Uitspraken

Zowel het principale als het incidentele cassatieberoep heeft betrekking op twee in geschil zijnde activa van de nalatenschap, te weten A. de rentevergoeding over de onrechtmatige onttrekkingen (principale onderdelen 1 en 2; incidenteel onderdeel 1), en B. de lening ad fl. 10.000 uit 1984 (principaal onderdeel 3; incidenteel onderdeel 2). De klachten zullen hierna dienovereenkomstig worden gerangschikt en besproken.

De hier te bespreken klachten zien op de volgende overwegingen van het hof:

De rechtbank heeft de wettelijke rente toegewezen over de door [de zoon] en [de dochter] aan het vermogen van de moeder onttrokken bedragen op de grondslag onrechtmatige daad. De rechtbank heeft daarbij de berekening van [de dochter] gevolgd (productie 20.9 bij haar reactie op de conclusie van antwoord) waarin de rentevergoeding uitgaande van een samengestelde interest van 6% is berekend tot de datum van overlijden van de moeder, 5 december 2008. [de zoon] heeft deze berekening in eerste aanleg niet gemotiveerd betwist. Na het openvallen van de nalatenschap is de vordering tot terugbetaling van de onttrokken bedragen een vordering van de nalatenschap. Er bestaat voldoende aanleiding voor het toekennen van een rentevergoeding aan de boedel over deze vorderingen over het tijdvak van 5 december 2008 tot aan de dag waarop het eindvonnis van de rechtbank is gewezen, 28 augustus 2013, als gevorderd. [de zoon] stelt immers niet, althans niet voldoende onderbouwd dat hij door betaling van het voorschot van € 103.685,- en van een tweede termijn van € 22.500,- het bedrag van zijn onttrekking van € 451.532,- inmiddels heeft voldaan, mede in aanmerking nemende zijn overige inbrengverplichtingen. [de dochter] heeft de van 5 december 2008 tot 28 augustus 2013 over de onttrokken bedragen gekweekte rente (in productie 2 bij de memorie van grieven) uitgaande van de wettelijke rente berekend op een bedrag van € 64.207,-. [de dochter] berekent niet de rente over haar eigen onttrekking van € 56.610,- vanaf 5 december 2008. De redelijkheid die de rechtsverhouding tussen de deelgenoten beheerst brengt mee dat [de dochter] eveneens de wettelijke rente van 5 december 2008 tot 28 augustus 2013 aan de boedel is verschuldigd. Het hof stelt deze rentevergoeding vast op een bedrag van € 8.050,-.

De geciteerde overwegingen komen er samengevat op neer dat naar het oordeel van het hof de boedel een rentevergoeding toekomt over de door [de zoon] ten behoeve van hemzelf en [de dochter] onrechtmatig onttrokken bedragen, waarbij het hof onderscheid heeft gemaakt tussen (i) de periode gelegen tussen het moment waarop de bedragen zijn onttrokken en het overlijden van de moeder op 5 december 2008 (rov. 3.7), en (ii) de periode gelegen tussen het moment van overlijden van de moeder op 5 december 2008 en de dag waarop het eindvonnis van de rechtbank is gewezen, 28 augustus 2013 (rov. 3.6 en 3.7 (slot)). Voor de rentepercentages heeft het hof aansluiting gezocht bij de in het geding gebrachte berekeningen van [de dochter], die volgens het hof gebaseerd zijn op een samengesteld interestpercentage van 6% (periode (i)) respectievelijk op de wettelijke rente (periode (ii)).

In cassatie staat als onbestreden vast dat de door partijen aan het vermogen van de moeder onttrokken bedragen moeten worden terugbetaald aan de boedel op de grondslag van onrechtmatige daad (rov. 3.6, eerste volzin). Evenmin is in geschil dat de boedel over deze onttrekkingen een (rente)vergoeding toekomt, zulks met ingang van de respectieve data van onttrekking. Partijen zijn het echter niet eens over a) de hoogte van de vergoeding en b) de duur van de periode waarover deze verschuldigd is.

De klachten van het principale middel hebben uitsluitend betrekking op het oordeel van het hof omtrent de rentevergoeding over de onttrekkingen over de periode tot 5 december 2008 (periode (i)).

Onderdeel 1 in principaal beroep komt met drie subonderdelen (1.1 t/m 1.3) op tegen het door het hof in rov. 3.715 gehanteerde rentepercentage.

De rechtbank heeft, in appel onbestreden, vastgesteld dat nu de ingestelde vordering de vaststelling en verdeling van de nalatenschap betreft, van belang is uit welke bestanddelen de boedel ten tijde van het openvallen bestond (tussenvonnis, rov. 4.16). Zij heeft voorts, evenmin in appel bestreden, geoordeeld dat de als gevolg van het onrechtmatig onttrekken van gelden door de boedel geleden “schade dient te worden vergoed vanaf het moment dat de bedragen op onrechtmatige wijze zijn onttrokken en aldus het tijdstip waarop de aanspraak van erflaatster op terugbetaling ontstond” (rov. 4.22). Uit de verwijzing naar art. 6:83 onder b BW leid ik af dat de rechtbank van oordeel is dat de boedel ter zake de onttrekkingen even zovele vorderingen uit onrechtmatige daad omvat, ten aanzien waarvan het verzuim reeds intreedt indien niet terstond wordt nagekomen. De schadevergoeding wegens vertraging in de voldoening van een dergelijke verbintenis bestaat in de wettelijke rente en begint eveneens terstond te lopen (art. 6:119 lid 1 BW).16

[de dochter] is in haar opstelling uitgegaan van een vergoeding over de onttrokken bedragen ter hoogte van ‘wettelijke rente + 1%’.17 Zij voert daartoe aan dat moeder een dergelijke rente steeds bij leningen aan [de zoon] placht te bedingen en dat de onttrokken bedragen geen rente meer opbrachten18, waarmee het betoog lijkt aan te sturen op vergoeding van de werkelijk gederfde (‘compensatoire’) rente. In zijn incidentele grief 4 betoogt [de zoon] eveneens dat hij slechts de werkelijk gederfde rente verschuldigd is over de onttrekkingen, zij het dat hij deze berekent op basis van de depositorente (waarmee hij uitkomt op een bedrag van € 30.620,-). Hij heeft echter tevens subsidiair een renteberekening overgelegd op basis van de wettelijke rente (uitkomend op een bedrag van € 57.600,-). Volgens de grief dient de door de rechtbank vastgestelde rentevergoeding van € 90.176,- te worden verminderd tot € 30.620,- althans € 57.600,-.19

In het licht van de onbestreden vaststelling dat de boedel vorderingen tot schadevergoeding uit onrechtmatige daad omvat, van de subsidiaire stelling van [de zoon] dat over de onttrokken bedragen de wettelijke rente verschuldigd is en van het subsidiair gevorderde, was het hof bij de berekening van de schade als gevolg van het uitblijven van de terugbetaling van de onrechtmatig onttrokken gelden gebonden aan de maatstaf van art. 6:119 lid 1 BW. Door voor die schade tot 5 december 2008 aansluiting te zoeken bij de in het geding gebrachte berekeningen van [de dochter] en de daarin vervatte – ten opzichte van de wettelijke rente hogere – vergoedingspercentages, heeft het hof blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. De daarop gerichte klachten van onderdeel 1 in principaal beroep zijn dus terecht voorgesteld.

Onderdeel 2 in principaal beroep keert zich in twee subonderdelen (2.1 en 2.2) tegen de vaststelling van het hof in rov. 3.6 (tweede volzin) dat in de berekening van [de dochter] (prod. 20.9) wordt uitgegaan van een samengestelde interest van 6%. Gelet op het slagen van onderdeel 1 kunnen de klachten van dit onderdeel onbesproken blijven. Ten overvloede merk ik op dat het middel in subonderdeel 2.1 terecht aanvoert dat bedoelde vaststelling onbegrijpelijk is. Uit de door [de dochter] overgelegde berekeningen (prod. 20.9 bij haar Reactie op de CvA; prod. 5 bij MvA inc.) kan niet anders worden afgeleid dan dat zij zich baseert op ‘wettelijke rente + 1%’. Er is bij het hof kennelijk verwarring opgetreden met de door [de dochter] gehanteerde samengestelde jaarrente van 6% als bedoeld in art. 4:233 BW over de periode na het openvallen van de nalatenschap.20

De klachten van het incidentele middel hebben uitsluitend betrekking op het oordeel van het hof omtrent de rentevergoeding over de onrechtmatige onttrekkingen over de periode vanaf 5 december 2008 (periode (ii)).

Onderdeel 1 in incidenteel cassatieberoep valt uiteen in drie subonderdelen. Volgens subonderdeel 1.1 heeft het hof bij de beoordeling van grief 3 van [de dochter] in rov. 3.6 het petitum in haar MvG (p. 6-7) te beperkt uitgelegd door de toegewezen rentevordering over periode (ii) te beperken tot de datum van het eindvonnis van de rechtbank, 28 augustus 2013, “als gevorderd”, terwijl [de dochter] in hoger beroep heeft gevorderd dat [de zoon] zal worden veroordeeld tot betaling van de wettelijke rente over de onttrekkingen tot de dag der betaling (verwezen wordt naar MvG, p. 4). Het middel klaagt dat het hof in strijd heeft gehandeld met art. 23 en 24 Rv althans een onbegrijpelijke beslissing heeft gegeven door in zijn oordeelsvorming geen rekening te houden met de rentevordering vanaf 28 augustus 2013 tot aan de dag der betaling. De motiveringsklacht van subonderdeel 1.2 sluit hierop aan.

Volgens subonderdeel 1.3 heeft het hof in rov. 3.6 blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting althans een onbegrijpelijke beslissing gegeven door bij de berekening van de volgens het hof door ieder van partijen wegens de onrechtmatige onttrekkingen aan de boedel verschuldigde rente over de periode vanaf 5 december 2008 tot 28 augustus 2013 niet dezelfde grondslagen te hebben gehanteerd. Terwijl het hof voor de berekening van de door [de dochter] verschuldigde rente is uitgegaan van haar eigen onttrekking ad € 56.610,-, heeft het de door [de zoon] verschuldigde rente (conform de als prod. 2 bij MvG door [de dochter] in het geding gebrachte berekening) berekend over de overbedeling ad € 394.922,- (zijnde het verschil tussen de onttrekking van [de zoon] ad € 451.532,- en de onttrekking van [de dochter] ad € 56.610,-). Volgens het middel had het hof de grondslag voor de berekening van de door [de zoon] verschuldigde rente gelijk moet stellen met die van de voor [de dochter] in dezelfde periode berekende rente, te weten alle onttrekkingen van [de zoon] ad in totaal € 451.532.

Ik meen dat de klacht terecht is voorgesteld. In het kader van haar grief 3 heeft [de dochter] zich op het standpunt gesteld dat [de zoon] over de onttrekkingen tevens rente is verschuldigd voor de periode vanaf het openvallen van de nalatenschap. Zij is daarbij uitgegaan van het bedrag van € 394.922, zijnde het verschil tussen de onttrekkingen van [de zoon] en die van [de dochter] (door haar in de procedure aangeduid als ‘overbedeling’). Daarvan uitgaande heeft zij de wettelijke rente vanaf het openvallen van de nalatenschap tot de datum van het vonnis berekend op € 64.207, waarvan haar de helft ad € 32.103 toekomt, te vermeerderen met de wettelijke rente tot de dag der betaling (MvG p. 3-4, verwijzend naar prod 2).21 Het hof heeft de door [de zoon] aan de boedel te vergoeden rente vastgesteld op € 64.207 (rov. 3.6 en 3.7 (slot)), waarmee het derhalve is uitgegaan van het bedrag van de overbedeling als berekeningsgrondslag. Aangezien het hof in rov. 3.6 echter – in cassatie onbestreden – tot uitgangspunt heeft genomen dat ieder van partijen afzonderlijk gehouden is om over het door hem resp. haar onttrokken bedrag rente te betalen voor de periode vanaf het openvallen van de nalatenschap (“[de dochter] berekent niet de rente over haar eigen onttrekking van € 56.610,- vanaf 5 december 2008. De redelijkheid die de rechtsverhouding tussen de deelgenoten beheerst brengt mee dat [de dochter] eveneens de wettelijke rente van 5 december 2008 tot 28 augustus 2013 aan de boedel is verschuldigd.”), had het hof de door ieder van partijen voor de periode vanaf 5 december 2008 verschuldigde rente dienen te berekenen op de grondslag van de onttrekkingen van elk hunner. Hoewel het hof voor de berekening van de door [de dochter] over de genoemde periode verschuldigde rente wel haar onttrekking van € 56.610,- tot grondslag heeft genomen, heeft het hof voor de berekening van de door [de zoon] over de genoemde periode verschuldigde rente niet zijn onttrekking van € 451.532,- tot grondslag genomen. Daarmee is de beslissing van het hof op z’n minst onbegrijpelijk.

Ik zie aanleiding om te beginnen met de bespreking van onderdeel 2 in incidenteel beroep. Dit is gericht tegen rov. 3.11, luidend:

[de zoon] stelt met incidentele grief 2 dat de moeder een bedrag van NLG 10.000,- heeft geleend aan [de dochter]. [de dochter] erkent dat dit bedrag aan haar en haar toenmalige echtgenoot ter beschikking is gesteld maar stelt dat niet zij maar haar toenmalige echtgenoot de schuldenaar is. De grief slaagt. Ook indien juist mocht zijn dat in hun interne verhouding haar ex echtgenoot draagplichtig is voor deze schuld, ontslaat dit [de dochter] nog niet u[i]t de aansprakelijkheid jegens de boedel.”

Onderdeel 2 valt uiteen in drie subonderdelen. Subonderdeel 2.1 keert zich tegen de vaststelling van het hof dat [de dochter] heeft erkend dat het bedrag van NLG 10.000 aan haar en aan haar toenmalige echtgenoot ter beschikking is gesteld. Geklaagd wordt dat deze vaststelling in het licht van de gedingstukken onbegrijpelijk is. Volgens het middel heeft [de dochter] in feitelijke instanties gesteld dat het bedrag van NLG 10.000,- door de moeder is overgemaakt aan haar toenmalige echtgenoot zelf als persoonlijke geldlening en gesteld dat zij buiten gemeenschap van goederen waren gehuwd, in welke stellingname besloten ligt dat het geld niet aan [de dochter] ter beschikking is gesteld.

Bij de beoordeling van deze klacht staat voorop dat de uitleg van gedingstukken in belangrijke mate is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt en dat het daarover gegeven oordeel van de feitenrechter in cassatie slechts beperkt toetsbaar is. Gelet op dit uitgangspunt meen ik dat de klacht tevergeefs is voorgesteld. Weliswaar heeft [de dochter] zich beroepen op een handgeschreven brief van de moeder van 1 oktober 199422 aan de ouders van de toenmalige echtgenoot van [de dochter] waaruit blijkt dat de moeder stelt het bedrag van NLG 10.000,- te hebben geleend aan de toenmalige echtgenoot van [de dochter] (“(…) Zoals ik al eerder schreef vroeg [betrokkene] me f 10000 in ’84. (…) Ik heb het uiteindelijk overgemaakt op zijn rekening (…). Als je iets leent, dan geef je terug (…)”), doch kennelijk heeft het hof op grond van een brief van de toenmalige echtgenoot van [de dochter] aan haar moeder van 13 oktober 199423 aangenomen dat het bedrag van NLG 10.000,- ter beschikking is gesteld aan [de dochter] en haar toenmalige echtgenoot. In deze brief schrijft de toenmalige echtgenoot van [de dochter] onder meer: “Om de verhuizing naar Canada te kunnen betalen is destijds in 1984 de eenmalige schenking van f10.000, = van u ontvangen en daaraan uitgegeven. Deze schenking is altijd beschouwd als een financiele hulp om ons gezin in Canada een nieuwe start te geven. (…)”. Aangezien [de dochter] niet heeft betwist dat het genoemde bedrag was bedoeld voor de verhuizing van het gezin naar Canada (zie MvA inc., p. 2-3), heeft het hof daaruit kennelijk afgeleid dat [de dochter] impliciet erkent dat het geldbedrag van NLG 10.000,- aan haar en haar toenmalige echtgenoot ter beschikking is gesteld. Dat oordeel is niet onbegrijpelijk.

Subonderdeel 2.2 in incidenteel beroep komt op tegen de vaststelling in rov. 3.11 dat [de zoon] met zijn incidentele grief 2 heeft gesteld dat de moeder een bedrag van NLG 10.000,- heeft geleend aan [de dochter]. Volgens de klacht is deze vaststelling onbegrijpelijk in het licht van de grief en de toelichting daarop, waaruit blijkt dat [de zoon] zich op het standpunt heeft gesteld dat de moeder het genoemde bedrag in 1984 aan [de dochter] had betaald ten titel van schenking. Daardoor zou het hof voorts in strijd met art. 24 Rv de feitelijke grondslag van het door [de zoon] aangevoerde verweer hebben aangevuld.

Naar mijn mening falen de klachten reeds bij gebrek aan belang, nu het erom gaat of een verplichting van [de dochter] ter grootte van fl. 10.000 bij de verdeling van de nalatenschap moet worden betrokken en daarvoor niet relevant is of deze verplichting naar de stelling van [de zoon] berust op een lening aan [de dochter] of op een in te brengen schenking aan [de dochter]. Voorts heeft het hof uit de toelichting bij de incidentele grief 2 van [de zoon] mogen afleiden dat hij aan zijn grief de stelling ten grondslag heeft gelegd dat het bedrag van fl. 10.000,- door de moeder is geleend aan [de dochter]. In deze toelichting wordt namens [de zoon] onder meer gesteld (nr. 33): “Dat geïntimeerde probeert (via moeder) de lening aan [betrokkene] toe te delen doet niets af van de rechtsverhouding tussen erflaatster en geïntimeerde. Zie ook de brief van [betrokkene] van 1994 (…) waaruit blijkt dat de lening niet aan hem is verstrekt. (…)”. Hieraan doet niet af dat in de toelichting ook wordt gesproken van een (aanvankelijke) schenking van het bedrag door de moeder aan [de dochter] (nr. 33). Zie in dit verband ook nr. 32 van de toelichting: “Onbetwist is dat de titel aanvankelijk een schenking is in 1984 aan geïntimeerde. Dat doet van de verplichting tot terugbetaling respectievelijk inbreng van de geïntimeerde niet af. Op geen enkele wijze is aannemelijk gemaakt dat erflaatster afstand heeft gedaan van haar vorderingsrecht op geïntimeerde.” Ik wijs er daarbij nog op dat [de zoon] zich (ook) in eerste aanleg op het standpunt heeft gesteld dat het bedrag van fl. 10.000,- is betaald ten titel van lening (Akte van 23 mei 2012, p. 4) en dat de rechtbank, in hoger beroep niet bestreden, heeft vastgesteld dat volgens de stelling van [de zoon] het bedrag is geleend aan [de dochter] en haar toenmalige echtgenoot (tussenvonnis, rov. 4.17).

Onderdeel 4 in principaal beroep is een voortbouwklacht en behoeft geen afzonderlijke bespreking.