Uitspraken

1. Inleiding en strekking van de klacht

2. Feiten en het verloop van de klachtprocedure tot nu toe

3. De rechtsvragen die verband houden met de klacht

4. De redenen om geen toepassing te geven aan art. 13b lid 1 Wet RO

5. Het relevante kader ten aanzien van de openbaarheid van de uitspraak

6. Bepalingen ten aanzien van de verstrekking van een afschrift van rechterlijke uitspraken

7. Het verband met de Algemene Verordening Gegevensbescherming

8. Art. 13a Wet RO toepasselijk?

9. Bespreking van de klacht

10. Slotsom en vordering

“De uitspraak van de Rechtbank was [datum 3]. Op [datum 4] heeft het Hof de uitspraak van de Rechtbank vernietigd. Op 22 november 2022 heb ik per e-mail aan de rechtbank een vraag gesteld. Ik heb nog steeds geen antwoord mogen ontvangen. Ik heb nog twee keer gemaild (laatste keer 15 december 2022) en vier keer gebeld (laatste keer 2 februari 2023). Ik krijg telkens als antwoord dat de vraag bij de juridische afdeling ligt en dat ik over een week of drie nog maar weer eens contact moet opnemen als ik nog steeds niets heb ontvangen. Dat duurt nu toch wel erg lang.

Ik heb gevraagd waarom uitspraak […] ( […] ) niet op of kort na [datum 4] is gepubliceerd, terwijl de uitspraak in hoger beroep bij het Hof wel op die datum is gedaan en gepubliceerd ( […] ). Op [datum 2] is de uitspraak van de Rechtbank alsnog gepubliceerd, maar dat was op mijn eigen verzoek. Daarmee is mijn vraag niet beantwoord.

Volgens artikel 4 lid 2 onder b van het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012 wordt een uitspraak altijd gepubliceerd indien binnen dezelfde rechtsgang reeds een uitspraak in eerdere of latere aanleg is gepubliceerd.”

“(…)

U klaagt erover dat ondanks uw diverse pogingen (via e-mail en telefonisch), nog steeds niet is gereageerd op uw vraag waarom een bepaalde uitspraak niet is gepubliceerd. Dat die uitspraak op uw verzoek inmiddels wel is gepubliceerd maakt volgens u niet dat daarmee uw vraag is beantwoord. U beroept zich bij uw vraag op artikel 4 lid 2 onder b van het besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012.

(…)

Ik begrijp uit uw vraag dat uw gedachte is dat artikel 4 lid 2 onder b van het hiervoor genoemde besluit de rechtbank zou verplichten tot publicatie van zaken die in hoger beroep zijn behandeld. Mijn interpretatie van dat artikel is een andere. Namelijk dat er als voorwaarde staat dat binnen dezelfde rechtsgang al iets is gepubliceerd. Waarbij dat “reeds’ slaat op het moment van uitspraak in eerste lijn. Ik vermoed dat het ziet op terug verwijzingen van het gerechtshof naar eerste aanleg. Ik kan me namelijk niet goed voorstellen dat het met terugwerkende kracht voor eerste lijn is bedoeld. Maar wij zullen het intern nader laten uitzoeken.

Overigens, als artikel 4, lid 2 onder b de rechtbank hiertoe wel zou verplichten, dan is momenteel mijn standpunt dat dit niet haalbaar is zonder de voortgang van de afhandeling van zaken nog verder te vertragen. Wij hebben dus andere prioriteiten. Want helaas heeft ook deze rechtbank namelijk te kampen met forse werkachterstanden. Het grote tekort aan rechters en ondersteunende medewerkers en ook de Coronapandemie en de “vergrijzing” zijn hiervan de oorzaak.

De rechtbankorganisatie doet er dus alles aan om het tij te keren en dus zijn bepaalde keuzes niet te voorkomen. Dit is niet bedoeld als excuus maar als toelichting.”

“Bij dezen vraag ik, ondergetekende, namens [verzoeker 1] B.V. als belanghebbende en namens mijzelf als medebelanghebbende, uw oordeel over de gang van zaken rondom de uitspraak van de Rechtbank Gelderland van [datum 3] (bijlage 2). Het gaat, meer in het bijzonder, om schending van (…) art. 4 lid 2 onder b van het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012.

(…)

De feiten

(…)

[datum 3]

(….) De uitspraak wordt niet gepubliceerd.

(…)

[datum 1]

De uitspraak van het Hof wordt gepubliceerd op Rechtbank.nl [lees: Rechtspraak.nl, P-G]. De uitspraak van de Rechtbank wordt niet gepubliceerd.

(…)

E-mail van belanghebbende aan de Rechtbank met de vraag waarom de uitspraak van de Rechtbank niet alsnog is gepubliceerd na de publicatie van de uitspraak van het Hof.

[datum 2]

De uitspraak van de Rechtbank wordt alsnog gepubliceerd na telefonisch contact van belanghebbende met de Rechtbank. De vraag van belanghebbende (vorige punt) is echter niet beantwoord.

Belanghebbende dient klacht in bij het Klachtenbureau van Rechtbank Gelderland.

(…)

Motivering

De procedure bij de rechtbank vertoont drie onregelmatigheden:

(…)

schending van artikel 4 lid 2 onder b van het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012 door de Rechtbank, door de uitspraak niet tegelijk met of direct na de publicatie van de uitspraak van het Hof te publiceren. De uitspraak van de Rechtbank kreeg wel een ECLI-nummer ( […] ).

(…)

Ten aanzien van de derde onregelmatigheid (…):

Niet valt in te zien, ook niet vanuit het oogpunt van werkdruk, waarom het bezwaarlijk zou zijn een niet-gepubliceerde schriftelijke uitspraak, gedaan in eerdere aanleg, alsnog te publiceren na publicatie van de uitspraak in hoger beroep. In het onderhavige geval is de uitspraak immers alsnog gepubliceerd. Dit is echter pas vijf maanden na de publicatie van de uitspraak van het Hof gebeurd, op [datum 2], op verzoek van belanghebbende. (…)”

13. Het verzoekschrift bevat daarnaast andere klachtonderdelen. Deze klachtonderdelen worden niet aan de Hoge Raad voorgelegd en laat ik daarom in het vervolg van deze vordering buiten beschouwing. Ik concentreer mij op de klacht over het niet (tijdig) publiceren van de hiervoor genoemde uitspraak van de rechtbank Gelderland.

14. Verzoekers motiveren het belang bij publicatie door erop te wijzen dat de staatssecretaris bij de toelichting van diens beslissing het beroep in cassatie tegen de uitspraak van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van [datum 4] in te trekken onder meer verwijst naar de uitspraak van de rechtbank.11

15. Bij brief van 4 oktober 2023 heb ik verzoekers bericht dat de klacht een rechtsvraag opwerpt die ook aan de orde is in een andere klachtzaak en dat ik voornemens ben deze rechtsvraag in een van die klachtzaken ter beantwoording voor te leggen aan de Hoge Raad. Bij brief van 15 april 2024 is aan verzoekers bericht dat ik het voornemen heb om de rechtsvraag in hun klachtzaak ter beantwoording voor te leggen en dat ik een vooronderzoek ben begonnen.

16. In het kader van het vooronderzoek heb ik het bestuur van de rechtbank Gelderland en de rechter bij brief van 8 mei 2024 in de gelegenheid gesteld schriftelijke inlichtingen te verstrekken en gevraagd welke beslissingen (door wie, wanneer en op basis van welke afwegingen) zijn genomen over het (al dan niet) publiceren van de uitspraak van [datum 3].

17. Bij brief van 17 mei 2024 heeft de voorzitter van het bestuur van de rechtbank Gelderland namens het bestuur en namens de rechter gereageerd. In de brief wordt onder meer het volgende opgemerkt:

“Bij de selectie van uitspraken voor publicatie op www.rechtspraak.nl vormt het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012 (verder: het Besluit) het vertrekpunt. In het bijzonder artikel 5 en artikel 6 lid 1 zijn voor de rechtbank daarbij in de praktijk van belang (…)

Voor uitspraken in belastingzaken betekent dat in de praktijk dat enkelvoudige uitspraken niet worden gepubliceerd, tenzij de belastingrechter constateert dat een van de in artikel 5 genoemde omstandigheden aan de orde is.

Bij de (enkelvoudige) uitspraak in zaak […] was naar het oordeel van [de rechter] geen van de omstandigheden uit artikel 5 aan de orde. Daarom is deze in eerste instantie niet gepubliceerd.

Wanneer een uitspraak in hoger beroep over een ‘Gelderse’ zaak wordt gepubliceerd, is de praktijk dat de uitspraak in eerste aanleg op verzoek wordt gepubliceerd. Wanneer iemand verzoekt om publicatie van de uitspraak in eerste aanleg, wordt dit verzoek over het algemeen gehonoreerd, tenzij er een concrete reden is om niet op het verzoek in te gaan. Toen [verzoeker 2] om publicatie van de uitspraak in eerste aanleg vroeg, is dit gebeurd. (…)

In zijn klacht aan de rechtbank stelde [verzoeker 2] ook de vraag aan de orde of de rechtbank de uitspraak op eigen initiatief had moeten publiceren. Hij wijst daarop op artikel 4 lid 1 aanhef en sub b van het Besluit selectiecriteria uitsprakendatabank Rechtspraak.nl 2012: (…)

In de toelichting op dit artikel staat: (…)

Zoals uit de toelichting blijkt, gaat dit artikel primair over de situatie waarin een uitspraak in latere aanleg volgt nadat de uitspraak in eerste aanleg al is gepubliceerd. Zoals ik [verzoeker 2] in het antwoord op zijn klacht heb laten weten, vloeit volgens ons geen plicht voort uit het artikel om op eigen initiatief uitspraken te publiceren als de uitspraak in latere aanleg wordt gepubliceerd. Bij de ‘latere aanleg’ in dit artikel denken wij aan de situatie dat een hoger-beroepsinstantie een zaak terugverwijst naar de rechtbank.

Concreet betekent dit dus dat er na de publicatie van de uitspraak in hoger beroep niet ambtshalve een beslissing is genomen over het (al dan niet) publiceren van de uitspraak in eerste aanleg. Die beslissing heeft [de rechter] genomen nadat het verzoek om publicatie van [verzoeker 2] aan hem was voorgelegd.

(…)

Namens het bestuur en namens [de rechter],

(…)”

1) Betreft het niet overgaan tot publicatie van een rechterlijke uitspraak zoals in de onderhavige klachtzaak aan de orde de wijze waarop een rechterlijk ambtenaar met rechtspraak belast zich in de uitoefening van zijn functie jegens (de gemachtigde van) een procespartij heeft gedragen?

2) Indien de eerste vraag bevestigend wordt beantwoord, kan daarover worden geklaagd in het kader van het wettelijk klachtrecht als bedoeld in art. 13a e.v. Wet RO?

21. Het bepaalde in art. 13b lid 1, aanhef, Wet RO kent de procureur-generaal de bevoegdheid toe niet aan het verzoek te voldoen, indien een grond als bedoeld in art. 13b lid 1, onder a tot en met onder g, Wet RO van toepassing is.

22. In dat kader merk ik allereerst op dat in de procedure die heeft geleid tot de beslissingen van [datum 3] en [datum 4] de rechtspersoon verzoeker 1 de procespartij was en werd vertegenwoordigd door zijn directeur-grootaandeelhouder (verzoeker 2).13 De klacht bij het bestuur van de rechtbank Gelderland is ingediend door verzoeker 2. Het verzoekschrift van 25 april 2023 dat aan mij is gericht, is ingediend door verzoeker 2, mede namens verzoeker 1.

Artikel 47 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (het Handvest)

“(…)

Eenieder heeft recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat vooraf bij wet is ingesteld. Eenieder heeft de mogelijkheid zich te laten adviseren, verdedigen en vertegenwoordigen.

(…)”

Artikel 6 lid 1 EVRM

“1. In the determination of his civil rights and obligations or of any criminal charge against him, everyone is entitled to a fair and public hearing within a reasonable time by an independent and impartial tribunal established by law. Judgment shall be pronounced publicly but the press and public may be excluded from all or part of the trial in the interests of morals, public order or national security in a democratic society, where the interests of juveniles or the protection of the private life of the parties so require, or to the extent strictly necessary in the opinion of the court in special circumstances where publicity would prejudice the interests of justice.”

Artikel 14 lid 1 IVBPR

“1. All persons shall be equal before the courts and tribunals. In the determination of any criminal charge against him, or of his rights and obligations in a suit at law, everyone shall be entitled to a fair and public hearing by a competent, independent and impartial tribunal established by law. The Press and the public may be excluded from all or part of a trial for reasons of morals, public order (ordre public) or national security in a democratic society, or when the interest of the private lives of the parties so requires, or to the extent strictly necessary in the opinion of the court in special circumstances where publicity would prejudice the interests of justice; but any judgement rendered in a criminal case or in a suit at law shall be made public except where the interest of juvenile persons otherwise requires or the proceedings concern matrimonial disputes or the guardianship of children.”

Artikel 121 Grondwet

“Met uitzondering van de gevallen bij de wet bepaald vinden de terechtzittingen in het openbaar plaats en houden de vonnissen de gronden in waarop zij rusten. De uitspraak geschiedt in het openbaar.”

Artikel 5 lid 1 Wet RO

“1. Op straffe van nietigheid geschiedt de uitspraak van vonnissen en arresten in burgerlijke zaken en strafzaken in het openbaar en bevatten deze beslissingen de gronden waarop zij berusten.”

Artikel 29 lid 1 Rv

“1. De uitspraak geschiedt in het openbaar.”

“3.2.2 Openbaarheid van rechtspraak is een fundamenteel beginsel van behoorlijke rechtspleging. Het omvat zowel openbaarheid van de behandeling als openbaarheid van de uitspraak.

(…)

Toegespitst op de wettelijke regeling van art. 29 Rv, vervolgt de Hoge Raad:

“De griffiers en andere bewaarders van openbare registers moeten daarvan, zonder regterlijk bevel, tegen betaling der hun toekomende regten, afschrift of uittreksel afleveren aan alle degenen die zulks vorderen, op straffe van vergoeding van kosten, schaden en interessen. Niettemin zullen aan hen die geene partijen in de zaak zijn geweest geene uitgiften van arresten of vonnissen in strafzaken kunnen worden uitgereikt, zonder magtiging van den voorzitter van het hof of de regtbank, welke dezelve geveld heeft, en het verzoek daartoe zal alleen worden toegestaan op het bewijs, dat de verzoeker daarbij belang heeft.”

37. Inmiddels zijn in verschillende procesrechtelijke wetten bepalingen opgenomen die deze vorm van verstrekking voor de afzonderlijke rechtsgebieden regelen. Zo is op 1 januari 1994 een bijzondere bepaling in de Algemene wet bestuursrecht van kracht.31 Het algemene deel van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering kent sinds 1 januari 2002 een bepaling.32 Met ingang van 1 september 2004 kent het Wetboek van Strafvordering ook een bijzondere bepaling.33 Als gevolg van de specifieke bepalingen voor de onderscheiden rechtsgebieden nam de waarde van art. 838 Rv geleidelijk af.34 De bepalingen die thans de verstrekking van rechterlijke uitspraken voor de afzonderlijke rechtsgebieden regelen, luiden als volgt:

“1. Binnen twee weken na de dagtekening van de uitspraak stelt de griffier kosteloos een afschrift van de uitspraak of van het proces-verbaal van de mondelinge uitspraak ter beschikking van partijen.

2. Anderen dan partijen kunnen afschriften of uittreksels van de uitspraak of van het proces-verbaal van de mondelinge uitspraak verkrijgen. Met betrekking tot de kosten is het bij en krachtens de Wet tarieven in strafzaken bepaalde van overeenkomstige toepassing.

3. In afwijking van het tweede lid verstrekt de griffier, indien de uitspraak betrekking heeft op de toepassing van de artikelen 101 of 102 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, overeenkomstig artikel 15, tweede lid, van de in artikel 8:45, vierde lid, genoemde verordening onverwijld en kosteloos een afschrift van de uitspraak of van het proces-verbaal van de mondelinge uitspraak aan de Europese Commissie. De verstrekking geschiedt door tussenkomst van de Raad voor de rechtspraak, tenzij het een uitspraak van de Hoge Raad of van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State betreft.”

Artikel 27g AWR36

“1. In afwijking van artikel 8:79, tweede lid, van de Algemene wet bestuursrecht geschiedt de verstrekking overeenkomstig die bepaling van afschriften of uittreksels aan anderen dan partijen met machtiging van de rechtbank.

2. Met betrekking tot schriftelijke uitspraken blijft de machtiging, bedoeld in het eerste lid, slechts achterwege indien op een voor de uitspraak gedaan verzoek van een der partijen de rechtbank oordeelt dat ook na anonimisering de geheimhouding van persoonlijke en financiële gegevens onvoldoende wordt beschermd en bovendien het belang van de openbaarheid van de rechtspraak niet opweegt tegen dit belang.”

Artikel 29 Rv

“1. De uitspraak geschiedt in het openbaar.

2. Onverminderd de artikelen 231, eerste lid, en 290, derde lid, verstrekt de griffier aan een ieder die dat verlangt afschrift van vonnissen, arresten en beschikkingen, tenzij verstrekking naar het oordeel van de griffier ter bescherming van zwaarwegende belangen van anderen, waaronder die van partijen, geheel of gedeeltelijk dient te worden geweigerd. In het laatste geval kan de griffier volstaan met verstrekking van een geanonimiseerd afschrift of uittreksel van het vonnis, het arrest of de beschikking.

3. Onder vonnissen, arresten en beschikkingen zijn begrepen stukken die bij de uitspraak zijn gevoegd. Van andere tot een procesdossier behorende stukken wordt geen afschrift of uittreksel aan derden verstrekt.

4. Van vonnissen, arresten en beschikkingen in zaken die met gesloten deuren zijn behandeld, wordt uitsluitend een geanonimiseerd afschrift of uittreksel verstrekt.

5. Een verzoek om afschrift als bedoeld in het tweede lid dient te worden gericht tot de griffier van het gerecht dat de uitspraak heeft gedaan. Deze zal bij inwilliging van het verzoek een griffierecht in rekening brengen dat wordt vastgesteld overeenkomstig artikel 21, tweede lid, van de Wet griffierechten burgerlijke zaken.

6. Gedurende twee weken na de dagtekening van een gehele of gedeeltelijke weigering om aan een verzoek om afschrift te voldoen, kan verzoeker daartegen schriftelijk in verzet komen bij de voorzieningenrechter.

7. Tegen de beslissing van de voorzieningenrechter staat geen voorziening open.

8. Ingevolge artikel 15, tweede lid, van verordening (EG) nr. 1/2003 van de Raad van de Europese Unie van 16 december 2002 betreffende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen 81 en 82 van het Verdrag (PbEG 2003, L 1) verstrekt de griffier onverwijld een afschrift van vonnissen, arresten en beschikkingen met betrekking tot de toepassing van artikel 81 of 82 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap aan de Commissie van de Europese Gemeenschappen. De verstrekking geschiedt, behalve wanneer het arresten of beschikkingen van de Hoge Raad betreft, door tussenkomst van de Raad voor de rechtspraak. Wanneer naar het oordeel van de griffier de bescherming van zwaarwegende belangen van anderen, waaronder die van partijen, daartoe aanleiding geeft, kan de griffier volstaan met de verstrekking van een geanonimiseerd afschrift van het vonnis, het arrest of de beschikking.”

Artikel 365 lid 3 t/m 5 Sv37

“(…)

3. Zoodra het vonnis is geteekend en in ieder geval na afloop van den termijn in het eerste lid vermeld, kan de verdachte, zijn raadsman of de benadeelde partij daarvan en van het proces-verbaal der terechtzitting kennis nemen. De voorzitter verstrekt desgevraagd een afschrift van het vonnis en het proces-verbaal aan de verdachte, zijn raadsman en de benadeelde partij.

4. De voorzitter verstrekt desgevraagd een afschrift van het vonnis en het proces-verbaal der terechtzitting aan ieder ander dan de verdachte of zijn raadsman, tenzij verstrekking naar het oordeel van de voorzitter ter bescherming van de belangen van degene ten aanzien van wie het vonnis is gewezen of van de derden die in het vonnis of in het proces-verbaal worden genoemd, geheel of gedeeltelijk dient te worden geweigerd. In het laatste geval kan de voorzitter een geanonimiseerd afschrift of een uittreksel van het vonnis en het proces-verbaal verstrekken.

5. Onder het vonnis zijn begrepen de stukken die aan de uitspraak zijn gehecht. Van andere tot het strafdossier behorende stukken wordt geen afschrift of uittreksel verstrekt.”

38. De weergegeven bepalingen in de verschillende procesrechtelijke wetten wijken deels van elkaar af.38 De bepalingen in de AWR, Rv en Sv hebben de volgende gemeenschappelijke kenmerken: a) al deze bepalingen vereisen een beslissing van de rechter, met dien verstande dat in het burgerlijk procesrecht eerst door de griffier een beslissing wordt genomen en daarna een rechtsmiddel tegen deze griffiersbeslissing openstaat; b) tegen de beslissing van de rechter staat geen rechtsmiddel open, en c) in alle bepalingen wordt (al dan niet impliciet) het belang van de openbaarheid geplaatst tegenover belangen van anderen, waaronder begrepen de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen in de procedure.

40. In de AVG spelen de begrippen ‘persoonsgegevens’ en ‘verwerking’ een centrale rol. Bij persoonsgegevens gaat het om alle informatie over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon (art. 4, onder 1, AVG). Verwerken omvat onder meer het opslaan, raadplegen, gebruiken, bewerken en verspreiden van gegevens (art. 4, onder 2, AVG) voor zover dit gebeurt op (geheel of gedeeltelijk) geautomatiseerde wijze of in een bestand (vgl. art. 2 lid 1 en art. 4, onder 6, AVG). In de Richtlijn zijn gelijkluidende bepalingen opgenomen (zie art. 3, onder 1 en 2, art. 2, onder 2, en art. 3, onder 6, van de Richtlijn).

41. Rechterlijke uitspraken bevatten persoonsgegevens. Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om gegevens van (1) natuurlijke personen die professioneel betrokken zijn bij de procedure (zoals rechters, advocaten, deurwaarders, tolken en deskundigen), (2) natuurlijke personen die procespartij zijn dan wel anderszins betrokken zijn bij de procedure (bijvoorbeeld als getuige) en (3) natuurlijke personen die in dienst zijn van een rechtspersoon of een overheidsorganisatie en in die hoedanigheid in de uitspraak worden genoemd.

42. Bij de publicatie van een uitspraak op rechtspraak.nl worden persoonsgegevens verwerkt.43 De verwerking bestaat onder meer uit het gebruiken en verspreiden van de gegevens van personen die professioneel betrokken zijn in de procedure. Maar ook het gebruiken en verspreiden van gepseudonimiseerde gegevens van personen is een verwerking in de zin van de AVG en de Richtlijn. Die personen blijven immers aan de hand van aanvullende gegevens identificeerbaar.

44. Het toezicht op de verwerking van persoonsgegevens ‘door gerechten bij de uitoefening van hun rechterlijke taken’ is op grond van art. 55 lid 3 AVG onttrokken aan het toezicht door de reguliere toezichthouder (in Nederland: de Autoriteit Persoonsgegevens, hierna: de AP). De Richtlijn bevat een vergelijkbare regeling (art. 45 lid 2 en de considerans onder (80) van de Richtlijn).

45. Voor de vordering in deze zaak is relevant wat onder ‘bij de uitoefening van hun rechterlijke taken’ moet worden verstaan. Uit HvJ EU 24 maart 2022, C-245/20 (X en Z/Autoriteit Persoonsgegevens)48 volgt dat het begrip ‘rechterlijke taken’ ruim moet worden opgevat. Het betrof een Nederlandse zaak, waarin de vraag centraal stond of het geven van inzage in processtukken aan journalisten door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State valt onder de toezichthoudende taak van de AP. Het Hof beklemtoont dat het toezicht op verwerkingen door gerechten in het kader van hun gerechtelijke taken eerder moet kunnen worden toevertrouwd aan specifieke instanties binnen de rechterlijke organisatie van de betrokken lidstaat dan aan de toezichthoudende autoriteit in die lidstaat, teneinde ‘de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bij de uitoefening van haar rechterlijke taken, waaronder besluitvorming, te waarborgen’. Aan de orde was een prejudiciële vraag van de rechtbank Midden-Nederland waarmee de rechtbank in essentie wenste te vernemen of artikel 55 lid 3 van verordening 2016/679 (de AVG) aldus moet worden uitgelegd dat het tot de uitoefening door een gerecht van zijn ‘rechterlijke taken’ in de zin van deze bepaling behoort om uit een gerechtelijke procedure afkomstige stukken waarin persoonsgegevens zijn opgenomen tijdelijk ter beschikking te stellen aan journalisten. In dit verband vroeg de verwijzende rechter zich af of bij de beantwoording van deze vraag in aanmerking moet worden genomen dat het uitoefenen door de toezichthoudende autoriteit van haar bevoegdheden afbreuk zou kunnen doen aan de onafhankelijkheid van rechters in hun oordeelsvorming in concrete zaken. Voorts vroeg de verwijzende rechter zich af of rekening moet worden gehouden met de aard en het doel van dat ter beschikking stellen van processtukken, namelijk journalisten in staat te stellen beter verslag te doen van het verloop van een gerechtelijke procedure, of met de vraag of die terbeschikkingstelling berust op een expliciete nationaalrechtelijke grondslag.

46. Zowel de AG Bobek als het HvJ EU kwam in deze zaak tot de slotsom dat het tot de ‘rechterlijke taken’ in de zin van artikel 55 lid 3 AVG behoort om uit een gerechtelijke procedure afkomstige stukken waarin persoonsgegevens zijn opgenomen ter beschikking te stellen aan journalisten om hen in staat te stellen beter verslag te doen van de procedure. Het HvJ EU overwoog dat de doelstelling om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht bij de uitvoering van haar rechterlijke taken te waarborgen niet beperkt kan blijven tot het waarborgen van de rechterlijke onafhankelijkheid bij de vaststelling van een specifieke rechterlijke beslissing:

“33 Het behoud van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht veronderstelt in het algemeen immers dat de rechterlijke instanties hun rechterlijke taken volledig autonoom uitoefenen, zonder enig hiërarchisch verband en zonder ondergeschikt te zijn of van waar dan ook bevelen of instructies te ontvangen, en aldus beschermd zijn tegen inmenging of druk van buitenaf die de onafhankelijkheid van de oordeelsvorming van hun leden in aan hen voorgelegde geschillen in gevaar zou kunnen brengen. De eerbiediging van de krachtens het Unierecht vereiste waarborgen van onafhankelijkheid en onpartijdigheid veronderstelt dat er regels bestaan die geschikt zijn om bij de justitiabelen elke legitieme twijfel erover weg te nemen dat de betrokken instantie zich niet laat beïnvloeden door externe factoren en onpartijdig is ten opzichte van de betrokken belangen (…).

34 De verwijzing in artikel 55, lid 3, van verordening 2016/679 naar verwerkingen door gerechten „bij de uitoefening van hun rechterlijke taken” moet in de context van deze verordening derhalve aldus worden opgevat dat zij niet enkel ziet op verwerkingen van persoonsgegevens door gerechten in het kader van concrete zaken, maar in ruimere zin betrekking heeft op alle verwerkingen door gerechten in het kader van de uitoefening van hun rechterlijke werkzaamheden, zodat verwerkingen waarbij het toezicht door de toezichthoudende autoriteit direct of indirect van invloed kan zijn op de onafhankelijkheid van hun leden of op hun beslissingen, buiten de competentie van deze autoriteit vallen.

48. De toezichthoudende taak van de procureur-generaal bij de Hoge Raad omvat onder meer het behandelen van klachten (zie art. 6, onder c, en art 7-17 van de Regeling). Iedere betrokkene heeft het recht een klacht in te dienen bij de procureur-generaal, indien hij van mening is dat de verwerking door gerechten of het parket bij de Hoge Raad van zijn persoonsgegevens in het kader van de uitoefening van hun gerechtelijke taken inbreuk maakt op de AVG of de krachtens de Richtlijn vastgestelde bepalingen (art. 7 van de Regeling). Voor de behandeling van de klacht wordt zoveel mogelijk aangesloten bij het bepaalde in art. 13a e.v. Wet RO (art. 9 van de Regeling). Er kan niet worden geklaagd over de zakelijke inhoud van een rechterlijke beslissing (art. 11 van de Regeling).

49. In het geval van publicatie van een uitspraak op rechtspraak.nl van een rechtbank, gerechtshof of de Hoge Raad kan de betrokkene dus bij de procureur-generaal bij de Hoge Raad klagen over de verwerking van zijn persoonsgegevens die in dit kader heeft plaatsgevonden. Hij kan stellen dat deze gegevensverwerking een schending oplevert van de AVG dan wel van de krachtens de Richtlijn vastgestelde bepalingen.

50. Dit ligt anders wanneer de uitspraak niet is gepubliceerd op rechtspraak.nl en de betrokkene meent dat publicatie wel had moeten plaatsvinden. De beslissing om een uitspraak niet te publiceren resulteert niet in een verwerking van persoonsgegevens. De betrokkene kan in die situatie dus niet op grond van de Regeling een klacht indienen bij de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Voor de beantwoording van de vraag of het al dan niet overgaan tot publicatie betrekking heeft op de uitoefening van de rechterlijke functie als bedoeld in art. 13a lid 1 Wet RO kan wel inspiratie worden geput uit de rechtspraak van het HvJ EU ten aanzien van de term ‘bij de uitoefening van hun rechterlijke taken’ als bedoeld in art. 55 lid 3 van de AVG.

56. In de onderhavige zaak is aanvankelijk niet tot publicatie op rechtspraak.nl overgegaan omdat – zo blijkt uit de reactie van het gerechtsbestuur – “naar het oordeel van de rechter geen van de omstandigheden uit artikel 5 aan de orde was. Daarom is deze in eerste instantie niet gepubliceerd.”

57. Uit het voorgaande vloeit voort dat het (vooralsnog) niet publiceren van de uitspraak op rechtspraak.nl in de fiscale zaak waarop de AWR van toepassing is, moet worden aangemerkt als een rechterlijke beslissing als bedoeld in artikel 13a lid 1 Wet RO.56 Dat betekent dat de voorliggende klacht ziet op een beslissing die tot het rechterlijk domein behoort en daarmee bijvoorbeeld is onttrokken is aan het toezicht door de Nationale ombudsman. In gevallen waarin wel tot publicatie wordt overgegaan en wordt geklaagd over het (onvoldoende) pseudonimiseren van de uitspraak, geldt dat een dergelijke klacht zich ook uitstrekt tot het rechterlijk domein en daarmee op grond van art. 55 lid 3 AVG aan het toezicht van de AP is onttrokken.

59. Bij het vorenstaande realiseer ik mij dat er slechts beperkt andere mogelijkheden zijn om op te komen tegen het (al dan niet) publiceren van een rechterlijke uitspraak op rechtspraak.nl. De drempel voor het starten van een kort geding bij de civiele rechter als restrechter ligt hoog. Het indienen van een klacht op grond van de Regeling toezicht verwerking persoonsgegevens door gerechten en het parket bij de Hoge Raad is alleen mogelijk voor zover het gaat om een verwerking van persoonsgegevens en dus bijvoorbeeld niet bij het uitblijven van publicatie (zie hiervoor onder 49-50). In de praktijk kan wel – naar analogie van het bepaalde in artikel 26 Wet RO – aan een gerechtsbestuur worden verzocht om een uitspraak op rechtspraak.nl (al dan niet) te publiceren (zoals verzoeker 2 heeft gedaan). Daarbij is echter niet voorzien in een specifieke, met waarborgen omklede procedure. Daarmee kan de vraag worden gesteld of het aangewezen is dat de wetgever in aanvullende rechtsbescherming voorziet. Die afweging is aan de wetgever.

60. Daarbij moet worden bedacht dat de wet- en regelgever de huidige mogelijkheden die de ontwikkeling van het Internet biedt voor de verspreiding van rechterlijke uitspraken ten tijde van de Toegankelijkheidsnota 1997 niet heeft (kunnen) voorzien. Dit is in de memorie van toelichting, behorende bij het voorstel tot onder meer de wijziging van het bepaalde in artikel 8:78 Awb, als volgt onder woorden gebracht:

“(…) Het juridisch kader inzake de openbaarheid van uitspraken dateert van voor het internettijdperk. Internet biedt kansen om aan de openbaarheid van de uitspraak een meer eigentijdse invulling te geven. De regering beschouwt de wens van de Raad voor de rechtspraak tot wijziging van artikel 8:78 tegen die achtergrond. De openbaarheid van de uitspraak is en blijft daarbij uiteraard een gegeven.” 59

62. Gelet op hetgeen ik heb betoogd onder de onder 51-58, adviseer ik de Hoge Raad in zijn oordeel tot uitdrukking te brengen dat de klacht betrekking heeft op de wijze waarop een rechterlijk ambtenaar met rechtspraak belast zich in de uitoefening van zijn functie jegens de verzoeker(s) heeft gedragen, maar dat de klacht op grond van artikel 13a lid 1 Wet RO niet kan leiden tot een onderzoek naar gedragingen van de betrokken rechter omdat het hier gaat om een rechterlijke beslissing.

63. Ik kom dan ook niet toe aan een verdere (inhoudelijke) bespreking van de klacht.