Uitspraken

Toewijzing van de vorderingen van de ANBO zou een beperking inhouden van het in artikel 10 lid 1 EVRM neergelegde grondrecht van Omroep Max en FTM op vrijheid van meningsuiting. Dit recht kan slechts worden beperkt, indien dit bij wet is voorzien en noodzakelijk is in een democratische samenleving, bijvoorbeeld ter bescherming van de goede naam en de rechten van anderen (zie artikel 10 lid 2 EVRM). Van een beperking die bij wet is voorzien is sprake, indien de uitzending van Omroep Max en/of de artikelen van FTM onrechtmatig zijn in de zin van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor het antwoord op de vraag of dit het geval is, moeten alle wederzijdse – in beginsel gelijkwaardige – belangen tegen elkaar worden afgewogen. Het belang van Omroep Max en FTM is er met name in gelegen dat zij zich in het openbaar kritisch, informerend, opiniërend en waarschuwend moeten kunnen uitlaten over misstanden die de samenleving raken. Het belang van de ANBO is er met name in gelegen dat zij niet lichtvaardig wordt blootgesteld aan verdachtmakingen. Bij deze belangenafweging dienen alle omstandigheden van het geval in ogenschouw te worden genomen.

Een van de omstandigheden die in die belangenafweging meeweegt, is de mate waarin de inhoud van de publicaties steun vindt in het beschikbare feitenmateriaal. Van Omroep Max en FTM mag voorts worden verwacht dat zij voldoende zorgvuldig journalistiek onderzoek verrichten. Onderdeel hiervan is correcte toepassing van het beginsel van hoor en wederhoor.

Omroep Max heeft in haar conclusie van antwoord (onder punt 79) aangevoerd dat de kernboodschap van de uitzending erop neerkomt dat in 2015 bij de ANBO sprake is geweest van ophef rondom het blokkeren van de bankrekeningen van de lokale afdelingen van de ANBO en dat onvoldoende duidelijk is hoe de “gecentraliseerde” gelden precies zijn besteed. Er heeft een grote machtsstrijd gespeeld tussen het hoofdkantoor van de ANBO en de lokale afdelingen en hieraan is in tal van landelijke en lokale media uitgebreid aandacht besteed. In dat kader zijn regelmatig voormalige ANBO-leden aan het woord gelaten. Omroep Max heeft er voorts op gewezen dat de bestedingen van de ANBO, na de centralisatie van de gelden, hoog zijn en dat het ledenaantal en het eigen vermogen van de ANBO de afgelopen periode significant zijn gedaald. Deze boodschap vindt, aldus Omroep Max, ruimschoots steun in het beschikbare feitenmateriaal.

De eerste feitelijke onjuistheid in de uitzending van Omroep Max is volgens de ANBO de volgende uitlating van de voice-over:
“Het eigen vermogen slinkt van 4 miljoen euro in 2015 naar 2,4 miljoen in 2016”.
Deze uitlating komt erop neer dat in een jaar tijd 1,6 miljoen euro van het vermogen van de ANBO zou zijn verdwenen. Omroep Max heeft erkend dat deze stelling onjuist is en is daarom, zodra zij daarop is gewezen, tot correctie overgegaan op haar website (zie onder 2.8). Op deze wijze is reeds voldoende aan de belangen van de ANBO, die de inhoud van de gecorrigeerde uitlating van Omroep Max niet heeft bestreden, tegemoet gekomen. Toewijzing van de (vergaande) vorderingen van de ANBO op dit punt zou disproportioneel zijn.

De andere feitelijke onjuistheden die in de dagvaarding onder II tot en met IV zijn opgenomen betreffen uitlatingen van [naam 7] van FTM, gedaan in de uitzending van Omroep Max van 1 november 2017. Het gaat dan om:
- de hoogte van de salarissen bij de ANBO (volgens [naam 7] € 85.000,- per fte, “ongeveer wat een kolonel verdient in het leger”);
- de hoogte van de kantoorkosten (volgens [naam 7] 1,2 miljoen euro “voor pennetjes en gummetjes”);
- de hoogte van de kosten voor communicatie (terwijl er volgens [naam 7] überhaupt niet wordt gecommuniceerd);
- het teruglopende ledenaantal en de jaarlijks grote verliezen; en
- om de vraag of de aanbevelingen van organisatieadviesbureau Berenschot uit 2009 zijn opgevolgd (volgens [naam 7] “is ook een organisatieadviesbureau ingehuurd – Berenschot, heel duur – en die hebben eigenlijk precies aanbevolen wat [naam 1] niet heeft gedaan. Die is er precies tegenin gegaan…”).

[naam 7] heeft de gewraakte uitlatingen live in een studiogesprek gedaan. Omroep Max heeft zich er terecht op beroepen dat zij ten aanzien van die uitlatingen een boodschappersfunctie vervult en dat zij voor die uitlatingen niet aansprakelijk kan worden gehouden. Een journalist moet, onder meer door het houden van interviews, zijn essentiële rol als publieke waakhond kunnen vervullen. In dat kader moet hij in beginsel de uitingen van derden ongestraft kunnen verspreiden. In dit geval heeft de interviewster van het programma Meldpunt! voldoende afstand gehouden van [naam 7] en, anders dan de ANBO heeft aangevoerd, een kritische houding ten opzichte van hem aangenomen. Zo heeft zij hem een aantal keren het standpunt van de ANBO dan wel van [naam 1] voorgehouden. Hiervoor wordt verwezen naar punt 85 van de conclusie van antwoord van Omroep Max. Een voorbeeld hiervan is te vinden onder punt 69 van het transcript van de uitzending (productie 2 van Omroep Max). Hier zegt de interviewster: “Zij ( [naam 1] , vzr.) zegt in haar verweer, dat heb ik gedaan omdat sommige verenigingen er een potje van maakten. En soms gingen ze ook met geld ervandoor of werd gefraudeerd. Dus het moest echt anders”.
Vanwege de boodschappersfunctie van Omroep Max maken de door de ANBO gewraakte uitlatingen van [naam 7] in de uitzending van Meldpunt! die uitzending voorshands niet onrechtmatig. Overigens heeft Omroep Max subsidiair aangevoerd (zie hiervoor haar uitgebreide betoog onder de punten 98 tot en met 118 van de conclusie van antwoord) dat de uitlatingen van [naam 7] voldoende steun vinden in het beschikbare feitenmateriaal.

Vervolgens bevat de uitzending van Omroep Max volgens de dagvaarding een aantal suggestieve uitlatingen, met name gedaan door voormalige leden, vrijwilligers en bestuursleden van de ANBO. Het gaat onder meer om de uitlatingen “Wat is er gebeurd met de miljoenen van ouderenbond ANBO”,
“Twee jaar geleden moesten de lokale ANBO-afdelingen hun geld gedwongen overhevelen naar het hoofdkantoor in Woerden” en
“Na tientallen gesprekken met oud-bestuurders en inzage in vertrouwelijke documenten komt een beeld naar voren dat bij ANBO de miljoenen eruit vliegen”.
Ook worden in de dagvaarding twee suggestieve uitlatingen toegeschreven aan [naam 7] en Olfers. [naam 7] heeft de houding van [naam 1] defensief en agressief genoemd; Olfers heeft gesuggereerd dat de bestuursstructuur van de ANBO niet goed in balans is. Volgens de ANBO betreffen al deze uitlatingen uitgewerkte voorbeelden van stemmingmakerij, die zeer negatief en schadelijk voor de ANBO uitpakt, met name door de afwezigheid van kritische journalistieke vragen.
4.8. Ook de beweerd suggestieve uitlatingen maken de uitzending van Omroep Max voorshands niet onrechtmatig. Hiertoe wordt overwogen dat Omroep Max, naar aanleiding van meldingen die zij voor het programma Meldpunt! heeft ontvangen, journalistiek onderzoek heeft gedaan en met een groot aantal personen heeft gesproken. De wijze waarop Omroep Max hiervan verslag doet, valt onder haar redactionele vrijheid. Bovendien geldt ook hier dat hetgeen de geïnterviewden in de uitzending naar voren brengen in beginsel onder hun eigen verantwoordelijkheid valt en dat Omroep Max dit op grond van haar boodschappersfunctie moet kunnen uitzenden. Van omstandigheden die dit anders maken is niet gebleken. Het is immers niet onjuist dat vraagtekens kunnen worden geplaatst bij de besteding van de gelden afkomstig van de lokale afdelingen en bij de centralisering van de zeggenschap binnen de ANBO. Dat dit tot verzet heeft geleid en dat veel leden zijn vertrokken is evenmin onjuist. [naam 7] mag vinden dat de houding van [naam 1] defensief en agressief is. Olfers mag vinden dat de bestuursstructuur niet in balans is. Dit betreft waardeoordelen en Omroep Max komt een grote vrijheid toe bij het uitzenden van dergelijke meningen.

De conclusie ten aanzien van Omroep Max is dat de onder 4.1 genoemde belangenafweging in haar voordeel uitvalt, dat de uitzending van 1 november 2017 niet onrechtmatig is en dat haar vrijheid van meningsuiting dan ook niet kan worden ingeperkt. Dit leidt tot een afwijzing van alle vorderingen van de ANBO.

FTM heeft ter zitting – in aanvulling op de conclusie van antwoord van Omroep Max – aangevoerd dat zij samen met Omroep Max uitgebreid en zorgvuldig journalistiek onderzoek heeft gedaan. Zij heeft met veel (oud)leden van de ANBO gesproken en heeft tal van documenten geraadpleegd. Het artikel van 1 november 2017 vindt dan ook voldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal en is niet suggestief. FTM heeft uit eigen beweging aan het desbetreffende artikel op haar website een weerwoord van de ANBO toegevoegd, dat zij heeft samengesteld uit de sommatiebrief van haar advocaat (zie 2.7). De vorderingen die zijn gebaseerd op de artikelen van 31 maart 2018 en 5 april 2018 zijn evenmin toewijsbaar omdat de ANBO hiertoe onvoldoende heeft gesteld, aldus FTM.

In de dagvaarding heeft de ANBO een vijftal feitelijke onjuistheden in het artikel van 1 november 2017 opgesomd. Het gaat dan om:
- het melden van een viertal royementen van leden, terwijl daar geen sprake van is omdat de betreffende leden hun lidmaatschap zelf hebben opgezegd (“Mensen die hun mening gaven, werden meteen weggezet als dissidenten”);
- het in 2015 door de ANBO geleden verlies van € 960.000,- en de passage over het geheimhouden van het rapport van Berenschot;
- de eenzijdige benoeming van de leden (“Weinig keus”) en de voorzitter van de Raad van Toezicht (“Een keus is er niet”);
- [naam 10] die is weggestuurd als lid van de ledenraad (“hij wordt eruit gezet nadat hij in oktober 2015 in het Algemeen Dagblad kritiek had geuit op [naam 1]”); en
- het plotselinge bevriezen van de bankrekeningen van de lokale ANBO-afdelingen in 2015 (“de total shut down”) omdat volgens [naam 1] enkele van die afdelingen zouden frauderen.

FTM heeft de eerste beweerde feitelijke onjuistheid voldoende weerlegd met een beroep op diverse bronnen (onder wie [naam 11] van wie het citaat “Mensen die hun mening gaven, werden meteen weggezet als dissidenten” afkomstig is). Ook heeft FTM verwezen naar de producties 14 en 16 van de ANBO (twee opzeggingsbrieven van leden) en naar de producties 4 tot en met 9 van FTM (eerdere perspublicaties, een brief van de ANBO waarin [naam 12] wordt ontzet uit zijn lidmaatschap en een verklaring van [naam 13] , voormalig bestuurder van de ANBO). Uit al deze producties ontstaat het beeld dat verschillende leden met wie een geschil bestond zijn geschorst of geroyeerd. Ook hebben leden zelf hun lidmaatschap beëindigd omdat hen een schorsing of royement in het vooruitzicht is gesteld, wat min of meer hetzelfde is.

De derde feitelijke onjuistheid betreft de benoeming van de leden en de voorzitter van de Raad van Toezicht. FTM heeft hierover – voorshands terecht – aangevoerd dat de ANBO onder de punten 57 tot en met 60 niet duidelijk heeft gemaakt wat er onjuist is aan de feiten in het artikel. FTM heeft verder verwezen naar haar productie 15 (het verslag van de Verenigingsraad van 28 maart 2013) waaruit kan worden afgeleid dat een beperkt aantal kandidaten is voorgedragen als lid en slechts één kandidaat als voorzitter van de Raad van Toezicht.

De vierde feitelijke onjuistheid betreft [naam 15] . Ook hier geldt dat de ANBO niet precies duidelijk heeft gemaakt wat er onjuist is in de bewuste passage van het artikel. Integendeel, de juistheid ervan wordt bevestigd in productie 21 van de ANBO (pagina 9 van het verslag van de ledenraad van 26 november 2015) waaruit kan worden afgeleid dat [naam 1] er een voorstander van is bepaalde leden uit de vereniging te verwijderen.

De vijfde feitelijke onjuistheid bestaat er volgens de ANBO uit dat de lokale afdelingen niet werden verdacht van fraude, zoals in het artikel is vermeld (overigens vreesde de ANBO wel voor het verduisteren van gelden, zie punt 65 van de dagvaarding). Dat er wel degelijk een publieke verdachtmaking van fraude was blijkt uit eerdere perspublicaties (zie de producties 17 tot en met 19 van FTM).
4.18. De conclusie tot zover is dat de ANBO er niet in wordt gevolgd dat er feitelijke onjuistheden staan in het artikel van 1 november 2017 die dit artikel onrechtmatig maken.

Vervolgens is in de dagvaarding onder I tot en met IV (blz. 25-30) een groot aantal citaten uit het artikel opgenomen die volgens de ANBO duiden op suggestieve berichtgeving en een onjuiste beeldvorming creëren. Het betreft citaten afkomstig van (volgens de ANBO) gefrustreerde oud-leden en oud-afdelingsbestuurders, citaten die zien op het zogenaamd geheim houden van informatie, citaten die suggereren dat geen sprake is van verenigingsdemocratie en citaten die zien op het centraliseren van de betaalorganisatie. Een aantal voorbeelden:
“Deze mevrouw is echt niets ontziend”;
“op de vergaderingen van de gewesten mocht je alleen maar “ja” zeggen (…) anders werd je geschorst of geroyeerd”;
“Relevante stukken, jaarverslagen, notulen en rapporten, blijven geheim en daarmee valt [naam 1] nauwelijks te controleren”; en
“Het hoofdkantoor verklaart dat de accountant zou hebben aangedrongen op het rücksichtlos centraliseren van de betaalorganisatie”.

Ook deze berichtgeving maakt het artikel niet onrechtmatig. De toonzetting en de gekozen invalshoek van oud-leden zijn kritisch maar daarvoor is voldoende aanleiding: zie r.o. 4.8 van dit vonnis waar hetzelfde verwijt aan het adres van Omroep Max wordt besproken.

Ook geldt ten aanzien van FTM (mutatis mutandis) hetgeen hiervoor onder r.o. 4.9 is opgenomen ten aanzien van Omroep Max en de geboden wederhoor. Hier komt bij dat FTM naar aanleiding van de sommatiebrief van de raadsman van de ANBO uit eigen beweging een reactie van het bestuur van de ANBO aan het artikel van 1 november 2017 heeft toegevoegd (zie 2.7).

De conclusie ten aanzien van het artikel van 1 november 2017 van FTM is dat de onder 4.1 genoemde belangenafweging in haar voordeel uitvalt, dat dit artikel niet onrechtmatig is en dat de vrijheid van meningsuiting van FTM dan ook niet kan worden ingeperkt.

In de dagvaarding heeft de ANBO de artikelen van 31 maart 2018 en 5 april 2018 van FTM eveneens ten grondslag gelegd aan haar stelling dat FTM onrechtmatig heeft gehandeld. Deze artikelen zijn niet genoemd in de sommatiebrief van de raadsman van de ANBO van 30 april 2018. De ANBO maakt slechts op summiere wijze duidelijk wat mis zou zijn met deze artikelen. Zij verwijst wel naar haar producties 28 en 29, maar dat betreft een door de ANBO zelf opgestelde aaneenschakeling van losse opmerkingen, bestaande uit 23 pagina’s. Op deze wijze voldoet de ANBO niet aan haar stelplicht en motiveringsplicht. De beweerde onrechtmatigheid van de artikelen van 31 maart 2018 en 5 april 2018 kan in dit kort geding dan ook niet kan worden vastgesteld.

De slotsom is dat de vorderingen van de ANBO niet toewijsbaar zijn. Zij zal als de in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten worden veroordeeld. Door zowel Omroep Max als FTM is verzocht om een reële, volledige proceskostenvergoeding (waarbij zou moeten worden aangesloten bij artikel 1019h Rv). De proceshouding van de ANBO is echter niet van dien aard dat hiertoe aanleiding wordt gezien. De kosten aan de zijde van zowel Omroep Max als FTM worden dan ook op de gebruikelijke wijze begroot en wel op:

- griffierecht € 1.950,00

- salaris advocaat 980,00

Totaal € 2.930,00.