Uitspraken

Het middel bestaat uit vier onderdelen, waarvan het laatste onderdeel subsidiair is voorgesteld. Onderdeel 1 keert zich tegen het oordeel van het hof in rov. 6.5-6.7. Het berust op het uitgangspunt dat de gevangenisstraf eindigde op de v.i.-datum. Op basis van dat uitgangspunt klaagt het dat na die datum de toepassing van art. 6:6:8 lid 5 (oud) niet is ingegeven door een voorafgaande strafrechtelijke beslissing, maar door een verdenking van een nieuw strafbaar feit. Dat betekent volgens het onderdeel dat hier geen sprake is van een voortzetting van een detentie (de oude straf), maar van vrijheidsberoving zonder dat zich over de rechtmatigheid daarvan binnen bekwame tijd een rechter zich heeft uitgelaten. Dit maakt dat art. 6:6:8 lid 5 Sv oud in de onderhavige situatie onmiskenbaar onverbindend is wegens strijd met art. 5 lid 1 onder c en lid 3 EVRM, aldus het onderdeel.

De onderdelen 2 en 3 berusten op hetzelfde uitgangspunt als onderdeel 1. Onderdeel 2 klaagt dat het oordeel van het hof ook in strijd komt met art. 3 EVRM, onderdeel 3 dat het hof heeft miskend dat een ongelimiteerde aanhouding van de beslissing op de v.i.-vordering leidt tot vrijheidsberoving zonder dat betrokkene een effectieve toegang heeft tot de rechter, wat in strijd is met de art. 6 en 13 EVRM.

Onderdeel 4 voert aan dat, anders dan het hof in rov. 6.4 en 6.7 (laatste volzinnen) overweegt, de burgerlijke rechter weldegelijk rechtsbescherming kan verlenen in een geval zoals hier, door art. 6:6:8 lid 5 Sv oud voor de concrete situatie buiten toepassing te laten, dan wel door de in dit geval subsidiair – voor het geval art. 6:6:8 lid 5 Sv oud niet onverbindend is – ingestelde vordering tot stopzetting van de detentie toe te wijzen, op de grond dat art. 6:6:8 lid 5 Sv oud in dit geval wordt misbruikt en daartegen in de strafrechtprocedure geen aparte rechtsgang openstaat.

De v.i.

“b. de veroordeelde onherroepelijk is veroordeeld terzake van een misdrijf waarvoor ingevolge artikel 67, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering voorlopige hechtenis is toegelaten en dat is begaan na de aanvang van de tenuitvoerlegging van zijn straf;

c. is gebleken dat de veroordeelde zich anderszins na de aanvang van de tenuitvoerlegging van zijn straf zeer ernstig heeft misdragen” (art. 15a lid 1 Sr oud).

Het openbaar ministerie diende deze vordering onverwijld in te stellen als het van oordeel was dat daarvoor grond bestond, en in beginsel in elk geval uiterlijk dertig dagen vóór het tijdstip van het ingaan van de vervroegde invrijheidstelling (art. 15a lid 2 Sr oud). Het openbaar ministerie was in een later ingediende vordering ontvankelijk indien het aannemelijk maakte dat de grond voor de vordering zich eerst daarna had voorgedaan (art. 15a lid 4 Sr oud). Hangende de beslissing werd de veroordeelde niet vervroegd in vrijheid gesteld (art. 15b lid 2 Sr oud). Als de vordering werd afgewezen, kon de rechter de veroordeelde schadevergoeding ex art. 89 e.v. Sv toekennen voor de vrijheidsbeneming die hij uit hoofde van art. 15b lid 2 Sr oud had ondergaan (art. 15d Sr oud). Het is duidelijk dat deze bepaling zag op het geval dat de rechter pas na de ingangsdatum van vervroegde invrijheidsstelling besliste op de vordering tot uitstel of achterwege laten van de invrijheidsstelling.9

In 2008 heeft de wetgever de regeling van de vervroegde invrijheidsstelling (weer) vervangen door die van de v.i., in de nieuwe art. 15-15l Sr oud.10 De veroordeelde kreeg in deze regeling in beginsel van rechtswege v.i., net als voorheen de vervroegde invrijheidsstelling van rechtswege plaatsvond (zie het in 2008 ingevoerde art. 15 Sr oud). De invrijheidsstelling vond voortaan echter plaats onder de algemene voorwaarde dat de veroordeelde zich voor het einde van de proeftijd – die in beginsel liep tot het einde van de straf (art. 15c Sr oud) – niet schuldig zou maken aan een strafbaar feit. Daarnaast kon het openbaar ministerie bijzondere voorwaarden stellen die onder meer beperkingen konden omvatten betreffende het gedrag en de bewegingsvrijheid van de veroordeelde (zie voor een en ander art. 15a Sr oud). Ook de v.i. kon op vordering van het openbaar ministerie worden uitgesteld of volledig achterwege gelaten worden, onder meer in het geval dat de veroordeelde zich na de aanvang van de tenuitvoerlegging van zijn straf ernstig had misdragen, welke misdraging kon blijken uit:

“1°. ernstige bezwaren of een veroordeling terzake van een misdrijf;

2°. gedrag dat tijdens de tenuitvoerlegging van de straf meermalen heeft geleid tot het opleggen van een disciplinaire straf” (zie art. 15d lid 1 Sr oud).

De procedure met betrekking tot de vordering was hetzelfde als voorheen geregeld in art. 15a leden 2-4 Sr oud; zie het in 2008 ingevoerde art. 15d leden 4-6 Sr oud. Ook de nieuwe regeling hield in dat de veroordeelde hangende de beslissing niet vervroegd of voorwaardelijk in vrijheid werd gesteld (art. 15e lid 2 Sr oud). De hiervoor in 3.2 genoemde bepaling over schadevergoeding van art. 15d Sr oud keerde echter niet terug in de nieuwe regeling. Dat is in de wetsgeschiedenis niet toegelicht. Het juist genoemde art. 15e lid 2 Sr oud is als volgt toegelicht:

“Het tweede lid bepaalt dat de veroordeelde niet (voorwaardelijk) in vrijheid wordt gesteld zolang de rechtbank nog niet heeft beslist over de vordering van het openbaar ministerie. Voor de veroordeelde is het uiteraard van belang dat de rechtbank spoedig over de vordering van het openbaar ministerie beslist, zodat hij duidelijkheid krijgt over zijn invrijheidstelling. De vrijheidsbeneming van de veroordeelde blijft echter voortduren ook na het in artikel 15, eerste en tweede lid, bepaalde v.i.-moment totdat de rechtbank een beslissing heeft genomen over het uitstel of afstel van de voorwaardelijke invrijheidstelling.”11

De nieuwe regeling voorzag hiernaast in de mogelijkheid van herroeping van de (eenmaal ingegane) v.i. als een voorwaarde ervan niet door de veroordeelde was nageleefd (de art. 15g en 15j Sr oud).

Wat de wetgever met “ernstige misdraging” in voorheen art. 15a lid 1 sub c Sr oud, nadien art. 15d lid 1 sub b Sr oud heeft bedoeld, blijkt uit de wetsgeschiedenis van eerstgenoemde bepaling, waarin is opgemerkt:

“Wij zouden buiten twijfel willen stellen dat alleen van een zeer ernstige misdraging kan worden gesproken als de veroordeelde een ernstig strafbaar feit heeft gepleegd.

Wij zouden daarvoor echter niet als voorwaarde willen stellen, dat de betrokkene ook deswege onherroepelijk veroordeeld moet zijn, en zelfs niet dat hij ter zake wordt of zal worden vervolgd. Omdat men aldus niet terug kan vallen op een in een rechterlijke beslissing vastgesteld oordeel dat een dergelijk feit inderdaad is gepleegd zal men moeten afgaan op het oordeel van het met de tenuitvoerlegging belaste openbaar ministerie, dat uit feiten of omstandigheden een ernstig vermoeden is ontstaan, dat de betrokkene zich aan een na de aanvang van zijn detentie begaan ernstig strafbaar feit heeft schuldig gemaakt. Dit oordeel zal dan vervolgens door de rechter, die ingevolge artikel 15a, tweede lid, geroepen wordt een uitspraak over een bevordering tot uitstel van de vervroegde invrijheidstelling te doen, gebillijkt moeten kunnen worden.

Het is echter niet de bedoeling dat deze rechter in rechte vaststelt, bewezen verklaart, dat een dergelijk feit is begaan. Om dit buiten twijfel te stellen hebben we er de voorkeur aan gegeven de term «strafbaar feit» te vermijden en te spreken over «misdragingen». Vermijding van de term «strafbaar feit» doet vervolgens de noodzaak vervallen om te spreken van «een uit feiten of omstandigheden ontstaan ernstig vermoeden».”12

In de wetgeschiedenis van art. 15d lid 1 sub b Sr oud is naar de bestaande wettelijke gronden voor uitstel en het achterwege laten van de vervroegde invrijheidstelling verwezen.13 Daarna is in de wetgeschiedenis herhaald dat voor het aannemen van een “ernstige misdraging” geen sprake behoeft te zijn van een veroordeling:

“Voor het uit- of afstellen van vervroegde invrijheidstelling op grond van een zeer ernstige misdraging (onderdeel c) is geen onherroepelijke veroordeling vereist.”14

Wil sprake zijn van een “ernstige misdraging”, dan behoeft dus geen sprake te zijn van een veroordeling.15

De regeling van de v.i. is vrij ingrijpend gewijzigd bij de Wet straffen en beschermen die op 1 juli 2021 in werking is getreden.18 In deze regeling wordt de v.i. niet langer van rechtswege verleend, maar moet ten aanzien van iedere individuele veroordeelde een beslissing worden genomen door het openbaar ministerie. Aan een vordering tot uitstel of het achterwege laten van de voorwaardelijke invrijheidsstelling bestaat in dit stelsel geen behoefte meer en die vordering is dus niet meer mogelijk in de nieuwe regeling. Wel kan de veroordeelde tegen de beslissing van het openbaar ministerie om hem geen v.i. te verlenen opkomen bij de rechter. Het huidige art. 6:6:9 lid 2 Sv bepaalt dat de veroordeelde hangende de beslissing van de rechtbank niet voorwaardelijk in vrijheid wordt gesteld.19 De nieuwe regeling is, zoals het hof onbestreden in cassatie heeft vastgesteld in rov. 6.1, niet van toepassing in deze zaak, nu de gevangenisstraf van [eiser] dateert van vóór 1 juli 2021 (zie het overgangsrecht in art. IV lid 3 Wet straffen en beschermen).

Bespreking middel

Het hof Arnhem-Leeuwarden en het hof in dit kort geding hebben zich m.i. terecht kritisch uitgelaten over de beslissing tot aanhouding van de behandeling van de v.i.-vordering door de rechtbank. De wet gaat ervan uit dat onverwijld op de vordering wordt beslist, wat ook nogal voor de hand ligt nu daarvan afhangt of de veroordeelde in detentie moet blijven (zie ook het tweede citaat hiervoor in 3.3). Voorheen art. 15e lid 1 Sr oud en nu art. 6:6:3 lid 1 Sv schrijven dan ook een onverwijlde behandeling van de vordering voor. Het lijkt me voor discussie vatbaar of het feit dat de rechtbank de uitkomst van de nieuwe strafzaak heeft willen afwachten, een behoorlijke grond voor de aanhouding opleverde. De verdenking was of kon reeds voldoende zijn voor uitstel of het achterwege laten van de v.i., gelet op hetgeen hiervoor in 3.4 is opgemerkt. De rechtbank kon haar beslissing bovendien ook baseren op de meerdere disciplinaire straffen van [eiser] . Door haar beslissing aan te houden, heeft de rechtbank de v.i. feitelijk voor een lange periode uitgesteld, zonder daarvoor een door de wet genoemde grond te hanteren, uitsluitend om beter te kunnen vaststellen óf een door de wet genoemde grond zich daadwerkelijk voordeed.

Hier staat echter tegenover dat de wet de rechter van begin af aan de mogelijkheid heeft gelaten om zijn beslissing op de v.i.-vordering om welke reden ook aan te houden en de hiervoor 3.7 genoemde bepalingen inhouden dat de detentie dan blijft doorlopen. Aanvankelijk voorzag de wettelijke regeling, zoals hiervoor in 3.2 en 3.3 bleek, in een makkelijke weg om schadevergoeding te verkrijgen als de vordering wordt afgewezen na de v.i.-datum. De wetgever heeft dus de mogelijkheid van een substantieel latere beslissing op de vordering uitdrukkelijk onder ogen gezien, zoals ook blijkt uit het tweede citaat hiervoor in 3.3, en tegen het gebruik van die mogelijkheid geen voorziening in de wet opgenomen.24 Dat de makkelijke weg om schadevergoeding te verkrijgen in 2008 is vervallen, neemt overigens niet weg dat bij afwijzing van de vordering de detentie vanaf de v.i.-datum zonder rechtsgrond is geweest (als daarvoor geen andere titel aanwezig was) en dus onrechtmatig is geweest, zodat de veroordeelde aanspraak kan maken op schadevergoeding op grond van onrechtmatige daad.

Ik zou daarom menen dat als de rechter écht een goede reden voor een aanhouding heeft, omdat zich niet goed onverwijld een beslissing laat geven, hij als ‘ultimum remedium’ voor een aanhouding kan kiezen.25 De rechter dient dan m.i. mede de kans op een toewijzing van de vordering bij zijn oordeel te betrekken. Die toewijzing moet immers voldoende waarschijnlijk zijn. Niet blijkt of in dit geval die ‘écht een goede reden’ aanwezig was, en of een prognose van de beslissing over de vordering is gemaakt – de rechtbank heeft de aanhouding slechts gemotiveerd met verwijzing naar, kort gezegd, de door haar gepercipieerde wenselijkheid dat de uitkomst van de nieuwe strafzaak werd afgewacht (zie hiervoor in 2.1 onder (viii), (x) en (xiii)) –, maar uitgesloten dat die reden en prognose er waren, is het denk ik niet te achten. Bovendien speelt hier ook de hierna in 3.13 nog te noemen opstelling van [eiser] zelf.

Wat van de reden voor de aanhouding echter zij, het hof heeft terecht beslist dat op dit terrein geen taak is weggelegd voor de burgerlijke rechter. De burgerlijke rechter verleent weliswaar als restrechter aanvullende rechtsbescherming als de rechtsbescherming bij andere rechters tekortschiet,26 maar daarbij gaat het slechts om het geval dat de inrichting van de procedure bij de andere rechter tekortschiet doordat deze onvoldoende met waarborgen is omkleed of – wat een species daarvan is – daarin niet wordt beslist door een rechter die aan de eisen van art. 6 EVRM voldoet, of in die procedure niet (in voldoende mate) de voorziening kan worden verkregen die noodzakelijk of passend is te achten.27 De burgerlijke rechter verleent geen aanvullende rechtsbescherming in het geval in de rechtsgang bij een andere rechter, al dan niet vermeend, fouten zijn gemaakt of verkeerde beslissingen zijn gegeven en gezegd zou kunnen worden dat de rechtsbescherming in die rechtsgang daarom in het concrete geval is tekortgeschoten. In dat geval zou de burgerlijke rechter immers steeds verkapt een appelrechter zijn voor de uitspraken van andere rechters, wat in strijd zou zijn met de wettelijke rechtsmachtverdeling en het gesloten stelsel van rechtsmiddelen.28 Voor de burgerlijke rechter is in het geval van fouten en verkeerde beslissingen alleen een taak weggelegd als door die fouten of beslissingen geen sprake is geweest van een eerlijke en onpartijdige behandeling van de zaak en dus sprake is geweest van onrechtmatige rechtspraak.29 Mooi komt het voorgaande denk ik tot uitdrukking in een arrest uit 1990 waarin door de Hoge Raad in een iets andere context wordt overwogen:

“De tweede klacht van het onderdeel voert aan dat de raadkamerprocedure niet voldoet aan de eisen van art. 6 EVRM, omdat die procedure niet openbaar is en de rechter kan beslissen op grond van eenzijdige informatie van de OvJ.

Ook deze klacht is vruchteloos opgeworpen. Voor zover deze raadkamerprocedure zou vallen onder het bereik van art. 6 en niet zou voldoen aan de aldaar gestelde vereisten, heeft dit niet tot gevolg dat om die reden de verdachte zijn toevlucht kan nemen tot de kort geding-procedure, maar brengt dit mede dat bij deze raadkamerprocedure art. 6 in acht moet worden genomen.”30

Volgens vaste rechtspraak bemoeit de burgerlijke rechter zich ook niet met de procesvoering bij andere rechters – de beslissingen daarover zijn aan die rechters zelf –, wat denk ik een uitwerking betreft van het hiervoor in 3.11 opgemerkte. In het hiervoor al genoemde HR 28 september 2018 is hierover principieel overwogen:

“3.5.3 De aanvullende rechtsbescherming door de burgerlijke rechter heeft geen betrekking op voorzieningen die partijen uitsluitend verlangen met het oog op de procesvoering in de rechtsgang bij een andere rechter. Partijen zijn in die rechtsgang aangewezen op de voor die rechtsgang geldende regels en mogelijkheden. Het is aan de rechter in die rechtsgang om te beslissen over, kort gezegd, de uitleg en toepassing van die regels en mogelijkheden. In dat verband is voor de burgerlijke rechter, gelet op de wettelijke verdeling van rechterlijke bevoegdheid, geen taak weggelegd. Voor voorzieningen door de burgerlijke rechter op dit vlak is daarom geen plaats. [volgt verwijzing naar een reeks eerdere uitspraken in deze zin]

Een en ander komt erop neer dat als een vordering of een verzoek uitsluitend strekt tot bescherming van de processuele belangen die de eiser of verzoeker stelt te hebben bij de procesvoering bij een andere rechter, deze daarin niet-ontvankelijk is bij de burgerlijke rechter. (…)”31

Overigens blijkt uit de vaststaande feiten (zie hiervoor in 2.1 onder (xi)-(xiii)) dat [eiser] uitdrukkelijk met de aanhouding door de rechtbank heeft ingestemd, zoals de voorzieningenrechter al heeft vastgesteld in rov. 4.5 van haar vonnis. Het openbaar ministerie heeft juist aangedrongen op een spoedige behandeling van de v.i.-vordering, mede in verband met de werking van art. 6:6:8 lid 5 Sv oud, maar daartegen heeft [eiser] zich verzet, overtuigd als hij was van de juistheid van het hiervoor in 3.7 genoemde standpunt (en kennelijk bevreesd voor toewijzing van de vordering, waardoor in zijn visie wel weer een grond voor detentie op basis van de straf van acht jaar zou bestaan).32 De Staat heeft in dit kort geding in alle instanties aangevoerd opnieuw bij de rechtbank te willen aandringen op een spoedige behandeling van de vordering en erop gewezen dat [eiser] zelf op dit punt, zo ver blijkt, geen enkele poging heeft gedaan. Het lijkt er dus op dat [eiser] geen grond heeft zich over de gevolgen van de aanhouding te beklagen.

Overigens moet worden opgemerkt dat het hof deze kwestie uitdrukkelijk in het midden heeft gelaten in rov. 6.4, op de grond dat ook indien [eiser] geen invloed op de aanhouding heeft (gehad), het de vordering niet toewijsbaar oordeelt. Daarmee behoefde het hof niet te beslissen op het – m.i. niet zo sterke – betoog van [eiser] bij zijn grieven 4 en 5 dat, kort gezegd, hij weliswaar heeft ingestemd met de aanhouding, maar dat deze en het gevolg daarvan niet aan hem zijn toe te rekenen, maar een eigen beslissing van de rechtbank betreffen.

Uit het voorgaande volgt dat ook de hiervoor in 3.9 genoemde klacht van onderdeel 4 ongegrond is.

Slotsom