Uitspraken

De advocaat van verzoeker heeft betoogd dat in de instelling “via een achterdeur” vormen van zorg worden toepast die niet zijn toegewezen op grond van de zorgmachtiging. De advocaat stelt daarbij dat de Wvggz prevaleert boven de Bvt. Bovendien is bij geen van de verleende zorgvormen een beslissing ex art. 8:9 Wvggz aan verzoeker uitgereikt. Verzoeker licht toe dat alleen werd aangegeven dat insluiten nodig was in verband met te weinig bezetting van personeel. Ten aanzien van toezicht tijdens bezoek acht de advocaat fysiek toezicht geen legitieme reden (en dat geldt zowel op grond van de Wvggz als de Bvt) om te voorkomen dat de vriendin van verzoeker zwanger raakt. Bovendien zou een minder ingrijpende maatregel, zoals cameratoezicht, ook hebben kunnen volstaan.

Ten aanzien van de kamercontrole heeft verzoeker verklaard dat de controle niet van te voren was aangekondigd. Verzoeker heeft het vermoeden dat de onverwachte controle te maken had met de discussie die zijn vader tijdens het bezoek daags daarvoor heeft gehad met een sociotherapeut.”

“3. Verweer

Klacht 1: Insluiting

Verzoeker is in de periode van 29 december 2022 tot 19 januari 2023 meermaals overdag ingesloten. Hij stelt dat dit niet in de zorgmachtiging als vorm van verplichte zorg is opgenomen. Tevens stelt hij dat de Bvt daartoe geen ruimte biedt, nu de insluiting werd veroorzaakt door personeelsgebrek en niet was gelegen in (wan)gedrag van verzoeker.

De Bvt geeft basisrechten, waarbij men, als daar niet aan voldaan wordt, een maatregel uitgereikt zou moeten worden. Er is in dit geval geen sprake geweest van een beperking van de bewegingsvrijheid in de zin van artikel 31 Bvt, want verzoeker heeft het recht behouden om in ieder geval vier uren met medepatiënten door te brengen. Dat is ook zijn basisrecht, waar niet aan getoornd is. Dat betekent dat dit op grond van de Bvt geen beklagwaardige beslissing is, waardoor wij vragen om deze klacht niet-ontvankelijk te verklaren.

Ten overvloede staat het vast dat verzoeker zich nog steeds bevond in beveiligingsniveau 4, het FPC, ondanks de zorgmachtiging. Om de handhaving van de orde en veiligheid in de inrichting mogelijk te maken, moet af en toe de afweging gemaakt worden of het verantwoord is om patiënten op de afdeling te hebben. Dit kan resulteren in een insluiting, wat uiteraard tot een minimum beperkt is.

Klacht 2: Begeleid bezoek

Verzoeker heeft in de periode van 29 december 2022 tot 19 januari 2023 eenmaal bezoek gehad, hetgeen in begeleide vorm heeft plaatsgevonden. Hij stelt dat dit een verdergaande maatregel is dan in zijn zorgmachtiging als vorm van verplichte zorg is opgenomen.

Verzoeker voert verder aan dat er mogelijk minder verstrekkende maatregelen hadden kunnen worden genomen en dat artikel 37 Bvt geen toezicht toelaat, nu uit niets is gebleken dat bezoek zonder toezicht gevaar zou kunnen opleveren voor het bezoek.

Verzoeker is beperkt op basis van de Bvt, waardoor we niet toekomen aan verplichte zorg op grond van de Wvggz. Op grond van artikel 37 Bvt: Hoofdstuk VII ‘Contact met de buitenwereld’, wordt het bezoek van patiënt (reeds geruime tijd) begeleid. Dit toezicht kan uitgeoefend worden, indien dit noodzakelijk is met het oog op een in artikel 35, derde lid, van de Bvt genoemd belang. Ook legitimeren de huisregels toezicht op bezoek op grond van het belang van voorkoming van strafbare feiten, bescherming van de maatschappij tegen verzoekers gevaarlijkheid voor de veiligheid van anderen en de handhaving van de orde of de veiligheid in de kliniek. Gelet op hetgeen uit het dossier naar voren komt - met name de mogelijke relatie met verzoekers delictgedrag - is de beslissing om toezicht te houden op verzoekers bezoek begrijpelijk omdat het behandelteam (te) weinig zicht op verzoeker en de risico’s heeft.

Er hebben tijdens het behandeltraject van verzoeker meerdere risicotaxaties plaatsgevonden, die allen een hoog recidiverisico vertoonden. Verzoeker heeft een relatie met een 19 jaar jongere vrouw met een verstandelijke beperking, wie in zorg is binnen een instelling voor verstandelijk gehandicapten. Mede hierdoor ontstonden bij de kliniek zorgen over de gelijkwaardigheid van de relatie en de dynamiek tussen verzoeker en zijn vriendin. Om te kunnen beoordelen of onbegeleid bezoek verantwoord was, wilde de kliniek de aard van de relatie verder onderzoeken en nagaan of er sprake is van een gelijkwaardige, gezonde relatie. De kliniek wilde inzien hoe de verhoudingen lagen en zich ontwikkelden voor het waarborgen van veiligheid, nu en in de toekomst. Bovendien achtte de kliniek het noodzakelijk om inzicht te krijgen in het seksueel functioneren van verzoeker, om zo te kunnen inschatten of er mogelijk sprake is van delictgedrag. Verzoeker heeft daarvoor gedurende de jaren verschillende therapieën gevolgd. In alle therapieën komt zijn gebrek aan openheid naar voren. Wanneer gesproken wordt over contact met minderjarigen, trekt verzoeker duidelijk een muur op en kan hij zich moeilijk openstellen. Als er over belangrijke onderwerpen gesproken wordt, reageert hij enkel sociaal wenselijk. Gezien de recidiverende problematiek van verzoeker was en is het van groot belang dat hij volledige openheid biedt, te meer omdat verschillende risicotaxatie-instrumenten een hoog recidiverisico hebben vastgesteld. Door deze houding kreeg het behandelteam (te) weinig zicht op verzoeker en de risico’s. Hij wekte de indruk dat hij structureel geen (volledige) openheid van zaken gaf en is daarmee onvoorspelbaar in gedrag voor het behandelteam. Onbegeleid bezoek werd daarmee nog altijd als risicovol gezien, ook wanneer de vader van verzoeker erbij was. De kliniek draagt de verantwoordelijkheid voor al het bezoek wat binnen de kliniek komt en kan niet die verantwoordelijkheid bij vader neerleggen. Bovendien is voor toezicht houden ook van belang dat er daadwerkelijk gezien wordt hoe de dynamiek is, dat kan niet achteraf aan de vader van verzoeker gevraagd worden. De kliniek dient zelf toezicht te houden om risico’s in te schatten, dat is ook onderdeel van de behandeling.

Het toezicht op het bezoek is verzoeker mondeling medegedeeld, zoals de Bvt en de huisregels dat ook vereisen. De klacht dient daarmee ongegrond verklaard te worden.

Klacht 3: Kamercontrole

Verzoeker heeft in de periode van 29 december 2022 tot 19 januari 2023 eenmaal een kamercontrole gehad, namelijk op 5 januari 2023. Hij stelt dat dit niet in de zorgmachtiging als vorm van verplichte zorg is opgenomen. Hij is voorts van mening dat de zorgmachtiging zwaarder moet wegen dan de huisregels en de Bvt, omdat het individuele belang voorrang moet hebben op het algemene belang.

Op grond van de in de zorgmachtiging van toepassing verklaarde Bvt (artikel 29 Bvt: Hoofdstuk V ‘Controle en geweldgebruik’) en de huisregels kan er een onderzoek persoonlijke verblijfsruimte plaatsvinden. Volgens het formulier kamercontrole is deze controle de periodieke controle geweest, in het kader van algemeen toezicht op de aanwezigheid van verboden voorwerpen in de persoonlijke verblijfsruimte van verpleegde, tevens gelegitimeerd middels de huisregels van de kliniek. Wat er wel of niet in de zorgmachtiging staat ten aanzien van de kamercontrole, is niet van belang, nu de Wvggz opzij wordt geschoven door de van toepassing verklaarde hoofdstukken van de Bvt, verzoeker verbleef immers in het FPC. Zou hij in een Wvggz-accommodatie verblijven (zoals hij nu doet), dan is de Bvt niet langer toepasbaar en is een kamercontrole niet mogelijk. De klacht dient daarom in onderhavige situatie ongegrond verklaard te worden.

Namens [de zorgaanbieder] is verklaard dat er sprake is van een rechtspositie waarbij de Wvggz én de Bvt van toepassing zijn. Vaak is het een combinatie van beiden wetten. Bij de drie klachten in kwestie prevaleren echter de beheersbevoegdheden op grond van de Bvt.

De klacht tegen het ‘insluiten’ wordt verzocht niet-ontvankelijk te verklaren omdat er geen sprake is geweest van insluiten omdat verzoeker meer dan vier uur in contact is geweest met medepatiënten. Dat uit veiligheidsoverwegingen door een beperkte bezetting is overgegaan tot het beperken van het contact tussen verzoeker en medepatiënten, doet daar niets aan af.

[de zorgaanbieder] heeft verder gesteld dat de kliniek verantwoordelijk is voor de veiligheid van bezoekers en dat op grond van de Bvt handhaving van orde geldt. De vader en de vriendin van verzoeker hebben verzoeker ook afzonderlijk van elkaar bezocht. Het fysieke toezicht had overigens niet puur sec te maken met mogelijke seksuele contacten tussen verzoeker en de verstandelijk beperkte vriendin van verzoeker, maar met zorgen over de gelijkwaardigheid van de relatie van verzoeker en zijn vriendin. Gebleken is dat de behandelaren moeilijk grip krijgen op verzoeker. Er is weinig openheid.

Ondanks diverse therapieën wordt het recidiverisico hoog ingeschat en wordt de relatie tussen verzoeker en zijn vriendin risicovol geacht.

Het fysieke toezicht is naast de veiligheid, ook nodig om inzicht te krijgen in het seksueel functioneren en de dynamiek tussen verzoeker en zijn vriendin, waarbij ook rekening wordt gehouden met de toekomst van beiden. Ook op de huidige afdeling (FPA met beveiligingsniveau 3) wordt het toezicht voortgezet, weliswaar via camera’s. Bij de FPC is er overigens altijd sprake van fysiek toezicht.

Ten aanzien van de kamercontrole heeft [de zorgaanbieder] gesteld dat de kamercontrole geen controle op indicatie was, maar dat het een reguliere planning betrof van controles zoals die geregeld worden uitgevoerd in de kliniek.”

“5.2. Algemeen

Uit artikel 6:4, vierde lid van de Wvggz volgt dat de rechter in de zorgmachtiging kan bepalen dat betrokkene wordt opgenomen in een instelling als bedoeld in artikel 3.1 of 3.3 eerste lid van de wet forensische zorg. Daarbij worden de in artikel 6:4 vijfde lid van de Wvggz genoemde artikelen van de (…) Bvt (…) van overeenkomstige toepassing verklaard. Dit is in het onderhavige geval ook gebeurd.

Dit leidt er naar het oordeel van de rechtbank toe dat zowel de bepalingen van de Wvggz, als de bepalingen uit de Bvt van toepassing zijn, zonder dat er sprake is van voorrang van een van de wettelijke stelsels.

Dit leidt ertoe dat de rechtbank bij de beoordeling van de klachten dient te toetsen of de genomen maatregelen op grond van de op betrokkene toepasselijke regelgeving genomen hadden kunnen worden.”

De rechtbank oordeelde vervolgens als volgt over de klachten:

“5.3. Insluiting

Uit artikel 31, tweede lid van de Bvt volgt dat binnen de inrichting betrokkene recht heeft in totaal tenminste vier uur per dag samen met een of meer medeverpleegden door te brengen. Niet weersproken is dat er geen inbreuk op dit recht van betrokkene is gemaakt. Met verweerder is de rechtbank van oordeel dat hieruit volgt dat er van de maatregel insluiten geen gebruik is gemaakt, nu het verblijf op de kamer gedurende de overige uren van de dag (en nacht) valt onder de (van overeenkomstige toepassing verklaarde) bepalingen betreffende de bewegingsvrijheid binnen de in richting. Daarmee is de ingediende klacht op dit punt ongegrond.

De grondslag voor het toezicht tijdens het bezoek heeft volgens verweerder gelegen in artikel 37, derde lid in samenhang met artikel 35, derde lid van de Bvt. Met verweerder is de rechtbank van oordeel dat het ingezette toezicht ter voorkoming van strafbare feiten en ter bescherming van de vriendin gerechtvaardigd was.

In de motivering van verweerder op het uitoefenen van toezicht tijdens het bezoek zitten echter elementen die meer dan op de veiligheid zien op de inhoud van de behandeling. Die elementen passen meer op het beperken van het recht tot het ontvangen van bezoek als verplichte vorm van zorg in het kader van de wvggz. Dit betreft ook een door de rechtbank in de zorgmachtiging van 19 december 2022 opgenomen vorm van verplichte zorg.

De rechtbank volgt de klachtencommissie niet in haar oordeel dat toezicht tijdens het bezoek niet begrepen kan worden als het beperken van het recht op het ontvangen van bezoek. Het moeten dulden van toezicht is volgens de rechtbank op te vatten als een beperking van genoemd recht. De rechtbank is daarbij van oordeel dat niet gebleken is dat de criteria van verplichte zorg, zoals genoemd in artikel 3.3 Wvggz, hierbij niet juist zijn toegepast. Met minder bezwarende alternatieven (cameratoezicht) kon niet hetzelfde doel worden bereikt. Bovendien is ter zitting toegelicht dat dit de facto niet mogelijk was. Daarnaast was de verwachting dat het toezicht proportioneel en effectief was, gelet op het doel om meer inzicht te kunnen krijgen in de (on)gelijkwaardigheid/dynamiek van de relatie van verzoeker en zijn vriendin en de ingeschatte risico’s van het bezoek.

Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat ook dit onderdeel van de klacht ongegrond moet worden verklaard. Wel is de rechtbank van oordeel dat de beslissing nu deze deels meer gegrond was op de wvggz, op grond van artikel 8:9 lid 2 van die wet schriftelijk gemotiveerd vastgelegd had moeten worden en op grond van lid 3 had daarvan een afschrift aan verzoeker verstrekt moeten worden. Nu dit wel mondeling is gedaan, is de rechtbank van oordeel dat verzoeker op dit punt niet in zijn belangen is geschaad.

De rechtbank oordeelt dat verweerder voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat de betreffende kamercontrole van 5 januari 2023 een algemene periodieke controle is geweest. Derhalve is de rechtbank van oordeel dat in casu de Bvt, te weten hoofdstuk V “Controle en geweldgebruik”, van toepassing is.

De controle is, aldus verweerder, uitgevoerd in het kader van algemeen toezicht op de aanwezigheid van verboden voorwerpen in de persoonlijke verblijfsruimte van verpleegde. De rechtbank oordeelt dat de controle op grond van artikel 29 lid 1 legitiem was. Derhalve is de klacht ook op dit punt ongegrond.”

3. Juridisch kader art. 6:4, leden 3-5, Wvggz; opneming in een instelling als bedoeld in art. 3.1 lid 1, of art. 3.3 lid 1 Wfz; interne rechtspositie

“4. Indien de rechter een zorgmachtiging verleent tot opname in een accommodatie kan hij in de zorgmachtiging bepalen dat betrokkene wordt opgenomen in een instelling als bedoeld in artikel 3.1, eerste lid, of artikel 3.3, eerste lid, van de Wet forensische zorg, indien hij dit noodzakelijk acht vanwege de veiligheid binnen de accommodatie.

5. Indien de rechter een zorgmachtiging als bedoeld in de leden 3 en 4 verleent, behoudt betrokkene zijn rechtspositie op grond van deze wet. De rechter kan een zorgmachtiging als bedoeld in de leden 3 en 4 evenwel slechts verlenen indien hij in die zorgmachtiging, voor de duur van de opname in een instelling als bedoeld in artikel 3.1, eerste lid, of artikel 3.3, eerste lid, van de Wet forensische zorg, artikel 3.4 van de Wet forensische zorg, artikel 42, vijfde lid en artikel 44, alsmede de hoofdstukken V, VI en VII van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden van toepassing verklaart.”

“Vierde lid

Met het nieuw voorgestelde vierde lid wordt voorzien in het door de rechter afgeven van een zorgmachtiging waarmee betrokkene meteen in een instelling als bedoeld in artikel 3:1, eerste lid, of artikel 3.3, eerste lid, van de Wet forensische zorg kan worden ondergebracht. Dit is bedoeld voor een patiënt bij wie bij afgifte van de zorgmachtiging voorzienbaar is dat die dermate onhandelbaar is, dat deze met het oog op zijn eigen veiligheid, die van zijn medepatiënten en van het personeel niet in een reguliere GGZ-instelling kan worden geplaatst. Dit zal alleen in uitzonderlijke gevallen aan de orde zijn. Het is de bedoeling dat eerst wordt bezien of met de zorgmachtiging, bedoeld in het derde lid, kan worden volstaan voordat tot afgeven van een machtiging als bedoeld in het vierde lid wordt overgegaan.

Vijfde lid

Door via de zorgmachtiging te regelen dat betrokkene in een FPC wordt geplaatst, wordt het systeem van de Wvggz niet doorbroken. Deze groep patiënten heeft de rechtspositie van de Wvggz en daarmee is geborgd dat ook deze groep toegang heeft tot bijvoorbeeld de bijstand van de patiëntenvertrouwenspersoon en de klachtencommissie van de Wvggz. Ook voor deze groep geldt dat de rechtspositie bepaald wordt door de afgegeven zorgmachtiging. Met het oog op de veiligheid in de instelling en een goede zorgverlening, schrijft dit lid evenwel voor dat plaatsing in een FPC alleen mogelijk is, indien in de zorgmachtiging de beheersbevoegdheden van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden van overeenkomstige toepassing zijn verklaard. Dit is noodzakelijk voor de veiligheid van personeel en patiënten. Patiënten met een zorgmachtiging worden immers slechts in een tbs-instelling geplaatst in de uitzonderlijke situatie waarin zij zodanig gedrag vertonen dat zij in de reguliere instelling niet te handhaven zijn en alleen een FPC het noodzakelijke beveiligingsniveau kan bieden. Niet alleen de muren, maar ook de manier van werken in de instelling, de maatregelen die jegens de patiënt genomen kunnen worden en de verhouding tussen personeel en patiënten zijn essentieel voor een ordelijk en veilig verloop van de behandeling. Dit artikellid biedt mitsdien voor uitzonderlijke gevallen een wettelijke grondslag om bevoegdheden die verder gaan dan de bevoegdheden die op grond van artikel 3:2, tweede lid, geboden kunnen worden, in de zorgmachtiging op te nemen.”8

“Indien uitvoering wordt gegeven aan artikel 6:4, vierde en vijfde lid, of sprake is van de situatie zoals omschreven in artikel 8:12, achtste lid, kan betrokkene, de vertegenwoordiger of een nabestaande van betrokkene een schriftelijke en gemotiveerde klacht indienen bij de klachtencommissie over een beslissing op grond van artikel 3.4, eerste of tweede lid, van de Wet forensische zorg, artikelen 42, vijfde lid, 44, of hoofdstukken V, VI of VII van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden.”

“Het kan voorkomen dat betrokkene al dan niet tijdelijk in het kader van de uitvoering van een zorgmachtiging (artikel 6:4, vierde en vijfde lid) of de verlening van tijdelijke verplichte zorg ter afwending van een noodsituatie (artikel 8:11) wordt overgeplaatst naar een instelling als bedoeld in artikel 3.1, eerste lid, of artikel 3.3, eerste lid, van de Wfz (forensisch psychiatrische centra; FPC). In deze gevallen zijn artikel 3:4, eerste en tweede lid, van de Wfz en artikelen 42, vijfde lid, 44, en hoofdstukken V, VI of VII van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (Bvt) voor de duur van de opname van toepassing. Een dergelijke plaatsing kan aangewezen zijn in de (uitzonderlijke) situatie dat betrokkene zodanig gedrag vertoont dat hij in een reguliere instelling niet te handhaven is en alleen een FPC het noodzakelijke beveiligingsniveau kan bieden. Aangezien het systeem van de Wvggz met deze plaatsing niet wordt doorbroken – de interne rechtspositie van betrokkene wordt bepaald door de zorgmachtiging en valt derhalve onder de Wvggz – is met het oog op de noodzakelijk geachte goede zorgverlening en de veiligheid voor betrokkenen en personeel in de instelling vereist dat ook de beheersbevoegdheden van de Bvt van toepassing worden verklaard in de zorgmachtiging. Dat brengt met zich mee dat het klachtrecht ook onder de Wvggz uitgeoefend kan worden ten aanzien van deze beheersbevoegdheden. Daarbij wordt de klachtencommissie geacht rekening te houden met de ten aanzien van deze bevoegdheden ontwikkelde jurisprudentie, zoals neergelegd in de oordelen van de beklagcommissie als bedoeld in de Bvt en de uitspraken van de Afdeling rechtspraak van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming en de Hoge Raad.”10

“1. Het hoofd van de instelling voor de verpleging van ter beschikking gestelden stelt huisregels vast voor de instelling of voor een of meer afdelingen daarvan, met inachtneming van het bij regeling van Onze Minister vast te stellen model.

2. Het hoofd van de instelling voor de verpleging van ter beschikking gestelden is, voor zover dit noodzakelijk is in het belang van de handhaving van de orde of de veiligheid in de instelling of een ongestoord verloop van de verpleging of behandeling, bevoegd aan de forensische patiënten aanwijzingen te geven. De forensische patiënten zijn verplicht deze aanwijzingen op te volgen.”

“Onderdeel I (artikel 3.4 Wfz)

Voorgesteld wordt ook voor de rijksinstellingen te regelen dat het hoofd van de instelling het model huisregels vaststelt en aanwijzingen kan geven aan forensische patiënten. Een vergelijkbare bepaling stond in artikel 7, eerste, respectievelijk derde lid, Bvt. Dit artikel is vervallen met de inwerkingtreding van de Wfz waarna de huisregels zijn vastgesteld op grond van de beheerverantwoordelijkheid van de Minister voor deze rijksinstellingen. Het verdient echter de voorkeur in de Wfz een regeling op te nemen voor huisregels voor de rijksinstellingen. Daarbij is ervoor gekozen om artikel 3.4 Wfz opnieuw vast te stellen en eenvoudiger te formuleren aangezien dezelfde regels zullen gaan gelden voor zowel de private instellingen met een bijzondere aanwijzing als bedoeld in artikel 3.3, eerste lid, Wfz als de rijksinstellingen als bedoeld in artikel 3.1, eerste lid, Wfz.”12

“Ten vierde maakt de Nederlandse ggz opmerkingen over de rechtspositie van (niet) ter beschikking gestelden. De Nederlandse ggz verzoekt om duidelijke, éénduidige en werkbare wetgeving ten aanzien van forensische patiënten die in een Wvggz-accommodatie verblijven en niet-forensische patiënten die in een FPC (instelling voor de verpleging van ter beschikking gestelden, verder: tbs-instelling) zijn opgenomen. Ter toelichting verwijst de Nederlandse ggz naar artikel 6.4, derde tot en met vijfde lid, Wvggz waarin is bepaald dat bepaalde onderdelen van de Bvt van toepassing zijn op patiënten die met een zorgmachtiging op basis van de Wvggz in een FPC zijn geplaatst in relatie tot het voorgestelde in artikel 3.3, tweede lid, Wfz waarin is bepaald dat delen van de Bvt van toepassing kunnen worden verklaard. In artikel II, onderdeel C, wordt vervolgens een aantal bepalingen van de Bvt van toepassing verklaard. Ook de RSJ maakt in zijn advies opmerkingen over de rechtspositie. De RSJ vindt dat de (externe) rechtspositie van tbs-gestelden in een private instelling zonder specifieke aanwijzing met dit wetsvoorstel is verduidelijkt en dat de eerder gesignaleerde onduidelijkheden daarmee zijn weggenomen, maar vindt de rechtspositie van niet ter beschikking gestelden in een tbs-instelling nog onvoldoende verduidelijkt. De RSJ adviseert de rechtspositie van niet ter beschikking gestelden, die zijn geplaatst in een instelling voor de verpleging van ter beschikking gestelden, expliciet te verduidelijken in een wettelijke regeling. Ter toelichting geeft de RSJ aan dat in de Wfz onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende instellingen (op basis van de artikelen 3.1 tot en met 3.3 Wfz). Dit onderscheid is van groot belang voor de rechtspositie van de daarin opgenomen betrokkenen, aldus de RSJ. Naar aanleiding van de adviezen van de Nederlandse ggz en de RSJ wordt hieronder nader ingegaan op de rechtspositie van tbs-gestelden en niet tbs-gestelden. Verder is de artikelsgewijze toelichting bij artikel I, onderdeel H (artikel 3.3. Wfz) verduidelijkt.

De externe rechtspositie van forensische patiënten, wordt – afhankelijk van de forensische titel – bepaald door de toepasselijke justitiewetgeving: Wetboek van Strafrecht (Sr), Wetboek van Strafvordering (Sv), Bvt, Penitentiaire Beginselenwet (Pbw) en de Wfz. Dit ziet ook op de verlofprocedures. De Wvggz doet daaraan geen afbreuk, zoals ook blijkt uit artikel 9:2 Wvggz. In dat artikel is bepaald dat de Minister voor Rechtsbescherming over het verlof van ter beschikking gestelden gaat (Kamerstukken II 2015/16, 32 399, nr. 27).

Voor de interne rechtspositie is het hoofdprincipe dat de instelling waar de betrokkene verblijft, bepaalt welke rechtspositie geldt («het dak bepaalt»). Per instelling betekent dit het volgende:

– in een instelling voor de verpleging van tbs-gestelden (FPC) geldt de Bvt, met uitzondering van personen die vanuit een GGZ-instelling worden geplaatst; voor die groep geldt de Wvggz,

– in detentie, ook in een Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC), geldt de Pbw,

– in een accommodatie als bedoeld in de Wvggz geldt de Wvggz; dat wil zeggen de interne rechtspositie op basis van een zorgmachtiging, met dien verstande dat voor forensische patiënten in hoofdstuk 9 Wvggz wel specifieke algemene rechtspositionele bepalingen zijn opgenomen,

– (…).”13

“(…) Wordt een plaatsing voor de totale duur van de machtiging gevraagd dan kan dat op initiatief van de rechter zelf, als die het noodzakelijk vindt vanwege de veiligheid binnen de accommodatie, zie art. 6:4 lid 4. (…)

Aan deze bevoegdheid tot plaatsing in een forensische kliniek is wel een bijzondere, door de wet bepaalde voorwaarde verbonden, zie art. 6:4 lid 5. De rechter is verplicht in een dergelijk geval een groot aantal bepalingen uit de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden van toepassing te verklaren. Feitelijk zijn dat alle beheersbevoegdheden die deze wet beschrijft. (…) Dus hoe fraai art. 6:4 lid 5 ook begint met de bepaling dat de rechtspositie die betrokkene heeft op basis van de wet verplichte ggz gehandhaafd blijft, in de praktijk kunnen zijn vrijheden op diverse manieren veel ingrijpender worden beperkt bij een plaatsing in een forensische kliniek. Als rechtvaardiging voor deze inperking van de rechten van betrokkene bij een opname geeft de wetgever aan dat noodzakelijk is in verband met de veiligheid van personeel en patiënten. Plaatsing in een tbs-instelling zal volgens de toelichting op de wet voor patiënten met een zorgmachtiging slechts plaatsvinden in een uitzonderlijke situatie, waarin zij zodanig gedrag vertonen dat zij in de reguliere instelling niet te handhaven zijn vanwege het noodzakelijke beveiligingsniveau, dat alleen een fpc kan bieden. De vraag blijft gerechtvaardigd of het inderdaad beperkt zal blijven tot uitzonderingsgevallen. Onder de Wet Bopz zagen we al dat het aantal plaatsingen van patiënten met een rechterlijke machtiging in een fpc met de jaren toenam. De steeds complexere maatschappij, de individualisering, de toename van de ernst van sommige stoornissen en van het daaruit voortvloeiende gevaar, een beddenreductie in de psychiatrische ziekenhuizen en de ambulantisering van de zorg werden in de literatuur als redenen daarvoor aangevoerd. Die redenen lijken ook nu nog aanwezig waarbij het primaire doel zelfs is geworden dat alle, ook verplichte zorg in beginsel ambulant moet worden gegeven. Bezien zal moeten worden of inderdaad, zoals de wetgever stelt, toch alleen in uitzonderingsgevallen een plaatsing van een patiënt met een zorgmachtiging in een fpc zal worden bevolen door de rechter. Mijn ervaring is dat betrokkene in de meeste gevallen ernstig bezwaar maakt tegen een verblijf in een fpc, vanwege onder andere het stigmatiserende karakter ervan, het gegeven dat men dan tussen strafrechtelijk veroordeelden zit en het strengere regime dat er geldt.”14

“Wanneer het beveiligingsniveau dit vereist, kan een zorgmachtiging ten uitvoer worden gelegd in een Wfz-instelling. (…) Zowel de strafrechter als de civiele rechter kunnen dat in de zorgmachtiging bepalen. Zij kunnen ook bepalen dat betrokkene tijdelijk (maximaal acht weken) in een Wfz-instelling kan worden geplaatst indien de geneesheer-directeur het nodig vindt (art. 6:4 lid 3 en 4 Wvggz). (…)

Als de (…) rechter in zijn beslissing opneemt dat de zorgmachtiging in een Wfz-instelling ten uitvoer mag worden gelegd, is hij verplicht om tevens in de beschikking op te nemen dat hij voor de duur van de opname in een Wfz-instelling ten aanzien van de interne rechtspositie van betrokkene art. 7 lid 1 en 3, art. 42 lid 5, en art. 44 BVT, alsmede de hoofdstukken V, VI en VII BVT van overeenkomstige toepassing verklaart (art. 6:4 lid 5 Wvggz). Dit regime is ook op betrokkene van toepassing als hij in een Wfz-accommodatie is geplaatst, omdat hem tijdelijk verplichte zorg in een noodsituatie wordt verleend (art. 8:12 lid 8 Wvggz). Hier vindt een afwijking plaats van de hierna volgende twee hoofdregels: dat op personen die in een door de minister aangewezen Wfz-instelling verblijven de BVT van toepassing is (art. 3.1 lid 2 Wfz), en dat personen die met een zorgmachtiging zijn opgenomen onder de interne rechtspositie van de Wvggz vallen.

Opvallend is dat hfdst. XIV BVT niet van overeenkomstige toepassing hoeft te worden verklaard. Daarin is het klachtenrecht geregeld tegen beperkingen, die op grond van de hiervoor genoemde bepalingen aan betrokkene kunnen worden opgelegd. Kan betrokkene zich dan toch tot de beklagcommissie wenden? Hij kan met zijn beklag over beperkingen die hun grondslag in de BVT vinden in elk geval niet terecht bij de Wvggz-klachtencommissie, nu art. 10:3 Wvggz een limitatief aantal klachtgronden kent; BVT-beperkingen zijn daarin niet genoemd.

Betrokkene behoudt verder overigens zijn rechtspositie op grond van de Wvggz (art. 6:4 lid 5 eerste volzin Wvggz). Betekent dit dat hij zich met alle in art. 10:3 Wvggz genoemde klachtgronden tot de Wvggz-klachtencommissie zou moeten wenden; ook als hij in een Wfz-instelling verblijft? (…).”15

“Interne rechtspositie

Bij de onderhavige plaatsing van een ggz-patiënt in een tbs-instelling blijft de basisgedachte van de zorgmachtiging – een op het individu toegesneden rechterlijke toetsing van mogelijk in te zetten dwangopties – bestaan, maar geldt als bijzonderheid dat dan ook bepaalde onderdelen van de rechtspositieregeling van de Beginselenwet verpleging ter beschikking gestelden (BVTG) toepasselijk moeten worden verklaard. Onduidelijk is overigens waarom de wet, bij een zó klemmende opdracht aan de rechter, niet zelf bepaalt dat die onderdelen van de Bvt in casu gelden. (…)

BVTG

De specifieke onderdelen van de BVTG die de rechter van toepassing verklaart voor de duur van de opname in de tbs-instelling zijn de volgende: art. 7 lid 1 (huisregels), art. 7 lid 3 (verplichting om aanwijzingen op te volgen), art. 42 lid 5 (beperkingen in de aankoop van gebruiksartikelen), art. 44 (beperkingen in het bezit van voorwerpen), hoofdstuk V (controle van en geweldgebruik jegens betrokkene), hoofdstuk VI (beperkingen in de bewegingsvrijheid) en hoofdstuk VII (beperkingen in het contact met de buitenwereld). Op grond van deze onderdelen van de BVTG-regeling kunnen onder meer aan de orde zijn onderzoek aan en in het lichaam, verplichte geneeskundige handelingen, afzondering, separatie en fixatie.”

De klacht wordt, samengevat, als volgt toegelicht:

- Als de rechter een zorgmachtiging als bedoeld in art. 6:4, leden 3 en 4, Wvggz verleent, behoudt een betrokkene gelet op art. 6:4 lid 5 Wvggz zijn rechtspositie op grond van de Wvggz. Dit volgt ook uit de wetsgeschiedenis. (procesinleiding, onder 4)

- Betrokkene is niet vanuit een ggz-instelling in een FPC opgenomen. Hij zat eerst in een kliniek met een tbs-dwangtitel en is uiteindelijk geplaatst in een ggz-instelling met een lager beveiligingsniveau. (procesinleiding, onder 4)

- Nu de rechtspositie van een betrokkene door de zorgmachtiging wordt bepaald, is art. 8:9 Wvggz onverkort van toepassing. Dat in de zorgmachtiging bepaalde artikelen uit de Bvt van toepassing worden verklaard doet hieraan niet af. (procesinleiding, onder 5)

- Bij een beslissing op grond van art. 8:9 Wvggz, waarvan sprake is bij de door betrokkene ingediende klachten, dienen steeds de algemene uitgangspunten van hoofdstuk 2 van de Wvggz in acht te worden genomen. (procesinleiding, onder 5)

- In deze zaak is niet een beslissing op voet van art. 8:9 Wvggz genomen. De zorgaanbieder heeft gesteld dat dit niet nodig was. Hiermee is de rechtspositie van betrokkene aangetast. (procesinleiding, onder 5)

- Nu de zorgmachtiging het uitgangspunt is, althans de rechtspositie van een betrokkene bij de uitvoering ervan op grond van art. 8:9 Wvggz, kan worden gesteld dat de Wvggz voorrang heeft bóven de Bvt. (procesinleiding, onder 6)

- Het oordeel van de rechtbank dat er geen sprake is van voorrang van één van de wettelijke stelsels (Wvggz en Bvt) brengt met zich dat onmiddellijk de rechtspositie van de betrokkene in het gedrang komt. Dat kan niet worden aanvaard. (procesinleiding, onder 6)

“1. De zorgverantwoordelijke neemt ter uitvoering van (…) de zorgmachtiging een beslissing tot het verlenen van verplichte zorg niet dan nadat hij:

a. zich op de hoogte heeft gesteld van de actuele gezondheidstoestand van betrokkene,

b. met betrokkene over de voorgenomen beslissing overleg heeft gevoerd, en

c. voor zover hij geen psychiater is, hierover overeenstemming heeft bereikt met de geneesheer-directeur.

2. De zorgverantwoordelijke stelt een beslissing tot het verlenen van verplichte zorg op grond van (…) de zorgmachtiging op schrift en voorziet de beslissing van een schriftelijke motivering.

3. De geneesheer-directeur geeft betrokkene, de vertegenwoordiger en de advocaat een afschrift van de beslissing en stelt hen schriftelijk in kennis van de klachtwaardigheid van de beslissing en de mogelijkheid van advies en bijstand door de patiëntenvertrouwenspersoon en de familievertrouwenspersoon.”

Onderdeel 2 (insluiting)

De klachten worden, samengevat, als volgt toegelicht (zie punt 8 van de procesinleiding):

- De rechtbank heeft destijds het verzoek tot opneming in de zorgmachtiging van de verplichte vorm van zorg ‘insluiten’ afgewezen.

- Door een beroep te doen op de bepalingen uit de Bvt past de zorgaanbieder “via een achterdeur” een vorm van zorg toe die niet is opgenomen in de zorgmachtiging. Doordat de rechtbank het beroep van de zorgaanbieder op Bvt-regelgeving honoreert, wordt ‘insluiten’ als vorm van verplichte zorg alsnog uitgevoerd en wordt de zorgmachtiging “gepasseerd, althans buiten werking gesteld”. Hierdoor worden de rechten van betrokkene, althans zijn rechtspositie, aangetast en wordt gehandeld in strijd met art. 8:9 Wvggz.

- Indien de zorgaanbieder het niet eens is met de zorgmachtiging, dan wel van oordeel is dat een andere vorm van (gedwongen) zorg opportuun is, staan haar andere middelen ter beschikking. Hiervan is geen gebruik gemaakt.

- De rechtbank is voorbij gegaan aan het op het voorgaande toegespitste verweer dat namens betrokkene is gevoerd. Aldus is het oordeel onvoldoende gemotiveerd.

“(…) Vast staat dat insluiting niet als aan klager te verlenen verplichte zorg in de zorgmachtiging is toegestaan. In de huisregels en het behandelplan van klager is insluiting overdag evenmin opgenomen. Desalniettemin is klager een of twee keer overdag ingesloten.

Ingevolge artikel 34 lid 1 Bvt juncto artikel 32 lid 1 sub a Bvt (hoofdstuk VI van deze wet) is het hoofd van de instelling bevoegd een verpleegde af te zonderen, indien dit noodzakelijk is met het oog op een belang als bedoeld in artikel 32, eerste lid Bvt. In laatstgenoemd wetartikel is onder 1 sub b handhaving van de orde of van de veiligheid in de instelling als te beschermen belang genoemd. Verweerders hebben aangevoerd dat er als gevolg van personeelstekort een onveilige situatie op de afdeling zou kunnen ontstaan, hetgeen klager niet heeft weersproken. Naar het oordeel van de klachtencommissie is het standpunt van verweerders aannemelijk, mede in aanmerking genomen dat klager op een afdeling met beveiligingsniveau 4 verblijft. Gelet op het bepaalde in bovengenoemde artikelen van de Bvt mocht het hoofd van de instelling in de geschetste omstandigheden overgaan tot insluiting van klager. De klachtencommissie is van oordeel dat, gezien het bovenstaande, artikel 8:9 Wvggz niet van toepassing is. De instelling was derhalve niet gehouden de maatregel in kwestie schriftelijk aan klager mede te delen. De klachtencommissie is van oordeel dat de klacht op grond van bovenstaande overwegingen ongegrond moet worden verklaard.”17

“Het hoofd van de instelling is bevoegd een verpleegde af te zonderen of te separeren, indien dit noodzakelijk is met het oog op een belang als bedoeld in artikel 32 eerste lid.”

Art. 32 lid 1, onder b, Bvt luidt:

“Het hoofd van de instelling kan een verpleegde op een door Onze Minister als zodanig aangewezen afdeling voor intensieve zorg plaatsen, indien dit noodzakelijk is met het oog op één van de volgende belangen:

(…)

b. de handhaving van de orde of de veiligheid in de instelling;”

Onderdeel 3 (toezicht tijdens bezoek)

“Wel is de rechtbank van oordeel dat de beslissing, nu deze deels meer gegrond was op de Wvggz, op grond van artikel 8:9 lid 2 van die wet schriftelijk gemotiveerd vastgelegd had moeten worden en op grond van lid 3 had daarvan een afschrift aan verzoeker verstrekt moeten worden. Nu dit wel mondeling is gedaan, is de rechtbank van oordeel dat verzoeker op dit punt niet in zijn belangen is geschaad.”

“Met minder bezwarende alternatieven (cameratoezicht) kon niet hetzelfde doel worden bereikt. Bovendien is ter zitting toegelicht dat dit de facto niet mogelijk was. Daarnaast was de verwachting dat het toezicht proportioneel en effectief was, gelet op het doel om meer inzicht te kunnen krijgen in de (on)gelijkwaardigheid/dynamiek van de relatie van verzoeker en zijn vriendin en de ingeschatte risico’s van het bezoek. Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat ook dit onderdeel ongegrond met worden verklaard.”

Onderdeel 4 (kamercontrole)

De klacht wordt, samengevat, als volgt toegelicht:

- Aangezien ‘onderzoek van de woon- of verblijfsruimte’ niet in de zorgmachtiging als verplichte vorm van zorg is opgenomen, kan deze zorg in beginsel niet worden toegepast, tenzij zich zodanige omstandigheden voordoen die ertoe moeten leiden dat een dergelijk onderzoek wel is gerechtvaardigd. Gesteld noch gebleken is dat deze omstandigheden zich hebben voorgedaan. (procesinleiding, onder 13)

- In feite betreft de maatregel ‘kamercontrole’ een onderzoek naar (de) veiligheid. De Wvvgz kent een dergelijke regeling in de artikelen 8:14 en 8:15 Wvggz. Art. 8:14 Wvggz geeft een aantal randvoorwaarden voordat een dergelijk onderzoek kan plaatsvinden. Zo moet de zorgverantwoordelijke zijn beslissing motiveren en op schrift stellen (lid 3). Vervolgens moeten de betrokkene, zijn vertegenwoordiger en zijn advocaat worden geïnformeerd (lid 4). Hiermee wordt de rechtspositie van een betrokkene voldoende geborgd. Dat artikelen en hoofdstukken uit de Bvt mede van toepassing zijn verklaard in de zorgmachtiging maakt dit niet anders, temeer nu de zorgmachtiging “als uitgangspunt dient te worden genomen” en daarin in dit geval de betreffende vorm van verplichte zorg is afgewezen. (procesinleiding, onder 14)

- De bepalingen betreffende een onderzoek van de woonruimte vormen een wettelijke beperking van het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (art. 8 EVRM). Een huisregel, waarmee (in dit geval) art. 29 Bvt gelijk kan worden gesteld, kan een kamercontrole alleen legitimeren teneinde een noodsituatie te voorkomen. Daarvan was geen sprake bij de algemene controle op 5 januari 2023. (procesinleiding, onder 15)

- Toepassing van de regels van de Bvt met terzijdestelling van de Wvggz leidt ertoe dat die regels buiten het toepassingsbereik van de zorgmachtiging van 19 december 2022 worden geplaatst. Daarmee verliest de zorgmachtiging zijn betekenis, dan wel wordt aan de Bvt voorrang verleend. De rechtbank heeft eerder in rov. 5.2 overwogen dat zowel de bepalingen van de Wvggz als de bepalingen uit de Bvt van toepassing zijn, zonder dat er sprake is van voorrang van één van de wettelijke stelsels. Hetgeen de rechtbank in rov. 5.5 heeft overwogen is daarmee in strijd. (procesinleiding, onder 16)

- Betrokkene heeft aangevoerd dat zich de afgelopen vier jaar geen situaties hebben voorgedaan die aanleiding zouden hebben kunnen geven voor toepassing van de betreffende vorm van verplichte zorg.

“9.3 Kamercontrole

(…)

2. Uw kamer kan te allen tijde bij wijze van steekproef of op indicatie door of namens de directeur, in het kader van algemeen toezicht op de aanwezigheid van verboden voorwerpen worden gecontroleerd. (…) Daarnaast kan uw kamer op hygiënische gronden worden geïnspecteerd.

3. Een kamercontrole kan ook plaatsvinden wanneer dit noodzakelijk wordt geacht in verband met het gestelde in artikel 4.1 onder 2a, en de handhaving van de orde of veiligheid in de kliniek.

(…)”

Onderdeel 5 (voortbouwklacht)