Uitspraken

De verdachte is bij arrest van 28 december 2021 door het gerechtshof 's-Hertogenbosch wegens "bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd", veroordeeld tot zestig uren taakstraf, subsidiair dertig dagen hechtenis met aftrek van voorarrest. Het hof heeft daarnaast de onttrekking aan het verkeer bevolen van een mes en een vordering van de benadeelde partij (gedeeltelijk) toegewezen en in dat verband een schadevergoedingsmaatregel opgelegd.

Het cassatieberoep is ingesteld namens de verdachte en R.J. Baumgardt en S. van den Akker, beiden advocaat te Rotterdam, hebben twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel bevat de klacht dat het (kennelijke) oordeel van het hof dat sprake is van meerdaadse samenloop en niet van eendaadse samenloop, althans voortgezette handeling, niet zonder meer begrijpelijk is.

In de zaak die ten grondslag lag aan HR 16 januari 2024, ECLI:NL:HR:2024:11 was ten laste van de verdachte bewezenverklaard dat hij twee politieambtenaren had bedreigd door – kort gezegd – meerdere malen met hoge snelheid abrupte stuurbewegingen te maken in de richting van de politieauto. De overwegingen van de Hoge Raad hielden onder meer in:

Het hof heeft bewezen verklaard dat de verdachte door het maken van abrupte stuurbewegingen in de richting van de politieauto waarin twee politieambtenaren zaten, deze politieambtenaren heeft bedreigd met een misdrijf tegen het leven gericht. Deze gedragingen leveren ten aanzien van ieder van deze politieambtenaren een zelfstandige vervulling van de delictsomschrijving op. Het oordeel van het hof dat sprake is van meerdaadse samenloop getuigt, gelet op wat onder 2.3 is vooropgesteld, al daarom niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.”

Het hof heeft in de onderhavige zaak het bewezenverklaarde gekwalificeerd als “bedreiging met enig misdrijf tegen het leven gericht, meermalen gepleegd”. Gelet op de bewezenverklaring, de kwalificatie en de verwijzing naar art. 57 Sr bij de toepasselijke wettelijke voorschriften, heeft het hof kennelijk geoordeeld dat in het onderhavige geval sprake is van meerdaadse samenloop in de zin van art. 57 Sr. Dat oordeel acht ik niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd, in aanmerking genomen dat de door het hof bewezenverklaarde gedragingen jegens de slachtoffers ten aanzien van ieder van deze slachtoffers een zelfstandige vervulling van de delictsomschrijving opleveren.1

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel bevat de klacht dat het hof bij de toewijzing van de vordering benadeelde partij en de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel ten onrechte heeft geoordeeld dat de immateriële schade onder het bereik van art. 6:106 lid 1, aanhef en onder a BW (oud) valt. Aangevoerd wordt dat uit de stukken niet kan volgen dat de verdachte het oogmerk heeft gehad [aangever 2] immateriële schade toe te brengen.

Op grond van het bepaalde in art. 6:95 BW kan schade die bestaat in ander nadeel dan vermogensschade worden vergoed, maar slechts voor zover de wet op vergoeding daarvan recht geeft. Art. 6:106 BW geeft aan in welke gevallen een recht op vergoeding van immateriële schade bestaat. Ten tijde van het bewezenverklaarde gold art. 6:106 lid 1, aanhef en onder a BW (oud). Het daarin bepaalde komt letterlijk overeen met hetgeen thans in art. 6:106 aanhef en onder a BW is bepaald:

Voor vergoeding op deze grond komt dus in aanmerking de immateriële schade waarvan de aansprakelijk persoon c.q. de verdachte heeft gewild dat die ontstaat, hetgeen meebrengt dat de verdachte zich bewust is van dit gevolg van zijn handelen. Dit ‘willen’ moet verder de vorm hebben van een ‘oogmerk’. Voor een overzicht van de parlementaire geschiedenis bij deze wetsbepaling en voor de relevante literatuur verwijs ik graag naar conclusies van AG’s Harteveld2 en Keulen3. Beiden concluderen op grond van de wetsgeschiedenis dat het begrip ‘oogmerk’ moet worden uitgelegd als het hebben van de bedoelding om specifiek immateriële schade toe te brengen. Enkel noodzakelijkheidsbewustzijn bij de verdachte dat de slachtoffers door zijn handelen immateriële schade zouden bekomen, is volgens hen niet voldoende als grond voor toekennen van schadevergoeding.

Art. 6:106 onder a BW was aan de orde in een arrest van de Hoge Raad van 26 mei 2020. Daarin had het gerechtshof ten laste van de verdachte bewezenverklaard - kort gezegd - twee pogingen tot zware mishandeling die erin bestonden dat de verdachte had getracht de dienstauto van twee verbalisanten aan te rijden en dat hij met een personenauto met aanmerkelijke snelheid tegen de dienstauto waarin twee verbalisanten zaten was gereden of gebotst. Het hof was van oordeel dat de verdachte “door aldus te handelen, namelijk opzettelijk een situatie scheppen waarin de benadeelde partijen ernstig dienden te vrezen voor hun gezondheid (…) met het vereiste oogmerk, als bedoeld in art. 6:106 lid 1 aanhef en sub a BW, [heeft] gehandeld”. De Hoge Raad oordeelde dat “de enkele door het hof in aanmerking genomen omstandigheid dat de verdachte opzettelijk een situatie heeft geschapen waardoor ander nadeel dan vermogensschade is toegebracht, (…) de gevolgtrekking dat de verdachte het oogmerk had zodanig nadeel toe te brengen niet [kan] dragen”. De vaststelling van het hof dat de verdachte opzettelijk een dienstauto heeft aangereden en op een andere dienstauto is ingereden volstond evenmin om dit oogmerk aan te nemen.4

Uit dit arrest volgt dat het opzettelijk zodanig handelen dat bij een ander immateriële schade ontstaat, niet zonder meer onder het bereik van art. 6:106 aanhef en onder a BW valt. Voor het overige geeft dit arrest beperkt inzicht in het begrip ‘oogmerk’ omdat het hof geen (specifieke) vaststellingen had gedaan over het opzet op het toebrengen van de immateriële schade. Zelfs over de wetenschap bij de verdachte over de noodzaak of de mogelijkheid van het ontstaan van immateriële schade had het hof zich niet uitgelaten.

De in de onderhavige zaak bewezenverklaarde bedreiging bestond hierin dat de verdachte opzettelijk de benadeelde partij dreigend de woorden heeft toegevoegd “ik krijg jullie wel” en/of “ik maak jullie af”, een ingeklapt mes uit zijn broekzak heeft gehaald en vervolgens dit mes heeft uitgeklapt. Het hof heeft geoordeeld dat de gevorderde immateriële schade onder het bereik van art. 6:106 aanhef en onder a BW valt “nu verdachte met de bedreiging het oogmerk had [aangever 2] zodanig nadeel toe te brengen”. Dat oordeel acht ik zonder nadere motivering niet begrijpelijk. Het hof heeft niet gemotiveerd waaruit het heeft afgeleid dat de verdachte met de opzettelijke bedreiging ook het oogmerk had [aangever 2] zodanig nadeel toe te brengen. Het hof heeft niets vastgesteld over de mate waarin de verdachte zich bewust was van immateriële schade die het gevolg was van zijn handelen of over de mate waarin hij deze schade heeft gewild. Ook uit het bewezenverklaarde feit en de onderliggende bewijsmiddelen volgt niet dat de verdachte heeft gehandeld met het oogmerk om nadeel teweeg te brengen dat niet in vermogensschade bestaat.

Het tweede middel slaagt.

Ik heb mij vervolgens afgevraagd of er een belang is bij cassatie. Zoals blijkt uit het proces-verbaal van de terechtzittingen van het hof is de verdachte bij onherroepelijk vonnis van de kantonrechter van 17 juli 2019 veroordeeld tot betaling aan [aangever 2] van onder andere immateriële schade wegens onder andere het bewezen verklaarde feit. De kantonrechter had de vergoeding van immateriële schade gebaseerd op art. 6:106 aanhef en onder b BW. Bij vernietiging van het bestreden oordeel van het hof over de vordering benadeelde partij bestaat dus nog steeds een in rechte vastgestelde aansprakelijkheid van de verdachte naar burgerlijk recht voor schade die de benadeelde partij heeft geleden. Voor zover de schade door het bewezen verklaarde strafbare feit is toegebracht, zou de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel dan in stand kunnen blijven. Geen van partijen heeft zich echter in de strafzaak beroepen op de kracht van gewijsde van het vonnis van de kantonrechter5 en het is geenszins duidelijk dat het hof zich kan verenigen met het oordeel van de kantonrechter. Dat vonnis berust immers op een andere wettelijke grondslag en kent meer schadeveroorzakende feiten dan het hof bewezen heeft verklaard. Ik meen daarom dat de zaak toch op dit punt opnieuw door het gerechtshof dient te worden beoordeeld.

Het eerste middel faalt en kan worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering. Het tweede middel slaagt.

Ambtshalve merk ik op dat de Hoge Raad uitspraak zal doen nadat meer dan twee jaren zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep, zodat in zoverre sprake zal zijn van een overschrijding van de redelijke termijn.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest, maar uitsluitend wat betreft de strafoplegging en de toewijzing van de vordering van de benadeelde partij, en tot terugwijzing naar het gerechtshof ’s-Hertogenbosch, opdat de zaak ten aanzien daarvan opnieuw wordt berecht en afgedaan. De overschrijding van de redelijke termijn dient bij de nieuwe behandeling van de zaak door het hof aan de orde te worden gesteld.