Uitspraken

(hierna: de vrouw),

verzoekster tot cassatie,

advocaat: mr. H.J.W. Alt,

(hierna: de man),

verweerder in cassatie,

advocaat: mr. C.G.A. van Stratum.

In deze zaak betreffende de verdeling van de op 2 december 2015 ontbonden huwelijksgemeenschap van partijen is aan de orde de vraag of de vrouw voor de helft draagplichtig is voor in de huwelijksgemeenschap vallende belastingschulden van de man. In cassatie wordt geklaagd dat het hof bij de beantwoording van deze vraag ten onrechte niet de (ruimere) maatstaf van het met ingang van 1 januari 2018 in werking getreden art. 1:100 lid 2 BW heeft toegepast, doch de voordien geldende, in de rechtspraak ontwikkelde (stringentere) maatstaf.

1. Feiten en procesverloop 1

1.1 Partijen zijn op 4 maart 2002 gehuwd in gemeenschap van goederen.

1.2 De vrouw heeft zich op 2 december 2015 gewend tot de rechtbank Midden-Nederland, locatie Utrecht, met het verzoek om tussen partijen de echtscheiding uit te spreken. Voor zover van belang heeft zij verder verzocht om de wijze van verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap van partijen vast te stellen zoals door haar is voorgesteld in punt 16 van het verzoekschrift.2

1.3 De man heeft verweer gevoerd en heeft van zijn kant zelfstandige verzoeken gedaan. Voor zover van belang heeft hij onder meer verzocht om de wijze van verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap van partijen vast te stellen zoals door hem is voorgesteld in punt 6 van het verweerschrift.

1.4 Bij beschikking van 4 mei 2016 heeft de rechtbank tussen partijen de echtscheiding uitgesproken. De rechtbank heeft verder beslissingen gegeven op de meeste nevenverzoeken van partijen. De rechtbank heeft de behandeling van de verzoeken met betrekking tot onder meer de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap aangehouden.

1.5 De echtscheidingsbeschikking is vervolgens op 29 september 2016 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

1.6 Voor zover van belang heeft de man nadien in het kader van de verdeling de rechtbank verzocht om de bepalen dat aan ieder van partijen wordt toegedeeld de helft van eventueel door partijen nog te betalen belastingschulden over voorgaande jaren.3

1.7 Op 28 februari 2017 heeft de rechtbank een eindbeschikking gegeven. De rechtbank stelde in rov. 3.3 voorop dat de gemeenschap van goederen van partijen per 2 december 2015 van rechtswege is ontbonden door indiening van het verzoekschrift tot echtscheiding (art. 1:99 lid 1 sub b BW) en dat die datum geldt als peildatum voor de omvang en samenstelling van de huwelijksgoederengemeenschap. De rechtbank nam vervolgens in rov. 3.4 tot uitgangspunt dat bij de bepaling van de waarde van de goederen als peildatum in beginsel het tijdstip van de verdeling geldt, maar dat uit hetgeen partijen zijn overeengekomen en uit de eisen van de redelijkheid en billijkheid kan voortvloeien dat hiervan moet worden afgeweken. In rov. 3.5 heeft de rechtbank een overzicht gegeven van de activa en passiva van de (ontbonden) huwelijksgoederengemeenschap. Voor zover van belang heeft zij overwogen dat tot de activa onder meer behoren (i) het aandeel van de man in de vennootschap onder firma [A] en (ii) de aandelen van de man in [B] B.V. De rechtbank heeft overwogen dat tot de passiva onder meer behoren de eventuele belastingaanslagen/naheffingen op naam van de man of de vrouw.

1.8 Voor zover van belang heeft de rechtbank in het kader van de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap bepaald dat aan de man de waarde van de aandelen van [B] B.V. en het aandeel van de man in [A] v.o.f. wordt toegedeeld (dictum 4.1.9). De rechtbank heeft voorts bepaald dat de man in de onderlinge verhouding geheel draagplichtig is voor de schulden van de man aan de belastingdienst die zien op de periode voor 2 december 2015 en van (zijn aandeel in) de schulden van [A] v.o.f. (dictum 4.1.10). De rechtbank overwoog daaromtrent als volgt:

“Ondernemingen (bv’s en v.o.f.) en schulden

3.21. De man is enig aandeelhouder van [B] B.V. (hierna: de Holding) welke vennootschap op haar beurt weer enig aandeelhouder is van [C] B.V. Volgens de man zijn de activiteiten van deze B.V.’s gestaakt. De man exploiteert samen met zijn broer een vennootschap onder firma, genaamd v.o.f. [A] (hierna: de v.o.f.). Volgens de man heeft de v.o.f. een schuld van € 28.343,95 aan de bank en is er daarnaast een schuld vanwege een flexibel krediet van € 20.029,00. Daarnaast is er een (privé) schuld aan de belastingdienst van € 22.264,00 vanwege nog te betalen inkomstenbelasting en zal de belastingdienst over de jaren 2009 tot en met 2015 nog een aanslag opleggen.

3.22. Ter zitting is aan de orde gekomen dat partijen vanaf de vorige zitting, bijna een jaar geleden, de tijd hebben gehad om te komen tot een waardering van de aandelen in de Holding en het aandeel van de man in de v.o.f. of in ieder geval om stukken ten aanzien van de vennootschappen uit te wisselen en te overleggen om tot standpunten ten aanzien van de waardes te kunnen komen. Dat hebben partijen nagelaten. De man heeft geen stukken overgelegd ten aanzien van de ondernemingen met uitzondering van de (summiere) gedeponeerde cijfers bij de Kamer van Koophandel van 2013 tot en met 2015 ten aanzien [van] de Holding en over 2011 en 2012 ten aanzien van de werkmaatschappij. Van de v.o.f. zijn geen jaarstukken overgelegd. Naar het oordeel van de rechtbank had het wel op de weg van de man gelegen om hier inzage in te verschaffen. (…) De rechtbank zal het verzoek van de man om te bepalen dat de vrouw de helft van de lasten van de vennootschap onder firma dient te dragen en de helft van de (privé) schuld aan de belastingdienst dan ook bij gebrek aan nadere onderbouwing afwijzen. Ten eerste valt niet in te zien waarom de vrouw draagplichtig zou zijn voor de helft van de schulden van de v.o.f. De vrouw heeft recht op de helft van de waarde van het aandeel van de man in de v.o.f. Indien het aandeel van de man negatief is, zou zij hiervoor in beginsel mede draagplichtig kunnen zijn. Bij de vaststelling van de waarde dienen niet alleen de schulden betrokken te worden maar ook de positieve vermogensbestanddelen van de v.o.f. en eventueel aanwezige goodwill. Om dat vast te kunnen stellen is op zijn minst inzage vereist in de jaarstukken van de v.o.f. Deze ontbreken echter, zoals hiervoor al overwogen. Ten aanzien van de (privé) schulden van de man aan de belastingdienst vanwege achterstallige inkomstenbelasting is de rechtbank met de vrouw van oordeel dat de man ook hierover een nadere toelichting had dienen te verschaffen. Onduidelijk is hoe deze schulden zijn ontstaan en in hoeverre er in de v.o.f. nog gelden aanwezig zijn om deze schulden alsnog te voldoen.

3.23. De vrouw heeft gesteld dat de totale waarde van het aandeel van de man in de v.o.f., waaronder begrepen het aandeel van de man in de schulden van de v.o.f., de aandelen in [B] B.V. en de schulden van de man aan de belastingdienst en de schulden van de v.o.f. over de periode voor de peildatum, per saldo op nihil kan worden gesteld. Zij heeft verzocht deze vermogensbestanddelen aan de man toe te delen c.q. te bepalen dat de man draagplichtig is voor deze schulden zonder nadere verrekening. Bij gebrek aan financiële gegeven over de v.o.f. (…) heeft de man de stelling van de vrouw dat de waarde van voornoemde vermogensbestanddelen per saldo nihil is onvoldoende onderbouwd betwist. De rechtbank zal deze vermogensbestanddelen dan ook conform het verzoek van de vrouw aan de man toedelen c.q. bepalen dat de man draagplichtig is voor die schulden.

3.24. Voor zover de man beoogd heeft te verzoeken om te bepalen dat schulden van de besloten vennootschappen voor de helft door de vrouw dienen te worden gedragen, overweegt de rechtbank dat dat verzoek wordt afgewezen. Voor zover deze schulden bestaan zijn deze weliswaar bepalend voor de waarde van de aandelen in [B] B.V., maar komen deze niet separaat voor verdeling in aanmerking omdat het schulden van de betreffende vennootschappen zijn.”

1.9 Tegen de beschikking van 28 februari 2017 heeft de man hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, locatie Arnhem. Voor zover in cassatie van belang keerden de grieven 2 en 3 zich tegen de hiervoor in 1.8 weergegeven beslissingen. Het hof heeft daaromtrent in zijn beschikking van 27 maart 2018 als volgt overwogen:

“5.4 Op de zitting is duidelijk geworden dat de eenmanszaak van de man genaamd [A] niet meer bestaat. (…) Na de eenmanszaak heeft de man zijn onderneming gedreven in de vorm van een besloten vennootschap met de naam [C] BV (verder: de werkmaatschappij) waarvan de aandelen gehouden werden door de holding. Zowel de holding als de werkmaatschappij hebben hun activiteiten per eind 2014 gestaakt en zijn per 1 januari 2017 ontbonden. In de door de man bij de Kamer van Koophandel ingediende stukken staat dat beide vennootschappen op het moment van ontbinding geen baten meer hadden. Met ingang van 1 januari 2015 heeft de man samen met [betrokkene 1] de VOF. In deze VOF wordt eenzelfde soort onderneming uitgeoefend als indertijd in de eenmanszaak en de werkmaatschappij.

5.5 De man stelt en onderbouwt niet waarom hij het niet eens is met de beslissing van de rechtbank om zijn aandelen in de holding en zijn aandeel in de VOF aan [de] hem toe te delen. Hij stelt ook niet wat er dan wel met deze vermogensbestanddelen moet gebeuren. Het hof neemt aan, naar aanleiding van wat in het dossier staat en op de zitting is besproken, dat het de man te doen is om de aansprakelijkheid voor de schulden die samenhangen met of voortvloeien uit deze ondernemingen en niet om de ondernemingen zelf. De aldus geformuleerde bezwaren van de man kunnen naar het oordeel van het hof niet leiden tot een andere beslissing op dit punt. Voor de aandelen in de holding geldt dat de man en niet de vrouw daarvan bestuurder is geweest en dat de man en niet de vrouw verantwoordelijk was voor de dagelijkse gang van zaken. Toedeling aan de man van de aandelen (voor zover nog mogelijk) ligt dan ook in de rede. Voor wat betreft de VOF geldt volgens vaste rechtspraak dat het aandeel van de man in de VOF niet in de gemeenschap valt, omdat de aard van de vennootschap zich daartegen verzet (zie bijvoorbeeld HR 15 december 1961, NJ 1962, 48). Dit aandeel is en blijft dus van de man.

5.6 Vorenstaande betekent niet dat de man in de onderlinge verhouding tussen partijen voor het geheel draagplichtig is voor schulden die samenhangen met de onderneming van de man en die zijn ontstaan vóór de peildatum. Dat geldt naar het oordeel van het hof wel voor de verplichtingen uit de twee leningovereenkomsten met de ABN-AMRO bank, te weten voor een flexibel krediet en een rekening-courant krediet. Alhoewel deze overeenkomsten ten behoeve van de eenmanszaak zijn aangegaan, heeft nadien ook de werkmaatschappij van deze kredietfaciliteiten gebruik gemaakt en worden beide kredieten inmiddels op de jaarrekening van de VOF vermeld (…). De man geeft aan dat de waarde van de VOF, inclusief de beide kredieten die op de passivazijde van de balans van de VOF voorkomen, nihil is, en dus niet negatief. Gelet op vorenstaande oordeelt het hof dat tot de ontbonden gemeenschap van goederen niet de (waarde van de) verplichtingen uit de twee leningovereenkomsten met de ABN-AMRO bank behoren en in de onderlinge verhouding tussen partijen de man dus geheel draagplichtig is voor deze schulden. De tegen die beslissing gerichte grief faalt.

5.7 Vaststaat dat de belastingschulden, voor zover die betrekking hebben op de periode vóór de peildatum, 2 december 2015, tot de huwelijksgoederengemeenschap behoren. Uit de destijds geldende artikelen 1:100 en 1:103 BW vloeit voort (hetgeen in het sinds 1 januari 2018 geldende artikel 1:100 BW duidelijker in de wet is vastgelegd) dat echtgenoten voor deze schulden in hun onderlinge verhouding beiden voor de helft draagplichtig zijn. Een afwijking van deze regel is niet geheel uitgesloten, maar kan - onder het recht van vóór 2018 en anders dan onder het huidige recht - evenwel niet dan in zeer uitzonderlijke gevallen worden aangenomen ((…) Hoge Raad 30 maart 2012 ECLI:NL:HR:2012:BV1749). Aangezien de gemeenschap hier reeds vóór 2018 is ontbonden, geldt de uitzondering slechts in zeer uitzonderlijke gevallen. Dat de vrouw zich niet bemoeide met de onderneming(en) van de man, nooit zelf belastingaangifte deed en niet beter wist dan dat de man een goed lopend administratiekantoor had en niets van contante inkomsten heeft gezien, is niet een dusdanig zeer uitzonderlijke situatie. In zoverre slaagt grief 3.

5.8 Anders ligt dit naar het oordeel van het hof ten aanzien van de aan de man opgelegde en nog op te leggen boetes en andere strafmaatregelen. Bij de vaststelling van wat de redelijkheid en billijkheid in dit verband eisen moet, ingevolge artikel 3:12 BW, rekening worden gehouden met algemeen erkende rechtsbeginselen, met de in ons land levende rechtsovertuigingen en met de maatschappelijke en persoonlijke belangen, die bij het gegeven geval zijn betrokken. Voor het hof weegt zwaar dat de man zich beroepsmatig bezig houdt met administratiewerkzaamheden en het geven van belastingadviezen. Uit het door de man overgelegde boekenonderzoek door de belastingdienst (…) komt naar voren dat de wijze van administreren in de ondernemingen van de man ernstige tekortkomingen vertoont. Zo zijn contante ontvangsten van particuliere klanten in heel veel gevallen niet in de kas verantwoord en wordt in het boekenonderzoek ge-sproken over een ernstig vergrijp ten aanzien van het bewust niet in de jaarrekening zichtbaar maken van een gesteld verlies op debiteuren. Hoewel de man de aantijgingen ontkent en daartegen bezwaar en beroep heeft aangetekend (…), heeft hij desgevraagd bevestigd ‘er niet zonder kleerscheuren vanaf te zullen komen’. Uit de stukken komt het beeld naar voren van een belastingadviseur die doelbewust de eigen regels van zijn vakgebied heeft overtreden en opzettelijk de Belastingdienst geprobeerd heeft te benadelen. Dat zijn fiscaal en strafrechtelijk laakbare gedragingen van de man. Door deze gedragingen heeft de man de vrouw, met wie hij in gemeenschap van goederen gehuwd was, met opzet benadeeld. Onder die omstandigheden is het in strijd met de redelijkheid en billijkheid dat de vrouw zou moeten meebetalen aan boetes en andere strafmaatregelen die ter zake aan de man zijn of nog worden opgelegd, nu die het gevolg zijn van de ernstige schending van de man van de kernwaarden van zijn beroep. Die specifieke omstandigheden van het geval kwalificeert het hof wel als zeer uitzonderlijk als bedoeld in het bovengenoemde arrest.”

1.10 Het hof heeft de beschikking van de rechtbank van 28 februari 2017 vernietigd ten aanzien van het daar in onderdeel 4.1.10 overwogene en, in zoverre opnieuw beschikkende, bepaald dat partijen ieder voor de helft draagplichtig zijn voor de schulden aan de belastingdienst wegens nog niet betaalde inkomstenbelasting voor zover die betrekking hebben op de periode tot 2 december 2015, met uitzondering van de aan de man opgelegde en nog op te leggen boetes en andere strafmaatregelen. Het hof heeft het meer of anders verzochte afgewezen.

1.11 Bij verzoekschrift, ingekomen op 27 juni 2018, heeft de vrouw - tijdig - beroep in cassatie ingesteld tegen de beschikking van het hof van 27 maart 2018. De man heeft een verweerschrift ingediend.