Uitspraken

Het cassatiemiddel omvat drie onderdelen. Onderdeel 1 gaat over de vraag of de bij het VOGP-verzoek overgelegde stukken voldoen aan het vereiste in art. 6, lid 2 onder a, VOGP. In onderdeel 2 klaagt eiser dat het hof heeft miskend dat het Engelse vonnis had moeten worden aangemerkt als een verstekvonnis en dat bovendien niet is voldaan aan het voorschrift in art. 45 WOTS dat een verstekvonnis aan de veroordeelde moet worden betekend. In onderdeel 3 bestrijdt eiser het oordeel dat in dit geval sprake is van ‘ontvluchten’ in de zin van art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP.

Ter inleiding maak ik eerst enkele opmerkingen over het desbetreffende verdragsrecht.4 Onder auspiciën van de Raad van Europa zijn verscheidene verdragen gesloten met betrekking tot de internationale samenwerking ten aanzien van strafrechtelijk onderzoek, de afdoening van strafzaken en de tenuitvoerlegging van strafrechtelijke beslissingen. De mogelijkheden voor uitlevering van eiser ten behoeve van de tenuitvoerlegging van een opgelegde straf laat ik onbesproken. Van 28 mei 1970 dateert het Europees Verdrag inzake de internationale geldigheid van strafvonnissen (EVIG).5 Dit verdrag maakt mogelijk dat een opgelegde straf in een andere verdragsstaat ten uitvoer wordt gelegd. Daarvoor is een exequaturprocedure nodig.

Van grotere betekenis voor de praktijk is het Verdrag inzake de overbrenging van gevonniste personen van 21 maart 1983 (VOGP), waarbij meer staten zijn aangesloten.6 Dit verdrag maakt mogelijk dat een veroordeelde die in een verdragsstaat gedetineerd is, wordt overgebracht naar een andere verdragsstaat om daar (het restant van) zijn straf uit te zitten. Het heeft uitsluitend betrekking op de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende straffen of maatregelen. In beginsel is voor een overdracht naar het land van herkomst, met overname van de tenuitvoerlegging, vereist dat de veroordeelde zelf instemt met zijn overbrenging naar die andere Staat.7

In onderdeel 1 klaagt eiser dat het hof art. 6 lid 2 VOGP heeft miskend door in rov. 19 - 25 te oordelen dat de door de Engelse autoriteiten overgelegde stukken voldoende zijn om deze aan te merken als een gewaarmerkt afschrift van een vonnis (“judgment”) en, op grond daarvan, te beslissen dat de overname van de tenuitvoerlegging door Nederland niet onrechtmatig is.

De uitleg van het begrip ‘vonnis’ (‘judgment’/‘jugement’) in deze verdragsbepaling geschiedt aan de hand van art. 31 - 33 van het Verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht (hierna: WVV).12 Een verdrag moet te goeder trouw worden uitgelegd, overeenkomstig de gewone betekenis van de termen van het Verdrag in hun context en in het licht van voorwerp en doel van het Verdrag (zie art. 31 lid 1 WVV). Behalve de tekst met inbegrip van de preambule, omvat deze context de in art. 31 lid 2 WVV genoemde gezichtspunten. Als aanvullend middel van uitleg kan een beroep worden gedaan op de voorbereidende werkzaamheden en op de omstandigheden waaronder het verdrag is gesloten (zie art. 32 WVV).13

Het Explanatory report gaat niet in op de vorm van het vonnis als bedoeld in art. 6, lid 2 onder a, VOGP en het gewaarmerkte afschrift daarvan. In de bij het verdrag aangesloten Staten bestaat rechtspraak door professionele rechters, door een jury of door een combinatie van een of meer professionele rechters met niet-juristen als bijzitter. Noch in de tekst van het verdrag, noch in het Explanatory report wordt te dien aanzien enig onderscheid gemaakt, zolang het maar gaat om een “court of law”.15 Indien het nationale recht van een verdragsstaat bij de totstandkoming van een vonnis een splitsing aanbrengt tussen het oordeel van een (twaalfkoppige) jury over de feiten (de bewezenverklaring) en, bij schuldigverklaring door de jury, het daarop volgende oordeel van één professionele rechter over de strafoplegging, staat mijns inziens de tekst noch de ratio van deze verdragsbepaling eraan in de weg, het geheel hiervan te beschouwen als het vonnis (‘judgment’/’jugement’).16De vorm waarin een veroordeling tot een vrijheidsstraf is gegoten wordt immers bepaald door het nationale recht van de Staat van berechting. Ook in het Nederlandse strafprocesrecht bestaat bijvoorbeeld de mogelijkheid van een ‘aantekening mondeling vonnis’ in het proces-verbaal van de terechtzitting van de politierechter naast die van een volledig uitgewerkt schriftelijk strafvonnis als een zelfstandig document.

De ratio van art. 6, lid 2 onder a, VOGP is dat bij het verzoek een schriftelijk bewijsstuk wordt overgelegd waaruit de voor tenuitvoerlegging vatbare veroordeling van de desbetreffende persoon tot deze vrijheidsstraf blijkt. Vanuit die ratio geredeneerd, is voldoende: een gewaarmerkt (“certified”) afschrift van een van het desbetreffende gerecht afkomstig document waaruit onmiskenbaar de inhoud blijkt van de veroordeling die door dat gerecht is uitgesproken, opgemaakt om tot bewijs daarvan te kunnen dienen. Ondertekening van dit document door de rechter die het vonnis heeft gewezen of uitgesproken, wordt in art. 6 lid 2 VOGP niet vereist; er zijn landen waar het mondeling door de rechter uitgesproken vonnis wordt opgetekend door de griffier (‘court reporter’).

Wat betreft de verschillende taalversies (vgl. art. 33 WVV), noteer ik dat de Engelstalige versie van het VOGP spreekt van “decision or order of a court”, terwijl de Franstalige versie dat onderscheid niet maakt. In het Engelse taalgebied wordt het woord ‘verdict’ vooral gebruikt voor het oordeel van de jury en het woord ‘sentence’ voor de strafoplegging, ziet het woord ‘decision’ op wat wij het ‘dictum’ van een vonnis zouden noemen en heeft het woord ‘order’ in dit verband de betekenis van een door de rechter gegeven bevel.

In het licht van het voorgaande acht ik het bestreden oordeel van het hof niet in strijd met het voorschrift in art. 6, lid 2 onder a, VOGP.

Deze klacht is uitvoerig toegelicht in de procesinleiding in cassatie onder 1.11 – 1.16, onder meer met een verwijzing naar EHRM 16 november 2010 (appl.no. 926/05, Taxquet/België)19, wat betreft het standpunt van de Britse regering als interveniënt in die zaak (in par. 72 e.v.) en wat betreft het eigen oordeel van de Grote Kamer van het EHRM (in par. 90 – 100). De steller van het middel leidt hieruit af dat art. 6 EVRM een gemotiveerd vonnis vereist en dat, naar in Engeland heersende inzichten, een jury trial aan de eisen van lawfulness in het EVRM kan voldoen omdat de ‘summing up’ en eventueel andere ‘clarifications’ die de voorzittende rechter aan de jury geeft voordat deze de (besloten) beraadslagingen aanvangt of voortzet, in de plaats treden van de in een continentaal vonnis vervatte bewijsconstructie en andere gronden van de veroordeling. Volgens de toelichting op de klacht kan en moet art. 6 lid 2 VOGP zo worden geïnterpreteerd dat indien de veroordeling berust op het oordeel van een jury, in plaats van een gewaarmerkt afschrift van het strafvonnis een equivalent daarvan mag worden geproduceerd. In dit concrete geval ontbreekt niet alleen (een gewaarmerkt afschrift van) de Order of Imprisonment, maar is ook niet een afschrift beschikbaar van de summing up en eventuele andere clarifications, noch een afschrift van de sentencing remarks van de rechter die de straf heeft vastgesteld. In het licht hiervan “kan niet worden volgehouden dat de in het gegeven geval door de Britse autoriteiten verschafte documenten als een zodanig equivalent kunnen worden aangemerkt”.20

Met de Staat21 ben ik van mening dat dit in cassatie een ontoelaatbaar nieuw standpunt is: in de procedure bij de voorzieningenrechter en bij het gerechtshof heeft eiser slechts betwist dat een stuk als bedoeld in art. 6, lid 2 onder a, VOGP is overgelegd waaruit blijkt dat het desbetreffende strafvonnis van de Crown Court bestaat. Eiser heeft vóór deze cassatieprocedure niet aangevoerd dat de motivering waarop dat vonnis berust ontoereikend zou zijn. Evenmin heeft eiser in de procedure bij de voorzieningenrechter of bij het gerechtshof aangevoerd dat de Staat onrechtmatig handelt door een Engels vonnis ten uitvoer te (willen) leggen zonder dat aan de hand van de bij het VOGP-verzoek overgelegde stukken door de Nederlandse rechter kan worden gecontroleerd of de veroordeling in Engeland toereikend is gemotiveerd. Het in de cassatierepliek door eiser aangevoerde argument dat het hier gaat om een aanvulling van rechtsgronden, waartoe de burgerlijke rechter ambtshalve had moeten overgaan, gaat mijns inziens niet op. Het gaat hier om de feitelijke grondslag van eisers standpunt dat de Staat onrechtmatig handelt door de voorgenomen tenuitvoerlegging van de straf voort te zetten. Zowel de rechtsklacht als de motiveringsklacht stuit hierop af.

Overigens slaagt deze klacht ook om een inhoudelijke reden niet: het hof heeft − in cassatie onbestreden − vastgesteld dat eiser in persoon, bijgestaan door een advocaat, aanwezig is geweest bij de behandeling ter terechtzitting van de Crown Court op 11 november 2003. Eiser heeft dus kennis kunnen nemen van de inhoud (of van het eventueel ontbreken) van de summing up en eventuele clarifications die de rechter aan de jury heeft gegeven. Mijn slotsom is dat onderdeel 1 faalt.

Voor het geval dat wordt aangenomen dat eiser naar Engels recht onherroepelijk is veroordeeld tot de opgelegde gevangenisstraf (dat is een voorwaarde in art. 3 VOGP), heeft eiser bij de voorzieningenrechter aangevoerd dat het vonnis naar internationale maatstaven22 moet worden aangemerkt als een verstekvonnis omdat hij niet persoonlijk aanwezig was bij de sentencing hearing op 14 november 2003. Wanneer sprake is van een vonnis bij verstek, had het Engelse vonnis volgens eiser op grond van art. 45 WOTS eerst aan hem betekend moeten worden. Dat is niet geschied. Daarnaast betoogde eiser dat het VOGP niet voorziet in de tenuitvoerlegging van verstekveroordelingen, omdat het uitgaat van de situatie waarin de verdachte in de Staat van berechting gedetineerd is.

Het hof heeft beide argumenten verworpen: volgens het hof kan − gelet op de feitelijke gang van zaken in de procedure bij de Crown Court waarin eiser alleen op de laatste zittingsdag niet in persoon verschenen is hoewel hem de zittingsdatum was aangezegd − ook naar internationale maatstaven niet worden geoordeeld dat sprake is van een bij verstek gewezen vonnis (rov. 33 - 34). Daarnaast wijst het hof erop dat het betekeningsvereiste in art. 45 WOTS ertoe strekt, de veroordeelde de mogelijkheid te bieden (alsnog) een behandeling op tegenspraak uit te lokken. Niet is gebleken dat eiser ooit een rechtsmiddel heeft willen aanwenden tegen de uitspraak van de Crown Court (rov. 35).

Volgens de klacht geeft dit oordeel van het hof blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Ook heeft het hof het betekeningsvereiste in art. 45 WOTS miskend door aan te nemen dat dit niet geldt wanneer de verdachte de mogelijkheid heeft gehad om (alsnog, in verzet) een contradictoire behandeling uit te lokken: het betekeningsvereiste in art. 45 lid 1 WOTS is erop gericht dat de veroordeelde op een behoorlijke wijze gebruik kan maken van zijn verdedigingsrechten. Ten slotte is een klacht gericht tegen de gevolgtrekking van het hof dat tenuitvoerlegging van de in Engeland opgelegde gevangenisstraf in Nederland niet onrechtmatig is. Volgens de klacht is dit oordeel onbegrijpelijk zonder nadere motivering en in strijd met art. 6 EVRM. De klachten lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

In (alinea 7 van) zijn conclusie vóór het arrest van 20 november 2007 heeft P-G Fokkens geschreven dat het in art. 45 lid 1 WOTS vervatte betekeningsvoorschrift slechts betekenis heeft in verband met de mogelijkheid alsnog verzet te doen waarin de toepasselijke verdragsbepalingen voorzien.24 In deze zaak is blijkbaar geen verzet als bedoeld in art. 46 e.v. WOTS ingesteld, ook niet nadat eiser met de inhoud van het vonnis van de Crown Court bekend was geworden.

Het voorgaande neemt niet weg dat op grond van het EVRM een verzoek tot het overnemen van de tenuitvoerlegging van een vonnis kan worden geweigerd indien dat vonnis berust op een (flagrante) schending van fundamentele rechtsbeginselen. Het is kennelijk tegen die achtergrond, dat het hof in rov. 34 heeft getoetst of en in hoeverre eiser in de Engelse strafzaak behoorlijk gelegenheid heeft gehad om zich te verdedigen. Dat oordeel is onafhankelijk van het wel of niet kwalificeren van het vonnis van de Crown Court als een ‘verstekvonnis’ (in de internationaalrechtelijke betekenis van het woord). De klacht dat het hof de strekking van art. 21 EVIG heeft miskend mist daarom feitelijke grondslag. Ten aanzien van eisers verdedigingsrechten in de Engelse procedure overweegt het hof dat eiser zelf ervoor heeft gekozen, niet aanwezig te zijn bij de sentencing hearing op 14 november 2003. Volgens het hof heeft eiser nimmer aangevoerd dat hij niet bij de sentencing hearing aanwezig kón zijn. Dat oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en behoefde geen nadere uitwerking om voor de lezer begrijpelijk te zijn. Mijn slotsom is dat onderdeel 2 faalt.

Uit punt 10 van deze toelichting maak ik op dat art. 2 van het Aanvullend Protocol is geschreven vanuit de gedachte aan gevallen waarin een vrijheidsbenemende straf of maatregel is opgelegd en vervolgens (‘subsequently’) de veroordeelde zich aan de uitvoering van het vonnis tracht te onttrekken door, vóór of tijdens de tenuitvoerlegging daarvan, vanaf het grondgebied van de Staat van veroordeling naar zijn eigen land te vluchten. De toelichting veronderstelt dat de veroordeling in de Staat van berechting (of zelfs het onherroepelijk worden daarvan) in de tijd vooraf gaat aan de ontvluchting.

In onderdeel 3, gericht tegen rov. 38, klaagt eiser dat het hof art. 2 Aanvullend Protocol VOGP heeft miskend door eisers vertrek naar Nederland aan te merken als een ‘vlucht’ in de zin van deze bepaling. Naar het oordeel van het hof wist eiser dat hij gedurende de sentencing hearing een grote kans liep om tot gevangenisstraf te worden veroordeeld en heeft eiser zich op voorhand aan de tenuitvoerlegging van een hem in Engeland op te leggen vrijheidsstraf onttrokken, door naar Nederland te vluchten. Anders dan het hof overweegt, behoefde eiser volgens het middelonderdeel geen feiten en omstandigheden te stellen waaruit kan volgen dat hij niet opzettelijk naar Nederland is vertrokken in het besef dat op 14 november 2003 hem door de Crown Court een gevangenisstraf kon worden opgelegd.

Het middelonderdeel betwijfelt of art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP toelaat dat de rechter een uitzondering op het instemmingsvereiste aanneemt wanneer de verdachte vóór de uitspraak van het vonnis waarbij de straf wordt opgelegd naar zijn land van herkomst vlucht teneinde zich te onttrekken aan een tenuitvoerlegging van een nog op te leggen straf. De tekst van art. 2 lid 1 sluit dit niet uit. Mij dunkt dat het antwoord op deze vraag ervan afhangt, of de rechter de woorden “subject of a sentence imposed in the territory of another Party as a part of a final judgment” interpreteert als gekoppeld aan het vereiste in art. 3, lid 1 onder b, waarbij niet van belang is of deze persoon vertrekt naar de Staat waarvan hij of zij onderdaan is vóór of na het final judgment, mits het vonnis onherroepelijk is wanneer tot overname van de tenuitvoerlegging wordt besloten. Indien de rechter, in het voetspoor van punt 10 van het Explanatory report, aan deze woorden de betekenis geeft dat de uitzondering slechts van toepassing is indien de veroordeelde ná het opleggen van de vrijheidsstraf vlucht naar de Staat waarvan hij of zij onderdaan is, zou wel de instemming van de betrokkene nodig zijn voor het overnemen van de tenuitvoerlegging.

Klip heeft in zijn noot onder het arrest van 20 november 2007, NJ 2008/59, deze vraag aan de orde gesteld. Hij noemt (onder 9 – 11 en onder 12 en 13) argumenten voor en tegen. Hij kiest uiteindelijk (onder 14) voor de opvatting dat de uitzondering in art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol op het instemmingsvereiste niet van toepassing is indien de vlucht naar de Staat waarvan de betrokkene onderdaan is heeft plaatsgevonden vóór het onherroepelijk worden van het vonnis.

In een eerdere zaak heeft de voorzieningenrechter in de rechtbank Den Haag een opzettelijke onttrekking in het zicht van een naderende veroordeling tot gevangenisstraf wél gerekend tot de gevallen waarin de uitzondering van art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol VOGP (analogisch) kan worden toegepast, zij het dat de rechter in het concrete geval toen niet aannemelijk achtte dat de verdachte in het zicht van een naderende veroordeling naar zijn eigen land was teruggekeerd.25

De nog niet in werking getreden wijziging van het Aanvullend Protocol in 2017 brengt mee dat niet langer sprake behoeft te zijn van een ‘vlucht’ (“had fled to or otherwise returned to”). Bovendien brengt deze wijziging mee dat de uitzondering in art. 2 lid 1 Aanvullend Protocol óók van toepassing zal zijn op gevallen waarin de verdachte tijdens het strafproces naar zijn eigen land vertrekt, dus nog vóórdat hij (onherroepelijk) tot een gevangenisstraf is veroordeeld. Men kan de wijziging van het Aanvullend Protocol in 2017 opvatten als een aanwijzing dat de verdragsluitende partijen een uitdrukkelijke bepaling nodig achten om dit mogelijk te maken. Omgekeerd kan men hierin een bevestiging lezen dat dit steeds de bedoeling van de verdragsluitende partijen is geweest, doch in de tekst van het Aanvullend Protocol van 1997 onvoldoende tot uitdrukking is gebracht.

Dat in dit geval sprake was van een ‘vlucht’, heeft het hof toereikend gemotiveerd: eiser kende de beslissing van de jury, was slechts op borgtocht vrijgelaten en wist wanneer de sentencing hearing zou plaatsvinden. Het oordeel van het hof berust niet op een tekortschieten van eiser in een stelplicht in een kort geding; het hof bedoelt dat eiser geen feiten of omstandigheden heeft aangevoerd die een andere gevolgtrekking kunnen rechtvaardigen dan het hof uit de feiten heeft gemaakt. In rov. 3.8.2 van het arrest van 20 november 2007 (“kort gezegd” enz.) lijkt de Hoge Raad impliciet van oordeel te zijn dat een ‘vlucht’ vóór het uitspreken van de veroordeling tot een vrijheidsstraf een uitzondering toelaat op het instemmingsvereiste in het VOGP. Met de steller van het middel ben ik van mening dat dit geen uitgemaakte zaak is. Voor een strikte uitleg pleit het legaliteitsbeginsel in samenhang met art. 2 van de Wet overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen: “Tenuitvoerlegging in Nederland van buitenlandse rechterlijke beslissingen geschiedt niet dan krachtens een verdrag.” Indien een uitzondering op het instemmingsvereiste niet met voldoende precisie is beschreven in het Aanvullend Protocol van 1997, blijft de hoofdregel in het VOGP van kracht dat voor het overnemen van de tenuitvoerlegging door Nederland de instemming van de veroordeelde nodig is. Zou de Hoge Raad deze opvatting volgen, dan zou onderdeel 3 gegrond zijn en kan de Hoge Raad de zaak zelf afdoen door het bestreden arrest te vernietigen en het vonnis van de voorzieningenrechter te bekrachtigen. Daartegenover staat dat de bewoordingen van art. 2 lid 1 van het Aanvullend Protocol (1997) een uitleg zoals het hof daaraan heeft gegeven niet uitsluiten en dat het Explanatory report de rechter niet bindt. Om deze laatste redenen bereik ik de volgende slotsom.

. 94.2.2.1.5: