoals door de verdediging is weergegeven. Dit onderzoek is in 2014 afgerond. Volgens de officieren van justitie is geen vervolgingsbeslissing te verwachten voordat vonnis in de onderhavige strafzaak tegen verdachte zal zijn gewezen. Naar het oordeel van de rechtbank kan daaruit niet zonder meer worden afgeleid dat [ex-partner] in ruil voor haar verklaringen over verdachte in Vandros bevoordeeld zal worden in haar eigen strafzaak en dat zij om die reden verdachte valselijk beschuldigt. Dat sprake is van een mondelinge afspraak tussen haar en het openbaar ministerie met die strekking, is een suggestie van de verdediging die niet is onderbouwd. Uit het proces-verbaal van mr. Wind van 19 augustus 2015 blijkt niet dat het strafrechtelijk onderzoek tegen [ex-partner] onderwerp van gesprek is geweest tussen haar en mr. Wind noch dat dit onderzoek enig verband zou houden met de toestemming van [ex-partner] om de kluisverklaringen te gebruiken in liquidatie-onderzoeken. Evenmin blijkt uit de verklaringen van [ex-partner] dat beïnvloeding van de wijze waarop haar strafzaak zal worden afgedaan voor haar een motief is geweest om verklaringen tegen verdachte af te leggen.

De rechtbank ziet in het strafrechtelijk onderzoek tegen [ex-partner] dan ook geen reden om de betrouwbaarheid van haar verklaringen op een andere wijze te toetsen dan gebruikelijk is bij een getuigenverklaring. Daarbij is ook van belang dat de verdediging alle ruimte heeft gekregen om de betrouwbaarheid van de door [ex-partner] gegeven motieven om te verklaren, alsook de inhoud van haar belastende verklaringen, te onderzoeken.

Of, en zo ja in hoeverre, uit de inhoud van het strafrechtelijk onderzoek tegen [ex-partner] blijkt dat haar verklaring over de betrokkenheid van verdachte bij de criminele erfenis van [slachtoffer 9] onjuist is, zal verderop in dit vonnis worden besproken.

b. Vriendinnen van verdachte

[ex-partner] heeft altijd geweten dat verdachte, naast een relatie met haar, ook een relatie met [naam 25] had en daarnaast ook een lange tijd met [naam 26] . Uit de verklaringen van [ex-partner] en uit afgeluisterde telefoongesprekken tussen verdachte en [ex-partner] blijkt dat zij vanaf 2001 ook op de hoogte is geweest van talloze vriendinnen die verdachte daarnaast nog had.

Dat [zus 1] haar had verteld dat verdachte een relatie met ‘ [naam 30] ’ had en [ex-partner] hierdoor uit rancune valse verklaringen over verdachte zou zijn gaan afleggen, is slechts een suggestie van de verdediging die nergens grondslag in vindt. Bovendien laat deze suggestie zich moeilijk rijmen met de verklaring van [ex-partner] dat zij in 2014 niets liever wilde dan dat haar relatie met verdachte zou eindigen.

c. [slachtoffer 9]

[ex-partner] is meermalen gevraagd op grond waarvan zij denkt dat verdachte achter de moord op [slachtoffer 9] , de vader van haar kinderen, zit. Als antwoord op die vraag heeft zij bij verschillende gelegenheden het volgende verklaard.

In de tweede helft van de jaren ’90 heeft [slachtoffer 9] ongeveer 12 miljoen gulden bij [slachtoffer 3] geïnvesteerd, die met verdachte omging. [slachtoffer 4] had ook geld bij [slachtoffer 3] geïnvesteerd. Op een gegeven moment wilde [slachtoffer 9] zijn investering terug van [slachtoffer 3] , waarop wrijving ontstond tussen [slachtoffer 9] en [slachtoffer 4] , omdat [slachtoffer 4] , opgestookt door verdachte, het daar niet mee eens was. [slachtoffer 9] had [ex-partner] verteld dat het wel eens een probleem kon worden. [slachtoffer 9] had haar ook gezegd dat als hem iets zou overkomen, verdachte en [slachtoffer 3] daar achter zouden zitten.57
Toen [ex-partner] in de avond van 10 oktober 2000 hoorde dat [slachtoffer 9] was doodgeschoten, was het eerste dat zij had gezegd: “Dat heeft [verdachte] (de rechtbank begrijpt: verdachte) gedaan”.58 Verdachte is kort daarna naar haar woning in België gekomen en heeft dat idee uit haar hoofd gepraat, en zij geloofde hem.

Nadat verdachte in 2012 uit detentie was vrijgekomen is hij, na een kort verblijf in een vakantiehuis, bij [ex-partner] komen wonen. Tijdens het verblijf van verdachte bij haar ‘escaleerde de boel’, omdat verdachte niet met haar zonen overweg kon. Verdachte vond dat die jongens niet genoeg respect voor hem hadden.59 Verdachte vond dat [ex-partner] en haar zonen hun doen en laten moesten aanpassen aan de wensen van verdachte. Ook toen verdachte elders ging wonen vanwege zijn veiligheid moest [ex-partner] verdachte elke dag zien, verdachte bepaalde waar zij naar toe moest komen. Hij belde vele malen per dag, zocht haar op haar werk op, ook als dat haar niet uitkwam. [zus 1] had tegen [ex-partner] gezegd dat verdachte haar behandelde als oud vuil, zoals hij zijn familie behandelde. Tijdens de schorsing van de voorlopige hechtenis van verdachte vanwege een nieuwe strafzaak, heeft verdachte tegen [ex-partner] gezegd dat haar zonen geen contact met de Hells Angels mochten hebben, omdat verdachte daar in het kader van de voorwaarden geen contact mee mocht hebben. Ook wilde hij niet dat Hells Angels via één van haar zonen te weten zouden komen waar verdachte zoal verbleef. Verdachte had in die tijd een eigen huis in [woonplaats 1] , maar als het hem uitkwam verbleef hij bij [ex-partner] ; daar had zij niets tegenin te brengen. Toen [ex-partner] verdachte duidelijk maakte dat zij haar zoon niet ging verbieden om met de Hells Angels om te gaan, kreeg zij van verdachte de wind van voren en vond hij dat haar zoon dan maar het huis uit moest gaan. Daarover maakte verdachte met [ex-partner] ruzie, waarbij verdachte spuugde van woede en dingen zei waarvan hij later ook was geschrokken. Verdachte had namelijk gezegd dat haar zonen “niet moesten denken dat verdachte bang voor hen was. Haar zoon moest niet denken dat hij net zo zou kunnen worden als zijn vader, want dan ging hij liggen, zoals verdachte zijn vader heeft laten liggen”. Verdachte maakte daarbij met zijn hand de vorm van een pistool waarmee hij naar beneden wees. [ex-partner] zag dat verdachte schrok van zijn eigen woorden. Verdachte heeft snel daarna tegen haar gezegd dat hij niet meende wat hij had gezegd en als zij dat ooit tegen iemand zou zeggen, zij dan een probleem had. [ex-partner] heeft daarop aan [zus 1] gevraagd of het waar was dat verdachte [slachtoffer 9] had laten vermoorden, waarop [zus 1] dat heeft bevestigd.60

Een dag of twee daarna heeft verdachte haar tijdens een etentje gezegd dat zij recht had op de waarheid en dat de waarheid was dat [naam 3] de opdrachtgever is geweest van de moord op [slachtoffer 9] . Verdachte vertelde haar dat het een spelletje was geweest dat ging om het geld. [naam 21] had er ook mee te maken. Verder wilde verdachte er niets over zeggen.

Enkele weken hierna heeft verdachte [ex-partner] weer de wind van voren gegeven over haar jongste zoon, die, ondanks dat verdachte het verboden had, in een café van een lid van de Hells Angels bleek te komen. In de nasleep van een ruzie die ontstond omdat verdachte wilde dat haar zoon om die reden het huis uit ging en [ex-partner] verdachte duidelijk maakte dat dat wat haar betreft niet ging gebeuren, heeft verdachte tijdens een ontmoeting bij ‘De Omval’ en in bijzijn van [zus 1] gezegd dat die jongen van haar niet moest denken dat hij van verdachte kon winnen en kon worden zoals zijn vader, ‘een tweede [slachtoffer 9] ’, want verdachte zou hem gewoon laten doodschieten. Verdachte had daarbij weer dat pistoolgebaar gemaakt.61 Verdachte zei opnieuw dat hij de zoon van [ex-partner] zou laten liggen zoals verdachte de vader van haar zoon had laten liggen.62

Dat niet uitgesloten kan worden dat [zus 1] [ex-partner] ervan heeft overtuigd dat verdachte achter de moord op [slachtoffer 9] zit, zoals de verdediging heeft gesteld, blijkt op grond van het voorgaande een suggestie waarvoor geen onderbouwing is te vinden in het onderzoek Vandros. Bovendien wordt de verklaring van [ex-partner] , dat verdachte tegen haar heeft gezegd dat hij [slachtoffer 9] heeft ‘laten liggen’ en dat ‘het een spelletje was geweest dat ging om het geld’, bevestigd door de verklaring van [zus 1] , dat verdachte haar na de moord op [slachtoffer 9] had gezegd dat zij zich geen zorgen hoefde te maken omdat ‘dat’ (de rechtbank begrijpt: de moord op [slachtoffer 9] ) uit eigen hoek kwam. Uit haar verklaring is verder gebleken dat verdachte ook tegen [zus 1] heeft gezegd dat dat met [naam 31] (hierna: [naam 31] ) een spel was.63 Verdachte heeft tegen [zus 1] gezegd dat hij met anderen [slachtoffer 9] uit de weg had geruimd om het geld van [slachtoffer 9] zo veel mogelijk te behouden.64 Ook tegen [slachtoffer 3] had verdachte gezegd dat hij, verdachte, de moord op [slachtoffer 9] heeft laten doen, omdat hij, verdachte, het geld van [slachtoffer 9] wilde afpakken.65

Dat aan de inhoud van de verklaring van [ex-partner] op dit punt waarde kan worden gehecht blijkt, anders dan de verdediging meent, ook nog uit andere onderzoeksgegevens in het dossier.

De officieren van justitie hebben in hun requisitoir gewezen op de gang van zaken ten tijde van de liquidatie van [slachtoffer 9] . Het ging daarbij in het bijzonder om het gedrag van de via ‘ [naam 32] ’ (de rechtbank begrijpt: [naam 32] (hierna: [naam 32] )) ingehuurde bodyguard van [slachtoffer 9] , die in plaats van gericht te schieten op de schutter door wie [slachtoffer 9] onder vuur was genomen, zijn vuurwapen in de lucht leegschoot.66

Daarnaast is nog het volgende van belang. De getuige [getuige 1] (hierna: [getuige 1] ) heeft verklaard dat hij op 10 oktober 2000 is gebeld door [naam 31] , die hem meedeelde dat [getuige 1] om 16:00 uur op teletekst moest kijken. Toen [getuige 1] dat deed rond dat tijdstip zag hij dat [slachtoffer 9] was geliquideerd. De advocaat van [getuige 1] heeft daarna over dit telefoontje contact gehad met de politie. Vijf dagen daarna had [getuige 1] contact met [slachtoffer 4] , waaruit hem bleek dat aan [naam 31] geld betaald moest worden, anders zou [slachtoffer 4] ook worden doodgeschoten, aldus [getuige 1] . [getuige 1] weet blijkens zijn verklaring zeker dat het [naam 31] was die hij aan telefoon had, omdat een contactpersoon van [getuige 1] dat hem heeft bevestigd.

De rechtbank is, anders dan de verdediging, van oordeel dat niet kan worden vastgesteld wat hiervan het waarheidsgehalte is, omdat [getuige 1] de naam van de tussenpersoon niet heeft willen noemen.
[getuige 1] heeft ook verklaard dat hij van een andere persoon had gehoord dat [naam 31] ‘een miljoen’ wilde en dat ‘ze’ er hier in Nederland tien (de rechtbank begrijpt: miljoen) van hebben gemaakt. Toen [getuige 1] had gevraagd wie dat regelde, was de naam [verdachte] gevallen. [getuige 1] had dit niet tegen [slachtoffer 4] gezegd. [getuige 1] had ook van een contact, waarvan hij evenmin de naam wil noemen, gehoord dat [naam 31] een half miljoen had ontvangen en verdachte acht miljoen zelf had gehouden. [slachtoffer 4] heeft [getuige 1] bevestigd dat er tien miljoen was betaald en dat het probleem was opgelost. Aldus de verklaring van [getuige 1] .67

De getuige [getuige 2] (hierna: [getuige 2] ) heeft verklaard dat hij in de jaren 2000 en 2001 contact onderhield met [naam 33] (hierna: [naam 33] ). Al voor de dood van [slachtoffer 9] had [naam 33] aan [getuige 2] verteld dat [slachtoffer 9] geliquideerd zou worden omdat [slachtoffer 4] en [slachtoffer 9] een probleem om tien miljoen met [naam 31] hadden, dat niet door hen was opgelost. [naam 33] was een goed contact van [naam 31] . [getuige 2] herinnert zich dat [naam 33] vertelde dat hij contact had met [slachtoffer 4] en bemiddelde over het geld dat aan [naam 31] betaald moest worden. Ook herinnert [getuige 2] zich dat [naam 33] hem vertelde dat verdachte bij [naam 33] in zijn horecazaak was geweest om te vertellen dat “de kou uit de lucht is”. Daarmee had verdachte volgens [getuige 2] bedoeld dat de prijs die op het hoofd van [naam 33] was gezet, weg was. Kort daarna is [naam 33] geliquideerd.68

Uit verschillende door de verdediging overgelegde tapjournaals blijkt welke contacten [naam 33] heeft onderhouden in de periode na de dood van [slachtoffer 9] . Op 6 december 2000 is [naam 33] gebeld door ‘ [naam 34] ’. Toen zij [naam 33] vertelde dat ene [naam 3] bij haar was, had [naam 33] gezegd dat hij er zo aan kwam.69

Op 11 december 2000 heeft [naam 33] contact gehad met [slachtoffer 4] . [naam 33] zei [slachtoffer 4] dat hij hem moest spreken. [naam 33] heeft later die dag naar [getuige 2] gebeld en [getuige 2] gezegd dat de “andere kant contact met hem heeft, en die willen een oplossing vinden”.70

Op 15 december 2000 heeft [naam 33] weer met [getuige 2] gebeld en tegen [getuige 2] gezegd, dat er nog geen contact was geweest. [naam 33] heeft aan [getuige 2] verteld dat hij wel wilde doorgaan maar dat iemand van die ‘stomme mensen’ hem had gebeld en had gezegd dat [naam 33] zich er niet mee moest bemoeien. [naam 33] had hem gesmeekt te wachten; misschien zou hij iets horen binnen een paar dagen.71

Op 7 januari 2001 is [naam 33] gebeld door [slachtoffer 4] , die [naam 33] vertelde dat hij met [naam 21] in onderhandeling was om het op te lossen met ‘die mensen’. [slachtoffer 4] heeft [naam 33] gevraagd dat door te geven aan ‘die mensen’.72

Anders dan de verdediging, is de rechtbank van oordeel dat uit deze gesprekken niet blijkt dat [naam 33] daadwerkelijk contact heeft gehad met [naam 31] nadat ‘de andere kant’ contact met [naam 33] had gezocht om een oplossing te vinden. Evenmin nadat [slachtoffer 4] en ‘iemand van die stomme mensen’ contact met hem hadden gezocht. Tussen hem en [getuige 2] wordt juist besproken dat er nog géén contact is geweest en dat [naam 33] ‘die stomme mensen’ heeft gesmeekt nog een paar dagen te wachten. Omdat [naam 33] een goed contact was van [naam 31] , kan [naam 33] bezwaarlijk [naam 31] hebben aangeduid als ‘die stomme mensen’. Niet is gebleken dat [naam 33] inmiddels wel contact met [naam 31] had gehad toen [slachtoffer 4] op 7 januari 2001 aan [naam 33] meedeelde dat [naam 21] de onderhandelingen overnam.
Evenmin kan uit het telefoontje van [naam 32] naar [naam 35] (hierna: [naam 35] ) van de CI(E) op 8 december 2000 blijken dat [naam 33] daadwerkelijk contact heeft gehad met [naam 31] in het kader van de miljoenen die [slachtoffer 4] aan [naam 31] zou moeten betalen. Evenmin kan worden vastgesteld wat er waar is van zijn mededeling aan [naam 35] dat ‘de poedel’ (de rechtbank begrijpt: [naam 31] ) in de stad was. Bovendien heeft [naam 32] tegen [naam 35] gezegd dat “ [naam 3] en [naam 21] ” onderhandelden en “natuurlijk geld proberen te pakken”.73

Verder blijkt uit de verklaringen van verdachte en [ex-partner] , dat verdachte haar na de dood van [slachtoffer 9] in contact heeft gebracht met [naam 21] , zodat zij samen met [naam 21] in Liechtenstein 4 miljoen Zwitserse Francs van haar bankrekening kon halen om de schuld van [slachtoffer 4] aan [naam 31] te voldoen.74 De rechtbank stelt vast dat zich onder de onderzoeksresultaten geen bevestiging bevindt dat dat geld ooit bij [naam 31] is aangekomen.

Tot slot wordt de inhoud van de verklaring van [ex-partner] op dit punt bevestigd door de schriftelijke aantekeningen uit 2011 van verdachte die [journalist 2] in het onderzoek Vandros heeft overgelegd, en waarin verdachte heeft geschreven: “ [naam 3] bedreigd [slachtoffer 4] . [slachtoffer 4] 11 mln D mark betaald via mij aan [naam 3] en [verdachte] .” Verdachte heeft niet aannemelijk gemaakt dat deze aantekening een andere situatie betreft dan het door [ex-partner] genoemde spel.

Conclusie

De rechtbank komt tot de conclusie dat er geen aanleiding bestaat om, vanwege de door de verdediging genoemde redenen, de bewijskracht van de verklaringen van [ex-partner] te beperken op de manier zoals door de verdediging is bepleit.

II.2.8. Verklaringen van [zus 2] en [zus 1] en [ex-partner]

Algemeen

Het onderzoek Vandros wordt gekenmerkt door de omvang van het opsporingsonderzoek en het dossier dat daaruit is voortgekomen. Maar nog meer heeft de behandeling van de zaak zich onderscheiden van andere strafzaken door de aandacht die in, maar ook buiten de rechtszaal is uitgegaan naar de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] , de zussen van verdachte, en de verklaring van [ex-partner] , een ex-partner van verdachte.

Betrouwbaarheid

Dat het niet eerder is voorgekomen dat familieleden en een ex-partner zich bij justitie hebben gemeld om kluisverklaringen af te leggen over de betrokkenheid bij liquidaties van hun broer dan wel ex-partner, maakt niet dat de rechtbank deze getuigenverklaringen anders moet beoordelen dan zij gewoonlijk bij getuigenverklaringen doet. Evenmin leidt de centrale rol die deze verklaringen zijn gaan spelen daartoe.

Voor de beoordeling van de betrouwbaarheid en bewijswaarde van de verklaringen van deze getuigen acht de rechtbank relevant dat sprake is van omstandigheden die een risico kunnen zijn voor de betrouwbaarheid van de verklaringen.

Zo is aan het afleggen van de kluisverklaringen een traject vooraf gegaan, waarin de getuigen met elkaar overleg hebben gehad over de te zetten stappen. Ook hebben zij elkaar, in ieder geval deels, op de hoogte gebracht van wat zij met verdachte hebben meegemaakt. Daar komt nog bij dat een belangrijk deel van hun (kluis)verklaringen ziet op gebeurtenissen die langere tijd geleden hebben plaatsgevonden. Niet alleen geldt voor de aan verdachte tenlastegelegde liquidaties dat die tussen de elf en acht jaar vóór de kluisverklaringen zijn gepleegd; de verklaringen van deze getuigen gaan ook over gebeurtenissen van jaren dáárvoor.

Tegenover de omstandigheden die een risico kunnen zijn voor de betrouwbaarheid staat een aantal omstandigheden die juist bijdragen aan de betrouwbaarheid van de verklaringen van deze getuigen.

Zo is elke getuige op haar eigen manier intensief en langdurig met verdachte opgetrokken in de periodes waarop hun verklaringen zien. Om die reden hebben de getuigen, ieder voor zich, uit eigen wetenschap kunnen verklaren over situaties en gebeurtenissen die de anderen niet hebben meegemaakt.

Ook draagt het feit dat deze getuigen talloze malen zijn gehoord, eveneens door de verdediging, en zij telkens in de kern hetzelfde hebben verklaard, bij aan de betrouwbaarheid van hun verklaringen.

Het is een feit dat anderen eerder ook verklaringen hebben afgelegd over deze liquidaties, en dat publicaties over de liquidaties zijn verschenen voordat deze getuigen hun (kluis)verklaringen hebben afgelegd.

Voor de stelling van verdachte dat de verklaringen op elkaar zijn afgestemd, dan wel overgenomen uit bij de getuigen bekende verklaringen van anderen en uit publicaties over de rol van verdachte bij de tenlastegelegde liquidaties, heeft de rechtbank echter noch in het verdere betoog van verdachte of zijn raadslieden, noch in het onderzoek Vandros, een onderbouwing aangetroffen. Het enkele gegeven dat anderen eerder op soortgelijke wijze over verdachte hebben verklaard en dat er publicaties in soortgelijke zin zijn verschenen, is daarvoor onvoldoende, in het licht van de hiervoor genoemde intensieve en langdurige relatie die deze getuigen, ieder op haar eigen manier, met verdachte hebben onderhouden. Dat geldt ook voor de zogenaamde achterbankgesprekken die [slachtoffer 3] heeft gevoerd met de CI(E), en die op een gegeven moment in boekvorm zijn gepubliceerd.

De rechtbank is van oordeel dat ook aan de betrouwbaarheid bijdraagt, dat het besluit om over verdachte te gaan verklaren, door [zus 2] en [zus 1] is genomen en door hen aan de officier van justitie mr. Wind is meegedeeld, voordat [zus 1] gesprekken met verdachte is gaan opnemen. Ook is gebleken dat [zus 2] en [zus 1] het grootste deel van hun kluisverklaringen hebben afgelegd, voorafgaand aan de meeste van de door [zus 1] en [zus 2] opgenomen gesprekken met verdachte. De stelling van verdachte dat de hem belastende verklaringen op de inhoud van de opnames is afgestemd is dan ook feitelijk onjuist.

Bij haar oordeel over de betrouwbaarheid van de verklaringen van [zus 2] en [zus 1] en [ex-partner] laat de rechtbank ook meewegen wat de betrouwbaarheid is van de verklaringen van deze getuigen over andere onderwerpen dan de liquidaties die verdachte uitgelokt zou hebben. De rechtbank heeft om die reden hiervoor de verklaring van [ex-partner] dat verdachte haar had gezegd dat de dood van [slachtoffer 9] te maken had met een spel om het geld, nader onderzocht.

In dat kader zal de rechtbank ook de verklaringen van [zus 1] over de manier waarop verdachte en zij met elkaar omgingen nader beschouwen.

Verklaringen [zus 1]

heeft verklaard dat verdachte veel contact met haar zocht nadat zij advocaat was geworden. Verdachte vroeg haar om advies en nam haar daarbij tot op zekere hoogte in vertrouwen over zijn criminele leven. Verdachte besprak met haar wat hem bezighield in verband met de kwesties waarbij hij was betrokken. Hij wilde van haar weten wat hij het beste kon doen om ervoor te zorgen dat hij niet voor liquidaties zou worden vervolgd en veroordeeld. Het was voor haar en verdachte normaal om een processtrategie te bespreken. Het ging er dan altijd om hoe verdachte ‘erbuiten kon blijven’.75 Hij besprak met haar wat hij heeft gedaan en hoe hij dat moest afdekken. Hij had er daarom geen belang bij om tegen haar te doen alsof.76 In de gesprekken die zij met hem heeft gevoerd, werden die kwesties niet met zoveel woorden benoemd omdat het gevaar bestond dat gesprekken zouden worden afgeluisterd.

In het kader van de verdediging van verdachte heeft [zus 1] vanaf 2007 op verzoek van verdachte een op onderwerp geordend archief aangelegd van alle publicaties in dag- en weekbladen waarin verdachte in verband werd gebracht met liquidaties. Dat was, zegt zij, om indien nodig, te kunnen stellen dat wat getuigen zeiden niet uit eigen wetenschap was, maar uit de media was vernomen en daarnaast om te kijken naar alternatieve scenario’s.77

Verdachte had vaste gebaren om [zus 1] duidelijk te maken wat hij bedoelde. Zo stond het grijpgebaar voor het afhandig maken van geld en het gebaar waarbij met de vingers van een hand een pistool wordt gevormd voor het uit de weg ruimen van de persoon van wie het geld afhandig was gemaakt. Daarnaast was het meestal voor verdachte niet nodig om tegenover haar expliciet te benoemen waarover verdachte sprak, omdat verdachte wist dat [zus 1] wist bij welke strafbare feiten verdachte betrokken was. Verdachte fluisterde tegen [zus 1] , vaak in haar oor, als hij iets zei dat niemand mocht horen.78

Verklaringen verdachte

Verdachte heeft deze gang van zaken ontkend. Hij heeft [zus 1] pas na zijn vrijlating in 2012 vaker gesproken, daarvoor had hij niet of nauwelijks contact met haar.79 Daarnaast heeft hij haar niet om advies gevraagd, noch in vertrouwen genomen over wat hem bezig hield. De gebaren die [zus 1] heeft genoemd, heeft hij niet gemaakt. Evenmin heeft hij tegen haar gefluisterd omdat hij iets zei dat niet gehoord mocht worden.

Over de door [zus 1] overgelegde mappen met publicaties heeft verdachte verklaard dat [zus 1] die publicaties heeft verzameld uit eigen belang omdat zij zelf grote problemen had (de rechtbank begrijpt: met justitie).

Oordeel rechtbank

De rechtbank is van oordeel dat de verklaringen van [zus 1] over het contact tussen haar en verdachte ondersteuning vinden in de resultaten van het onderzoek Vandros, terwijl dat van de verklaringen van verdachte niet gezegd kan worden.

a. Contact met [zus 1]

Uit het onderzoek blijkt dat verdachte veelvuldig telefonisch contact met [zus 1] heeft gezocht en gehad in de jaren voorafgaand aan zijn aanhouding in Kolbak in januari 2006.80 Daarnaast blijkt uit verificatieonderzoek 33 dat [zus 1] op 11 januari 2001 verdachte heeft gebeld om hem te informeren dat [slachtoffer 4] was aangehouden voor de tweede aanslag op het leven van [slachtoffer 1] . Verder heeft [zus 2] op 17 mei 2006 in de PI met verdachte besproken wat [zus 1] (‘ [zus 1] ’) van zijn zaak vond, verdachte had dat ook aan haar gevraagd.Uit de door [zus 1] opgenomen gesprekken van haar met verdachte blijkt dat verdachte haar regelmatig wilde spreken en dan niet alleen met haar doornam wat hem bezig hield, maar ook aan haar vroeg wat zij daarvan dacht en wat hij volgens haar kon verwachten en moest doen. Een opvallend voorbeeld daarvan is dat verdachte, nadat de verklaringen van de kroongetuige [naam 5] naar buiten waren gekomen, in één gesprek vele malen aan haar vroeg of zij dacht dat verdachte aangehouden ging worden. Verdachte besprak ook met haar waar hij het beste kon gaan slapen, in verband met die mogelijke aanhouding.81

b. [zus 1] weet wat verdachte heeft gedaan

Dat verdachte wist dat [zus 1] begreep waarover verdachte praatte, blijkt onder meer uit het gesprek tussen haar en verdachte, waarin verdachte tegen [zus 1] zei dat [zus 2] een probleem had als [zus 2] bij de politie zou praten over [slachtoffer 1] . Verdachte zei ook nog dat hij dacht dat [zus 2] met de politie praatte en dat hij het meteen ging oplossen als hij ontdekte dat dat zo was. Verdachte kon daar niet mee leven, zei hij tegen [zus 1] , ze wist toch hoe hij was?
Uit het verloop van dit gesprek wordt duidelijk dat [zus 1] verder geen uitleg nodig had om te begrijpen wat verdachte bedoelde met “praten over [slachtoffer 1] ”, het “meteen gaan oplossen” en met “ze weet toch hoe hij is”.82 Zowel [zus 1]83 als [zus 2]84 hebben verklaard dat verdachte hiermee bedoelde dat verdachte [zus 2] zou laten vermoorden als hij erachter kwam dat zij bij de politie praatte over de betrokkenheid van verdachte bij de moord op [slachtoffer 1] . Naar het oordeel van de rechtbank vinden deze verklaringen steun in andere onderzoeksbevindingen, waaruit de betrokkenheid van verdachte bij die moord blijkt. De rechtbank acht de verklaring van verdachte, dat hij bedoelde dat [zus 2] niet mocht praten over de bankovervallen waarbij hij en [slachtoffer 1] ruim 36 jaar geleden betrokken waren geweest, in dat licht niet geloofwaardig.85

Ook uit het gesprek dat verdachte met [zus 1] heeft gehad op 16 september 2014, waarin zij bespraken dat op Crimesite stond dat [naam 3] of zijn advocaat iets zou gaan zeggen, blijkt dat verdachte aan [zus 1] weinig hoefde uit te leggen. Verdachte en [zus 1] bespraken dat het op een bekentenis neerkwam als [naam 3] zou gaan praten. Verder vertelde [zus 1] aan verdachte dat hij nu, met de verklaringen van [naam 5] , niet zou worden aangehouden door justitie en dat dat volgens haar pas zou gebeuren als justitie er wat bij had gevonden. Verdachte zei tegen haar: “Ja dan wel”. Verdachte en [zus 1] hoefden niet specifiek te benoemen en niet nader te bespreken wat [naam 3] dan zou bekennen, evenmin waarom verdachte zou worden aangehouden als er wat bij kwam.86 Gelet op het verloop van dit gesprek snijdt naar het oordeel van de rechtbank de verklaring van [zus 1] , dat verdachte en zij weten wat hij heeft gedaan en vanuit die veronderstelling met elkaar praten, hout.

Wetenschap van [zus 1] waar verdachte over sprak, blijkt daarnaast uit het gesprek van verdachte met [zus 1] ‘ [slachtoffer 3] heeft me ook willen pikken hè, daarom dat ik het heb gedaan’87. Verdachte en [zus 1] spraken over [zus 2] , waarbij verdachte zei: “Als ik haar vanavond tegen kom, dan sla ik haar echt het ziekenhuis in. Ik sla d’r tanden eruit; ik sla d’r het ziekenhuis in”. Vervolgens zei verdachte fluisterend: “ [slachtoffer 3] heb me ook willen pikken, daarom”, waarop [zus 1] zei: “Ja weet ik, precies hetzelfde”. Verdachte zei hierop: “Luister…(fluistert) Daarom heb ik het gedaan.”, waar [zus 1] bevestigend “ja” op antwoordde.

c. Gebaren door verdachte

Niet alleen [zus 1] heeft verklaard over de gebaren die verdachte maakte om daarmee uit te drukken ‘iemand geld afhandig te maken’ of ‘uit de weg te ruimen’. Ook [ex-partner] heeft verklaard dat verdachte tegenover haar meermalen met zijn hand het gebaar van een pistool heeft gemaakt waaruit haar bleek dat verdachte doelde op moord.88

d. Fluisteren

Van het fluisteren door verdachte zijn op de door [zus 1] overgelegde opnames vele voorbeelden te vinden.

Dat er sprake was van opzettelijk fluisteren door verdachte, in plaats van toevallig minder goed hoorbare delen van het gesprek, blijkt onder meer uit de opname van het gesprek op 5 november 201389, waarin verdachte tegen [zus 1] zei dat als hij zijn geld niet van [zus 2] kreeg, dat het laatste was wat [zus 2] gedaan had in haar leven. Te horen in minuut 30 van de opname is dat verdachte tegen [zus 1] zei: “Neem van mij één ding aan [zus 1] , doe je capuchon op”. Vervolgens fluisterde verdachte, hoorbaar en verstaanbaar, in haar oor: “… op mijn hart, dat als [zus 2] met mijn geld gaat kloten, dat ik haar dan à la minute doodschiet, à la minute, à la minute!”.

Ook op de opname van het gesprek op 17 september 2014 tussen verdachte en [zus 1] , waarin zij de verklaringen van [naam 5] en de eventuele gevolgen bespraken, is te horen dat verdachte in minuut 21 iets tegen [zus 1] fluisterde dat alleen voor haar oren bedoeld was. [zus 1] en verdachte bespraken (vlak voor dat moment) dat [naam 3] waarschijnlijk over de verklaringen van [naam 5] zou gaan zeggen dat die niet waar waren. [zus 1] zei: “Dus ja, dat is niet zo moeilijk”. Vervolgens begon verdachte hoorbaar, maar niet verstaanbaar, te fluisteren. Dit fluisteren heeft de rechtbank zelf waargenomen en staat niet in het proces-verbaal van de opname gerelateerd. De reactie van [zus 1] op wat verdachte fluisterde was: “Had [naam 3] dat gezegd?” [zus 1] en verdachte raakten het er vervolgens over eens dat [naam 3] heel dom was. Nog geen twee minuten later leek [zus 1] te herhalen wat verdachte in haar oor fluisterde; [zus 1] zei namelijk: “Maar als hij nu gaat zeggen, het is omdat [slachtoffer 6] jou wilde vermoorden…”. Daar voegde zij nog aan toe: “dan zegt hij precies dat hij opdracht heb gegeven.”90 [zus 1] heeft ter zitting ook verklaard dat verdachte zich zorgen maakte dat [naam 3] zou kunnen verklaren dat [slachtoffer 6] verdachte wilde vermoorden.91

Ook op de hiervoor genoemde opname ‘Als ze praat over [slachtoffer 1] heb ze een probleem’, is te horen dat verdachte tegen [zus 1] ging fluisteren toen hij deze woorden sprak. Verdachte fluisterde ook, hoorbaar en nog verstaanbaar toen hij in minuut 6 de woorden uitsprak: “Je moet tegen haar zeggen, als ze praat over [slachtoffer 1] hè, heb ze een probleem”. Daarvoor zei hij op normale toon: “Ik moet je dit zeggen”, en daarna: “Echt een viezerik is het”.

e. Afluisteren

[zus 1] heeft tijdens haar verhoor van 15 december 2015 bij de rechter-commissaris op de vraag welke voorzorgsmaatregelen werden genomen om te voorkomen dat zij en verdachte tijdens gesprekken werden afgeluisterd, verklaard dat het onder andere ging om niet praten in de auto en de telefoon uitdoen. Zij heeft verklaard dat zij daarin is meegegaan, dat zij het niet bedacht heeft en dat de gesprekken die zij voerden altijd over verdachte gingen en nooit over haar.92

Deze verklaring van [zus 1] vindt steun in diverse door haar overgelegde opnames. Zo valt op de opname ‘ [advocaat 1] mazen van de wet’ te horen dat [zus 1] tegen verdachte zei: “Oh, ik heb mijn telefoon nog in mijn tas. Ik ga hem even wegleggen. Telefoon nog in mijn tas. Stom hè. Ik leg altijd mijn tas weg.” Verdachte en [zus 1] praatten nog even door en vervolgens zei verdachte: “Ga jij nou eens je telefoon wegleggen”. Kort daarop vroeg verdachte aan [zus 1] : “Wat zit daar in nou weer?”, waarop [zus 1] antwoordde: “Dat is een eh. Nou ja, ik dacht dat ik wist wat het was”, waarna verdachte zei: “Oké, dat gooien we nu weg”. [zus 1] zei: “Maar dat weet ik niet. Daarom ligt het al een jaar in me auto” waarop verdachte reageerde met: “Omdat het misschien wel een zendertje is”.93

Op de opname ‘ [zus 2] 2e kerstdag 2013’ is meermalen te horen dat verdachte [zus 2] er op wees haar telefoon uit te zetten. Zo vroeg verdachte tijdens het gesprek uit het niets “Heb je je telefoon bij je?”, waarop [zus 2] antwoordde dat deze in haar jaszak zat. Verdachte zei toen: “Laat maar zitten. Zo belangrijk is het niet”, maar toen [zus 2] tegen hem zei dat zij hem ook kon uitzetten, zei verdachte: “Ja zet dat ding maar uit”. De rechtbank constateert dat op de opname duidelijk te horen is dat verdachte boos is op [zus 2] als hij korte tijd later zegt: “ [zus 2] , ik ga je dit zeggen hè…Ik ga je dit zeggen hè…Leg maar even je telefoon ergens neer. [zus 2] antwoordde hierop dat zij hem uit had staan, waarop verdachte zei: “Ja, dat maakt niet uit, kunnen we zo aanzetten [zus 2] ” en verdachte wees vervolgens aan waar [zus 2] de telefoon moest neerleggen. Kort daarop heeft verdachte weer gezegd dat zij haar telefoon weg moest leggen en tegen het einde van het gesprek heeft verdachte dit nogmaals herhaald.94

Ook uit de opname ‘Verklaring [naam 5] komt naar buiten’ blijkt het patroon dat de telefoon van [zus 1] was uitgeschakeld tijdens een gesprek met verdachte.95

Dat verdachte ervoor waakte niet opgenomen te worden, strekte, zoals hiervoor uit de opname ‘ [advocaat 1] mazen van de wet’ al is gebleken, verder dan alleen mogelijke opname via een telefoon. Een ander voorbeeld hiervan is de opname ‘ [zus 1] en [verdachte] 5-11-2013, als je hem op je af ziet komen met dat ding’. Hierop valt te horen dat verdachte tegen [zus 1] zei: “Ik had vandaag dat mijn klokje (…), die was ineens kwam er condens in, is 200 meter diep. Ik denk, dat zal lekker wezen! Ik terug naar die winkel. Was die winkel weg. Ik een nieuwe gekocht. Alleen andere band, nieuwe. Ik heb die andere open laten maken. Ik denk, zal toch niet zijn dat ze er wat in gedaan hebben…(…) Ik zeg, maak maar open. (…) Kijken of er wat in zit. Maar zit gewoon, maar kon dat ze een printplaatje veranderd hebben..” Op de vraag van [zus 1] of ze een oorzaak konden vinden, antwoordde verdachte: “Nee. Gebeurt wel eens, maar het was ook maar een heel klein beetje. Maar ja, ik denk misschien hebben ze hem open gehad”.96

f. Mappen met publicaties

[zus 1] heeft op 5 februari 2016 uit eigen beweging twintig ordners met publicaties uit dag- en weekbladen aan justitie overhandigd.97 [zus 1] heeft hierover verklaard dat zij die mappen, in haar herinnering vanaf 2007, had gemaakt in het kader van de verdediging van verdachte. Hij had haar gevraagd om alles wat er over hem in de media verschenen was en wees op zijn betrokkenheid bij liquidaties, te verzamelen. Het doel was om te kunnen zeggen dat getuigen die dergelijke verklaringen aflegden, die informatie uit de media hadden. Ook was het doel om te kunnen zeggen dat uit de media bleek dat anderen hiervoor verantwoordelijk waren, bijvoorbeeld [naam 31] in het geval van [slachtoffer 9] . Het ging om de liquidaties van [slachtoffer 1] , [slachtoffer 3] , [slachtoffer 6] , [slachtoffer 4] , [slachtoffer 9] , [naam 36] (hierna: [naam 36] ) en [slachtoffer 5] . [zus 1] had voor elke geliquideerde een aparte map met index gemaakt, wat volgens haar heel erg veel werk was. [journalist 2] had haar geholpen daar waar het publicaties in tijdschriften betrof.

De directe aanleiding om dit te doen waren de verklaringen van [slachtoffer 6] , die [zus 1] onder ogen had gekregen in het onderzoek Goudsnip. Volgens [zus 1] was verdachte bang dat uit het onderzoek Kolbak vervolging voor liquidaties zou voortkomen. Verdachte wilde op voorhand al een verdediging opzetten. Er was hierna nog maar één verklaring waarover verdachte zich zorgen maakte en dat was die van [slachtoffer 5] , omdat daarover niets eerder in de media was verschenen.

[zus 1] heeft de mappen samengesteld met de insteek te voorkomen dat de waarheid over de betrokkenheid van verdachte bij liquidaties aan het licht kwam. Dat heeft zij kunnen doen, omdat zij de waarheid wist. Zij wist waarvoor verdachte verantwoordelijk is. Ze heeft het ook nooit uitvoerig met hem over de aanleg van zo’n archief hoeven hebben, verdachte zei: “Regel het; je weet wat je moet doen”.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de mappen niet alleen publicaties bevatten die het strafrechtelijk onderzoek Goudsnip kunnen raken, maar ook publicaties die gerubriceerd zijn onder respectievelijk: [slachtoffer 9] , [slachtoffer 4] , [slachtoffer 3] , [slachtoffer 5] , [naam 36] , [slachtoffer 6] , [naam 21] en [naam 3] . Dit zijn personen met wie verdachte en niet [zus 1] in verband kan worden gebracht. De verklaring van [zus 1] over de mappen wordt naar het oordeel van de rechtbank ondersteund door de inhoud ervan. De rechtbank volgt verdachte dan ook niet in zijn verklaring dat [zus 1] de mappen alleen uit eigen belang heeft opgemaakt. Dat hiervan geen sprake was, volgt ook uit de hiervoor al aangehaalde gespreksopname ‘ [advocaat 1] de mazen van de wet.wav’, waarop te horen is dat verdachte over een publicatie in tijdschrift Vrij Nederland over onder andere [naam 18] , tegen [zus 1] zegt dat deze wel bewaard moest worden en dat verdachte daarop aandrong toen [zus 1] hem te kennen gaf dat dit al helemaal uitgeprocedeerd was. Uit de opnames van de gesprekken die zij met verdachte heeft gehad, blijkt ook dat hij wilde dat zij de mappen aan zijn advocaat ter beschikking stelde.Ook wordt dit, blijkens verificatieonderzoek 33, bevestigd door een e-mail van 28 juli 2010 van [zus 1] aan de toenmalige advocaat van verdachte.

Uit het gesprek ‘17.33 hij heb het zelf gedaan’ blijkt bovendien dat verdachte tegen [zus 1] zei dat zij het boek ‘ [slachtoffer 1] ’ maar als eerste moest lezen ‘op problemen’. Verdachte zei dat zij wist wat belangrijk was, het ging om “dit”. Verdachte zei tegen [zus 1] dat zij een passage moest doorstrepen, want die wilde hij uit het boek laten halen. Verder zei hij dat zij de dingen schuin moest schrijven die er misschien uit moesten, of andersom, wat dik was moest zij eruit halen. Toen [zus 1] hem zei dat hij moest beoordelen wat er uit moest, zei verdachte: “Ik ken, ik ga dat niet allemaal lezen, dat krijg ik niet voor mekaar”. Vervolgens zei verdachte: “In principe wil ik alles wat over mijn gaat, dat dat effe donker is. Elk klein dingetje over mij, mijn naam, alles wat over mij gaat. Hè, dat alles met mijn naam en ook met jullie naam, ja? (…) Nou had je nog wat?”

Conclusie gebruik verklaringen [zus 1] en [zus 2] en [ex-partner]

De rechtbank concludeert dat noch in de door de verdediging gevoerde verweren over de verklaringen van de getuigen [zus 1] en [zus 2] en [ex-partner] , noch om andere redenen, aanleiding bestaat om de verklaringen van deze getuigen terughoudend te gebruiken.

Wel zal de rechtbank, zoals zij gewend is te doen, de verklaringen met de nodige behoedzaamheid gebruiken, in hun onderling verband, en daarnaast acht slaan op de samenhang van de verklaringen met de overige bewijsmiddelen die blijken uit het gehele onderzoek Vandros.

II.3. [slachtoffer 3]

Achtergrond

Op 17 mei 2004 werd [slachtoffer 3] vermoord. De dag na de moord op [slachtoffer 3] zijn twee opsporingsonderzoeken gestart: Kolbak, het onderzoek naar de afpersing van ( onder meer) [slachtoffer 3] , en onderzoek Enclave, naar de moord op [slachtoffer 3] .

Op 13 september 2004 werden door de CI(E) uitwerkingen van vijftien door [slachtoffer 3] gevoerde gesprekken met de CI(E), dde zogenoemde achterbankgesprekken, ter beschikking gesteld aan de Nationale Recherche, die daarvan op 25 januari 2006 een proces-verbaal heeft opgemaakt. De achterbankgesprekken werden toegevoegd aan het dossier Kolbak en aan het dossier Enclave.

Het gerechtshof Amsterdam heeft op 3 juli 2009 in het onderzoek Kolbak arrest gewezen en verdachte veroordeeld voor onder meer de afpersing van [slachtoffer 3] .98 Dit arrest is met het verwerpen van het cassatieberoep op 12 oktober 2010 door de Hoge Raad onherroepelijk geworden.99 Het gerechtshof heeft in dit arrest onder meer overwogen dat in de periode dat [slachtoffer 3] gesprekken voerde met de CI(E), hij herhaaldelijk te kennen heeft gegeven zeer bang te zijn voor verdachte en voor gewelddadige acties van diens kant, met fataal gevolg indien deze op de hoogte zou raken van de achterbankgesprekken. De verantwoordelijke CI(E)-officier van justitie heeft, ter terechtzitting in hoger beroep Kolbak, verklaard dat door de CI(E) met de achterbankgesprekken werd beoogd [slachtoffer 3] te bewegen tot het afleggen van een tactisch bruikbare verklaring, opdat aan de hand daarvan opsporingsonderzoek kon plaatsvinden. Het vertrouwelijke en CI(E)-matige karakter van de achterbankgesprekken, en de vrees van [slachtoffer 3] voor verdachte, stonden nagenoeg geheel in de weg aan het inzetten van reguliere of bijzondere opsporingsmethoden.

De achterbankgesprekken maken (ook) deel uit van het dossier Vandros.

Standpunt verdediging

De verdediging heeft betoogd dat de rechtbank in Vandros zeer behoedzaam moet omgaan met het gebruik van de achterbankgesprekken voor het bewijs en heeft dat onderbouwd door onder meer te verwijzen naar de pleitnota die door de toenmalige raadsman van verdachte in de zaak Kolbak is voorgedragen. Kort weergegeven heeft de verdediging haar betoog in Vandros als volgt onderbouwd.

[slachtoffer 3] had ten tijde van de achterbankgesprekken uitgebreide ervaring met politie en justitie en met het afleggen van verklaringen die niet overeenstemmen met de werkelijkheid. Voordat de achterbankgesprekken werden gevoerd, was [slachtoffer 3] in totaal al zeventien keer eerder gehoord in vijf andere onderzoeken, als verdachte en als getuige.

Gelet op zijn eigen rol had [slachtoffer 3] er alle belang bij om tijdens de achterbankgesprekken niet het achterste van zijn tong te laten zien en duidelijk is dat [slachtoffer 3] niet beoogde de volledige waarheid aan het licht te brengen. [slachtoffer 3] heeft aantoonbaar op meerdere punten in zijn gesprekken gelogen. Bovendien heeft [slachtoffer 3] in de achterbankgesprekken vaak verdachte genoemd waar hij niet verdachte maar [slachtoffer 4] had moeten noemen.

Daarnaast moet niet uit het oog worden verloren, dat verdachte altijd is blijven ontkennen dat hij [slachtoffer 3] heeft afgeperst.
In Kolbak hebben de rechtspsychologen Crombag en Wagenaar in hun deskundigenrapport terecht kritische kanttekeningen geplaatst bij de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van de achterbankgesprekken. Deze gesprekken kunnen dan ook slechts dienen als ondersteunend bewijs.

Standpunt officieren van justitie

De officieren van justitie hebben gewezen op het feit dat in eerste aanleg en in hoger beroep in de zaak Kolbak kritisch is gekeken naar en uitvoerig is gedebatteerd over onder meer de juridische status en de bruikbaarheid van de achterbankgesprekken voor het bewijs. Door het gerechtshof is geoordeeld dat bij het gebruik maken ervan voor het bewijs de nodige behoedzaamheid diende te worden betracht. Nu de achterbankgesprekken door het gerechtshof in Kolbak uitgebreid zijn getoetst en de gesprekken voor het bewijs bruikbaar zijn bevonden, zijn de officieren van justitie van mening dat de achterbankgesprekken in Vandros voor het bewijs kunnen worden gebruikt.

Oordeel rechtbank

De verdediging heeft argumenten naar voren gebracht die ook in Kolbak namens verdachte naar voren zijn gebracht. Het gerechtshof Amsterdam heeft in het arrest inzake Kolbak onherroepelijk over de bewijswaarde van de achterbankgesprekken geoordeeld dat aan het rapport van Crombag en Wagenaar om meerdere redenen weinig waarde moet worden toegekend, maar dat dat niet wegneemt dat de achterbankgesprekken bij de beoordeling van de bewijswaarde daarvan kritisch moeten worden bezien.

Het gerechtshof Amsterdam heeft in Kolbak de achterbankgesprekken als ‘schriftelijk bescheid’ aangemerkt en aangekondigd de nodige behoedzaamheid te zullen betrachten bij het bezigen van de achterbankgesprekken voor het bewijs, in die zin dat zal moeten worden beoordeeld of de betrokkenheid van verdachte bij het hem tenlastegelegde in voldoende mate steun vindt in andere bewijsmiddelen met betrekking tot die onderdelen van de belastende verklaringen van [slachtoffer 3] die door verdachte worden betwist.

De rechtbank is van oordeel dat verdachte geen nieuwe feiten of omstandigheden heeft aangevoerd die in Vandros zouden moeten leiden tot een ander oordeel over de achterbankgesprekken als bewijsmiddel en de wijze waarop daarmee moet worden omgegaan dan het hierboven weergegeven oordeel van het gerechtshof Amsterdam in Kolbak.

Ook de rechtbank heeft de achterbankgesprekken bij de beoordeling van de bewijswaarde daarvan kritisch bezien en zal de uitlatingen van [slachtoffer 3] over zijn grote angst dat hij of een familielid vermoord zou worden door verdachte, evenals de uitlatingen van [slachtoffer 3] over andere feiten en omstandigheden die van belang zijn in het kader van de aan verdachte tenlastegelegde feiten in Vandros, alleen voor het bewijs gebruiken als deze voldoende steun vinden in ander bewijsmateriaal. De rechtbank zal hieronder bij het bespreken van de desbetreffende zaaksdossiers telkens aangeven of, en zo ja waarin, die steun voor de achterbankgesprekken wordt gevonden.

II.4. Q5

Standpunten partijen

De verdediging heeft zich onder verwijzing naar artikel 344a Sv op het standpunt gesteld dat de inhoud van de verklaringen van de getuige Q5 met meer dan gemiddelde behoedzaamheid moeten worden beschouwd.

Volgens de officieren van justitie kunnen de verklaringen van de getuige Q5 bijdragen aan het bewijs.

Oordeel rechtbank

Vast staat dat aan de getuige Q5 de status van anonieme bedreigde getuige is verleend op grond van artikel 226a Sv. De rechter-commissaris in het onderzoek Vandros heeft de getuige Q5 gehoord, onder meer aan de hand van schriftelijke vragen van de verdediging. De rechter-commissaris heeft vervolgens geoordeeld dat zij geen reden heeft gezien om te twijfelen aan de betrouwbaarheid van deze getuige.

Ook de twee in het Passageproces betrokken rechters-commissarissen hadden, ieder voor zich, na verhoren geoordeeld dat de getuige Q5 betrouwbaar is.

De status van de getuige Q5 brengt met zich dat de rechter-commissaris de overwegingen op grond waarvan zij de getuige als betrouwbaar heeft beoordeeld niet heeft kunnen delen met procespartijen en ook niet met de zittingsrechter. Deze beperking, gevoegd bij de inbreuk op het ondervragingsrecht, vormt de grondslag voor de bepalingen in het Wetboek van Strafvordering die nadere regels stellen voor het gebruik van verklaringen van een anonieme getuige voor het bewijs. Deze houden, kort gezegd, een instructie aan de zittingsrechter in om behoedzaam te zijn bij de waardering en het gebruik van een dergelijke verklaring in de bewijsvoering. In de rechtspraak wordt mede op grond hiervan aangenomen dat de zittingsrechter zich zelfstandig een oordeel over de betrouwbaarheid van de anonieme getuige moet vormen. Bij zijn oordeel moet de zittingsrechter ook het eerder door de rechter-commissaris gegeven betrouwbaarheidsoordeel betrekken.

De rechtbank zal overeenkomstig dit beoordelingskader de vereiste behoedzaamheid in acht nemen. De rechtbank verwijst in dit verband naar de beoordeling van de verweren van de verdediging over de waardering en het gebruik van de verklaringen van Q5 in de onderzoeken naar de moord op [slachtoffer 5] , op [slachtoffer 4] en op [slachtoffer 6] .

De rechtbank zal daarnaast voldoen aan de vereisten van artikel 344a, eerste en tweede lid, Sv. De verklaringen die de getuige Q5 heeft afgelegd, zullen niet anders dan op de voorgeschreven wijze voor het bewijs worden gebruikt. Het bewijs dat verdachte de tenlastegelegde feiten heeft begaan, zal niet uitsluitend of in beslissende mate op deze verklaringen zijn gebaseerd. De rechtbank stelt vast dat is voldaan aan de procedurele vereisten voor statusverlening aan en ondervraging van de getuige. Tot slot gaat het om ernstige strafbare feiten die, gezien hun aard, het georganiseerd verband waarin ze zijn gepleegd en hun onderlinge samenhang, een ernstige inbreuk op de rechtsorde hebben opgeleverd.

Proceshouding verdachte

Nadat verdachte op de hoogte was geraakt van de kluisverklaringen van zijn zussen [zus 1] en [zus 2] en zijn ex-partner [ex-partner] , heeft de proceshouding van verdachte zich gekenmerkt door zijn verklaringsbereidheid. Verdachte heeft in november 2015 een schriftelijke verklaring van 127 pagina’s overgelegd aan de rechter-commissaris en vervolgens bij negen gelegenheden tegenover de rechter-commissaris zijn verhaal gedaan en vragen beantwoord. Ter terechtzitting heeft verdachte over de meeste van de aan hem voorgehouden onderzoeksresultaten zijn licht laten schijnen. Ten aanzien van enkele onderwerpen heeft verdachte zich op zijn zwijgrecht beroepen.

Verdachte heeft op de eerste dag van de behandeling ter terechtzitting in Vandros gezegd eerder niet steeds naar waarheid te hebben verklaard maar in dit proces eerlijker te zullen zijn dan voorheen. Verdachte is daarbij op eerdere, in andere zaken afgelegde, verklaringen teruggekomen.

Kort gezegd heeft verdachte zichzelf getypeerd als een crimineel, die leefde als een crimineel en die omging met personen uit de criminele wereld, zoals die is gebleken uit het onderzoek Vandros. Die omgang met criminelen was voor verdachte als vriend, zoals met [naam 3] , als kennis, zoals met [naam 1] , of uit lijfsbehoud, zoals met [slachtoffer 4] en [slachtoffer 9] . Dat betekent niet, zo heeft verdachte de rechtbank meermalen bezworen, dat hij zich bezig heeft gehouden met de misdaden die deze personen zouden kunnen worden aangerekend. Verdachte heeft stellig ontkend ook maar iets met de hem ten laste gelegde moorden te maken te hebben gehad.

Standpunt officieren van justitie

De officieren van justitie hebben betoogd dat aan de verklaringen van verdachte geen enkele waarde kan worden gehecht. Volgens hen heeft verdachte keer op keer laten zien dat hij zijn verklaringen aanpast naar gelang hem dat het beste uitkomt. De officieren van justitie hebben daarvan een aantal voorbeelden gegeven. Onder meer hebben zij naar voren gebracht dat verdachte in het onderzoek Vandros over het losgeld van de Heinekenontvoering een verklaring heeft afgelegd die loodrecht staat op eerdere verklaringen daarover in het onderzoek Kolbak of bij andere gelegenheden. Dat geldt ook voor overvallen gepleegd voorafgaand aan die ontvoering. Over het gebruik van het appartement aan de [adres] heeft verdachte ter terechtzitting een verklaring afgelegd, die hij meteen heeft aangepast nadat hij was geconfronteerd met daarmee strijdige informatie. Zelfs over het wel of niet drinken van koffie legt verdachte verschillende verklaringen af, al naar gelang de situatie.

De officieren van justitie hebben concluderend betoogd dat aan de ontkenningen van verdachte zich schuldig te hebben gemaakt aan de hem tenlastegelegde feiten, geen waarde kan worden toegekend.

III.1. Verschillen in verklaringen van verdachte

Overwegingen van de rechtbank

Vastgesteld kan worden dat verdachte in het onderzoek Vandros op verschillende punten verklaringen heeft afgelegd die anders zijn dan eerdere verklaringen over die onderwerpen in andere strafrechtelijke onderzoeken, of anders zijn dan wat verdachte daarover heeft verklaard bij een andere, eerdere gelegenheid.

De rechtbank acht het van belang een aantal van die onderwerpen en verklaringen met name te noemen.

a. Losgeld van de ontvoering van [persoon 1] en [persoon 2] in 1983

Verklaring verdachte in Vandros

Verdachte heeft in het proces Vandros voor het eerst een verklaring afgelegd over het verdelen, begraven, opgraven en investeren van het losgeld, betaald voor de vrijlating van [persoon 1] en [persoon 2] . Kort gezegd heeft verdachte verklaard dat het Heinekenlosgeld is verdeeld onder de ontvoerders, kort voordat hij en zijn mededader [slachtoffer 1] hun deel hebben begraven in het bos bij Lage Vuursche. Meteen daarna zijn verdachte en [slachtoffer 1] naar Parijs gevlucht. Een aantal weken later is verdachte vanuit Parijs in een vrachtwagen naar de grens van Nederland gebracht door een persoon van wie hij de naam niet wil noemen. Vanaf daar is verdachte vervolgens vervoerd naar het bos bij Lage Vuursche door een persoon van wie verdachte wel de naam heeft genoemd, maar die inmiddels is overleden. Verdachte heeft toen in de nacht het losgeld opgegraven en meegegeven aan deze inmiddels overleden man. Verdachte is weer met die vrachtwagen teruggereisd naar Parijs. Het losgeld is volgens verdachte geïnvesteerd in drugs in Zuid-Amerika, en de opbrengst daarvan is beschikbaar gesteld aan [naam 18] , om het geld te investeren onder meer via zijn bedrijf Brouwersgracht BV. Zo werden verdachte en [slachtoffer 1] feitelijk, maar niet juridisch, mede-eigenaar van seksbedrijven in Amsterdam, zoals Casa Rosso, het Erotisch Museum, seksclub Satyricon, en daarnaast van gokhallen in het Amsterdamse Wallengebied. Ook werd het geld geïnvesteerd in prostitutiepanden aan de Achterdam te Alkmaar. Verdachte was ‘op papier’ in loondienst van Brouwersgracht BV, om hem een legaal inkomen te verschaffen.100

Verklaring verdachte in Kolbak en op televisie

Verdachte heeft eerder over het Heinekenlosgeld andere verklaringen afgelegd. Verdachte heeft in het proces Kolbak, zowel bij de rechtbank als bij het gerechtshof, zelfs als getuige onder ede, telkens met grote stelligheid verklaard het niet gevonden Heinekenlosgeld niet in bezit te hebben gehad. Daarnaast heeft hij in Kolbak verklaard dat er geen losgeld is geïnvesteerd in vastgoed en bedrijven in Amsterdam.101 Ook na zijn vrijlating in januari 2012 heeft verdachte “naar waarheid” in een televisieprogramma verteld dat het niet gevonden Heinekenlosgeld is verbrand op het strand.

In Kolbak heeft verdachte als getuige onder ede ook nog verklaard dat hij na zijn detentie in 1992 op een normale manier geld wilde verdienen. Hij verwierf naar eigen zeggen inkomen doordat [naam 18] hem ‘commissie’ had betaald voor het aanbrengen van Casa Rosso, en kreeg ook inkomen als assistent-bedrijfsleider en later als pachter van het Erotisch Museum. Dat het Heinekenlosgeld door [naam 18] was geïnvesteerd in drugs en panden op de Wallen, heeft verdachte in Kolbak afgedaan als onzin; een gerucht dat niet waar is.102

b. Geld van verdachte na de verdeling in 1996

Verklaring verdachte in Vandros

Verdachte heeft in Vandros verklaard dat het vermogen dat hij met [slachtoffer 1] en [naam 18] door diverse investeringen van het losgeld had opgebouwd, in 1996 is verdeeld onder hen drieën. Volgens verdachte heeft hij in totaal 11,5 miljoen gulden gekregen. [slachtoffer 1] kreeg de prostitutiepanden aan de Achterdam in Alkmaar. De gokhallen en sexclub Satyricon werden door [naam 18] verkocht aan [slachtoffer 3] . [naam 37] (hierna: [naam 37] ), de bedrijfsleider van de gokhallen, ging ‘mee over’ van [naam 18] naar [slachtoffer 3] . Zo ook verdachtes broer [broer] , die in de gokhallen achter de kassa zat.

Verdachte had gekozen voor geld in plaats van panden of bedrijven, omdat, zo zegt verdachte, op panden en bedrijven vergunningen zitten die kunnen worden afgenomen. Verdachte heeft verklaard dat hij niet lang na die verdeling 8 miljoen gulden bij [slachtoffer 3] in vastgoed heeft geïnvesteerd. De rest heeft hij cash bewaard.103
Verdachte heeft in verband daarmee ook uitgelegd dat hij regelmatig bij [slachtoffer 3] kwam om te informeren hoe het met zijn investering stond.104

Verklaring verdachte in Kolbak

In Kolbak heeft verdachte anders verklaard. In Kolbak heeft verdachte verklaard dat hij met [slachtoffer 3] bevriend is geraakt nadat hij (in januari 1992) zijn straf voor de ontvoering had uitgezeten. Verdachte wilde toen een ‘net’ leven gaan leiden en kreeg van [slachtoffer 3] een kans. Verdachte heeft zichzelf in de verklaringen die hij in Kolbak heeft afgelegd, omschreven als een soort boodschappenjongen voor [slachtoffer 3] , die van [slachtoffer 3] het vak, investeren in de vastgoedmarkt, wilde leren en vaak voor de gezelligheid met [slachtoffer 3] mee ging naar diens zakelijke afspraken. Verdachte verdiende geld door bijvoorbeeld de beveiliging van het huis en het kantoor van [slachtoffer 3] te regelen, en als aannemer toezicht te houden op verbouwingen van door [slachtoffer 3] verworven vastgoed.

c. Geld voor [naam 31]

Verklaring verdachte in Vandros

In Vandros heeft verdachte verklaard over zijn betrokkenheid bij het geld dat in 2001 door [slachtoffer 4] aan [naam 31] betaald moest worden. Verdachte heeft verklaard dat hij op verzoek van [slachtoffer 4] vijf miljoen gulden van [slachtoffer 4] aan [naam 21] heeft gegeven, die dat aan [naam 31] zou betalen. Van [ex-partner] heeft verdachte één miljoen gulden gekregen, dat voor de beveiliging van [slachtoffer 4] was bestemd.105 Daarnaast heeft hij [ex-partner] aan [naam 21] voorgesteld, waarna [ex-partner] met [naam 21] naar Liechtenstein is gereden om geld op te halen, dat [naam 21] voor [slachtoffer 4] aan [naam 31] zou geven.

Verklaring verdachte in Kolbak

In het onderzoek Kolbak heeft verdachte ter zitting anders verklaard, namelijk dat hij niet heeft bemiddeld bij geld dat [slachtoffer 4] in 2001 aan [naam 31] heeft moeten betalen en dat hij daar buiten is gebleven.106

d. Kantoorincident, [naam 21] , [naam 3] en [naam 38]

Verklaring verdachte in Vandros

Op 22 mei 2018 heeft [journalist 2] door verdachte met de hand geschreven documenten overgelegd, die aan het dossier zijn toegevoegd. De documenten beslaan meerdere pagina’s, waarvan de datering ligt tussen 22 maart 2011 en 1 april 2011. Uit deze documenten, in combinatie met de verklaring die verdachte, na geconfronteerd te zijn daarmee, over de inhoud daarvan heeft afgelegd, begrijpt de rechtbank dat verdachte heeft beoogd het volgende vast te leggen.

[slachtoffer 3] was een geldbedrag schuldig aan [naam 21] , dat [naam 21] terug wilde hebben. [naam 21] had daar verdachte bij betrokken. Verdachte had ook samen met [naam 3] ervoor gezorgd dat [naam 38] (hierna: [naam 38] ) een geldbedrag dat [naam 39] (hierna: [naam 39] ) schuldig was aan [naam 21] , aan [naam 21] had betaald. Daarnaast heeft verdachte daarin vastgelegd dat hij met in ieder geval [naam 3] en [slachtoffer 3] een bijeenkomst heeft gehad op het kantoor van mr. [advocaat 2] . Verdachte heeft verklaard dat [naam 3] daar was namens [naam 21] , en dat verdachte er met [slachtoffer 3] was om aan [naam 3] uit te leggen dat [naam 21] de 10 miljoen euro die [naam 21] bij [slachtoffer 3] had geïnvesteerd, terug zou krijgen. Verdachte en [slachtoffer 3] hebben in vervolg daarop geregeld dat [naam 38] daarvoor rekeningen beschikbaar stelde, zodat 17 miljoen euro kon worden doorgesluisd naar criminele geldeisers, waaronder [naam 21] , die 10 miljoen euro kreeg. Verdachte heeft daarbij verteld dat het geld echter niet door [naam 38] is doorbetaald, maar door [naam 38] zelf is gebruikt.107

Op 2 januari 2019 heeft de getuige [journalist 2] aan de officieren van justitie een geluidsopname overhandigd van een gesprek tussen verdachte en [journalist 2] , dat volgens [journalist 2] heeft plaatsgevonden in april 2011. De schriftelijke uitwerking van die opname en de opname zelf zijn daarop door de officieren van justitie aan het dossier toegevoegd. Te horen is onder meer dat verdachte vanuit detentie en via de telefoon van zijn toenmalige advocaat aan [journalist 2] vertelde wat hij ook in het handgeschreven document heeft neergelegd. Daarnaast vertelde hij dat hij [naam 38] in Londen in een hotel met zijn aanwezigheid had verrast en dat hij [naam 38] bovendien vervolgens in de wc, zodat niemand anders daarvan getuige was, had duidelijk gemaakt dat [naam 38] een rekening beschikbaar diende te stellen, zodat [slachtoffer 3] daarop geld kon overmaken. Ook vertelde hij [journalist 2] dat hij de advocaat van [naam 38] had laten weten dat [naam 38] zich niet druk moest maken, het geld was weg en niemand kon er aanspraak op maken; niemand kreeg geld van [naam 38] of wat dan ook, want geld dat van [slachtoffer 3] overgemaakt was, was weg.108

Verklaringen verdachte in Vandros en Kolbak

Wat blijkt uit het door verdachte handgeschreven document, het opgenomen telefoongesprek van verdachte met [journalist 2] en de verklaring van verdachte hierover, is heel anders dan datgene wat verdachte aanvankelijk in het onderzoek Vandros en in Kolbak heeft verklaard.

Verdachte is zowel in het onderzoek Kolbak, als in het onderzoek Vandros gevraagd naar zijn relatie met [naam 3] . Telkens, en in Vandros zowel bij de rechter-commissaris als ter terechtzitting van de rechtbank, heeft verdachte zijn relatie met [naam 3] als alleen vriendschappelijk omschreven. In ieder geval, zo verklaarde verdachte, deed hij met [naam 3] geen zaken en heeft hij niet geweten waarmee [naam 3] zich bezig hield.109

In het onderzoek Kolbak heeft verdachte altijd ontkend dat er op het kantoor van

mr. [advocaat 2] een bijeenkomst heeft plaatsgevonden tussen in ieder geval [slachtoffer 3] , [naam 3] en verdachte, zoals door [slachtoffer 3] aan de politie is verteld tijdens een van de achterbankgesprekken, en zoals ook is verklaard door [toenmalige secretaresse] , de toenmalige secretaresse van mr. [advocaat 2] . Evenmin heeft verdachte in Kolbak verteld dat [naam 21] geld had geïnvesteerd bij [slachtoffer 3] .110

e. [zus 2] komt naar de Hallen

Verklaring verdachte in Vandros

In de door verdachte geschreven schriftelijke verklaring die in november 2015 aan het dossier Vandros is toegevoegd, heeft verdachte opgeschreven dat hij in 2004 in het café De Hallen is geweest om op verzoek van [zus 2] met [slachtoffer 6] te praten. Verdachte zag [slachtoffer 6] bij die gelegenheid pas weer voor het eerst sinds 1996. Verdachte had van [zus 2] gehoord dat [slachtoffer 6] het café uitbaatte en dat [slachtoffer 6] daar dagelijks rond 17.00 uur te vinden zou zijn. [zus 2] wilde dat verdachte met [slachtoffer 6] zou gaan praten omdat zij wilde dat [slachtoffer 6] zou stoppen met rondvertellen dat [zus 2] een relatie met [journalist 2] zou hebben. Verdachte heeft in het café aan [slachtoffer 6] verzocht hem alleen te spreken. Dat gesprek heeft in het kantoor achterin het café plaatsgehad. Nadat [slachtoffer 6] verdachte had toegezegd dat hij dat verhaal over [zus 2] en [journalist 2] niet meer zou rondvertellen, heeft [slachtoffer 6] verdachte gevraagd [zus 2] te vragen om naar het café te komen, omdat [slachtoffer 6] tegen [zus 2] zelf wilde zeggen wat hij tegen verdachte had gezegd. [zus 2] is toen gekomen, samen met haar dochter. [slachtoffer 6] heeft toen met haar besproken dat hij over haar geen verhalen meer zou vertellen tegen anderen.111

Verklaring verdachte in Kolbak

Ter terechtzitting van 24 september 2007 in het onderzoek Kolbak heeft verdachte over dit gesprek met [slachtoffer 6] anders verklaard. Volgens verdachte had [zus 2] zich boos gemaakt omdat [slachtoffer 6] slecht over verdachte praatte. [slachtoffer 6] zou namelijk tegen anderen hebben gezegd dat verdachte met [slachtoffer 4] en [slachtoffer 9] was en dat zij achter de eerste aanslag op [slachtoffer 1] in de Deurloostraat zaten. Verdachte is toen, in het voorjaar van 2004, naar café De Hallen gegaan, waar hij dit met [slachtoffer 6] heeft uitgepraat. [slachtoffer 6] heeft verdachte gevraagd [zus 2] te bellen, omdat [slachtoffer 6] ook tegen haar wilde zeggen dat het was uitgepraat. [zus 2] was toen samen met haar dochter gekomen. [zus 2] heeft buiten met [slachtoffer 6] gesproken.

f. De proceshouding van [naam 3]

Aan de rechtbank heeft verdachte in Vandros tijdens de inhoudelijke behandeling verteld dat de advocaat van [naam 3] in het Passageproces een domme strategie had gekozen, waar [naam 3] zelf niet achter zou hebben gestaan. Verdachte doelde daarmee op de verklaring van [naam 3] dat verdachte en hij al voor de zomer van 2005 met elkaar gebrouilleerd waren geraakt en de manier waarop verdachte door de advocaat van [naam 3] is belast door te stellen dat verdachte de naam van [naam 3] had misbruikt. Volgens verdachte zijn [naam 3] en hij in ieder geval tot de aanhouding van verdachte in januari 2006 met elkaar bevriend geweest. Verdachte heeft tegenover de rechtbank verklaard dat hij weet dat [naam 3] hem niet op die manier zou belasten.112

Op de opname van het gesprek genaamd ‘17092014 Bang dat [naam 3] gaat praten’ is echter iets anders te horen. Dit gesprek heeft plaatsgevonden kort nadat op 12 september 2014 bekend was geworden dat [naam 5] als getuige verklaringen had afgelegd, Verdachte zegt in dit gesprek in verband met de aankondiging dat [naam 3] of zijn advocaat een verklaring gaat afleggen, dat [naam 3] dwingend is en denkt dat hij alles beter weet en dingen door wil drukken. De advocaat van [naam 3] heeft [naam 3] niet in de hand. [naam 3] slaat om zich heen en slaat zichzelf neer, dat is wat er gaat gebeuren, zegt verdachte tegen [zus 1] .

Ter terechtzitting van 4 oktober 2018 heeft de rechtbank deze opname aan verdachte voorgehouden. Op vragen hierover heeft verdachte zich beroepen op zijn zwijgrecht.113

g. Schieten op rechtbankgebouw bij aanvang Kolbakproces

Ter terechtzitting van 6 september 2018 heeft verdachte tegenover de rechtbank verklaard dat hij weet dat [naam 21] degene is geweest die de rechtbank met een raket heeft laten beschieten op de eerste dag van de behandeling ter terechtzitting van het onderzoek Kolbak. [naam 21] wilde daarmee voorkomen dat verdachte verklaringen zou gaan afleggen. Verdachte heeft daar nog aan toegevoegd dat die raketinslag zijn proceshouding niet heeft beïnvloed; hij had al besloten om toen over [naam 21] niets te verklaren.114

Op de opname van het gesprek ‘17092014 Bang dat [naam 3] gaat praten’ dat verdachte hierover heeft gehad met [zus 1] , is te horen dat verdachte tegen [zus 1] zegt dat ‘van die pisbak die raket in de rechtbank moest omdat hij, die pisbak, bang was dat verdachte zou gaan praten, en nu praat hij zelf overal honderduit’.

Verdachte heeft op 5 oktober 2018 na vragen hierover verklaard dat hij in dit gesprek met ‘die pisbak’ [naam 3] bedoelde, maar ook dat hij ten tijde van de raketinslag al wist dat het [naam 21] was die achter de raketinslag zat.115 De rechtbank kan de verklaring van verdachte over [naam 21] evenwel niet rijmen met wat hij over [naam 3] zegt tegen [zus 1] , zoals is te horen op de opname. Naar het oordeel van de rechtbank kan er geen misverstand over bestaan dat verdachte tegen [zus 1] zegt dat [naam 3] degene is die de raket op de rechtbank heeft laten afschieten op de eerste dag van het Kolbakproces.

III.2. Verklaringen verdachte en onderzoeksbevindingen

De rechtbank heeft verder geconstateerd dat verdachte verklaringen heeft afgelegd, die op onderdelen zo zeer in strijd zijn met wat overigens is gebleken uit het onderzoek Vandros, dat die verklaringen van verdachte als ongeloofwaardig ter zijde moeten worden gesteld. In dat verband acht de rechtbank het van belang het volgende onderwerp en verklaringen te noemen.

Gokhallen

Verklaring verdachte

Dat verdachte feitelijk de eigenaar van de gokhallen op de Wallen was en is gebleven en [slachtoffer 3] en [naam 37] zijn stromannen waren, heeft verdachte in het proces stellig ontkend.116 Ook uit de omstandigheid dat zijn broer [broer] werkzaam was in de gokhallen kan volgens verdachte niet afgeleid worden dat verdachte enige financiële betrokkenheid bij de gokhallen heeft (gehad).

Ook in het Kolbakproces heeft verdachte ontkend iets met de financiën van de gokhallen te maken te hebben, noch toen [slachtoffer 3] daarvan de juridisch eigenaar was, noch nadat [naam 37] de gokhallen van [slachtoffer 3] had gekocht.117

Gebleken in onderzoek Vandros

[zus 2] en [zus 1] hebben verklaard dat de gokhallen waarvan eerst [slachtoffer 3] en later [naam 37] juridisch eigenaar waren, in feite van verdachte waren. Verdachte ontving geld dat daar werd verdiend.

De rechtbank heeft vastgesteld dat op de door [zus 1] overgelegde geluidsopnames van gesprekken met verdachte, onder meer het volgende is te horen.

Datum opname 30 april 2013:

[zus 1] : Hé, het zijn familie hè
Verdachte: Maakt mij niks meer uit [zus 1] , m’n broer heb me mijn geld weggegooid.

Luister ik laat me niet continu naaien in mijn kont door familie.118

Datum opname 5 november 2011:

Verdachte: Kijk [zus 1] , hoe je het wendt of keert, ik waardeer heel erg wie jij bent, jij

bent ook hetzelfde als ik. Ze hebben altijd van me gevreten, iedereen! En degenen die het meest van me gevreten hebben, die flikken me allemaal kunstjes.

[zus 1] : [broer]
Verdachte: Die zakt ook maar in stront.119

Opname ‘ [naam gesprek] ’:

[zus 1] : maar weet je [verdachte] luister, je hoeft niet iedereen van je familie aardig te

vinden.
Verdachte: Ja, maar [zus 1] , het gaat niet meer om aardig vinden. Ik wil niet meer in

de maling genomen worden. Ik ben door mijn broer in de maling

genomen, heb me al mijn bedrijven gekost.

[zus 1] : Ja dat had je ook beter aan een ander kunnen uitbesteden.
Verdachte: Nee, mijn broer heb al die bedrijven (...)
Verdachte: Ik zeg tegen hem, haal effe geld. Ja! Dat kan niet meer. Kan niet meer?

Is mijn bedrijf toch, mafkees? Ga geld halen. Ja, dat doen we niet meer.

Dat doe je niet meer? Nou dat is mijn broer. (..)
Verdachte: Als ik al die jaren dat ik vast heb gezeten, 6 jaar, gewoon mijn geld had

uitgehaald.
Verdachte: Had ik het geld gehad. Maar “doe maar niet”, het komt allemaal goed”.

Daar kwam [zus 2] ook uit, want ze moest een deal sluiten.
[zus 1] : Mag ik nog effe wat zeggen? Kijk, zoals ik erover denk hè? En zo denk

ik er echt over. Uiteindelijk hè, als mijn personeel een akte niet indient,

bijvoorbeeld die vergeet een akte effe voor me in te dienen, kan ik, als

mijn klant komt die zegt hé je bent het hoger beroep vergeten, kan ik

niet zeggen: ja mijn secretaresse.
[zus 1] : Dat is mijn verantwoordelijkheid. Mijn personeel, de mensen die ik.
Verdachte: 100% ik heb voor [broer] gekozen. Ik heb daar gezeten, hij heb niet

eens gevraagd: hoe gaat het? Vind ik allemaal goed.
[zus 1] : Ja, maar
Verdachte: Ik kon niet meer doen, ik zat vast. (..)
Verdachte: Hè, hij heb elk, hij heeft 12 jaar lang, 10.000 euro per maand gehad. Ja?

Om alleen maar op te letten voor mijn spullen. En aan het einde van de

rit heb ie samen geheuld met [naam 37] en ik zal als de (ntv). Volgens mij

10 miljoen gulden, 10 miljoen euro. Maar dat is normaal, het is

normaal.
[zus 1] : Het is veel complexer.
Verdachte: Kijk, geld drijft iedereen uit elkaar, is met families.
[zus 1] : Nou kijk, in zoverre is het complex dat je weet wat er allemaal gespeeld

heb aan procedures, aan gezeik. Het was onhoudbaar [verdachte] . Alles waar

jij.
Verdachte: Had ik gaan graaien dan had ik geld gehad. Tuurlijk. Doe het niet, je

kunt niet graaien, want het komt goed.
[zus 1] : Nou weet je wat het is? Het…
[naam 40] : Het was een verloren zaak hè? Dat ben ik met je eens.120

Opname ‘20 oktober 2013 drie boeken jas’:

[zus 1] : Ik vind dat voor die [naam 37] ook heel vervelend. Komt met zijn kop

op….
Verdachte: Zoekt het maar uit, die [naam 37] . Weet je wat het is? Ik heb ‘m één keer

gezien, gaat hij bijdehand doen. Zegt ie nog tegen me: “Ga je me

afpersen jongen?” Maar weet je wat? Houd het maar kankerhond. Daar

kom ik nog wel een keer op terug. Allemaal vieze honden. Hebben me

allemaal geld gekost. Allemaal kankerhonden.”121

Opname ‘PCM0022 Nieuwjaarsdag 02.21’:

Verdachte: Als [broer] maar niet komt (…) Ook een rare knakker. Hè? Die heb echt

niet gedaan voor waar die aangenomen was. Die heb alleen aan zijn

eigen gedacht.(…)”122

Uit wat verdachte op deze aangehaalde opnamen tegen zijn zus [zus 1] zegt over zijn broer [broer] en [naam 37] , leidt de rechtbank evenwel af dat verdachte -anders dan hij steeds nadrukkelijk heeft verklaard- zich tegenover [zus 1] wél voordoet als feitelijk (mede) eigenaar van de gokhallen die [slachtoffer 3] had gekocht van Brouwersgracht BV, in die zin dat verdachte geld in die gokhallen had geïnvesteerd, op grond waarvan hij meende recht te hebben op (een deel van) de winst die daar werd gemaakt.

III.3. Redenen om eerder te liegen

Verdachte heeft als reden gegeven voor het tot 2015 verzwijgen van het Heinekenlosgeld, de investeringen en de verdeling, dat hij zijn zus [zus 2] niet in de problemen wilde brengen, vanwege de erfenis van [slachtoffer 1] . De rechtbank is er niet van overtuigd geraakt dat verdachte het belang van zijn zus [zus 2] om niet vervolgd te worden wegens witwassen, boven zijn eigen belang bij het onontdekt blijven van de opbrengsten van de investeringen van het Heinekenlosgeld heeft gezet. Uit het onderzoek Vandros is immers gebleken dat verdachte woedend was toen hij ontdekte dat zijn zus [zus 2] haar vervolging in verband met de erfenis van [slachtoffer 1] had afgekocht bij justitie. Zou verdachte haar belang serieus hebben genomen, dan zou verdachte het voordeel van de schikking met justitie voor haar hebben gezien.

Voor het verzwijgen van de investeringen van [naam 21] bij [slachtoffer 3] , heeft verdachte als reden gegeven dat tot de dood van [naam 21] op 21 februari 2011, het te gevaarlijk was om daarover een verklaring af te leggen.

Ook deze reden kan de rechtbank niet overtuigen, omdat, zo redenerend, door de dood van [naam 21] er voor verdachte ook geen reden meer bestond om te verzwijgen welke bemoeienis hij had gehad bij het innen van de schuld van [naam 39] en [naam 38] aan [naam 21] , te verzwijgen dat er wél een bijeenkomst was geweest op het kantoor van mr. [advocaat 2] , waarbij in ieder geval hijzelf, [naam 3] en [slachtoffer 3] aanwezig waren en te verzwijgen welke betrokkenheid hij had bij het ter beschikking stellen van een rekening of bedrijf door [naam 38] om geld van [slachtoffer 3] door te sluizen aan onder andere [naam 21] .

Ook toen het door verdachte genoemde gevaar door de dood van [naam 21] was geweken, heeft verdachte desgevraagd geen openheid van zaken gegeven over zijn betrokkenheid bij de criminele zaken van [naam 21] , zoals die uit de overgelegde aantekeningen en opname blijkt. Daardoor is het niet aannemelijk dat verdachte eerder uit angst voor [naam 21] heeft gezwegen over het geld van [naam 21] bij [slachtoffer 3] . Het wijst erop dat verdachte een andere reden heeft om nu over dat geld te verklaren.

Verder is het de rechtbank opgevallen dat verdachte zich op zijn zwijgrecht heeft beroepen zodra de rechtbank hem vroeg namen te noemen, of te verklaren over zijn aantekeningen uit 2011 of over wat hij [journalist 2] in 2011 over de telefoon van zijn toenmalige advocaat, in vertrouwen heeft meegedeeld.

III.4. Waarde verklaringen verdachte

De rechtbank stelt op grond van het voorgaande vast dat verdachte over strafbare feiten waarvoor hij eerder is vervolgd en die ook in het onderzoek Vandros zeer relevant zijn, op cruciale punten tegenstrijdige verklaringen heeft afgelegd. Verdachte heeft meer dan eens over zijn verklaringen gezegd dat die naar waarheid waren afgelegd, niet alleen toen hij als getuige onder ede stond maar ook als verdachte of buiten de zittingszaal, om vervolgens in een later stadium die verklaringen op essentiële onderdelen te wijzigen. Daarnaast is door onderzoeksmateriaal in het dossier Vandros aan het licht gekomen dat verdachte op andere momenten, buiten een strafproces, over diezelfde onderdelen weer anders heeft verklaard.

Verder heeft verdachte zich, in ieder geval in deze strafzaak, op voor de rechtbank relevante momenten beroepen op zijn zwijgrecht.

Daar komt nog bij dat verdachte op de eerste dag van de inhoudelijke behandeling van het onderzoek Vandros tegenover de rechtbank heeft verklaard: “Ik vertel het nu eerlijker dan toen”, waarmee verdachte zijn toezegging om eerlijk te zijn, in dezelfde zin weer heeft teruggenomen.

Met deze proceshouding, die op cruciale onderdelen als onwaarachtig en opportunistisch moet worden bestempeld, heeft verdachte ernstig afbreuk gedaan aan de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van zijn verklaringen. Verdachte heeft de rechtbank opgezadeld met de onmogelijke opdracht om te beoordelen wanneer zijn verklaringen wel, maar misschien toch ook niet, of niet helemaal, geloofd kunnen worden. Het zullen dan ook andere onderzoeksresultaten uit het onderzoek Vandros zijn die de waarde van de verklaringen van verdachte zullen bepalen.

De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat verdachte het ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

Zaak A, feit 1 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Agenda)

[naam 1] en [naam 2] op 2 november 2005 te Amsterdam opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer 5] van het leven hebben beroofd, immers heeft [naam 1] met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een vuurwapen kogels in het lichaam van [slachtoffer 5] geschoten, waardoor die [slachtoffer 5] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met anderen, in de periode van 1 oktober 2005 tot en met 2 november 2005 te Amsterdam en Rotterdam en Diemen door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers hebben hij, verdachte, en zijn mededaders:

Zaak A, feit 2 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Perugia)

[naam 6] en [naam 7] op 20 april 2006 te Amsterdam opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer 6] van het leven hebben beroofd, immers heeft [naam 6] met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een vuurwapen kogels in de rug en het achterhoofd

en de nek van die [slachtoffer 6] geschoten, waardoor [slachtoffer 6] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met anderen, in de periode van 1 oktober 2005 tot en met 20 april 2006 in Nederland door tussenkomst van [naam 1] en [naam 5] door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers hebben hij, verdachte, en zijn mededaders:

Zaak A, feit 3 (zaaksdossier Vandros/140 Sr)

hij in de periode van 1 januari 2002 tot 1 mei 2006 in Nederland heeft deelgenomen aan een organisatie, zijnde een samenwerkingsverband bestaande uit verdachte en [naam 3] en

[naam 4] en [naam 1] en [naam 2] en [naam 5] en anderen, welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, te weten moord;

Zaak B, feit 1 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Viool)

personen op 24 januari 2003 te Amstelveen opzettelijk en met voorbedachten rade

[slachtoffer 1] van het leven hebben beroofd, immers heeft één van die personen met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een automatisch vuurwapen kogels in het lichaam van [slachtoffer 1] geschoten, waardoor die [slachtoffer 1] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, in de periode van 1 januari 2001 tot en met 24 januari 2003 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een of meer ander(en), door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers hebben hij, verdachte, en/of een of meer van zijn mededader(s) (door tussenkomst van een ander of anderen) aan eerdergenoemde personen:

Zaak B, feit 2 (zaaksdossier Vandros/Viool)

personen op 24 januari 2003 te Amstelveen opzettelijk [slachtoffer 2] van het leven hebben beroofd, immers heeft één van die personen met dat opzet met een automatisch vuurwapen kogels in het lichaam van [slachtoffer 2] geschoten, waarbij eerdergenoemde [slachtoffer 2] zich op dat moment in de onmiddellijke nabijheid bevond van [slachtoffer 1] , waardoor die [slachtoffer 2] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan op 11 februari 2003 is overleden, welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of anderen in de periode van 1 januari 2001 tot en met 24 januari 2003 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een of meer ander(en), door beloften en door het verschaffen en inlichtingen opzettelijk hebben uitgelokt, immers hebben hij, verdachte, en/of een of meer van zijn mededader(s) (door tussenkomst van een ander of anderen) aan eerdergenoemde personen:

Zaak B, feit 3 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Enclave)

[naam 49] en [naam 51] en [naam 50] en [naam 48] en (een) ander(eren) op

17 mei 2004 te Amsterdam opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer 3] van het leven hebben beroofd, immers heeft [naam 48] met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een vuurwapen kogels in het lichaam van die [slachtoffer 3] geschoten, waardoor die [slachtoffer 3] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of ander(en), in de periode van 1 januari 2004 tot en met 17 mei 2004 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een of meer ander(en), door beloften en door het verschaffen inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers heeft hij, verdachte, en een of meer van zijn mededader(s) (door tussenkomst van een ander of anderen) aan die [naam 49] en [naam 51] en [naam 50] en [naam 48] en (een) ander(en):

Zaak B, feit 4 subsidiair (zaaksdossier Vandros/Enclave)

[naam 49] en [naam 51] en [naam 50] en [naam 48] en (een) ander(eren) op

17 mei 2004 te Amsterdam aan [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] opzettelijk zwaar lichamelijk letsel (een schotwond in de knie) hebben toegebracht door opzettelijk met een vuurwapen een kogel in de richting van die [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] af te schieten, waarbij eerdergenoemde [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] zich op dat moment in de onmiddellijke nabijheid bevond van [slachtoffer 3] ,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, in de periode van 1 januari 2004 tot en met 17 mei 2004 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een (of meer) ander(en), door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers heeft hij, verdachte, en/of een of meer van zijn mededader(s) (door tussenkomst van een ander of anderen) aan die [naam 49] en [naam 51] en [naam 50] en [naam 48] en (een) ander(en):

Zaak C, feit 1 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Boeddha)

een persoon op 2 november 2005 te Nongprue (Pattaya) in Thailand tezamen en in vereniging met anderen opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer 4] van het leven heeft beroofd, immers heeft die persoon met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een vuurwapen kogels in de buik en het hoofd van [slachtoffer 4] geschoten, waardoor die [slachtoffer 4] zodanige verwondingen heeft opgelopen dat hij daaraan is overleden,

welk feit hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, in de periode van 1 augustus 2005 tot en met 2 november 2005 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een of meer ander(en), door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers heeft hij, verdachte, en/of een of meer van zijn mededader(s) (door tussenkomst van een ander of anderen) aan eerdergenoemde persoon:

Zaak C, feit 2 eerste cumulatief (zaaksdossier Vandros/Fazant)

een persoon op 26 februari 2002 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, ter uitvoering van het door die persoon voorgenomen misdrijf om opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer 4] van het leven te beroven, met dat opzet en na kalm beraad en rustig overleg met een vuurwapen, kogels in de onderrug en in de rechterbil/bovenbeen van [slachtoffer 4] heeft geschoten en kogels in de richting van [slachtoffer 4] heeft geschoten, terwijl de uitvoering van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid,

welk feit hij, verdachte, in de periode van 1 januari 2002 tot en met 26 februari 2002 in Nederland, al dan niet door tussenkomst van een of meer ander(en), door beloften en door het verschaffen van inlichtingen opzettelijk heeft uitgelokt, immers heeft hij, verdachte, (door tussenkomst van een ander of anderen) aan eerdergenoemd onbekend gebleven persoon:

Voor zover de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten bevat, zijn deze verbeterd. Verdachte is hierdoor niet in zijn verdediging geschaad.

De rechtbank heeft hiervoor onder II.1. overwegingen gewijd aan de totstandkoming van de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] en de inhoud ervan. Het onderzoek van de rechtbank heeft blijkens die overwegingen niet geleid tot de vaststelling van feiten of omstandigheden die in de weg dienen te staan aan het gebruik van de verklaringen van de kroongetuigen [naam 2] en [naam 5] voor het bewijs. Door al hetgeen aan onderzoek is verricht, waarvan in dit vonnis verslag is gedaan, is de rechtbank van oordeel dat voldaan is aan de in artikel 360, tweede lid, Sv neergelegde opdracht.

De bewezen geachte feiten zijn volgens de wet strafbaar. Het bestaan van een rechtvaardigingsgrond is niet aannemelijk geworden.

Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van verdachte uitsluit. Verdachte is dan ook strafbaar.

De officieren van justitie hebben vanwege de ernst van de door hen bewezen geachte strafbare feiten, en het beeld dat van verdachte naar voren is gekomen als een persoon bij wie alles draait om geld, gevorderd dat verdachte zal worden veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

De verdediging heeft vrijspraak bepleit van alle ten laste gelegde feiten. Aan verdachte kan dus ook geen straf worden opgelegd, aldus de verdediging.

Verdachte heeft zich schuldig gemaakt aan de uitlokking van vijf moorden, van een doodslag, van een poging tot moord en van het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel. Van de moorden staat vast dat het om liquidaties gaat, gepleegd op bestelling, in georganiseerd verband en tegen betaling van hoge geldbedragen. De met deze misdrijven samenhangende gedragingen vormen de kern van de eveneens bewezen geachte deelneming aan een criminele organisatie.

Een moord is zonder uitzondering schokkend voor de samenleving en wanneer die moord plaatsvindt in de vorm van een liquidatie op klaarlichte dag en op de openbare weg, heeft deze des te meer een maatschappelijke impact. Niet voor niets klinken uit de samenleving geluiden van zorg en de wens om hard in te grijpen en zwaar te straffen. Dat die wens zich steeds meer opdringt, hangt samen met het gegeven dat met de in dit onderzoek vergelijkbare liquidaties nog altijd en kennelijk steeds vaker plaatsvinden.

Zonder uitzondering veroorzaakt de kennelijk niets en niemand ontziende beneming van andermans leven leed bij de naasten van het slachtoffer, zoals ook in de onderhavige zaken pijnlijk zichtbaar is in de slachtofferverklaringen. Schrijnend daarbij is de constatering dat het verdriet van het verlies en het trauma van het hen overkomen geweld bij hen voortduurt, ook als gevolg van de onvermijdelijke herbeleving die de strafrechtelijke vervolging van betrokkenen steeds weer met zich brengt.

Het gegeven dat de onderhavige gewelddadigheden zich hebben voltrokken in kringen van meer of minder vermogende criminelen, is een verontrustend aspect. Immers geldt dat de sterksten overwinnen en zich vanuit hun machtsdenken een positie verwerven die hen in staat stelt zaken met excessief geweld naar hun hand te zetten en met hun vermogen door te dringen in de bovenwereld, van waaruit zij hun gewetenloze levenswijze voortzetten.

Bij het verwerven van die machtspositie lijken liquidaties onontkoombaar.

Het is in dit milieu dat verdachte samen met anderen opdrachtgever is geweest van liquidaties, die hij met informatie en financiering uitlokte en faciliteerde. Verdachte zelf is daarbij lang buiten schot gebleven door, waar mogelijk, afstand te scheppen tot de uitvoering van opdrachten, door het zaaien van angst bij mogelijke getuigen en door het creëren van misinformatie en complotten.

Het belang van verdachte om de bewezenverklaarde feiten te laten plegen lijkt te zijn gelegen in persoonlijk geldelijk gewin en het uitschakelen van vijanden of personen die hem niet met zijn gewelddadigheden wilden laten wegkomen. Dat bij het uitvoeren van een moordopdracht tegelijkertijd ook anderen (dodelijk) getroffen konden worden, was kennelijk ondergeschikt aan het belang van verdachte.

Verdachte is in de aanloop naar de opdracht om deze slachtoffers te vermoorden, zo dreigend geweest in hun richting dat dezen ieder voor zich, zonder uitzondering, hebben voorspeld dat verdachte hen zou laten ombrengen.

De ernst van de strafbare feiten waarvan verdachte wordt beschuldigd, hebben er bij de rechtbank toe geleid verdachte te vragen of hij bereid was zijn medewerking te verlenen aan een persoonlijkheidsonderzoek, dat verdachte van de hand heeft gewezen. De rechtbank zal het wat betreft de persoon van de verdachte dus moeten doen met wat haar is gebleken uit het onderzoek Vandros en zijn strafrechtelijke documentatie.

Verdachte beschouwend vanuit de van hem bekende strafrechtelijke documentatie, blijkt van een ontwikkeling van kwaad tot erger, van geldlust, machtsdenken en gewelddadigheden.

Daarnaast is gebleken van de intreurige ontwikkelingen in zijn relatie tot zijn naasten, die hij meermalen letterlijk met de dood bedreigde. Verdachtes gewelddadigheid heeft ertoe geleid dat zij pas de moed vonden om over dat waarvan verdachte hen deelgenoot had gemaakt te verklaren, toen ook zij geen andere uitweg meer zagen.

Uit het onderzoek Vandros komt over verdachte verder het beeld naar voren van een man met vele gezichten, die hij naar believen laat zien om zijn doelen te bereiken.

In feite echter blijkt verdachte een man die gewetenloos en onverschillig meent te beschikken over leven en dood van anderen.

De rechtbank concludeert met betrekking tot de persoon van verdachte dat een groot gevaar voor herhaling van gewelddadige strafbare feiten van hem uitgaat.

Al het voorgaande voert de rechtbank tot de slotsom dat zowel vanwege vergelding voor de door hem uitgelokte moorden, als om anderen ervan te weerhouden zulke misdaden te begaan, als vanwege het gevaar dat van verdachte uitgaat, aan verdachte een levenslange gevangenisstraf moet worden opgelegd.

9. De vorderingen van de benadeelde partijen en de schadevergoedingsmaatregel

Als benadeelde partij hebben zich gevoegd in dit strafgeding:

[benadeelde partij 5] , [benadeelde partij 6] , [benadeelde partij 7] en [benadeelde partij 8] betreffende de moord op

[slachtoffer 6] .

Voor alle vorderingen geldt dat de Hoge Raad ten aanzien van de toewijsbaarheid van de vordering van een benadeelde partij heeft geoordeeld dat daarvoor de bewijsregels voor strafzaken niet gelden, maar dat de regels van stelplicht en bewijslastverdeling in civiele zaken van toepassing zijn. Op grond van de hoofdregel van bewijslastverdeling in het civiele proces (artikel 150 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering) draagt de benadeelde partij, die zich beroept op de rechtsgevolgen van door haar gestelde feiten of rechten, de bewijslast van die feiten of rechten.

De benadeelde partij [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft € 40.000,- aan immateriële schadevergoeding gevorderd en € 102.017,36 aan materiële schadevergoeding gevorderd, te vermeerderen met de wettelijke rente.

Immateriële schade

De benadeelde partij [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft vergoeding gevorderd van psychische schade, bestaande uit het gegeven dat hij blijvend fysiek letsel heeft doordat een kogel door zijn knie is geschoten en hij door de gebeurtenissen jaren in angst en onzekerheid heeft geleefd. Daarnaast heeft hij het beeld moeten verwerken dat zijn goede vriend en zakenpartner in zijn bijzijn is neergeschoten en overleden (shockschade). Zijn vordering voor immateriële schadevergoeding bedraagt in totaal € 40.000,-.

In zijn, ter zitting van 22 november 2018 voorgelezen, slachtofferverklaring heeft [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] geschreven dat hij op 17 mei 2004 de dood in de ogen heeft gekeken en dat die dag letterlijk en figuurlijk diepe littekens bij hem heeft achtergelaten.

Materiële schade

De benadeelde partij [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft verder vergoeding van materiële schade gevorderd, bestaande uit de volgende schadeposten.

Medische kosten

[slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft in totaal € 8.692,- aan medische kosten gevorderd.

Voor een jaar fysiotherapie heeft [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] een totaalbedrag aan kosten van € 6.500,- opgenomen. [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft gesteld dat hij voor de medische kosten destijds geen verzekering had afgesloten.

Beveiligingskosten

[slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft enige tijd na het schietincident, na het waarnemen van een verdachte auto bij zijn woning in Nederland, gedurende een week persoonsbeveiliging ingehuurd voor

€ 20.175,-. Verder heeft hij zijn in 2005 aangekochte woning op [land] laten beveiligen voor

€ 63.000,-.

Kleding en schoenen

[slachtoffer 7/benadeelde partij 1] droeg op 17 mei 2004 een pak van Armani en schoenen van Louis Vuitton, die onherstelbaar zijn beschadigd. Rekening houdende met een waardevermindering van 25% bedraagt de totale schade € 850,36. Ter onderbouwing heeft [slachtoffer 7/benadeelde partij 1] producties van respectievelijk Louis Vuitton, gedateerd november 2015, en Zalando, gedateerd november 2018, overgelegd.

(Toekomstige) reis- en communicatiekosten en toekomstige medische kosten

[slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft reiskosten gemaakt voor het doen van aangifte, voor medische afspraken en voor advocatenbezoek. Daarvoor en voor telefoonkosten heeft hij een forfaitair schadebedrag van € 150,- opgevoerd.

[slachtoffer 7/benadeelde partij 1] heeft voor toekomstige reis- en communicatiekosten een bedrag van € 150,- gevorderd en voor toekomstige medische kosten een bedrag van € 9.000,-, voor het geval hij die kosten in een hoger beroepsprocedure wil opvoeren.

De [benadeelde partijen 2 tot en met 4] ( [benadeelde partij 2] , [benadeelde partij 3] en

[benadeelde partij 4] ) hebben ieder € 20.000,- aan immateriële schadevergoeding gevorderd en respectievelijk € 455.383,14, € 20.940,06 en € 37.946,60 aan materiële schadevergoeding gevorderd, telkens te vermeerderen met de wettelijke rente.

Immateriële schade

De [benadeelde partijen 2 tot en met 4] hebben ieder toewijzing van een bedrag van € 20.000,- verzocht voor geleden immateriële schade. In de door de benadeelde partijen ter zitting afgelegde slachtofferverklaringen is duidelijk naar voren gekomen welke gevolgen de dood van hun echtgenoot en vader voor hen heeft gehad en nog steeds heeft. [benadeelde partij 2] en beide kinderen hebben hun vordering gebaseerd op shockschade.

Ter onderbouwing van haar vordering op dit punt heeft [benadeelde partij 2] een brief van 14 september 2016 van psychiater [psychiater 2] en een Pro Justitia rapport van 1 februari 2012 van psychiater [psychiater 3] overgelegd. [benadeelde partij 3] heeft een brief van GZ-psycholoog [psycholoog 1] van 14 maart 2018 overgelegd en [benadeelde partij 4] een brief van GZ-psycholoog [psycholoog 2] van 8 juni 2018.

Materiële schade

Vorderingen betreffende gederfd levensonderhoud

Elk van de [benadeelde partijen 2 tot en met 4] heeft een bedrag aan schadevergoeding gevorderd ter zake van gederfd levensonderhoud:

[benadeelde partij 2] : een bedrag van € 455.383,14 (verschenen en toekomstige behoeftigheid),

[benadeelde partij 3] : een bedrag van € 20.940,06 (verschenen behoeftigheid),

[benadeelde partij 4] : een bedrag van € 37.946,60 (verschenen behoeftigheid).

De vorderingen zijn gebaseerd op een rapport van 22 september 2016, opgesteld door arbeidsdeskundige/rekenkundige [deskundige] .

Door [benadeelde partij 4] is de factuur van € 1.523,14 voor het opmaken van het rapport voldaan. Zij heeft ook dat bedrag gevorderd als geleden materiële schade.

De benadeelde partijen [benadeelde partij 5] en [benadeelde partij 6] hebben ieder € 25.000,- aan immateriële schadevergoeding gevorderd, de benadeelde partij [benadeelde partij 7] heeft € 100.000,- aan immateriële schadevergoeding en € 250,04 aan materiële schadevergoeding gevorderd en de benadeelde partij [benadeelde partij 8] heeft € 6.829,86 aan materiële schadevergoeding gevorderd, telkens te vermeerderen met de wettelijke rente.

Immateriële schade

De benadeelde partijen [benadeelde partij 5] en [benadeelde partij 6] hebben verzocht om toewijzing van een bedrag voor geleden immateriële schade van € 25.000,- per persoon.

[benadeelde partij 7] heeft verzocht om toewijzing van een bedrag voor geleden immateriële schade van € 100.000,-.

In de door de benadeelde partijen op de zitting afgelegde slachtofferverklaringen is duidelijk naar voren gekomen welke verstrekkende gevolgen de dood van [slachtoffer 6] voor hen heeft gehad en nog heeft.

Materiële schade

[benadeelde partij 7] heeft een bedrag gevorderd van € 250,04.

€ 200,- wegens door haar betaalde eigen bijdrage aan GGZ-kosten en in totaal € 50,04 voor aan haar verstrekte medicatie.

[benadeelde partij 8] heeft een bedrag van € 6.892,86 gevorderd aan kosten voor lijkbezorging. Dit totaalbedrag is onderverdeeld in: