Uitspraken

Achtergrond van de zaak

De rechtbank wijst dit vonnis in het strafrechtelijk onderzoek Tandem II. Dit onderzoek komt voort uit het onderzoek Tandem. In het onderzoek Tandem zijn vijf mannen ( [naam 1] , [naam 2] , [naam 3] , [naam 4] en [naam 5] ) in eerste aanleg bij vonnissen van 20 juli 2017 door de rechtbank veroordeeld voor (onder meer) hun betrokkenheid bij een liquidatiepoging op [doelwit] in 2015. In de periode rondom die liquidatiepoging hebben [naam 3] en [naam 4] via beveiligde telefoons contact gehad met de gebruiker van het e‑mailadres [gebruiker 1] (deze gebruiker zal hierna [gebruiker 1] worden genoemd).

Het onderzoek Tandem II richt zich op de vraag of verdachte [gebruiker 1] is geweest en of [gebruiker 1] een strafbare betrokkenheid heeft gehad bij de liquidatiepoging. Daarnaast wordt verdachte verweten dat hij bij zijn aanhouding in 2016 in Ierland voorwerpen en geldbedragen voorhanden had die van misdrijf afkomstig waren. Tot slot zijn twee oudere, openstaande strafzaken tegen verdachte bij deze zaak gevoegd. In het vervolg zullen de onderzoeken Tandem en Tandem II gezamenlijk aangeduid worden als onderzoek Tandem.1

Samenvatting van de tenlastelegging

Verdachte wordt samengevat verweten dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan:

De tekst van de volledige tenlastelegging is opgenomen in bijlage 1 bij dit vonnis. Die bijlage hoort bij dit vonnis en maakt hiervan deel uit.

Samenvatting van het vonnis

De officier van justitie stelt in reactie op de door de verdediging gevoerde verweren dat geen sprake is van vormverzuimen en vordert dat verdachte voor alle vier de strafbare feiten wordt veroordeeld. De officier van justitie verzoekt de rechtbank verdachte daarvoor een gevangenisstraf van twintig jaar op te leggen.

De verdediging stelt dat sprake is van een groot aantal vormverzuimen. De verdediging verbindt daaraan de consequentie dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk is in de vervolging van verdachte en anders dat sprake moet zijn van volledige bewijsuitsluiting. Met of zonder bewijsuitsluiting vindt de verdediging dat niet is bewezen dat verdachte de ten laste gelegde feiten heeft gepleegd, zodat hij in elk geval moet worden vrijgesproken.

De rechtbank komt samengevat tot de volgende oordelen:

In het vervolg van het vonnis zal de rechtbank uitleggen hoe zij tot haar conclusies komt. Waar dat nodig is zal de rechtbank de standpunten van de officier van justitie en de verdediging uitgebreider bespreken.

De rechtbank zal eerst enkele, meer algemene onderwerpen bespreken. Vervolgens zal de rechtbank in deel 2 de gestelde vormverzuimen behandelen. In deel 3 bespreekt de rechtbank in hoeverre de verschillende feiten zijn bewezen. Tot slot legt de rechtbank in deel 4 uit hoe zij komt tot de strafoplegging in deze zaak.

Vormverzuimen in de zin van artikel 359a Sv

Bij het beantwoorden van de vraag of sprake is van een vormverzuim in de zin van artikel 359a Sv moet gekeken worden naar verschillende aspecten. Uit de rechtspraak van de Hoge Raad leidt de rechtbank het volgende toetsingskader af.2

In de eerste plaats moet het gaan om een vormverzuim dat plaatsvond in dit voorbereidend onderzoek, het vormverzuim moet onherstelbaar zijn en het rechtsgevolg van het verzuim moet niet uit de wet blijken. Als sprake is van een dergelijk vormverzuim zijn vier mogelijke reacties mogelijk: volstaan kan worden met de constatering dat sprake is van een vormverzuim, er kan strafvermindering plaatsvinden, bewijs kan worden uitgesloten of het Openbaar Ministerie kan niet-ontvankelijk worden verklaard in de vervolging. Bij het bepalen van welke reactie passend is, moet gekeken worden naar het belang dat het geschonden voorschrift dient, de ernst van het verzuim en het nadeel dat verdachte door het verzuim heeft gehad.

Bewijsuitsluiting kan alleen aan de orde zijn als het bewijsmateriaal door het verzuim is verkregen. Bewijsuitsluiting komt in aanmerking als een belangrijk (strafvorderlijk) voorschrift of rechtsbeginsel in aanzienlijke mate is geschonden.

Van de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie kan slechts in uitzonderlijke gevallen sprake zijn. Daarvoor is alleen plaats als met het vormverzuim een ernstige inbreuk is gemaakt op de beginselen van een behoorlijke procesorde, waardoor doelbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte, zijn recht op een eerlijk proces is tekortgedaan.

De Hoge Raad stelt ook eisen aan de verdediging die op basis van artikel 359a Sv een beroep doet op een schending van een vormverzuim. Verlangd mag worden dat de verdediging duidelijk en gemotiveerd aan de hand van het toetsingskader aangeeft welk rechtsgevolg aan het vormverzuim moet worden verbonden. Als de verdediging dat niet doet, is de rechter niet verplicht om gemotiveerd te beslissen op dat verweer.

Rechtstreekse schending van artikel 6 EVRM

Ten aanzien van een deel van de vormverzuimen stelt de verdediging dat sprake is van een rechtstreekse schending van het recht op een eerlijk proces, zoals dat is vastgelegd in artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM). De verdediging betoogt dat in die gevallen ook los van het kader van artikel 359a Sv geconcludeerd moet worden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie of bewijsuitsluiting.

Bij een inbreuk op de verdedigingsrechten van de verdachte buiten het bereik van artikel 359a Sv kan alleen in een uitzonderlijk geval sprake van zijn van de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. Het moet gaan om een onherstelbare inbreuk die niet op een adequate wijze is gecompenseerd én bovendien moet die inbreuk het oordeel kunnen dragen dat ‘the proceedings as a whole were not fair’.3

Buiten het kader van artikel 359a Sv is ook slechts in uitzonderlijke gevallen plaats voor bewijsuitsluiting op grond van vormverzuimen. Aan het vormverzuim moet dan de conclusie kunnen worden verbonden dat daardoor een belangrijk strafvorderlijk voorschrift of rechtsbeginsel in zodanige aanzienlijke mate is geschonden dat de resultaten van het vormverzuim van het bewijs moeten worden uitgesloten.4

Algemeen kader van de verweren van de verdediging

De verdediging voert aan dat sprake is van een groot aantal vormverzuimen. De rechtbank probeert de verschillende vormverzuimen enigszins geclusterd te bespreken.

Ten aanzien van feit 3 heeft een groot deel van de gestelde vormverzuimen betrekking op de Ennetcom-data. De verdediging verbindt aan die vormverzuimen de conclusie dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Dat is de conclusie ten aanzien van elk van de vormverzuimen op zich, maar zeker wanneer die vormverzuimen in onderling verband worden bezien. Wanneer het Openbaar Ministerie niet niet-ontvankelijk wordt verklaard, dienen de vormverzuimen in elk geval te leiden tot algehele bewijsuitsluiting, aldus nog steeds de verdediging. Deze verweren worden besproken in de hoofdstukken 5 tot en met 9.

Andere vormverzuimen met betrekking tot feit 3 staan meer op zichzelf. De verdediging verbindt aan die vormverzuimen de conclusie dat sprake moet zijn van bewijsuitsluiting. Deze verweren worden besproken in hoofdstuk 10.

Tot slot voert de verdediging ten aanzien van de feiten 1 en 2 aan dat de redelijke termijn voor berechting in de zin van artikel 6 EVRM zodanig is overschreden, dat het Openbaar Ministerie ook ten aanzien van die feiten niet-ontvankelijk moet worden verklaard. Dit verweer zal worden besproken in hoofdstuk 11.

Het verweer van de verdediging

De verdediging voert aan dat het Openbaar Ministerie de Canadese rechter in het RHV heeft misleid door artikel 125i Sv aan het RHV ten grondslag te leggen, terwijl in werkelijkheid artikel 125la Sv van toepassing is. In tegenstelling tot artikel 125i Sv vereist artikel 125la voorafgaand aan een doorzoeking wél toestemming van de rechter-commissaris. Bovendien was niet voldaan aan de vereisten van artikel 125o Sv, terwijl op basis daarvan in het RHV werd verzocht om de Ennetcom-data ontoegankelijk te maken.

Daarnaast is het in beslag laten nemen van de Ennetcom-data in strijd met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit, waardoor de rechten (artikelen 6, 7 en 8 EVRM) van Ennetcom‑gebruikers zijn geschonden.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie stelt in de eerste plaats dat het verweer moet worden verworpen, omdat de handelingen niet in het onderzoek Tandem zijn verricht, maar onder meer in het onderzoek De Vink. In de tweede plaats stelt de officier van justitie dat het handelen van het Openbaar Ministerie in het onderzoek De Vink rechtmatig is geweest en betwist hij dat de Canadese rechter is misleid, zodat ook op inhoudelijke gronden geen sprake is van vormverzuimen.

Het oordeel van de rechtbank

De rechtbank komt tot de conclusie dat rondom het RHV aan Canada geen sprake is van vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek in de zin van artikel 359a Sv.

De rechtbank stelt daarbij voorop dat het verzoek aan Canada niet is gedaan in het onderzoek Tandem en dat het verzoek bovendien niet is gedaan in een strafrechtelijk onderzoek tegen verdachte. Er is ook geen enkele grond voor de stelling van de verdediging dat de Ennetcom-data in het onderzoek De Vink in beslag zijn genomen met (ook) de bedoeling om tegen verdachte bewijs te verzamelen. Dit betekent dat in het voorbereidend onderzoek tegen verdachte geen sprake kan zijn van vormverzuimen in de zin van artikel 359a Sv, in elk geval wat betreft de gestelde schendingen van de artikelen 125i, 125la en 125o Sv. Het antwoord op de vraag of de Canadese rechter door het Openbaar Ministerie is misleid, behoeft in deze zaak dan ook geen beantwoording.

Uit het verweer van de verdediging valt ook op te maken dat zij stelt dat met het overbrengen van de Ennetcom-data naar Nederland het recht van de Ennetcom-gebruikers, onder wie verdachte, op de eerbiediging van hun persoonlijke levenssfeer (artikel 8 EVRM) is geschonden. Door die schending zou ook het recht van verdachte op een eerlijk proces (artikel 6 EVRM) zijn geschonden.

De rechtbank deelt die conclusie van de verdediging niet. Daarvoor is allereerst van belang dat politie en justitie in het kader van hun werkzaamheden privacygevoelige informatie mogen verzamelen. Artikel 8 EVRM biedt daarvoor ook ruimte. Verder is van belang dat de Canadese rechter in zijn beslissing uitdrukkelijk rekening heeft gehouden met de rechten van andere Ennetcom-gebruikers. Daarbij heeft de Canadese rechter expliciet overwogen dat het niet mogelijk was om slechts een deel van de Ennetcom-data aan Nederland te verstrekken. Daarom moesten alle data aan Nederland worden verstrekt, met inachtneming van de daaraan door de Canadese rechter verbonden restricties wat betreft de toegankelijkheid van die data. Het verstrekken van alle Ennetcom-data aan Nederland in het algemeen levert daarmee geen schending op de van grondrechten van verdachte in het kader van de artikelen 6 en 8 EVRM.

Door het onderzoeksteam worden ook specifieke berichten uit de Ennetcom-data met verdachte in verband gebracht. Het enkele feit dat díe berichten aan Nederland zijn verstrekt, maakt niet dat sprake is van een ongerechtvaardigde inbreuk op de rechten van verdachte. Daarvoor is ook van belang dat die berichten in Tandem pas toegankelijk werden nadat de rechter-commissaris daarvoor toestemming had gegeven. De vormverzuimen die in dat kader door de verdediging zijn gesteld worden hierna in hoofdstuk 6 besproken.

Tot slot merkt de rechtbank op dat de verwijzing naar artikel 7 EVRM in dit verband zonder nadere toelichting onbegrijpelijk is. Die toelichting ontbreekt echter in het betoog van de verdediging, zodat daarop niet verder wordt ingegaan.

Conclusie

Met betrekking tot het RHV aan Canada is geen sprake van vormverzuimen in de zin van artikel 359a Sv en met het verstrekken van de Ennetcom-data aan Nederland is geen sprake van een schending van grondrechten van verdachte.

Toepassing van EU-regelgeving en het EU-grondrechtenhandvest

Door de verdediging is met name in dit kader ten aanzien van feit 3, aan de hand van een overgelegd rapport van mr. dr. H. Hijmans gewezen op regelgeving van de Europese Unie (hierna: EU). De EU-regelgeving waarnaar de verdediging verwijst, heeft betrekking op de bescherming van gegevens en meer algemeen op de bescherming van privacy. De verdediging doet een beroep op dit zogenaamde Unierecht in het bijzonder ten aanzien van de verkregen Ennetcom-data. Het beroep op deze regelgeving mondt uiteindelijk ook uit in een (voorwaardelijk) verzoek van de verdediging om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof van Justitie van de Europese Unie. Die vragen hebben betrekking op de vraag of de wijze waarop door het Openbaar Ministerie en de rechter-commissaris met de Ennetcom-data is omgegaan, in overeenstemming is met de artikelen 7 (eerbiediging van het privéleven) en 8 (bescherming van persoonsgegevens) van het Handvest van de grondrechten van de EU (hierna: Handvest).5

Vooropgesteld wordt dat de bepalingen van het Handvest uitsluitend van toepassing zijn op lidstaten wanneer zij Unierecht ten uitvoer brengen (artikel 51 Handvest). De door het Handvest gewaarborgde grondrechten moeten dus worden geëerbiedigd wanneer een nationale regeling binnen het toepassingsgebied van het Unierecht valt, zodat er geen gevallen kunnen zijn waarin het Unierecht geldt zonder dat die grondrechten toepassing vinden. Wanneer het Unierecht toepasselijk is, impliceert dit dat de door het Handvest gewaarborgde grondrechten toepassing vinden. Wanneer daarentegen een juridische situatie niet binnen het toepassingsgebied van het Unierecht valt, is het Hof van Justitie niet bevoegd om daarover uitspraak te doen en kunnen de eventueel aangevoerde bepalingen van het Handvest op zich niet de grondslag vormen voor die bevoegdheid. ‘Ten uitvoer leggen’ wordt ruim uitgelegd door het Hof van Justitie.

Voor de vraag of in deze zaak het Handvest van toepassing is, kijkt de rechtbank eerst naar het Unierecht waar de verdediging naar heeft verwezen.

In de eerste plaats is dat de Privacyrichtlijn.6 Deze richtlijn is echter niet van toepassing. Artikel 3, tweede lid, van de richtlijn bepaalt namelijk dat de richtlijn niet van toepassing is op de verwerking van persoonsgegevens die geschiedt met het oog op de uitoefening van activiteiten van de Staat op strafrechtelijk gebied. De privacyrichtlijn wordt per 25 mei 2018 vervangen door de Algemene verordening gegevensbescherming .7 Op dit moment is die verordening nog niet van kracht, en ook deze verordening is – kort gezegd – niet van toepassing op strafrechtelijke activiteiten van de Staat.

Door de verdediging is verder gewezen op het Kaderbesluit 2008/977/JBZ.8 Het toepassingsgebied van dit Kaderbesluit is beperkt tot de verwerking van persoonsgegevens die worden doorgegeven of beschikbaar gesteld tussen lidstaten van de EU. Daarvan is in deze zaak geen sprake, zodat ook dit Kaderbesluit niet van toepassing is in deze zaak.

Verder is het Dataprotectieverdrag door de verdediging genoemd.9 Dit verdrag is afkomstig van de Raad van Europa, een ander samenwerkingsverband dan de EU. Dat betekent dat dit verdrag geen Unierecht is.

De verdediging heeft tot slot gewezen op de Richtlijn gegevensbescherming en opsporing.10 De uiterste omzettingsdatum van deze richtlijn is 6 mei 2018. Tot die tijd kan in elk geval geen rechtstreeks beroep gedaan worden op deze richtlijn. Wel rust op de rechtbank de verplichting om het nationale recht zo uit te leggen die de verwezenlijking van de met deze richtlijn nagestreefde doelstelling, niet ernstig in gevaar wordt gebracht.

Nadat de rechtbank vragen had gesteld over de werkingssfeer van het Handvest, heeft de verdediging aangevoerd dat het Handvest van toepassing is op basis van artikel 16, eerste lid, van het Verdrag betreffende de werking van de EU (hierna: VwEU). Daarin is opgenomen dat eenieder recht heeft op bescherming van zijn persoonsgegevens.

De rechtbank overweegt in dit verband het volgende. Op een verdragsbepaling kan alleen een rechtstreeks beroep gedaan worden wanneer die bepaling ‘rechtstreekse werking’ heeft. Daarvoor is vereist dat die bepaling nauwkeurig, duidelijk en onvoorwaardelijk is en geen aanvullende maatregelen vereist op nationaal of Europees niveau. De rechtbank is van oordeel dat artikel 16, eerste lid, VwEU niet aan deze vereisten voldoet nu deze bepaling niet nauwkeurig is en aanvullende maatregelen vereist (vergelijk: Advies van het Hof van Justitie van 26 juli 2017, r.o. 120 (ECLI:EU:C:2017:592)).

Het voorgaande brengt de rechtbank tot de conclusie dat ten aanzien van feit 3 en de verwerking van de Ennetcom-data geen sprake is van ten uitvoer brengen van Unierecht. Het Unierecht waarop de verdediging een beroep heeft gedaan is niet van toepassing of heeft geen rechtstreekse werking. De rechtbank ziet zelf ook geen aanknopingspunten op basis waarvan ten aanzien van feit 3 het Unierecht ten uitvoer gebracht wordt. Dit betekent dat het Handvest in dit kader niet van toepassing is.

Gelet op deze conclusie zal de rechtbank bij het bespreken van de verweren niet verder ingaan op de verwijzingen naar bovengenoemd Unierecht en het Handvest.

Het verweer van de verdediging

De gekozen constructie van artikel 181 en 177 Sv is onrechtmatig. Bovendien heeft de rechter-commissaris het toetsingskader uit artikel 126ng, tweede lid, Sv verkeerd toegepast. Bij de uitvoering van het onderzoek dat was toegestaan, is het goedgekeurde plan van aanpak niet gevolgd en daarbij is bovendien onzorgvuldig gehandeld. De rechter-commissaris heeft onvoldoende controle en toezicht gehouden op dit onderzoek en de opsporingsambtenaren hebben onjuist verslag gelegd van het uitgevoerde onderzoek. Hierdoor is gehandeld in strijd met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Ook zijn de artikelen 6 en 8 EVRM geschonden.

Het standpunt van de officier van justitie

De rechter-commissaris heeft weloverwogen gekozen voor de constructie van artikel 181 en 177 Sv en die keuze is goed verdedigbaar. Het Openbaar Ministerie heeft in deze zaak op grond van artikel 181 Sv gemotiveerd verzocht om toegang te krijgen tot een deel van de Ennetcom-data en daarbij is rekening gehouden met de proportionaliteit en subsidiariteit van het verzoek. De rechter-commissaris heeft gekozen voor een constructie van artikel 181 in combinatie met 177 Sv. Het is daarbij logisch dat de rechter-commissaris aansluiting heeft gezocht bij artikel 126ng, omdat daarmee getoetst wordt of toegang tot de gevraagde gegevens echt nodig is. Er zijn weliswaar fouten gemaakt bij het samenstellen van de Tandem-dataset, maar niet opzettelijk. Verdachte heeft door die fouten ook geen enkel nadeel ondervonden. De gevolgde methode heeft vermoedelijk juist minder data (zoekresultaten) opgeleverd dan er zouden zijn geweest als het plan van aanpak wel zou zijn gevolgd. Tot slot heeft de rechter-commissaris voldoende toezicht gehouden op het onder zijn verantwoordelijkheid uitgevoerde onderzoek.

Het oordeel van de rechtbank

De verweren van de verdediging op dit punt zijn onder te verdelen in twee categorieën. Enerzijds betwist de verdediging de rechtmatigheid van de door de rechter-commissaris gekozen juridische methode en anderzijds stelt de verdediging dat de gekozen methode onvoldoende is gevolgd.

Het verweer van de verdediging

Hansken is een technisch hulpmiddel, maar voldoet niet aan de eisen die daaraan in het Besluit technische hulpmiddelen strafvordering (hierna: Besluit) worden gesteld. Hansken is in elk geval een buitenwettelijk technisch hulpmiddel waarmee inbreuk wordt gemaakt op artikel 8 EVRM. De verdediging heeft daarnaast onvoldoende mogelijkheden gekregen om de integriteit en de betrouwbaarheid van de met behulp van Hansken verkregen resultaten te controleren. Het gaat daarbij zowel om de Ennetcom-data zelf als het gebruik van Hansken. Daardoor is artikel 6 EVRM geschonden.

Het standpunt van de officier van justitie

Hansken is geen technisch hulpmiddel in de zin van artikel 126ee Sv; in zoverre mist het verweer feitelijke grondslag. De verdediging heeft voldoende mogelijkheden gehad om onderzoek te doen in deze zaak. Bovendien moet geen gewicht worden toegekend aan de door de verdediging overgelegde rapporten van Graus en Ten Hove, te meer omdat zij niet door de rechter-commissaris als deskundige zijn benoemd en zij niet staan ingeschreven in het deskundigenregister.

Het oordeel van de rechtbank

De rechtbank komt tot de conclusie dat het gebruik van Hansken is toegestaan en dat de verdediging voldoende mogelijkheden heeft gehad om de samenstelling van de Tandem-dataset en de betrouwbaarheid van de verkregen zoekresultaten te kunnen controleren.

Verweer: Hansken is een buitenwettelijk technisch hulpmiddel

Voor de beoordeling van dit verweer is van belang dat de voorwaarden van het Besluit niet van toepassing zijn op Hansken. Het Besluit is alleen van toepassing op technische hulpmiddelen in de zin van artikel 126ee Sv. Het gaat dan om hulpmiddelen die worden ingezet bij een stelselmatige observatie met een technisch hulpmiddel, het opnemen van vertrouwelijke communicatie of het opnemen van telecommunicatie zonder medewerking van de betrokken aanbieder. Hansken is daarvoor niet gebruikt.

Hansken wordt wel gebruikt voor het doorzoeken van, vooral grote hoeveelheden, in beslag genomen data. In het onderzoek De Vink is dat gebeurd met de Ennetcom-data. Ten behoeve van het onderzoek Tandem is met behulp van Hansken de Tandem-dataset samengesteld, doordat de Ennetcom-data aan de hand van zoektermen zijn gefilterd. Het onderzoeksteam Tandem kon vervolgens met behulp van Hansken ook inhoudelijk zoeken binnen de Tandem-dataset. Met Hansken wordt dus geen bewijs verzameld, maar verzameld bewijs kan met Hansken worden bekeken. Voor het gebruik van dergelijke hulpmiddelen is geen specifieke wettelijke grondslag vereist.

Verweer: de verdediging heeft onvoldoende mogelijkheden gehad voor ‘contra-expertise’

De rechtbank stelt voorop dat met betrekking tot het gebruik van Hansken geen sprake is van een deskundigenonderzoek en dat in die zin dus ook geen sprake kan zijn van een recht op tegenonderzoek/contra-expertise. De rechtbank begrijpt het verweer zo dat de verdediging de samenstelling en de betrouwbaarheid van het procesdossier, en in het bijzonder de met behulp van Hansken onderzochte Ennetcom-data, wil controleren en dat de verdediging stelt dat zij daarvoor onvoldoende mogelijkheden heeft gekregen.

Toetsingskader

Voor het beantwoorden van de vraag of de verdediging voldoende controlemogelijkheden heeft gehad, is in de eerste plaats van belang welke mogelijkheden de verdediging moet kunnen hebben. Daarvoor is het volgende kader relevant.

Het Openbaar Ministerie is op grond van artikel 149a Sv verantwoordelijk voor de samenstelling van de processtukken, en op grond van het relevantiecriterium moet worden beoordeeld wat tot de processtukken dient te worden gerekend. Het moet gaan om stukken die redelijkerwijs van belang kunnen zijn voor enige door de rechtbank in de zaak tegen verdachte te nemen beslissing, zowel in ontlastende als in belastende zin.

Het recht op een eerlijk proces, zoals vastgelegd in artikel 6 EVRM, veronderstelt onder meer dat een verdachte kennis kan nemen van het volledige procesdossier en reële en effectieve mogelijkheden dient te hebben om tegen het hem gemaakte verwijt in te brengen wat hij in het belang van zijn verdediging acht. Ook waar het gaat om de toegepaste methoden van opsporing en de resultaten van dat onderzoek dient de verdachte in de gelegenheid te zijn om deze te betwisten, zowel in materieel als in processueel opzicht. Dit betekent echter niet dat een verdachte een ongeclausuleerd recht heeft om de gebruikte opsporingsmethoden en verkregen onderzoeksresultaten te controleren.

Controlemogelijkheden van de verdediging

Daarmee komt de rechtbank aan bij de vraag welke controlemogelijkheden de verdediging tot nu toe heeft gehad.

De verdediging heeft in de aanloop naar de inhoudelijke behandeling bij herhaling verzoeken gedaan met betrekking tot Hansken en de manier waarop de onderzoeksresultaten zijn verkregen. De beslissingen van de rechtbank op die verzoeken hebben ertoe geleid dat de verdediging twee bezoeken heeft gebracht aan het NFI. Tijdens die bezoeken liet de verdediging zich bijstaan door een eigen, niet-geregistreerde11, deskundige (D. Graus).

Tijdens het eerste bezoek aan het NFI is aan de verdediging dezelfde presentatie gegeven die aan de rechercheurs die met Hansken werken wordt gegeven. Daarbij is de verdediging in de gelegenheid gesteld om vragen te stellen. De verdediging kon die dag – zeer kort – vrij en met behulp van Hansken in de Tandem-dataset zoeken. Daarbij had de verdediging toegang tot de berichten uit categorie 1 (gevoegd in het dossier) en categorie 2 (volgens het Openbaar Ministerie niet-relevante berichten). De berichten waarvan de inzage aan de verdediging is onthouden (categorie 3) waren niet toegankelijk voor de verdediging.

Tijdens het tweede bezoek aan het NFI heeft de verdediging op beperkte wijze, zoals toegestaan door de rechter-commissaris, de samenstelling van de Tandem-dataset vanuit de Ennetcom-data kunnen controleren. Deze controle hield in dat de rechter-commissaris met behulp van een NFI‑medewerker twaalf zoektermen in de Ennetcom-data heeft ingevoerd. In het bijzijn van de verdediging zijn die resultaten vergeleken met de resultaten in de dataset. De rechter‑commissaris heeft hierop vastgesteld dat het aantal resultaten ‘rejected’ (lees: beschikbaar in de dataset) overeen blijkt te komen. Op grond van deze vaststelling gaat de rechtbank ervan uit dat deze beperkte controle tot een bevestiging van de verkregen zoekresultaten heeft geleid.

Verder is aan de verdediging een cd-rom verstrekt met daarop de inhoud van de berichten van categorie 1 en 2. Deze cd-rom bevatte niet alle zogenaamde metadata, maar de verdediging kon van concrete berichten desgewenst verzoeken om de onderliggende metadata. De verdediging heeft bij herhaling aangevoerd dat de cd-rom wat haar betreft niet goed toegankelijk is. De rechtbank gaat echter uit van de vaststelling van de rechter-commissaris dat de berichten op de cd-rom goed toegankelijk en doorzoekbaar zijn. Een uitgebreidere controle op dit punt is dan ook niet nodig.

Tot slot is door de rechter-commissaris een deskundige (van het NFI) benoemd aan wie in totaal 110 schriftelijke vragen van de verdediging zijn gesteld. Nadat die vragen zijn beantwoord, heeft de rechter-commissaris de deskundige nog gehoord, waarbij de verdediging in de gelegenheid is gesteld om vragen te stellen.

Beperkingen in de controlemogelijkheden

De verdediging heeft niet onbeperkt uitvoering kunnen geven aan de wensen die zij had ten aanzien van het controleren van de samenstelling en de betrouwbaarheid van het procesdossier.

De meest in het oog springende wensen van de verdediging hebben betrekking op het aan de verdediging verstrekken van alle Ennetcom-data en het willen beschikken over een eigen exemplaar van Hansken/een eigen inlog op de werkplek, zodat zij voor het kennis nemen van de data en het gebruik van Hansken niet afhankelijk zou zijn van het NFI. Ook wilde de verdediging meer tijd om kennis te kunnen nemen van de inhoud van de verstrekte cd-rom, die zij enkele weken voor het begin van de inhoudelijke behandeling op 7 maart 2018 ontving.

Het onderzoeksteam Tandem heeft, net als de verdediging, geen toegang tot alle Ennetcom-data. De verdediging heeft nooit de noodzaak kunnen aantonen waarom zij, anders dan het onderzoekteam, wel toegang zou moeten kunnen hebben tot alle Ennetcom-data. Wel heeft de verdediging vanaf het begin de mogelijkheid gehad om de Tandem-dataset uit te laten breiden vanuit de Ennetcom-data, door daarvoor zoektermen door de rechter-commissaris te laten goedkeuren. Van deze mogelijkheid heeft de verdediging geen gebruik gemaakt.

De verdediging heeft de noodzaak om over een eigen exemplaar van Hansken te beschikken om deze technisch te kunnen onderzoeken ook niet kunnen aantonen. Verder heeft de verdediging voor kennisname van de Tandem-dataset, ook zonder een eigen exemplaar van Hansken, voldoende controlemogelijkheden gehad.

Die conclusie wordt niet anders doordat de rechter-commissaris een verzoek van de verdediging heeft afgewezen om bij het NFI met behulp van Hansken kennis te kunnen nemen van de Tandem-dataset. De rechter-commissaris heeft bij die beslissing laten meewegen dat de verdediging inmiddels over de cd‑rom met de inhoud van de Tandem-dataset beschikte. Ook leek het erop dat de verdediging de onderzoeksresultaten slechts in algemene termen wilde aanvechten.

Onder die omstandigheden volstaat de mogelijkheid voor de verdediging om door middel van de cd-rom kennis te kunnen nemen van de Tandem-dataset, omdat na kennisname concrete en onderbouwde verzoeken gedaan konden worden. Daarbij betrekt de rechtbank ook dat de rechter-commissaris heeft vastgesteld dat de cd-rom goed toegankelijk en doorzoekbaar is.

De verdediging heeft ook voldoende tijd gehad om, voor zover van belang, kennis te nemen van de inhoud van de cd‑rom. Daarbij is in de eerste plaats van belang dat voor zover de inhoud niet ook in het procesdossier zit, naar het oordeel van het Openbaar Ministerie die inhoud niet relevant is voor deze strafzaak. Die stelling lijkt de verdediging te onderschrijven, omdat zij bij herhaling aangeeft dat veel van wat zij op de cd-rom leest, niet relevant is. Van de kant van de verdediging is ook geen verzoek gekomen om concrete berichten aangetroffen op de cd-rom alsnog in het dossier te laten voegen, omdat die ten onrechte als niet-relevant zouden zijn beoordeeld. Van de verdediging mag verder worden verwacht dat zij een zekere gerichtheid hanteert bij het doorzoeken van de verkregen data die niet tot de processtukken behoren.

Tot slot merkt de rechtbank op dat de verdediging al vanaf de aanhouding van verdachte in Ierland bij het onderzoek betrokken is en geen gelegenheid onbenut heeft gelaten om onderzoekswensen in te dienen. In zijn algemeenheid kan dan worden gesteld dat met het verstrijken van de tijd verwacht mag worden dat nieuwe onderzoekswensen concreter en nader onderbouwd worden.

Conclusie met betrekking tot de controlemogelijkheden

De rechtbank komt tot de conclusie dat de verdediging voldoende controlemogelijkheden heeft gehad om een reële en effectieve verdediging te kunnen voeren. Daarbij betrekt de rechtbank dat de verdediging geen ongeclausuleerd recht heeft om te blijven controleren en de verdediging ruime controlemogelijkheden heeft gehad. Dat is voldoende, omdat de verdediging tegenover de onderzoeksresultaten die zij wil controleren, onvoldoende concrete betwistingen stelt.

Verweer: de door middel van Hansken verkregen resultaten zijn onbetrouwbaar

Dit verweer van de verdediging lijkt te steunen op twee onderdelen. Enerzijds berust dit op de vaststelling dat de inhoud van de uiteindelijke Tandem-dataset verkregen is doordat de Ennetcom-data op verschillende momenten met verschillende versies van Hansken, en mogelijk verschillende instellingen daarvan, zijn gefilterd aan de hand van de zoektermen. Anderzijds wordt verwezen naar de door de verdediging overgelegde rapporten van Graus en (in mindere mate) van Ten Hove.

Door de verdediging zijn op dit punt veel (technische) vragen en kritiekpunten opgeworpen, maar zij heeft geen concreet onderbouwd standpunt met betrekking tot bepaalde zoekresultaten ingenomen of concrete onderzoeksresultaten betwist. De overgelegde rapporten wijzen op algemene beperkingen van met forensisch onderzoek verkregen resultaten en algemene, mogelijke onbetrouwbaarheden. Dat betrouwbaarheid van de data of resultaten uit de Tandem-dataset die zich in het dossier bevinden, wordt echter nergens concreet betwist.

Daar komt bij dat het dossier niet alleen resultaten uit de Tandem-dataset bevat, maar dat ook onderzoeksbevindingen die daar volledig los van staan in het dossier zijn gevoegd. Voor het antwoord op de vraag of concrete onderzoeksresultaten betrouwbaar zijn of niet, kunnen die andere onderzoeksbevindingen ook een rol spelen. Dat is echter meer een vraag die aan de orde komt bij de weging en waardering van de verschillende bewijsmiddelen tegen de achtergrond van de beschuldiging. Dat komt later, in deel 3, aan de orde.

In elk geval leidt dat wat de verdediging op dit punt heeft aangevoerd, niet tot de conclusie dat sprake is van een vormverzuim.

Het verweer van de verdediging

In de eerste plaats stelt de verdediging dat in het algemeen de communicatie van professioneel verschoningsgerechtigden die is aangetroffen in de Ennetcom-data niet is vernietigd. In plaats daarvan zijn die berichten in de Ennetcom-data ontoegankelijk gemaakt. Daardoor zijn artikel 126aa, tweede lid, Sv en artikel 4 van het Besluit bewaren en vernietigen niet-gevoegde stukken niet nageleefd. Ook stelt de verdediging dat door het Openbaar Ministerie onvoldoende is gedaan om het verschoningsrecht van geheimhouders adequaat te waarborgen.

In de tweede plaats stelt de verdediging dat concreet in het strafdossier tegen verdachte berichten van professioneel verschoningsgerechtigden zijn gevoegd en dat de officier van justitie een deel van die berichten ook in zijn bewijsconstructie ten nadele van verdachte heeft opgenomen. Het gaat om meerdere doorgestuurde e-mailberichten van een PGP-gebruiker die is opgeslagen onder de naam ‘adv' en die, gelet op de inhoud daarvan, afkomstig zijn van een advocaat. Daarnaast bevat het dossier een notitie uit een in beslag genomen telefoon van de getuige [getuige 1] die begint met de tekst ‘Geachte Mr Inez Weski’. In het dossier wordt ook door de verbalisanten geconstateerd dat deze berichten afkomstig zijn van de advocaat van verdachte.

Het standpunt van de officier van justitie

In het onderzoek De Vink zijn de in beslag genomen Ennetcom-data gecontroleerd op mogelijke evidente informatie van verschoningsgerechtigden. Binnen het onderzoek Tandem bestaat vervolgens de verplichting om als er desondanks mogelijke berichten van verschoningsgerechtigden worden aangetroffen, te handelen overeenkomstig de geldende regels. Daarbij moet worden bedacht dat uit de aard en verschijningsvorm van de Ennetcom-data voortvloeit dat niet onmiddellijk kenbaar is dat een bericht van een geheimhouder afkomstig is. De PGP-gebruikers communiceerden immers niet op naam.

De officier van justitie stelt dat er geen correspondentie in het dossier zit die rechtstreeks afkomstig is van of gericht is aan een verschoningsgerechtigde. Het dossier bevat wel doorgestuurde berichten van ‘adv’. De identiteit van deze ‘adv’ is onbekend en het staat niet vast dat dit een advocaat is, zo zou ‘advocaat’ ook voor adviseur kunnen staan.

Ook als aangenomen wordt dat deze ‘adv’ een advocaat is, betekent dat niet dat deze berichten niet in het dossier mochten worden gevoegd. Onder omstandigheden, bijvoorbeeld als moedwillig slordig met de inhoud van de berichten wordt omgesprongen door deze zonder restricties uit handen te geven, bestaat daartegen geen bezwaar. Met betrekking tot de berichten van ‘adv’ die in het dossier zitten, geldt dat die tussen twee onbekende PGP-gebruikers zijn doorgezonden, zonder dat daarbij een beperking is aangebracht. Ten aanzien van deze berichten is geen sprake van een vormverzuim.

Voor zover sprake is van een vormverzuim, stelt de officier van justitie dat niet is voldaan aan het criterium voor de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie, zodat hooguit sprake kan zijn bewijsuitsluiting.

De in het algemeen gehanteerde werkwijze

Met het veiligstellen van de Ennetcom-data is door het Openbaar Ministerie ook onderkend dat daarin mogelijk informatie van professioneel verschoningsgerechtigden is opgenomen. Door het Openbaar Ministerie in het onderzoek De Vink zijn verschillende acties ondernomen om te bewerkstelligen dat de informatie van professioneel verschoningsgerechtigden niet toegankelijk werd voor onbevoegden.

Op de dag van het veiligstellen van de Ennetcom-data is vanuit de politie een bericht uitgegaan naar alle PGP-gebruikers van Ennetcom waarin staat dat de serverinhoud in beslag is genomen en dat professioneel verschoningsgerechtigden zich bij de Nederlandse politie kunnen melden. Op een later tijdstip zijn door het Openbaar Ministerie (via de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten) specifiek strafrechtadvocaten verzocht kenbaar te maken als zij een Ennetcom-gebruiker zijn, zodat de geldende regels ten behoeve van professioneel verschoningsgerechtigden toegepast kunnen worden.

Naar aanleiding van deze berichten zijn er geen professioneel verschoningsgerechtigden geweest die zich kenbaar hebben gemaakt als Ennetcom-gebruiker. Dat is begrijpelijk, want van een verschoningsgerechtigde mag niet verwacht worden dat hij in een dergelijk geval zijn identiteit, en daarmee de inhoud van zijn berichten, prijsgeeft.

Naast oproepen aan professioneel verschoningsgerechtigden om zichzelf kenbaar te maken, heeft het Openbaar Ministerie in het onderzoek De Vink ook zelf geprobeerd om professioneel verschoningsgerechtigden op voorhand te identificeren. Dit is gedaan door de Ennetcom-data te doorzoeken aan de hand van achttien zoektermen die in verband gebracht kunnen worden met professioneel verschoningsgerechtigden. De term ‘adv’ was niet een van de gebruikte zoektermen. Dit heeft geleid tot de identificatie van vijf e‑mailadressen die mogelijk door een professioneel verschoningsgerechtigde zijn gebruikt. De informatie die bij die gebruikers hoort is ontoegankelijk gemaakt binnen onderzoek De Vink en andere onderzoeken.

Tot slot is er een procedure voor de situatie waarbij tijdens het doorzoeken van de Ennetcom-data op mogelijke informatie van professioneel verschoningsgerechtigden wordt gestuit. Die informatie zal ontoegankelijk gemaakt worden, waarna een niet-betrokken officier van justitie zal beoordelen of de berichten ontoegankelijk moet blijven. Daarvoor wordt de hiervoor in paragraaf 3.1.3 beschreven ‘geheimhouderstool’ gebruikt.

De gekozen benadering door het Openbaar Ministerie als geheel is voldoende zorgvuldig. Met name de lijst van zoektermen had, zoals de verdediging stelt, uitgebreider kunnen zijn, maar niet verwacht kan worden dat van te voren alle informatie van potentiële professioneel verschoningsgerechtigden gefilterd wordt. Het sluitstuk van de procedure, waarbij potentiële berichten gemeld en beoordeeld worden, biedt daartegen voldoende tegenwicht. Van een structurele schending van het professioneel verschoningsrecht is dan ook geen sprake.

Wanneer informatie van professioneel verschoningsgerechtigden is aangetroffen, kiest het Openbaar Ministerie ervoor om die informatie ontoegankelijk te maken. De geldende regelgeving schrijft echter voor dat die informatie terstond wordt vernietigd. Daarmee zijn de geldende regels op dit punt niet nageleefd. Daarmee is sprake van een vormverzuim en dat vormverzuim is onherstelbaar, omdat de termijn voor vernietiging (terstond) is verstreken.

De rechtbank constateert dat sprake is van een vormverzuim, maar zal hier verder geen rechtsgevolgen aan verbinden. Niet is gebleken dat verdachte van dit algemene vormverzuim nadeel heeft ondervonden.

Specifieke berichten

Artikel 126aa Sv bepaalt dat mededelingen gedaan door of aan een professioneel verschoningsgerechtigde vernietigd moeten worden. Het gaat daarbij om hetgeen waarvan de wetenschap aan de professioneel verschoningsgerechtigde als zodanig is toevertrouwd. Dit zijn in elk geval berichten die gezien het objectief kenbare karakter daarvan, onmiskenbaar deel uitmaken van vertrouwelijke communicatie.

Doorgestuurde berichten van ‘adv’

Gelet op de inhoud van de berichten van ‘adv’ die zijn doorgestuurd, is duidelijk dat de oorspronkelijke berichten van een advocaat afkomstig zijn en deel uitmaken van vertrouwelijke communicatie. Ook de politie legde in het dossier de berichten zo uit dat die afkomstig waren van een advocaat en niet van een adviseur, zoals de officier van justitie suggereerde. Daarmee vallen de oorspronkelijke berichten onder het verschoningsrecht van de bewuste advocaat.

De enkele omstandigheid dat de ontvanger van het bericht, het bericht vervolgens doorstuurt naar een derde, maakt niet dat de inhoud van het bericht niet meer onmiskenbaar deel uitmaakt van de vertrouwelijke communicatie van een advocaat. Daarvoor maakt het niet uit dat degene die het bericht doorstuurde en degene die het bericht vervolgens ontving, geen beroep kunnen doen op een professioneel verschoningsrecht.

De conclusie is dan ook dat de doorgestuurde berichten van ‘adv’ onder het verschoningsrecht van deze advocaat vallen en dat deze berichten dus terstond vernietigd hadden moeten worden. Nu dit niet is gebeurd, is sprake van een onherstelbaar vormverzuim. Verderop bespreekt de rechtbank welke consequenties aan dit vormverzuim moet worden verbonden.

Notitie van [getuige 1]

Op 19 juli 2016 werd onder [getuige 1] een iPhone in beslag genomen, waarin onder meer een notitie is aangetroffen die begint met de tekst ‘Geachte Mr Inez Weski’. Uit het dossier blijkt niet dat de inhoud van deze notitie aan een professioneel verschoningsgerechtigde (in het bijzonder mr. Weski) was medegedeeld.

In uitzonderingsgevallen kunnen geschriften waarvan de inhoud nog niet aan de professioneel verschoningsgerechtigde is medegedeeld ook onder zijn verschoningsrecht vallen. Voor het antwoord op de vraag of dat zo is, is van belang of het aannemelijk is dat de inhoud daadwerkelijk bestemd is om aan de professioneel verschoningsgerechtigde in de uitoefening van zijn beroep te worden toevertrouwd.12

Gelet op de aanhef in de notitie is in dit geval duidelijk dat de inhoud van de notitie bestemd was om aan de desbetreffende advocaat in de uitoefening van haar beroep toe te vertrouwen. Uit de overige inhoud van de notitie volgt dat die onmiskenbaar deel uitmaakt van vertrouwelijke communicatie met betrekking tot verdachte.

De conclusie is dan ook dat de bewuste notitie onder het verschoningsrecht van de geadresseerde advocaat valt en dat deze notitie dus terstond vernietigd hadden moeten worden. Nu dit niet is gebeurd, is sprake van een onherstelbaar vormverzuim.

Consequenties

Door het opnemen in het dossier van deze berichten en notitie is het algemeen belang, en het belang van verdachte in het bijzonder, geschonden. Dit belang is erin gelegen dat een ieder vrij en zonder vrees voor openbaarmaking zich voor bijstand en advies tot een professioneel verschoningsgerechtigde moet kunnen wenden. Dit is ook een ernstig verzuim, omdat hierdoor de vertrouwensrelatie tussen een advocaat en cliënt wordt geraakt. Verdachte heeft hier ook nadeel van ondervonden, doordat vertrouwelijke berichten over hem in een strafdossier openbaar zijn geworden.

De vraag die de rechtbank moet beantwoorden is of de ernst van het vormverzuim en het verwijt dat het Openbaar Ministerie op dit punt gemaakt kan worden, zo ernstig is dat bestraft moet worden met de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. Voor de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie is vereist dat het recht van verdachte op een eerlijk proces tekort is gedaan, waarbij het Openbaar Ministerie welbewust of met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte heeft gehandeld. De rechtbank komt tot de conclusie dat dit niet het geval is.

Daarvoor is van belang dat uit de algemene werkwijze die is gevolgd met betrekking tot potentiële informatie van professioneel verschoningsgerechtigden in de Ennetcom-data, valt af te leiden dat het Openbaar Ministerie in het algemeen oog heeft gehad voor het belang van de vertrouwelijke relatie tussen PGP-gebruikers en verschoningsgerechtigden.

Uit het dossier volgt ook dat ten aanzien van concrete berichten sprake is geweest van meldingen van een mogelijk vertrouwelijk bericht. Bij de beoordeling door de rechercheofficier is uiteindelijk de keuze gemaakt dat die berichten wel in het dossier gevoegd mochten worden. Daarbij speelde voor het Openbaar Ministerie kennelijk een rol dat de doorgestuurde berichten zelf niet zijn verstuurd tussen verschoningsgerechtigden. Het Openbaar Ministerie verkeerde in de veronderstelling dat de inhoud van deze berichten daarmee niet langer onder het verschoningsrecht viel. Dat is een verkeerde inschatting geweest, maar daaruit valt niet af te leiden dat de belangen van verdachte bewust zijn geschonden of op grove wijze zijn veronachtzaamd. Hetzelfde geldt voor het voegen in het dossier van de in de telefoon van [getuige 1] aangetroffen notitie, waarvan niet duidelijk is of deze de advocaat heeft bereikt. Gelet daarop leidt dit vormverzuim niet tot de consequentie dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk moet worden verklaard.

Vervolgens is de vraag aan de orde of het vormverzuim bestraft moet worden met de sanctie van bewijsuitsluiting. Nu sprake is van berichten die vernietigd hadden moeten worden, en dus niet in het dossier hadden mogen zitten, kan de rechtbank niet anders dan die berichten uitsluiten voor het bewijs.

De verdediging verzoekt om de processen-verbaal waarin bovengenoemde berichten worden beschreven, in zijn geheel van het bewijs uit te sluiten. Die processen-verbaal bevatten ook resultaten van onderzoek die geheel losstaan van de aangetroffen informatie van professioneel verschoningsgerechtigden. Omdat alleen bewijs dat afkomstig is van een vormverzuim van het bewijs kan worden uitgesloten, bestaat er geen aanleiding om de overige inhoud van die processen-verbaal ook van het bewijs uit te sluiten.

Concreet betekent dit dat de volgende berichten worden uitgesloten van het bewijs:

Opmerking van de rechtbank: Uit het dossier blijkt niet altijd in welke tijdszone de verzendtijdstippen van de e-mailberichten zijn weergegeven.

Verder wordt ook de notitie in de telefoon van [getuige 1] (bijvoorbeeld weergegeven op pag. C01-1218) uitgesloten van het bewijs.

Voor zover de inhoud van het uitgesloten berichten ook op een andere plek in het dossier is opgenomen, wordt dat bericht daar eveneens uitgesloten van het bewijs.

Het verweer van de verdediging

De verdediging stelt dat uit berichten in de Tandem-dataset blijkt dat PGP-gebruikers voorbereidingen treffen om verdachte en/of zijn familieleden/naasten van het leven te beroven. Het Openbaar Ministerie beschikt ook over deze kennis maar wil niet optreden door daar voortvarend onafhankelijk onderzoek naar te doen. Ook hebben verdachte en zijn naasten niets gemerkt van enige vorm van zorg door het Openbaar Ministerie naar aanleiding van deze berichten uit de Tandem-dataset. Daarmee hebben de Nederlandse autoriteiten niet voldaan aan de op hen rustende verplichting om het leven van verdachte en zijn naasten te beschermen, wat een schending van artikel 2 EVRM inhoudt.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie stelt dat het verweer onvoldoende is uitgewerkt, omdat er geen duidelijk gevolg aan verbonden is. Daarnaast zou een schending van artikel 2 EVRM niet kunnen leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie. De vraag of de Nederlandse autoriteiten voldoende zorg hebben besteed aan één van hun burgers en naasten raakt niet het recht op vervolging van diezelfde burger voor een ernstig misdrijf. Tot slot geeft de officier van justitie aan dat de verdediging is uitgenodigd om aan te geven waarop gebaseerd is dat de dreiging actueel is, zodat het Openbaar Ministerie gepaste actie kan (laten) ondernemen.

Het oordeel van de rechtbank

In de Tandem-dataset zitten kennelijk berichten waarin op een dreigende wijze over verdachte en zijn naasten wordt gesproken. Uit het pleidooi van de verdediging is niet af te leiden hoe een eventuele schending van artikel 2 EVRM in deze strafzaak tegen verdachte een vormverzuim kan opleveren, laat staan dat uit het pleidooi valt af te leiden hoe dat vormverzuim moet leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie in de vervolging tegen verdachte.

Meer inhoudelijk merkt de rechtbank het volgende op. Het Openbaar Ministerie heeft in een brief van 5 maart 2018 aangegeven dat zij waar mogelijk gepaste actie onderneemt, wanneer berichten in voldoende mate concreet geïnterpreteerd kunnen worden en aannemelijk is dat de dreiging actueel is. Het Openbaar Ministerie wijst ook op het feit dat niet alle PGP-gebruikers in de Tandem-dataset zijn geïdentificeerd, zodat het moeilijk is te achterhalen van wie de dreiging concreet uitgaat. Wanneer de verdediging behulpzaam kan zijn bij het achterhalen van de identiteit van de desbetreffende PGP-gebruikers, is zij door het Openbaar Ministerie uitgenodigd haar medewerking daaraan te verlenen.

Verder is in het begin van 2016, geheel los van informatie uit de Tandem-dataset, de verdediging van verdachte door een TCI-officier (Team Criminele Inlichtingen) geïnformeerd over een dreiging in de richting van verdachte.

De conclusie moet zijn dat in dit verband geen sprake is van enig vormverzuim of handelen in strijd met art 2 EVRM door de Nederlandse autoriteiten.

De verweren van de verdediging

De verdediging stelt verder dat nog sprake is van verschillende, meer zelfstandige vormverzuimen. Die vormverzuimen raken niet het volledige dossier, maar hebben betrekking op meer specifieke onderwerpen.

Onderzoek Waitaki

In het onderzoek Waitaki is een telefoon bij verdachte in beslag genomen en vervolgens onderzocht. Resultaten uit dat onderzoek zijn in het dossier Tandem gevoegd. De verdediging stelt dat dit onderzoek onrechtmatig is en verwijst in dat kader naar het Smartphone-arrest van de Hoge Raad.13 Volgens de politie is de inhoud van die telefoon aan verdachte toe te schrijven en daarmee is volgens de verdediging een volledig sociaal beeld van het leven van verdachte verkregen.

Onderzoek Ingooien

In het onderzoek Ingooien zijn telefoons bij [naam 6] in beslag genomen en vervolgens onderzocht. Resultaten uit dat onderzoek zijn in het dossier Tandem gevoegd. De verdediging stelt dat deze resultaten van het bewijs moeten worden uitgesloten, omdat geen sprake is van origineel beslag. Het dossier bevat geen chain of custody en de rechtmatigheid van het beslag is niet te controleren.

Zoekterm ‘ [zoekterm 2] ’

De verdediging stelt dat de resultaten van de zoekterm ‘ [zoekterm 2] ’ van het bewijs moet worden uitgesloten, omdat die resultaten niet meer los gezien kunnen worden van de informatie over ‘ [zoekterm 2] ’ die afkomstig was uit berichten van een professioneel verschoningsgerechtigde (zie hiervoor in hoofdstuk 8).

Misleiding van de rechter-commissaris (historische verkeersgegevens [gebruiker 1] )

De verdediging stelt dat het Openbaar Ministerie de rechter-commissaris heeft misleid bij de vordering om historische verkeersgegevens te krijgen van het IMEI-nummer [IMEI-nummer] . In die vordering stelt het Openbaar Ministerie ten onrechte dat verdachte over dit IMEI-nummer zou hebben ge-e-maild.

Misleiding van de rechter-commissaris (opnemen telecommunicatie [getuige 1] )

De verdediging stelt dat het Openbaar Ministerie de rechter-commissaris ook heeft misleid bij de vordering om de telefoon van [getuige 1] af te luisteren. In de vordering staat beschreven dat [getuige 1] geld zou hebben overhandigd aan [naam 3] , terwijl ten tijde van de vordering al duidelijk moet zijn geweest dat daarvan geen sprake is geweest.

Onderzoek Waitaki

In het dossier Tandem is een bescheiden aantal berichtjes uit deze telefoon gevoegd. Niet gesteld kan worden dat die berichten een min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van het leven van verdachte geven. Het verweer moet daarom worden verworpen.

Onderzoek Ingooien

De verdediging heeft de resultaten uit het onderzoek Ingooien nooit betwist. Er is ook geen reden om te twijfelen aan de geverbaliseerde bevindingen die in het dossier zijn gevoegd. Het verweer moet daarom worden verworpen.

Zoekterm ‘ [zoekterm 2] ’

Het verschoningsrecht is niet geschonden door de bewuste doorgestuurde e-mails in het dossier te voegen. Ook de overige bevindingen met betrekking tot ‘ [zoekterm 2] ’ zijn dan ook niet besmet, en kunnen dus voor het bewijs worden gebruikt.

Misleiding van de rechter-commissaris (historische verkeersgegevens [gebruiker 1] )

In de eerste plaats is geen sprake van misleiding van een rechter-commissaris, omdat de vordering niet is gericht aan een rechter-commissaris, maar rechtstreeks aan de providers. In de tweede plaats is geen sprake van misleiding. Het bewuste IMEI-nummer is slechts door een verbalisant toegevoegd om de leesbaarheid van de aanvraag te vergroten.

Misleiding van de rechter-commissaris (opnemen telecommunicatie [getuige 1] )

De officier van justitie stelt voorop dat de vordering is gedaan in de zaak tegen [naam 3] . In de aanvraag staat dat op grond van waarnemingen en OVC “het vermoeden [bestaat] dat [naam 3] () een groot geldbedrag () heeft ontvangen ()”. Dat was op dat moment niet misleidend. Pas later, nadat de getuige [getuige 2] was gehoord, is het beeld ontstaan dat [naam 3] een geldbedrag aan [getuige 1] heeft gebracht.

Onderzoek Waitaki

Uit het door de verdediging aangehaalde Smartphone-arrest14 volgt dat voor het doen van onderzoek aan een in beslag genomen elektronische gegevensdrager geen voorafgaande rechtelijke toetsing of tussenkomst van officier van justitie vereist is. Als sprake is van een beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer biedt de algemene bevoegdheid van opsporingsambtenaren, zoals die volgt uit artikel 94 in samenhang met de artikelen 95 en 96 Sv, daarvoor voldoende rechtvaardiging. Als het onderzoek zo verstrekkend is dat een min of meer compleet beeld is verkregen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de gebruiker van de gegevensdrager kan dat onderzoek onrechtmatig zijn.

De rechtbank stelt vast dat het dossier een beperkt aantal berichten en foto’s bevat die afkomstig zijn uit het onderzoek Waitaki. Op basis van die berichten en foto’s is geen min of meer compleet beeld verkregen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van verdachte. Dit betekent dat het onderzoek aan deze telefoon rechtmatig is en er geen sprake is van een vormverzuim.

Onderzoek Ingooien

De bevindingen uit het onderzoek Ingooien zijn weergegeven in processen-verbaal die op ambtseed zijn opgemaakt. De rechtbank heeft geen aanwijzingen om te twijfelen aan de juistheid van de mededelingen in die processen-verbaal. Op 28 juni 2017 is een proces-verbaal van bevindingen opgemaakt waarin de inbeslagname van de telefoons is geverbaliseerd. Nadien heeft de verdediging geen verzoeken gedaan om de onderliggende beslagstukken of de rechtmatigheid van de inbeslagname in twijfel getrokken. De in het dossier gevoegde resultaten uit het onderzoek Ingooien zijn daarom bruikbaar voor het bewijs.

Zoekterm ‘ [zoekterm 2] ’

De rechtbank concludeerde hiervoor in hoofdstuk 8 dat enkele berichten van het bewijs moesten worden uitgesloten. In een aantal van die berichten wordt gesproken over ‘ [zoekterm 2] ’. Uit het dossier blijkt niet dat de overige onderzoeksbevindingen met betrekking tot ‘ [zoekterm 2] ’ het resultaat waren van de berichten die ten onrechte in het dossier zaten. Bij het onderzoek tot dan toe was [gebruiker 1] ook al in verband gebracht met ‘ [zoekterm 2] ’. Er kleven dus geen juridische bezwaren aan het gebruik van de overige bevindingen ten aanzien van de zoekterm ‘ [zoekterm 2] ’. De vraag of de overige bevindingen voldoende zijn voor een betrouwbare identificatie van verdachte als ‘ [zoekterm 2] ’ is er één die aan de orde moet komen bij de waardering van het bewijs, en niet bij de beoordeling van vormverzuimen.

Misleiding van de rechter-commissaris (historische verkeersgegevens [gebruiker 1] )

Allereerst heeft de officier van justitie terecht opgemerkt dat geen sprake is van een vordering aan een rechter-commissaris. Er kan dus geen sprake zijn van een misleiding van de rechter-commissaris.

Verder is het zo dat de tekst van het proces-verbaal van de aanvraag op verschillende manieren valt uit te leggen. Zowel de lezing van de officier van justitie als van de verdediging is verdedigbaar. Dat maakt dat niet geconcludeerd kan worden dat sprake is geweest van misleiding. Er is dus ook geen sprake van een vormverzuim.

Misleiding van de rechter-commissaris (opnemen telecommunicatie [getuige 1] )

Uit het proces-verbaal van de aanvraag blijkt niet dat sprake is geweest van misleiding. In het proces-verbaal wordt slechts gesproken over een vermoeden dat [getuige 1] een geldbedrag heeft overgedragen aan [naam 3] . Bovendien was dat vermoeden bij de stand van zaken op dat moment gerechtvaardigd. Pas nadat [getuige 2] op 16 februari 2017 bij de rechter-commissaris was gehoord, ontstond het vermoeden dat [getuige 1] geld van [naam 3] had ontvangen. Van misleiding of een vormverzuim is daarom geen sprake. Er bestaat daarom ook geen aanleiding om de resultaten van de telefoontap van het bewijs uit te sluiten.

Het verweer van de verdediging

De verdediging stelt dat het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk is in de vervolging van verdachte ten aanzien van de feiten 1 en 2, omdat de redelijke termijn is overschreden. Daarbij wijst de verdediging op het tijdsverloop sinds de pleegdata (5 oktober 2012 en 16 december 2014), de omstandigheid dat deze openstaande verdenkingen het proces tegen verdachte in Ierland hebben verzwaard en de omstandigheid dat de verdediging door het tijdsverloop beperkt is in haar ondervragingsrecht.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie stelt dat ten aanzien van beide feiten geen sprake is van een overschrijding van de redelijke termijn. Daarvoor is van belang dat verdachte pas in Ierland, nog geen twee jaar geleden, bekend is geworden met deze verdenkingen. Vervolgens is de vervolging tegen verdachte voldoende voortvarend en zorgvuldig ter hand genomen.

Het oordeel van de rechtbank

Bij het beantwoorden van de vragen of sprake is van een overschrijding van de redelijke termijn en welk gevolg daaraan moet worden gegeven, stelt de rechtbank de uitgangspunten van de Hoge Raad voorop, zoals die naar voren komen uit zijn standaardarrest op dit punt.15

Feit 1

Met betrekking tot feit 1 stelt de rechtbank voorop dat de redelijke termijn op 5 oktober 2012 is aangevangen. De politie wilde verdachte die dag horen over het geld dat hij bij zich had en heeft hem daarover confronterende vragen gesteld. Een inhoudelijk verhoor vond toen niet plaats, omdat verdachte eerst zijn advocaat wilde spreken.16 Vanaf dat moment kon verdachte in redelijkheid verwachten dat het Openbaar Ministerie hem ter zake van witwassen zou gaan vervolgen.

Er is geen sprake van omstandigheden die maken dat de zaak niet binnen twee jaar na 5 oktober 2012 afgedaan had kunnen worden. De omstandigheid dat verdachte naar het buitenland is geëmigreerd is dat in elk geval niet. Uit het strafblad van verdachte blijkt immers dat hij tijdens zijn verblijf in het buitenland wel voor andere feiten is vervolgd. Dit betekent dat vanaf 5 oktober 2014 de redelijke termijn is verstreken.

Met betrekking tot het gevolg van deze overschrijding is van belang dat de Hoge Raad heeft bepaald dat een overschrijding niet leidt tot de niet‑ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie, ook niet in uitzonderlijke gevallen. De regel is dat een overschrijding wordt gecompenseerd in de strafoplegging.

In de omstandigheden die door de verdediging zijn aangevoerd, ziet de rechtbank geen aanleiding om af te wijken van de lijn van de Hoge Raad. De rechtbank zal de overschrijding van de redelijke termijn ten aanzien van feit 1 zo compenseren dat voor dit feit geen straf zal worden opgelegd.

Feit 2

Het dossier bevat geen aanwijzingen dat verdachte op de hoogte was van deze verdenking voordat het Europees Arrestatiebevel op 21 april 2016 werd uitgevaardigd. De rechtbank neemt die datum als aanvangsmoment van de redelijke termijn. Sinds die datum zijn bijna twee jaren verstreken.

Omdat verdachte vanaf dat moment onder meer voor dit feit gedetineerd zit, is het uitgangspunt voor berechting binnen een redelijke termijn een periode van zestien maanden. Wat een redelijke termijn is, is onder meer afhankelijk van de ingewikkeldheid van de zaak. Daaronder valt ook de gelijktijdige berechting met andere feiten tegen verdachte. In dit geval is dan met name de gelijktijdige berechting met feit 3 (de poging tot moord) en de ingewikkeldheid van dat onderzoek, in het bijzonder met betrekking tot de Ennetcom-data, van belang. Ook speelt een rol dat verdachte eerst vanuit Ierland moest worden overgeleverd, waardoor hij pas vanaf 22 februari 2017 in Nederland is. Deze omstandigheden maken dat de redelijke termijn niet is geschonden.

Inleiding

Verdachte wordt ervan verdacht betrokken te zijn geweest bij de liquidatiepoging op [doelwit] op 5 november 2015 in Diemen. Dit feit is in drie varianten ten laste gelegd. In de eerste plaats wordt verdachte verdacht van het medeplegen van deze poging tot moord. Wanneer dat niet bewezen kan worden, wordt verdachte ervan verdacht dat hij deze moordpoging heeft uitgelokt en anders dat hij als medeplichtige hierbij betrokken is geweest.

Voor het beantwoorden van de vraag of verdachte betrokken is geweest bij de liquidatiepoging zijn in het bijzonder drie deelvragen van belang.

In de eerste plaats moet komen vast te staan dat [naam 3] en/of [naam 4] betrokken zijn geweest bij de liquidatiepoging. Vervolgens moet vastgesteld worden of verdachte degene is geweest die voorafgaand aan en na de schietpartij als [gebruiker 1] met [naam 3] en [naam 4] berichten heeft uitgewisseld. Tot slot is de vraag aan de orde hoe de betrokkenheid van [gebruiker 1] juridisch moet worden geduid.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie vindt bewezen dat verdachte zich als medepleger schuldig heeft gemaakt aan een poging om [doelwit] te vermoorden.

Uit het dossier volgt allereerst dat [naam 3] samen met anderen, onder wie [naam 4] , [doelwit] vanuit een vooropgezet plan om het leven heeft willen brengen. Daarbij hebben [naam 3] en [naam 4] via PGP-telefoons contact gehad met [gebruiker 1] .

Het merendeel van de bewijsmiddelen waaruit volgt dat verdachte degene is die op en rond 5 november 2015 schuil ging achter het [gebruiker 1] -e-mailadres staat los van de Ennetcom-data. Al op basis van deze bevindingen kan worden geconcludeerd dat verdachte [gebruiker 1] was. De bevindingen uit de Ennetcom-data bevestigen deze conclusie en nemen iedere twijfel over identificatie van verdachte als [gebruiker 1] weg. De ongemotiveerde ontkenning van verdachte dat hij [gebruiker 1] was en de ongemotiveerde ontkenning van [naam 3] dat verdachte ‘ [bijnaam 3] ’ was (zoals [gebruiker 1] in de PGP-telefoon van [naam 3] stond opgeslagen) kunnen al deze aanwijzingen niet wegnemen.

Verdachte heeft als [gebruiker 1] een intellectuele en materiële bijdrage geleverd die van voldoende gewicht is om de kwalificatie medeplegen te rechtvaardigen. [gebruiker 1] was, zoals uit de berichten uit de door het NFI gekraakte telefoons van [naam 3] en [naam 4] blijkt, in detail op de hoogte van belangrijke aspecten van de uitvoering van de moordaanslag en de uitvoerders waren te allen tijde verantwoording verschuldigd aan [gebruiker 1] en legden die ook daadwerkelijk af over de precieze gang van zaken.

Het standpunt van de verdediging

De verdediging voert aan dat de verkregen zoekresultaten uit de Ennetcom-data zodanig zijn vermengd met de andere onderzoeksbevindingen, dat die niet meer los van elkaar te zien zijn. Omdat volgens de verdediging sprake is geweest van onrechtmatige bewijsgaring met betrekking tot de Ennetcom-data, heeft dit volgens haar ook consequenties voor alle overige onderzoeksbevindingen, in die zin dat die niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. Uit het dossier blijkt ook niet objectief dat verdachte [gebruiker 1] is. Bovendien volgt uit de berichten van [gebruiker 1] niet zonder meer dat de persoon daarachter strafbaar betrokken is bij de poging tot moord op [doelwit] . In elk geval blijkt uit die berichten niet dat sprake is van medeplegen door [gebruiker 1] . Daarbij heeft de verdediging ook gewezen op gevaren en risico’s bij het interpreteren van berichten.

Het oordeel van de rechtbank

Het standpunt van de verdediging dat ten aanzien van de onderzoeksbevindingen verkregen uit de Ennetcom-data sprake is geweest van onrechtmatige bewijsgaring is in deel 2 grotendeels verworpen. Dat de wel geconstateerde vormverzuimen in verband met de door de verdediging gestelde ‘vermenging’ gevolgen zouden moeten hebben voor de overige, niet aan de Ennetcom-data gerelateerde onderzoeksbevindingen, valt niet in te zien.

De rechtbank gaat ten aanzien van feit 3 op grond van de wettige bewijsmiddelen van de volgende feiten en omstandigheden uit.17

Inleiding

Verdachte wordt verdacht van twee witwasfeiten. Feit 1 heeft betrekking op een contant geldbedrag dat bij verdachte is aangetroffen tijdens een insluitingsfouillering in 2012. Feit 4 heeft betrekking op geldbedragen en (luxe)goederen die zijn aangetroffen in de woning in Dublin waar verdachte in 2016 is aangehouden.

De eerste vraag die moet worden beantwoord is in hoeverre de aangetroffen geldbedragen en goederen aan verdachte kunnen worden toegerekend. Een tweede vraag is of de geldbedragen direct of indirect van een misdrijf afkomstig zijn en of verdachte dat wist of had moeten vermoeden.

De rechtbank stelt vast dat op basis van het dossier niet kan worden vastgesteld dat de voorwerpen afkomstig zijn uit een nauwkeurig aangeduid misdrijf. Voor een bewezenverklaring van witwassen is dat echter niet vereist. Wel is vereist dat vaststaat dat de voorwerpen afkomstig zijn uit enig misdrijf. Daarvoor is het volgende toetsingskader van belang.

Indien op grond van de beschikbare bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband valt te leggen tussen een voorwerp en een bepaald misdrijf, kan niettemin bewezen worden geacht dat een voorwerp "uit enig misdrijf" afkomstig is, indien het op grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden niet anders kan zijn dan dat het in de tenlastelegging genoemde voorwerp uit enig misdrijf afkomstig is.

Als uit het door het Openbaar Ministerie aangedragen bewijs feiten en omstandigheden kunnen worden afgeleid die van dien aard zijn dat zonder meer sprake is van een vermoeden van witwassen, mag van de verdachte worden verlangd dat hij een verklaring geeft voor de herkomst van het voorwerp.

Indien de verdachte een concrete, min of meer verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring heeft gegeven over de herkomst van het voorwerp, dan ligt het vervolgens op de weg van het Openbaar Ministerie om nader onderzoek te doen naar de, uit de verklaringen van de verdachte blijkende, alternatieve herkomst van het voorwerp.

Uit de resultaten van een dergelijk onderzoek zal moeten blijken dat met voldoende mate van zekerheid kan worden uitgesloten dat het voorwerp waarop de verdenking betrekking heeft, een legale herkomst heeft en dat dus een criminele herkomst als enige aanvaardbare verklaring kan gelden.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie vindt bewezen dat verdachte de feiten 1 en 4 heeft gepleegd, omdat het niet anders kan zijn dan dat de geldbedragen en goederen die verdachte voorhanden had, van misdrijf afkomstig zijn.

Ten aanzien van feit 1 vindt de officier van justitie het volgende van belang. Bij verdachte is ruim 10.000 euro onder verdachte omstandigheden aangetroffen, terwijl verdachte over zeer beperkte legale inkomsten beschikte. Dat rechtvaardigt een vermoeden van witwassen. Verdachte heeft vervolgens geen concrete, min of meer verifieerbare en op voorhand niet hoogst onwaarschijnlijke verklaring over de herkomst van het aangetroffen geldbedrag afgelegd.

Ten aanzien van feit 4 vindt de officier van justitie het volgende van belang. Een belangrijk deel van de voorwerpen lag in de slaapkamer van verdachte. De andere voorwerpen die in de woning aanwezig waren, waren niet verborgen maar eenvoudig ‘voorhanden’. Verdachte had daarmee feitelijk de beschikking over die voorwerpen. Van verdachte is geen enkel legaal inkomen of vermogen bekend. Verdachte heeft ook geen min of meer concrete, laat staan verifieerbare verklaring afgelegd over deze voorwerpen.

Het standpunt van de verdediging

De verdediging stelt dat niet is bewezen dat verdachte de feiten 1 en 4 heeft gepleegd en verzoekt verdachte van deze feiten vrij te spreken.

Ten aanzien van feit 1 stelt verdachte dat het geld dat hij bij zich had van een ander was, wiens naam hij niet wil noemen. Bij degene van wie verdachte het geld had gekregen, had hij geen verdenkingen met betrekking tot illegaliteit. Die ander wilde niet bij verdachte betrokken raken in verband met levensbedreigende geruchten met betrekking tot verdachte.

Ten aanzien van feit 4 stelt de verdachte dat in de woning voorwerpen van anderen zijn aangetroffen. Alleen het geld in zijn broekzak zal van hem zijn geweest. Dat geld heeft hij van anderen gehad om te voorzien in zijn levensonderhoud. De verdediging stelt daarbij dat niet van verdachte verlangd kan worden dat hij verder ingaat op de personen die eveneens van de woning gebruik maakten en die mogelijk over de aangetroffen voorwerpen kunnen verklaren. Daarvoor is van belang dat de woning wordt toegeschreven aan een misdadige clan die volgens de media betrokken zou zijn bij een clan-oorlog met veel doden.

Feit 1

De rechtbank gaat ten aanzien van feit 1 op grond van de wettige bewijsmiddelen van de volgende feiten en omstandigheden uit.51

Op 5 oktober 2012 is verdachte onderworpen aan een insluitingsfouillering. De verbalisant trof een bepaald geldbedrag in de kleding van verdachte aan. De verbalisant controleerde ook een schoudertasje dat verdachte bij zich droeg. De verbalisant zag dat er een grote hoeveelheid briefgeld in het tasje zat. De coupures waren zo gebundeld dat de bundels een rond bedrag vormden. De bundels hadden allemaal dezelfde waarde, namelijk 1.000 euro.52 Het aangetroffen geld is op 6 oktober 2012 in beslag genomen en bestond uit 1 biljet van 500 euro, 202 biljetten van 50 euro, 4 biljetten van 10 euro, 1 biljet van 5 euro en 2,90 euro aan muntgeld. Daarnaast was er 1 half biljet van 100 euro. Het totale bedrag was s 10.747,90 euro.53

Bij de Belastingdienst zijn gegevens gevorderd over de financiële situatie van verdachte. In de jaren 2011 tot en met 2015 had verdachte in totaal aan vermogen uit bankspaargelden, effecten en verzekering tussen de 132 euro en 1.248 euro. In de jaren 2009 tot en met 2013 ontving verdachte in totaal aan nettoloon tussen de 108 euro en 13.029 euro, afkomstig van het UWV. Daarnaast ontving verdachte in 2012 (838 euro) en 2013 (265 euro) zorgtoeslag.54

De rechtbank is van oordeel dat het vermoeden gerechtvaardigd is dat de bij verdachte aangetroffen 10.747,90 euro uit enig misdrijf afkomstig is. Daarvoor zijn in het bijzonder van belang de omstandigheid dat verdachte nauwelijks over een legaal inkomen of vermogen beschikte en de wijze waarop het grote geldbedrag is aangetroffen (in contanten en in afgemeten stapeltjes van 1.000 euro). Gelet op dit vermoeden van witwassen mag van verdachte worden verlangd dat hij een verklaring geeft voor de herkomst van het geldbedrag.

Verdachte heeft alleen verklaard – zakelijk weergegeven – dat het geld van een ander was en dat er bij hem geen verdenkingen bestonden dat het geld een illegale herkomst had. Verdachte heeft ervoor gekozen om niet de naam van die ander te noemen of andere aanknopingspunten te geven om zijn verklaring te kunnen verifiëren. De verdediging heeft redenen aangevoerd waarom verdachte geen openheid van zaken geeft. Het gevolg daarvan is echter dat de verklaring niet concreet of min of meer verifieerbaar is. Dat is het gevolg van de keuze van verdachte en komt daarom voor zijn risico.

Nu de verklaring van verdachte niet concreet of verifieerbaar is, wordt de verklaring van verdachte als ongeloofwaardig terzijde geschoven. Er is vervolgens geen andere conclusie mogelijk dan dat het ten laste gelegde voorwerp onmiddellijk of middellijk uit enig misdrijf afkomstig is.

Feit 4

De rechtbank gaat ten aanzien van feit 4 op grond van de wettige bewijsmiddelen van de volgende feiten en omstandigheden uit.55

Op 7 april 2016 doorzocht [politieagent] van de Guarda en werkzaam voor de eenheid Verdovende Middelen met anderen, [adres] in Ierland. Bij binnenkomst was er één man aanwezig. De man kwam in zijn ondergoed naar [politieagent] toelopen. De man zei dat hij [naam 7] heette en overhandigde een Nederlands paspoort op die naam. In een slaapkamer van de woning was in een spijkerbroek een Belgisch identiteitsbewijs (HMc1) op naam van [naam 7] aangetroffen. Op beide identiteitsbewijzen stond de foto van de man, die beweerde dat hij [naam 7] was. [politieagent] heeft later vernomen dat de identiteit van [naam 7] was vastgesteld en dat het gaat om [verdachte] , geboren op [geboortegegevens] 1980.56

In het appartement zijn verschillende geldbedragen en goederen aangetroffen. Op basis van de aangetroffen goederen stelt de rechtbank vast dat verdachte niet de enige gebruiker is geweest van de woning. Dat betekent dat niet zonder meer alle voorwerpen die in de woning zijn aangetroffen, aan verdachte kunnen worden toegeschreven. Voor de vraag of verdachte de aangetroffen geldbedragen en goederen heeft witgewassen, gaat de rechtbank alleen uit van de voorwerpen die in de slaapkamer van verdachte zijn aangetroffen. Van de overige voorwerpen, die in gemeenschappelijke ruimten zijn aangetroffen, kan niet, althans in onvoldoende mate, vastgesteld worden dat verdachte die voorhanden heeft gehad.

Tijdens de doorzoeking werd in de slaapkamer van het appartement onder meer het volgende aangetroffen. In de spijkerbroek waar ook de Belgische ID was aangetroffen, is 2.020 euro (HMc2) aangetroffen. Een Nokia-telefoon (GR2) en twee BlackBerry-telefoons (GR3 en GR4) werden in een nachtkastje aangetroffen. Eén van de BlackBerry-telefoons betrof het type Porsche. Bovenop een ander nachtkastje werden een zilveren en een gouden Rolex-horloge (GR5 en GR6) en een Audemars Piquet-horloge (GR7) aangetroffen. Op dit nachtkastje werd ook 300 Britse pond aangetroffen (HMc3). Op dit nachtkastje werden verder nog twee Samsung-telefoons aangetroffen (HMc4 en HMc5). De Samsung-telefoons waren van het type S4. Op de vloer in de slaapkamer werd een bedrag van 400 euro aangetroffen (HMc6).57

Verdachte heeft verklaard dat wat in de broekzak zat van hem zal zijn geweest.58 Van het Audemars Piquet-horloge zijn biologische sporen veiliggesteld. Aan de randjes van de kast van het horloge is een dna-mengprofiel aangetroffen waarvan een afgeleid hoofdprofiel van verdachte kan zijn (matchkans van het dna-profiel is kleiner dan 1 op 1 miljard).59

De horloges die tijdens de doorzoeking in beslag zijn genomen, zijn getaxeerd. Uit de taxatie komt naar voren dat het om de volgende horloges gaat. Het eerste horloge betreft een stalen horloge van het merk Rolex en type GMT, met kastnummer [kastnummer] , en met een geschatte nieuwwaarde van 8.000 euro. Het tweede horloge is roségoud van het merk Rolex, type Day‑Date, met kastnummer [kastnummer] , en met een geschatte nieuwwaarde van 30.000 euro. Het laatste horloge is van titanium en van het merk Audemars Piquet, type Michael Schumacher, met kastnummers [kastnummer] en [kastnummer] , en met een geschatte nieuwwaarde van 50.000 euro.60

Hiervoor, ten aanzien van feit 1, is al door de rechtbank besproken dat verdachte in de jaren voorafgaand aan het ten laste gelegde nauwelijks beschikte over legaal inkomen of vermogen.61 Verdachte heeft zelf ook geen verklaring afgelegd op grond waarvan kan worden vastgesteld dat verdachte sinds 2013 wel beschikte over voldoende legale inkomsten om de aangetroffen goederen te kunnen verwerven.

De rechtbank is van oordeel dat het vermoeden gerechtvaardigd is dat de bij verdachte aangetroffen voorwerpen uit enig misdrijf afkomstig zijn. Daarvoor is in het bijzonder van belang dat verdachte, die bij aanhouding een valse naam opgaf en in het bezit was van valse/vervalste identiteitsdocumenten, nauwelijks over een legaal inkomen of vermogen beschikte en dat sprake is van veel contant geld en luxe horloges. De waarde van de horloges en het aangetroffen geld is tezamen meer dan 90.000 euro. Gelet op dit vermoeden van witwassen mag van verdachte worden verlangd dat hij een verklaring geeft voor de herkomst van de voorwerpen.

Het enige dat verdachte heeft verklaard is dat hij van anderen geld krijgt voor zijn levensonderhoud. Verdachte kiest ervoor om niet te verklaren over degenen van wie hij dat geld krijgt. Over de herkomst van de horloges en de telefoons heeft verdachte in het geheel niet verklaard. Ook ten aanzien van dit feit heeft de verdediging redenen aangegeven waarom verdachte geen openheid van zaken geeft. Het gevolg daarvan is ook wat deze voorwerpen betreft, dat de verklaring van verdachte, voor zover hij wel heeft verklaard, niet concreet of min of meer verifieerbaar is. Dat is het gevolg van de keuze van verdachte en komt daarom voor zijn risico.

Die verklaring van verdachte wordt daarom als ongeloofwaardig terzijde geschoven. Er is vervolgens geen andere conclusie mogelijk dan dat de ten laste gelegde voorwerpen onmiddellijk of middellijk uit enig misdrijf afkomstig zijn.

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie vindt bewezen dat verdachte feit 2 heeft gepleegd, maar dat niet vastgesteld kan worden dat verdachte dat samen met een ander heeft gedaan. Uit administratie van de gemeente Utrecht blijkt dat er in 2014 een vals paspoort op naam van [naam 13] , voorzien van een pasfoto van verdachte, is afgegeven. Omdat verdachte daarover zwijgt kan het redelijkerwijs niet anders dan dat verdachte die foto, al dan niet rechtstreeks, heeft overgelegd om het bewuste valse paspoort te doen verstrekken. Het is daarbij niet vereist dat verdachte het paspoort zelf heeft afgehaald. Voor de overtuiging dat verdachte dit feit heeft begaan, speelt voor de officier van justitie mee dat verdachte in Ierland over twee andere valse identiteitsdocumenten beschikte.

Het standpunt van de verdediging

De verdediging stelt dat niet is bewezen dat verdachte feit 2 heeft gepleegd en dat verdachte daarom van dit feit moet worden vrijgesproken. Verdachte stelt niet te weten hoe een foto van hem op het paspoort terecht kan zijn gekomen. Verder is het paspoort nooit gevonden en er is geen getuigenverklaring of ander bewijs waaruit de betrokkenheid van verdachte blijkt.

Het oordeel van de rechtbank

De rechtbank oordeelt dat niet bewezen is dat verdachte feit 2 heeft gepleegd. Verdachte zal daarom van dit feit worden vrijgesproken. Daarvoor is het volgende van belang.

De rechtbank stelt vast dat het dossier een aanvraagformulier voor een nieuw paspoort op naam van [naam 13] bevat, voorzien van een foto van verdachte. Volgens dat aanvraagformulier is het nieuwe paspoort ook uitgegeven. Omdat het een pasfoto van verdachte is, kan de rechtbank nog wel vaststellen dat verdachte betrokken is geweest bij het laten maken van het de pasfoto.

Ten aanzien van het vervolg, van pasfoto naar aanvraagformulier, bevat het dossier geen gegevens. Ook blijkt uit het dossier niet dat het uitgegeven paspoort ooit is aangetroffen, laat staan onder bereik van verdachte is geweest of gebracht.

De behandeling van de aanvraag van het paspoort en het verstrekken van het paspoort is gedaan door [naam 14] . [naam 14] is op 25 oktober 2016 (niet-onherroepelijk) veroordeeld door de rechtbank Midden‑Nederland voor het afleveren van verschillende valse paspoorten, waaronder dat op naam van [naam 13] .

Binnen deze frauduleuze context blijven er teveel mogelijkheden over, waarbij verdachte geen bewuste betrokkenheid heeft gehad bij het doen verstrekken van het valse paspoort. Het enkele feit dat verdachte de belanghebbende lijkt te zijn bij het doen uitgeven van een vals paspoort, leidt nog niet tot de conclusie dat verdachte deze afgifte daadwerkelijk heeft bewerkstelligd. Alles bij elkaar bevat het dossier onvoldoende bewijs om verdachte voor dit feit te veroordelen.

Het beslag

Onder verdachte zijn meerdere voorwerpen in beslag genomen, te weten:

Het standpunt van de officier van justitie

De officier van justitie vordert dat de volgnummers 1-20 verbeurd worden verklaard. De iPad is van verdachte en mag wat de officier van justitie betreft aan verdachte worden teruggegeven.

Het standpunt van de verdediging

De verdediging heeft met betrekking tot het beslag geen standpunt ingenomen.

Het oordeel van de rechtbank

De voorwerpen 1, 2, 4, 10, 13, 14 en 17 tot en met 20 behoren aan verdachte toe. Nu met betrekking tot die voorwerpen de feiten 1 en 4 zijn begaan, worden deze voorwerpen verbeurd verklaard.

Uit de inhoud van de iPad blijkt dat die ook aan verdachte toebehoort. Omdat dit voorwerp niet in relatie staat met een van de bewezen verklaarde feiten, wordt dit voorwerp aan verdachte teruggegeven.

Van de overige voorwerpen, die allemaal in het appartement in Ierland zijn aangetroffen, kan de rechtbank niet vaststellen dat die aan verdachte toebehoren. Die voorwerpen zullen bewaard moeten blijven om aan de rechthebbende terug te kunnen geven.