Uitspraken

In deze zaak tussen twee ex-echtgenoten draait het om een vergoedingsvordering die de vrouw stelt te hebben op de man vanwege een investering in een woning van partijen. Rechtbank en hof hebben de vordering toegewezen. In cassatie wordt geklaagd dat het hof ten onrechte de twintigjarige verjaringstermijn heeft toegepast, aangezien het hier gaat om nakoming van een beding in de huwelijkse voorwaarden waarop de vijfjarige verjaringstermijn van toepassing is, alsmede dat het hof buiten de rechtsstrijd is getreden, nu beide partijen van mening waren dat de vijfjarige verjaringstermijn van toepassing is.

In cassatie wordt – kort samengevat – geklaagd dat het hof ten onrechte de twintigjarige verjaringstermijn heeft toegepast aangezien het hier gaat om nakoming van een beding in de huwelijkse voorwaarden waarop de vijfjarige verjaringstermijn van toepassing is, alsmede dat het hof buiten de rechtsstrijd is getreden nu beide partijen van mening waren dat de vijfjarige verjaringstermijn van toepassing is.28

Veel problemen waarmee men in het huwelijksvermogensrecht wordt geconfronteerd, vloeien, aldus Van Mourik en Schols, voort uit het feit dat ‘huwelijksvermogen’ veelal wordt gevormd door twee of drie afzonderlijke vermogens. Gedoeld wordt bij deze huwelijksvermogens op een eventuele huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap, op de eigen vermogens van de echtgenoten en – bij het ontbreken van iedere huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap – op de zaken die door de echtgenoten in eenvoudige gemeenschap worden bezeten, zoals de helft van de echtelijke woning. De aard van de huwelijksverhouding brengt volgens Van Mourik en Schols met zich dat gemakkelijk vermogensverschuivingen kunnen optreden tussen het ene en het andere vermogen.29

Vergoedingsvorderingen kunnen ontstaan als vermogensverschuivingen hebben plaatsgevonden tussen de hiervoor bedoelde afzonderlijke vermogens, zoals tussen de privévermogens van de echtgenoten en de huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap en tussen de privévermogens onderling.30 In de wet wordt in art. 1:95 en 1:96 BW geregeld dat – van rechtswege – vergoedingsrechten respectievelijk vergoedingsplichten ontstaan tussen de wettelijke gemeenschap van goederen en het privévermogen van een van de echtgenoten.31Maar vergoedingsrechten worden ook vaak bezien vanuit de omstandigheid dat echtgenoten juist niet in gemeenschap van goederen zijn gehuwd en gescheiden vermogens hebben omdat zij bijvoorbeeld in hun huwelijkse voorwaarden elke gemeenschap van goederen hebben uitgesloten.32

In beginsel ontstaat tussen echtgenoten die buiten iedere gemeenschap van goederen zijn getrouwd, een vergoedingsrecht indien aan het vermogen van een echtgenoot iets wordt onttrokken ten behoeve van (het vermogen van) de andere echtgenoot, terwijl aan die onttrekking geen overeenkomst ten grondslag ligt (bijvoorbeeld geldlening of schenking) en door de onttrekking niet wordt voldaan aan een natuurlijke verbintenis.33 De onttrekking kan, aldus Kraan, plaatsvinden doordat uit het vermogen van een echtgenoot een schuld wordt betaald die de andere echtgenoot diende te dragen, bijvoorbeeld als een echtgenoot de koopprijs van een goed dat door de andere echtgenoot is gekocht, geheel of gedeeltelijk betaalt of een schuld, die de andere echtgenoot in verband met de verwerving van een goed is aangegaan, geheel of gedeeltelijk voldoet.34

Tot 2012 ontbrak een wettelijke regeling voor het ontstaan van een vergoedingsplicht indien er geen sprake was van een huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap.35 Sindsdien is in lid 1 van art. 1:87 BW (welk artikel geldt voor alle huwelijken ongeacht het huwelijksgoederenregime) vastgelegd dat een echtgenoot wiens vermogen is aangewend ter verkrijging van een goed dat zal toebehoren, of ter voldoening van een schuld die toebehoort, aan het vermogen van de andere echtgenoot, een vergoedingsrecht heeft.36 In de periode voorafgaand aan 2012 werd een dergelijk vergoedingsrecht ook aangenomen, maar dan op grond van de jurisprudentie; in het bijzonder het arrest van de Hoge Raad van 12 juni 198737, NJ 1988/150 m.nt. E.A.A. van Luijten (Kriek/Smit).38

In het Kriek/Smit-arrest erkende de Hoge Raad namelijk het bestaan van vergoedingsrechten tussen buiten iedere gemeenschap gehuwde echtgenoten en sloot daarbij aan bij de voor de huwelijksgemeenschap geldende regeling van ‘réprise’ (het recht van een echtgenoot uit wiens eigen goederen een schuld van de gemeenschap is voldaan, op vergoeding uit de goederen van de gemeenschap) en ‘récompense’ (het gehouden zijn door de echtgenoot wiens niet in de gemeenschap gevallen schuld uit goederen van de gemeenschap is voldaan, tot vergoeding aan de gemeenschap) in art. 1:95 lid 2 en art. 1:96 lid 2 (oud) BW (thans art. 1:96 lid 4 BW en art. 1:96 lid 5 BW39). Het ging in het arrest om een geval waarin de man op eigen naam een woning had verworven die deels gefinancierd was met geld van de vrouw. De Hoge Raad overwoog onder meer het volgende:

Blijkens HR 10 januari 199240, NJ 1992/651 m.nt. E.A.A. Luijten (Moret/Visser) is ook in een situatie die hierdoor wordt gekenmerkt dat de woning op naam van beide echtgenoten, ieder voor de helft, is verkregen, terwijl deze in overwegende mate door een der echtgenoten, hier de vrouw, is gefinancierd — er plaats voor een vergoedingsrecht als bedoeld in het Kriek/Smit-arrest.41 De Hoge Raad overwoog voorts in het arrest van 10 januari 1992 dat er in het geval van de gezamenlijke verkrijging door de echtgenoten van een onroerende zaak geen plaats is voor een correctievergoeding op grond van het feit dat zich op de onroerendgoedmarkt de laatste tientallen jaren een ontwikkeling heeft voorgedaan waardoor een woning sterk in waarde is gestegen of gedaald omdat partijen door die gezamenlijke verkrijging het risico van waardestijging en -daling zouden hebben verdisconteerd.42De Hoge Raad heeft ook nadien bij herhaling beslist dat in dergelijke gevallen slechts nominale vergoedingsrechten ontstaan.43

Geen vergoedingsrecht is verschuldigd als er een andere titel aan de vergoeding ten grondslag ligt, bijvoorbeeld een natuurlijke verbintenis. Zie het sinds 2012 opgenomen vierde lid, tweede volzin, van art. 1:87 BW (waarover ook hierna onder (iii)). Ook voorheen was dat het geval op grond van jurisprudentie.44

De regeling van art. 1:87 BW geldt voor alle huwelijken, dus ook die buiten elke gemeenschap van goederen zijn gesloten.47 Lid 1 zal toepassing vinden bij vermogensverschuivingen tussen eigen vermogens in het geval iedere huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap van goederen tussen de echtgenoten is uitgesloten. Maar ingevolge art. 1:95 leden 1 en 2 BW en art. 1:96 leden 4 en 5 BW48 is de regeling van art. 1:87 BW ook van overeenkomstige toepassing op vergoedingen die spelen tussen een eigen vermogen en een huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap. Onder dit laatste kan ook een bij huwelijkse voorwaarden beperkte gemeenschap worden verstaan.49

In de leden 2 en 3 van art. 1:87 BW wordt de hoogte van de vergoeding bepaald. Anders dan onder het oude recht – waar de vergoeding in beginsel nominaal was – wordt de omvang van de vergoeding in beginsel gerelateerd aan het economisch belang dat in het betrokken goed werd verkregen ten laste van het vermogen van de andere echtgenoot.50. Dit wordt ook wel het evenredigheidsbeginsel, de leer van de economische deelgerechtigdheid of de beleggingsleer genoemd. Kan de vergoeding overeenkomstig het eerste tot en met het vierde lid niet nauwkeurig worden vastgesteld, dan wordt zij geschat (art. 1:87 lid 5 BW). Ik laat de (complexe) wijze waarop de vergoeding ingevolge art. 1:87 BW berekend dient te worden hier verder buiten beschouwing. De regeling van art. 1:87 BW is niet van dwingend recht. Echtgenoten kunnen bij overeenkomst afwijken van het eerste tot en met derde lid van art. 1:87 BW (zie art. 1:87 lid 4 BW).51 Sinds 2012 wordt in huwelijkse voorwaarden veelal een van art. 1:87 BW afwijkende regeling opgenomen.52 Een van art. 1:87 BW afwijkende afspraak hoeft echter niet bij huwelijkse voorwaarden (en zelfs niet schriftelijk) te worden aangegaan en een dergelijke door partijen gemaakte afspraak prevaleert boven de wettelijke regeling van de vergoedingsrechten.53 Bij reeds op 1 januari 2012 bestaande huwelijkse voorwaarden dient, aldus Kraan, bedacht te worden dat buiten iedere gemeenschap van goederen getrouwde echtgenoten veelal in hun huwelijkse voorwaarden de omvang van vergoedingsrechten plegen te regelen en daarbij vrijwel altijd, overeenkomstig de rechtspraak van de Hoge Raad vóór 1 januari 2012, hebben afgesproken dat vermogensverschuivingen slechts aanleiding geven tot een nominaal vergoedingsrecht. Hiermee zijn de echtgenoten dan in dat geval een regeling overeengekomen die afwijkt van art. 1:87 BW zodat voor vergoedingsrechten die tussen deze echtgenoten ontstaan na 1 januari 2012 art. 1:87 BW geen betekenis heeft.54

De wet bevat geen regeling over de vraag wanneer een vergoedingsrecht opeisbaar of aflosbaar is.64 Met betrekking tot de vraag of de vergoedingen reeds tijdens het bestaan van het huwelijk c.q. reeds vóór de ontbinding van de gemeenschap kunnen worden gevorderd, was, aldus Kolkman en Salomons, aanvankelijk de heersende mening dat de vergoedingen niet opeisbaar zijn vóór het moment dat er tussen de echtgenoten definitief moet worden afgerekend, dat wil zeggen bij het einde van het huwelijk c.q. bij de ontbinding van de gemeenschap. Eerst dan staan de vergoedingsrechten naar hun omvang vast. Vervolgens werd door vele schrijvers het standpunt ingenomen, dat de vergoedingen opeisbaar worden in geval van faillissement van een echtgenoot.65 En tegenwoordig wordt volgens Kolkman en Salomons terecht algemeen aangenomen dat de vergoedingsrechten in beginsel ook buiten faillissement opeisbaar zijn vóór de ontbinding van de gemeenschap.66

Volgens Kraan moet aangenomen worden dat voor de vergoedingsrechten dezelfde regels gelden als voor de reprises en récompenses waarvan algemeen wordt aangenomen dat dit gewone vorderingsrechten zijn die – behoudens de eisen van redelijkheid en billijkheid – te allen tijde opeisbaar en aflosbaar zijn. Verder neemt Kraan aan dat in deze het Kriek/Smit-arrest geldt waarin is beslist dat over deze vorderingen pas de wettelijke rente verschuldigd is nadat de echtgenoot, die de vordering diende te voldoen, na ingebrekestelling in verzuim is.67

Ook andere auteurs nemen aan dat de vergoedingsvorderingen – zodra ze ontstaan – zijn aan te merken als gewone vorderingsrechten, die op grond van de algemene beginselen van ons vermogensrecht direct opeisbaar zijn, voor zover de beginselen van redelijkheid en billijkheid zich daartegen niet verzetten.68Volgens Van Mourik en Schols spelen de redelijkheid en billijkheid te dezer zake een grote rol, mede gelet op de aard van de huwelijksverhouding.69 In de literatuur wordt in dit verband verdedigd dat de redelijkheid en billijkheid zich in het algemeen niet zullen verzetten tegen directe opvordering, maar dat dit beginsel soms kan meebrengen dat met het uitoefenen van een vergoedingsrecht gewacht moet worden tot de ontbinding van de gemeenschap of zelfs de verdeling daarvan.70

Volgens Breederveld heeft niet als hoofdregel te gelden dat met de opeising van de vergoedingsvordering gewacht moet worden tot na de ontbinding van de gemeenschap. Hij denkt hierbij bijvoorbeeld aan de vergoedingsvorderingen die ontstaan vanwege de verhaalsuitoefening door derden (schuldeiser van een van de echtgenoten) op het niet draagplichtige vermogen. Dit rechtvaardigt volgens Breederveld dat de vordering op een eerder tijdstip dan pas bij ontbinding van de gemeenschap moet kunnen worden voldaan. Dat zal volgens hem echter anders kunnen zijn voor die vergoedingsrechten die door het eigen handelen van de echtgenoten ontstaan. Breederveld wijst er vervolgens op dat in de praktijk blijkt dat echtgenoten zich meestal pas gaan bezighouden met het bestaan van vergoedingsvorderingen in verband met de echtscheiding en de ontbinding van de huwelijksgemeenschap. In dat geval speelt de eventuele niet opeisbaarheid geen rol meer van betekenis. Ook hij is van opvatting dat de maatstaven van redelijkheid en billijkheid die de rechtsverhouding van de echtgenoten mede bepaalt vervolgens kunnen meebrengen dat de vergoedingsvordering eerst bij gelegenheid van de verdeling wordt voldaan of wordt verrekend.71

Reijnen meent dat door de invoering van de per 1 januari 2012 in werking getreden derde tranche huwelijksvermogensrecht (waaronder de regeling van art. 1:87 BW) er anders gedacht moet worden over het algemeen aanvaarde uitgangspunt dat de financierende echtgenoot de bevoegdheid heeft de oude nominalistische vergoedingsvordering direct op te eisen. Reijnen schrijft hierover onder meer het volgende:72

“Het probleem is er in gelegen dat de huidige wettelijke regeling gecombineerd met het uitgangspunt dat de vergoedingsverplichting te allen tijde aflosbaar en opeisbaar is, leidt tot een put-optie (de onbeperkte mogelijkheid tot aflossing) voor de echtgenoot-eigenaar van het goed en tot een call-optie (de onbeperkte mogelijkheid van opeising) voor de financierende echtgenoot.73

De onevenwichtigheid kan volgens mij alleen worden weggenomen als wij aannemen dat het vergoedingsrecht eerst opeisbaar is bij de vervreemding van het onderliggende activum of bij overlijden of het indienen van het verzoekschrift tot echtscheiding, tenzij de eisen van de redelijkheid zich tegen de niet-opeisbaarheid verzetten. Uiteraard heb ik ook geen bezwaar tegen de redenering á la het vervalbeding, dat vergoedingsrechten te allen tijde opeisbaar zijn maar dat het in strijd is met de eisen van de redelijkheid en billijkheid een beroep te doen op de opeisbaarheid. Bij vervreemding van het goed heeft de echtgenoot-eigenaar voldoende middelen de andere echtgenoot uit te keren en overlijden of indienen van het verzoekschrift tot echtscheiding vormen een algemeen aanvaarde cesuur die leidt tot ontvlechting van alle vermogensrechtelijke aanspraken van echtgenoten over en weer.74 Dit stelsel zou in elk geval moeten gelden in situaties waarin de andere echtgenoot toestemming gaf tot aanwending van zijn vermogen.

Als het uitgangspunt is dat vergoedingsrechten eerst op de door mij aangegeven momenten opeisbaar worden, komt het systeem dichter in de buurt van art. 1:141 BW ten aanzien van het niet uitgevoerd verrekenbeding. Dit niet uitgevoerd verrekenbeding leidt immers ook tot een verrekenverplichting van vermogen – opeisbaar per het moment van indiening van het verzoekschrift tot echtscheiding75 of bij overlijden – van het aanwezige vermogen.”

(v) Verjaring vergoedingsrechten

Op de hiervoor bedoelde verlengingsgrond van art. 3:321 lid 1 onder a BW kom ik hierna onder (vi) en (vii) nog terug.

Vervolgens rijst de vraag – zoals in deze zaak in cassatie voorligt – wanneer rechtsvorderingen tot betaling van vergoedingsrechten tenietgaan op grond van verjaring. Anders dan voor verrekenvorderingen (waar art. 1:141 lid 6 BW wat betreft een niet nagekomen periodiek verrekenbeding bepaalt dat de rechtsvordering tot verrekening, bedoeld in art. 1:141 lid 1 BW, niet eerder verjaart dan drie jaren na de beëindiging van het huwelijk dan wel na de inschrijving van de beschikking tot scheiding van tafel en bed in het register, bedoeld in art. 1:116 BW) geeft de wet geen afzonderlijke regel voor de verjaring van de rechtsvordering tot betaling van vergoedingsvorderingen. In aanmerking genomen de heersende leer van directe opeisbaarheid van vergoedingsvorderingen, merkt Breederveld op dat, nu het gangbaar is dat een aanspraak op het vergoedingsrecht wordt gedaan in het zicht van de echtscheiding of na ontbinding van de huwelijksgemeenschap, dit tot gevolg heeft dat een vergoedingsrecht al geruime tijd opeisbaar is zonder dat de vordering is opgeëist of wellicht opgeëist kon worden.79

Ook Verstappen en Burgerhart nemen – onder verwijzing naar Breederveld – aan dat de verjaringstermijn voor deze vorderingen twintig jaar bedraagt.83

Meijer, naar wiens opvatting ook in de procesinleiding wordt verwezen84, is kennelijk van mening dat ook op vergoedingsrechten de verkorte verjaringstermijn van vijf jaar van toepassing is, omdat steeds sprake zal zijn van òf een overeenkomst tussen de (ex-)echtgenoten òf een vordering tot periodieke betaling.85

Op enige in de wet genoemde gronden wordt de verjaring verlengd totdat zes maanden na het verdwijnen van die grond zijn verstreken (art. 3:320 en 3:321 BW). De achterliggende gedachte van de verlengingsgronden is dat de verjaring niet mag lopen ten nadele van degene die zich redelijkerwijs niet tegen de verjaring kan verweren.86 Een grond voor verlenging bestaat tussen niet van tafel en bed gescheiden echtgenoten (art. 3:321 lid 1 onder a BW). Art. 3:320 BW bepaalt dat wanneer een verjaringstermijn zou aflopen tijdens het bestaan van een verlengingsgrond of binnen zes maanden na het verdwijnen van een zodanige grond, de termijn voort loopt totdat zes maanden na het verdwijnen van die grond zijn verstreken. Deze regeling komt er – in de woorden van Breederveld – dus op neer dat de verjaringstermijn van rechtswege is verlengd tot een half jaar na de echtscheiding voor vorderingen tussen echtgenoten die gedurende het huwelijk zouden verjaren of binnen een termijn van zes maanden na ontbinding ervan. Wanneer de andere echtgenoot binnen deze periode tot voldoening van het vergoedingsrecht wordt aangesproken kan deze geen beroep op verjaring doen.87

Het feit dat schuldeiser en schuldenaar niet van tafel en bed gescheiden echtgenoten zijn, belet niet aldus Asser/Sieburgh 6-II 2021/428 dat, zo de schuld tijdens het huwelijk ontstaat, de verjaringstermijn aanvangt te lopen (uiteraard indien aan de in art. 3:307-3:313 BW gestelde vereisten is voldaan), noch dat, zo de schuld vóór het sluiten van het huwelijk is ontstaan, de aangevangen verjaringstermijn ná dat tijdstip doorloopt. De wetgever heeft echter niet gewild dat de verjaring tijdens het huwelijk (althans vóór een eventuele scheiding van tafel en bed) zou kunnen aflopen, omdat dit de goede verstandhouding tussen de echtgenoten in gevaar zou kunnen brengen. Zonder nadere bepaling immers zou, aldus Asser/Sieburgh 6-II 2021/428, de schuldeiser-echtgenoot stuitingshandelingen moeten verrichten om te voorkomen dat de vordering verjaart.

Hoe het ook zij, Breederveld is in zijn dissertatie kritisch op de verlengingstermijn van zes maanden en acht deze termijn te kort. Tevens komt hij met een eigen voorstel voor de opeisbaarheid en verjaring van vergoedingsrechten. Breederveld schrijft hierover het volgende:93

“Deze termijn is te kort. Zijn de echtgenoten aan het onderhandelen over de verdeling van de ontbonden huwelijksgemeenschap dan zal het vergoedingsrecht als vordering of schuld van de gemeenschap daar onderdeel van uitmaken. Indien het overleg niet binnen de deze termijn tot een regeling leidt zal – in ieder geval – ten aanzien van het vergoedingsrecht waarvan het vorderingsrecht dreigt te verjaren een voorgeschreven stuitinghandeling moeten worden verricht, tenzij de andere echtgenoot het vergoedingsrecht uitdrukkelijk erkent.94

Anderzijds heeft de lange verjaringstermijn tot gevolg dat een vorderingsrecht tot lang na de echtscheiding kan blijven bestaan. Is een vergoedingsrecht bijvoorbeeld ontstaan 2 jaar voor de echtscheiding dan zal de vordering eerst verjaren 18 jaar daarna. Is een vergoedingsrecht daarentegen ontstaan 18 jaar voor de echtscheiding dan zal het vergoedingsrecht al verjaren 2 jaar na de ontbinding van het huwelijk. Zo zijn er allerlei verschillende tijdstippen waarop de aanspraak verjaart, afhankelijk van het moment van ontstaan van het vergoedingsrecht.95
(…)
Het wetsvoorstel Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen besteedt aan de verjaring van vergoedingsrechten geen aandacht. Dat is opmerkelijk omdat nu juist de wettelijke regeling van de vergoedingsrechten één van de kernpunten is van de aanpassingen en bovendien een regeling inhoudt die niet alleen ziet op het wettelijk stelsel maar met name betrekking heeft op alle andere huwelijksgoederenregimes.96 Het zou een goede gelegenheid geweest zijn om ook voor de vergoedingsrechten een eenduidige regeling van de verjaring in de wet op te nemen.
De argumenten die ertoe hebben geleid om voor de verrekenvordering uit hoofde van het niet uitgevoerd periodiek verrekenbeding een termijn van tenminste 3 jaar na ontbinding van het huwelijk in de wet op te nemen zijn ook onverkort van toepassing op de vergoedingsrechten.97 De minister vond een termijn van 6 maanden na echtscheiding te kort voor deze verrekenvorderingen omdat juist in de eerste periode na het uiteengaan de emoties de overhand hebben en het in die omstandigheid niet passend zou zijn om de verrekenvordering zo snel te laten verjaren.98 Voor de aanspraken uit hoofde van bestaande vergoedingsrechten lijkt mij dit niet anders.99 Anderzijds zou evenzo een wettelijke regeling op zijn plaats zijn die de termijn beperkt. Overeenkomstig de verjaringstermijn van een (periodieke) verrekenvordering zou de verjaring geregeld kunnen zijn aldus dat een vordering uit hoofde van een vergoedingsrecht verjaart door een tijdsverloop van 3 jaar na de ontbinding van het huwelijk.

Hierbij ga ik ervan uit de het vergoedingsrecht bij haar ontstaan direct opeisbaar is, overeenkomstig de heersende leer. Nog beter ware geweest indien tevens de opeisbaarheid van de vordering deugdelijk was geregeld en – zoals door mij verdedigd – te bepalen dat een vergoedingsrecht niet opeisbaar is gedurende het huwelijk. Ook in dat geval zou volstaan kunnen worden met een wettelijke regeling van de verjaringstermijn van 3 jaar, overeenkomstig het vorenstaande of een termijn van 5 jaar zoals volgens artikel 3:307 BW geldt voor de rechtsvordering tot nakoming van een verbintenis tot een geven of een doen.”

Klachten van onderdelen 1-3 en behandeling

Onderdeel 1 bestaat uit drie subonderdelen.
Volgens subonderdeel 1.1 is het oordeel van het hof in rov. 2.6 dat in dit geval de algemene verjaringstermijn van 20 jaar van art. 3:306 BW heeft te gelden onjuist. Het hof miskent volgens het subonderdeel dat er in de onderhavige zaak sprake is van vergoedingsrechten uit hoofde van huwelijkse voorwaarden. Daarop is niet de 20-jarige termijn van toepassing, maar de 5-jarige termijn van art. 3:307 lid 1 BW100, althans die van 3:308, 3:309 of 3:310 lid 1 BW.101

Subonderdeel 1.2 klaagt dat het hof met de overweging in rov. 2.6 dat een wettelijke regeling voor vergoedingsrechten in het geval echtgenoten huwelijkse voorwaarden zijn aangegaan ontbreekt, heeft miskend dat de huwelijkse voorwaarden in het onderhavige geval een eigen (verbintenisrechtelijke) regeling bevatten.

In subonderdeel 1.3 wordt geklaagd dat mocht het hof hebben gemeend dat de vordering van de vrouw geen betrekking heeft op de nakoming van een verbintenis uit de huwelijkse voorwaarden, althans dat deze vordering betrekking heeft op een in de wet geregeld vergoedingsrecht dat onbegrijpelijk is. In rov. 2.6 overweegt het hof immers, aldus het subonderdeel, dat de huwelijkse voorwaarden een regeling voor vergoedingsrechten bevatten, terwijl het hof in rov. 2.4 overweegt dat hetgeen de vrouw uit haar vermogen ten bate van het vermogen van de man heeft onttrokken ingevolge de huwelijkse voorwaarden (artikel 10) nominaal aan haar vergoed moet worden.102

De klachten van onderdeel 1 lenen zich voor gezamenlijke behandeling.

Het gaat in deze zaak om de vergoedingsvordering van de vrouw die volgens het hof – in cassatie niet bestreden – eind 2006 (de periode van levering van de woning aan de [a-straat 1] aan een derde en de daaropvolgende aflossing van de overbruggingslening) opeisbaar was nu gesteld noch gebleken is dat partijen afspraken hebben gemaakt over het tijdstip van nakoming (rov. 2.6 van het eindarrest).

Op de hier aan de orde zijnde vordering is het vóór 1 januari 2012 geldende recht en de ontwikkelde rechtspraak van de Hoge Raad (met name het Kriek/Smit-arrest) onverkort van toepassing (zie ook hiervoor onder 3.15, laatste alinea). In art. V van de Wet aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen is als regel van overgangsrecht namelijk bepaald dat art. 1:87 BW slechts van toepassing is op vergoedingsvorderingen die ontstaan op grond van verkrijgingen, voldoeningen of aflossingen die na het tijdstip van inwerkingtreding van deze wet (te weten 1 januari 2012) plaatsvinden.

Uit het juridisch kader volgt wat betreft de vergoedingsrechten in het huwelijksvermogensrecht het volgende. Er is sprake van een vordering uit hoofde van een in de wet geregeld vergoedingsrecht (art. 1:87 BW, alsmede de vergoedingsrechten ingevolge art. 1:95 en 1:96 BW waarop art. 1:87 BW van overeenkomstige toepassing is) dan wel – zoals in casu - sprake van een vordering die is gebaseerd op de jurisprudentie (in het bijzonder het Kriek/Smit-arrest) waarbij naar analogie wordt verwezen naar de in de wet geregelde vergoedingsrechten. Ik ben dan ook, net als Breederveld, van opvatting dat er bij een vergoedingsrecht, zoals in onderhavige zaak aan de orde is, geen sprake is van een rechtsvordering die voortvloeit uit een overeenkomst tussen de echtgenoten of van een vordering tot periodieke betaling. 103De vordering uit hoofde van een huwelijksvermogensrechtelijk vergoedingsrecht vindt zijn grondslag in de wettelijke regeling (al dan niet op grond van analoge toepassing in de jurisprudentie) en valt niet onder een van de in de wet opgenomen uitzonderingen op de algemene verjaringstermijn van twintig jaar. Het zou bovendien een rare discrepantie opleveren indien een rechtsvordering uit hoofde van een in de wet geregeld vergoedingsrecht (zoals de regeling in art. 1:95 en 1:96 BW voor vergoedingsrechten op grond van vorderingen tussen echtgenoten die gehuwd zijn in de wettelijke gemeenschap van goederen) een twintigjarige verjaringstermijn kent en de rechtsvordering vanwege een hier aan de orde zijnde vergoedingsrecht een vijfjarige verjaringstermijn kent. Het hof is in rov. 2.6 dan ook terecht van een verjaringstermijn van twintig jaar uitgegaan.

Dat partijen in hun huwelijkse voorwaarden in artikel 10 hebben opgenomen dat iedere echtgenoot verplicht is “aan de andere echtgenoot te vergoeden hetgeen ten bate van hem aan het vermogen van de andere echtgenoot is onttrokken, gewaardeerd naar de dag van de onttrekking tenzij dit tot onbillijkheid leidt.” (zie hiervoor onder 2.3.) maakt het voorgaande niet anders. Deze bepaling in de huwelijkse voorwaarden regelt de omvang van een eventueel vergoedingsrecht (te weten: een in beginsel nominale vordering) maar vormt niet de grondslag voor het ontstaan van de vergoedingsvordering. Immers, ook zonder deze bepaling in de huwelijkse voorwaarden was bij de (grotendeelse) aflossing door de vrouw eind 2006 van het overbruggingskrediet voor de gezamenlijke woning het vergoedingsrecht ontstaan op grond van de onder het oude recht ontwikkelde rechtspraak van de Hoge Raad die ziet op vergoedingsrechten tussen buiten gemeenschap van goederen getrouwde echtgenoten (zie het juridisch kader onder (ii)).

Onderdeel 1 faalt mitsdien in zijn geheel.

De man beroept zich in het hoger beroep in zijn memorie van grieven105 op verjaring van de vordering van de vrouw. Volgens de man heeft de rechtbank ten onrechte overwogen dat de vrouw een vergoedingsrecht heeft op de man ten waarde van € 76.400,04 minus de € 20.000,- die de man wegens de overwaarde van de woning aan de [b-straat 1] te [plaats] te vorderen heeft van de vrouw. De man meent dat dit vergoedingsrecht nimmer toegewezen had kunnen worden, omdat de vordering van de vrouw ten tijde van de procesinleiding op 13 december 2017 reeds verjaard was (grief I). Ter toelichting op deze grief voert de man – samengevat en zakelijk weergeven – het volgende aan. Het huwelijk tussen partijen is op 23 juni 2016 ontbonden door inschrijving van de echtscheidingsbeschikking. Het vermeende vergoedingsrecht van de vrouw ontstond op het moment dat de overwaarde van de woning aan de [a-straat 1] gebruikt werd om de overbruggingshypotheek af te lossen. Dit is gebeurd in de loop van 2006, waardoor de vordering ook op dat moment opeisbaar is geworden. De hoofdregel is dat vergoedingsvorderingen zoals deze verjaren na 5 jaar nadat deze opeisbaar is geworden, hoewel de verjaringstermijn tijdens huwelijken op grond van artikel 3:320 BW van rechtswege verlengd wordt tot zes maanden na ontbinding van het huwelijk. Gelet op dit gegeven stelt de man dat de vermeende vordering van de vrouw op 23 december 2016 is verjaard, behoudens stuitingshandelingen aan de kant van de vrouw. De man is onbekend met enige rechtsgeldige stuitingshandeling die de verjaringstermijn heeft doen verlengen. Gelet op het feit dat de procesinleiding van de vrouw gedateerd is op 13 december 2017 was de vordering bij de start van de procedure in eerste aanleg verjaard. De man verzoekt dan ook het hof te verklaren voor recht dat de vrouw niet-ontvankelijk was bij het instellen van haar vordering in eerste aanleg en het vonnis wat dat betreft te vernietigen.

De vrouw heeft in haar memorie van antwoord106 ter weerlegging van grief I van de man naar voren gebracht dat de overwaarde van de woning aan De [a-straat 1] is geïnvesteerd in de woning aan de [b-straat 1] in [plaats] en dat de vrouw na beëindiging van het huwelijk een vordering heeft vanwege die investering. Deze vordering is volgens de vrouw eerst opeisbaar na beëindiging van het huwelijk en de verjaringstermijn is ten minste drie jaar. De man weet ook goed dat de vrouw een vordering op hem heeft. De man wilde in 2016 niet meewerken aan de overdracht van de woning en de vrouw is noodgedwongen een kort geding gestart (vonnis in kort geding van de rechtbank Gelderland van 22 december 2016). De woning is overgedragen omdat de man uiteindelijk bij de notaris heeft getekend.

Blijkens de pleitnota, die aan het proces-verbaal107 is gehecht, zijn namens de man tijdens de zitting bij het hof op 8 maart 2021 de belangrijkste standpunten toegelicht. Wat betreft de verjaring wordt in de pleitnota van de man het volgende naar voren gebracht:

Tijdens de zitting op 8 maart 2021 bij het hof is verder blijkens het proces-verbaal onder meer nog het volgende over de verjaring aangevoerd.

Behandeling onderdeel 2

Vooropgesteld kan worden dat de man in hoger beroep uitdrukkelijk een beroep heeft gedaan op de verjaring van het vergoedingsrecht van de vrouw en in zijn pleitnota naar voren heeft gebracht dat het gaat om de verjaringstermijn van vijf jaar zoals bepaald in artikel 3:307 BW. De man heeft dan ook voldoende duidelijk gemaakt op welke verjaring hij doelt.108 Op grond van het door de man ingestelde hoger beroep heeft het hof onderzocht of de rechtsvordering van de vrouw door verjaring is tenietgegaan. Het hof heeft dan ook niet ambtshalve het middel van de verjaring toegepast (vgl. art. 3:322 lid 1 BW).

Blijkens het hiervoor weergegeven partijdebat in hoger beroep zag de discussie tussen partijen met name op de vraag wanneer het vergoedingsrecht opeisbaar was en welke verjaringstermijn van toepassing is.

De man heeft in hoger beroep – samengevat en zakelijk weergegeven – naar voren gebracht dat er sprake is van een verjaringstermijn van vijf jaar, dat de vordering van de vrouw na aflossing door de vrouw van de overbruggingshypotheek direct opeisbaar was en dat de verjaringstermijn aanvangt na de dag waarop de vordering opeisbaar is geworden. In de pleitnota heeft de man in het kader van de verjaringstermijn art. 3:307 BW genoemd.

Wat betreft de opeisbaarheid heeft het hof het standpunt van de vrouw niet gevolgd en – in cassatie onbestreden – in rov. 2.6 overwogen dat het niet juist is dat de vordering eerst opeisbaar zou zijn bij ontbinding van het huwelijk of een daaraan gerelateerd tijdstip. Dat zou volgens het hof alleen het geval zijn indien partijen dat zouden zijn overeengekomen en dat is niet gebleken. Gesteld noch gebleken is, aldus het hof, dat partijen afspraken hebben gemaakt over het tijdstip van nakoming, zodat de vordering van de vrouw eind 2006 (de periode van levering van de woning aan de [a-straat 1] aan een derde en de daaropvolgende aflossing van de overbruggingslening) opeisbaar was.

Het hof heeft in rov. 2.6 verder overwogen dat het beroep van de man op verjaring echter faalt en zijn primaire verweer zal worden afgewezen omdat de verjaring nog niet is voltooid. Volgens het hof heeft in dit geval de algemene verjaringstermijn van 20 jaar van art. 3:306 BW te gelden.

Anders dan onderdeel 2 betoogt, is het hof hiermee niet buiten de rechtsstrijd getreden. Allereerst kan opgemerkt worden dat het onderdeel vermeldt dat geen van de partijen heeft gesteld dat de twintigjarige termijn van toepassing is, terwijl uit het proces-verbaal blijkt dat namens de vrouw naar voren is gebracht dat wellicht sprake is van de termijn van art. 3:306 BW. In art. 3:306 BW staat opgenomen dat indien de wet niet anders bepaalt, een rechtsvordering door verloop van twintig jaren verjaart. Bovendien heeft het hof het beroep van de man op verjaring (een verweer ten aanzien waarvan de schuldenaar de stelplicht en de bewijslast draagt109) en de door de man van toepassing geachte vijfjaarstermijn beoordeeld en overwogen dat het beroep van de man op verjaring faalt omdat in dit geval de algemene verjaringstermijn van 20 jaar van art. 3:306 BW heeft te gelden. Niet valt in te zien waarom het hof bij de beoordeling van het verjaringsberoep buiten de rechtsstrijd zou zijn getreden door de in dit kader toepasselijke wetsbepaling over de verjaringstermijn toe te passen en op grond van deze verjaringsregel het verjaringsverweer van de man af te wijzen. Onderdeel 2 faalt dan ook.

Onderdeel 3 betreft een voortbouwklacht, inhoudende dat het slagen van één of meer van de voorgaande klachten ook tot gevolg heeft dat de daarmee samenhangende of voortbouwende overwegingen niet in stand kunnen blijven, waaronder, rov. 2.6, laatste zin, de slotsom in rov. 3 en de beslissing in rov. 4. Nu de voorgaande onderdelen falen, kan deze voortbouwklacht niet tot cassatie leiden.