Uitspraken

Bij de bespreking van deze klacht is het volgende van belang. Art. 1:164 BW is geplaatst in Afdeling 2 (‘Echtscheiding’) van Titel 9 (‘Ontbinding van het huwelijk’) van Boek 1 BW, en luidt als volgt:

‘1. Indien een tussen de echtgenoten bestaande gemeenschap van goederen door één van hen is benadeeld doordat hij na de aanvang van het geding of binnen zes maanden daarvóór lichtvaardig schulden heeft gemaakt, goederen der gemeenschap heeft verspild, of rechtshandelingen als bedoeld in artikel 88 van dit boek zonder de vereiste toestemming of beslissing van de rechtbank heeft verricht, is hij gehouden na de inschrijving van de beschikking waarbij de echtscheiding is uitgesproken, de aangerichte schade aan de gemeenschap te vergoeden.

2. Een op het vorige lid gegronde rechtsvordering kan niet later worden ingesteld dan drie jaren na de inschrijving van de beschikking.’10

Onderdeel 1.2 heeft betrekking op rov. 4.7, waarin het hof als volgt overweegt:

‘Het door de man gedane verzoek [als bedoeld in art. 1:164 lid 1 BW, A-G; vgl. rov. 4.6] is, anders dan de vrouw stelt, een verzoek als bedoeld in artikel 827 lid 1 onder f Rv en is door de man gedaan alvorens de echtscheiding werd uitgesproken door de rechtbank. (…) De vrouw miskent verder dat de wet het woord ‘vordering’ niet uitsluitend voorbehoudt aan procedures die met een dagvaarding worden ingeleid, doch dat het woord ‘rechtsvordering’ tevens toepasselijk is in verzoekschriftprocedures. Grief III faalt eveneens.’

Volgens het middel miskent het hof hiermee dat art. 1:164 BW blijkens het tweede lid ziet op een ‘rechtsvordering’ tot schadevergoeding, waarmee uitsluitend wordt bedoeld dat de daartoe strekkende vordering wordt ingesteld in een van de echtscheidingsprocedure losstaand rechtsgeding in een dagvaardingsprocedure.

Volgens art. 827 lid 1 Rv kan, voor zover van belang, ingeval de echtscheiding wordt uitgesproken, de rechter de onder a t/m e van het eerste lid van deze bepaling genoemde specifieke nevenvoorzieningen treffen, zoals die met betrekking tot de verdeling van de gemeenschap of bij huwelijkse voorwaarden overeengekomen verrekening van inkomsten of van vermogen (sub b). Art. 827 lid 1 sub f Rv biedt de echtscheidingsrechter onder voorwaarden de mogelijkheid om – naast de onder a t/m e van het eerste lid van deze bepaling genoemde specifieke nevenvoorzieningen – ook andere voorzieningen te treffen.20

Blijkens de parlementaire geschiedenis heeft de wetgever met art. 827 lid 1 sub f Rv willen voorkomen dat ‘voor geschillen die direct verband houden met de betreffende scheidingsproblematiek onnodig afzonderlijke procedures moeten worden gevoerd’ aangezien het ‘juist de bedoeling (is) geschillen tussen echtgenoten zoveel mogelijk tezamen in één zitting te behandelen’, zodat het praktisch en efficiënt kan zijn om in het kader van de echtscheidingsprocedure de mogelijkheid te hebben ook andere voorzieningen te verzoeken dan de in art. 827 lid 1 sub a t/m e Rv genoemde specifieke nevenvoorzieningen.21 Om te voorkomen dat al te lichtvaardig wordt omgegaan met de door art. 827 lid 1 sub f Rv geboden mogelijkheid, heeft de wetgever twee voorwaarden gesteld, te weten dat (i) de verzochte voorziening voldoende samenhang vertoont met het echtscheidingsverzoek en (ii) niet te verwachten is dat de behandeling van de verzochte voorziening tot onnodige vertraging van het geding zal leiden. Dit betekent ‘dat de gevraagde voorziening moet aansluiten bij de regeling van de gevolgen van de scheiding’ en ‘dat de behandeling ervan niet een extra complicerende factor vormt in die zin dat daardoor vertraging in de procedure optreedt’.22 Gaat het wel om ingewikkelde zaken die het geding aanzienlijk kunnen ophouden, dan is daarvoor een afzonderlijke procedure aangewezen. Weliswaar wordt in de parlementaire geschiedenis in dit verband nog opgemerkt dat het bij de restcategorie van art. 827 lid 1 sub f Rv moet gaan om kwesties van tamelijk eenvoudige aard,23 maar hier moet vermoedelijk niet al te veel gewicht aan worden toegekend. Het is immers een illusie om te menen dat het bij de overige in art. 827 lid 1 sub a t/m e Rv genoemde specifieke nevenvoorzieningen, zoals die betreffende alimentatie, verdeling en verrekening, steeds om kwesties van eenvoudige aard gaat. De bepaling wordt in de literatuur wel aangemerkt als een vangnet voor niet in de voorgaande onderdelen geregelde gevallen waar het de afwikkeling van de vermogensrechtelijke aspecten van de scheiding betreft.24 Het gaat erom dat de krachtens art. 827 lid 1 sub f Rv verzochte nevenvoorziening het geding niet onnodig zal vertragen.

Kort gezegd verwijt onderdeel 1.5 het hof ten onrechte niet (ambtshalve) de wisselbepaling van art. 69 Rv te hebben toegepast.

De klacht faalt omdat, zoals uit het voorgaande volgt, het onderdeel berust op het onjuiste uitgangspunt dat de man zijn op art. 1:164 BW gebaseerde actie had moeten inleiden met een dagvaarding in plaats van een verzoekschrift.

In onderdeel 2 worden verschillende klachten geformuleerd tegen de in rov. 4.14 (en daarop voortbouwend rov. 4.19 en 4.23) vervatte beslissing van het hof tot toewijzing van het verzoek van de man ex art. 1:164 lid 1 BW. Voor een juist begrip haal ik ook de voorafgaande overweging aan:

‘4.12 Partijen bezaten bankrekeningen bij onder meer Credit Europe Bank en Ohra. De vrouw heeft erkend dat zij van deze rekeningen eind 2010/begin 2011 in totaal een bedrag van € 85.166,15 heeft opgenomen zonder medewerking of instemming van de man. Ter zitting van de rechtbank van 10 april 2013 heeft zij onder andere verklaard dat van dit bedrag niets meer over is en dat zij het geld heeft gebruikt voor de aanschaf van een auto, een bijdrage in de studiekosten van de zoon van partijen, de betaling van de hypotheeklasten en de advocaatkosten. De rechtbank heeft overwogen dat voldoende is komen vast te staan dat de vrouw de gemeenschap heeft benadeeld door de opname van deze gelden zonder toestemming van de man. (…) Daartegen richt zich grief VI van de vrouw.’

In de aangevallen rechtsoverweging 4.14 overweegt het hof als volgt:

‘4.14. De vrouw heeft verklaard in de periode 2011 tot het voorjaar van 2013 het totale bedrag van € 85.166,15 te hebben verbruikt. Uit een door haar als bijlage 8 bij de brief van 1 maart 2012 (productie 11 bij appelschrift) aan de rechtbank gezonden overzicht, heeft de man in 2011 totaal als bijdrage in het levensonderhoud van de vrouw een bedrag van € 28.971,- aan haar overgemaakt, derhalve gemiddeld € 2.414,25 per maand. De vrouw heeft in deze procedure niet inzichtelijk gemaakt dat zij in bedoelde periode uit voormelde lopende partneralimentatie de kosten voor haar levensonderhoud niet heeft kunnen voldoen. Evenmin heeft zij, met uitzondering van de aanschaf van een auto tot een bedrag van € 16.190,0 die in de verdeling zal worden betrokken, aangetoond waaraan zij het door haar opgenomen bedrag heeft besteed. De gelden waren van partijen gezamenlijk, nu zij in gemeenschap van goederen waren gehuwd. De stelling van de vrouw dat zij niet gehouden is aan de man rekening en verantwoording af te leggen, verwerpt het hof. De rechtsverhouding tussen (ex)echtgenoten maakt dat de vrouw de man had dienen te informeren over het voornemen het geld op te nemen en, nadat zij de gelden had opgenomen, met de man had behoren te overleggen over de besteding van de gelden, althans ter zake van de helft die toekwam aan de man. Nu zij dit heeft nagelaten, de man niet onderhoudsplichtig was voor de kosten van levensonderhoud van de meerderjarige zoon waaraan de vrouw zegt gelden te hebben besteed, en de vrouw volgens vaste rechtspraak haar advocaatkosten met betrekking tot de echtscheidingsprocedure alleen heeft te dragen, is sprake van lichtvaardig verspillen van goederen van de gemeenschap in de zin van artikel 1:164 BW. De vrouw heeft zonder redelijke grond de huwelijksgoederengemeenschap opzettelijk benadeeld. De vrouw dient aan de man de door haar aangerichte schade te vergoeden. Zij dient de man een bedrag van € 85.166,15 minus € 16.190,-- = € 68.976,15 : 2 = € 34.488,08 te vergoeden. (…)’.

Onderdeel 2.1 verwijt het hof een onjuiste – te zware – maatstaf te hebben aangelegd voor de beoordeling van het op art. 1:164 lid 1 BW gebaseerde verzoek van de man. Ten onrechte zou het hof in rov. 4.14 hebben onderzocht of sprake is van lichtvaardig verspillen van gemeenschapsgoederen en het zonder redelijke grond opzettelijk benadelen van de huwelijksgoederengemeenschap, terwijl het hof slechts had dienen te onderzoeken of het verbruiken van de gemeenschapsgelden door de vrouw meebracht dat er sprake is van het ‘verspillen’ van gemeenschapsgoederen waardoor de tussen partijen tot de ontbinding van het huwelijk bestaande huwelijksgoederengemeenschap is ‘benadeeld’.

Het middel kan niet tot cassatie leiden, nu het oordeel van het hof dat sprake is van opzettelijke benadeling door lichtvaardige verspilling insluit dat het hof heeft getoetst of en vervolgens tot de bevinding is gekomen dat sprake is van benadeling door verspilling.

Onderdeel 2.2 valt uiteen in verschillende klachten. De klacht onder a betoogt in de kern dat het hof in rov. 4.14 miskent dat de vrouw tot aan de ontbinding van het huwelijk van partijen op 4 september 2012 zelfstandig bestuursbevoegd was ten aanzien van de gemeenschappelijke gelden (art. 1:97 BW (oud)).

Deze klacht faalt, omdat bestuursbevoegdheid niet aan de toepasselijkheid van art. 1:164 BW in de weg staat.25 Tekst noch wetsgeschiedenis van de bepaling geeft daar aanleiding toe. Bovendien zou de regeling van art. 1:164 lid 1 BW anders zinledig zijn.

Voorts wordt het hof onder a verweten art. 1:98 BW (oud) onjuist te hebben toegepast, door te beslissen dat de vrouw op grond van deze bepaling verplicht was om de man steeds en vooraf te informeren over het voornemen om het geld van de gezamenlijke bankrekeningen op te nemen en over de besteding van het opgenomen geld.

De klacht gaat eraan voorbij dat het hof niet zulks heeft geoordeeld, maar slechts in het kader van de beoordeling van het verzoek van de man ex art. 1:164 BW van belang heeft geacht dat de vrouw de man niet heeft geïnformeerd over de opname van gelden van de gezamenlijke bankrekeningen en met hem geen overleg heeft gevoerd over de besteding van dat geld, waartoe zij in casu op grond van de rechtsverhouding tussen partijen gehouden was.

Onderdeel 2.3 bevat twee klachten. De klacht onder a betoogt dat het hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting door in rov. 4.14 te oordelen dat de man ten opzichte van de meerderjarige zoon aan wie de vrouw zegt gelden te hebben besteed, niet onderhoudsplichtig was. Volgens de klacht miskent het hof dat de man in de periode tot de ontbinding van het huwelijk op 4 september 2012 op de voet van art. 1:82 en/of 1:84 lid 1 BW (oud) gehouden was de kosten van verzorging en opvoeding van deze zoon te dragen.

De klacht faalt reeds omdat de verplichting tot het bijdragen aan de kosten van verzorging en opvoeding van kinderen op grond van de genoemde wetsbepalingen slechts geldt voor minderjarige kinderen. Voor het in casu toepasselijke art. 1:82 BW volgt dit reeds uit de wettekst zelf26, voor art. 1:84 BW volgt dit uit de wetsgeschiedenis.27 Voorts waren partijen naar de vaststelling van de rechtbank in ieder geval vanaf maart 2010 feitelijk uiteen (beschikking van 24 mei 2012, rov. 4.5.1), zodat vanaf dat tijdstip geen sprake meer was van een gemeenschappelijke huishouding als in genoemde bepalingen bedoeld.

De klacht onder b betoogt dat het hof blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting door in rov. 4.14 in aanmerking te nemen dat de vrouw volgens vaste rechtspraak haar advocaatkosten met betrekking tot de echtscheidingsprocedure alleen heeft te dragen. Volgens de klacht miskent het hof daarmee dat deze advocaatkosten in de periode tot de ontbinding van het huwelijk hebben te gelden als gemeenschapsschulden. Het oordeel dat de besteding van gemeenschapsgelden aan deze advocaatkosten geldt als het verspillen door de vrouw van gemeenschapsgoederen in de zin van art. 1:164 lid 1 BW is volgens de klacht dan ook rechtens onjuist.

De klacht faalt. Dat een schuld kwalificeert als gemeenschapsschuld staat niet aan toepasselijkheid van art. 1:164 lid 1 BW in de weg. Men vergelijke hetgeen hiervoor onder 2.16 is betoogd met betrekking tot bestuursbevoegdheid.

Onderdeel 2.5 bestaat uit twee klachten. Onder a wordt betoogd dat het hof de bewijslast ten onrechte bij de vrouw heeft gelegd door te oordelen dat de vrouw niet inzichtelijk heeft gemaakt dat zij met de ontvangen partneralimentatie haar kosten van levensonderhoud niet heeft kunnen voldoen en niet heeft aangetoond waaraan zij het opgenomen bedrag heeft besteed. Volgens de hoofdregel van art. 150 Rv rustte op de man de bewijslast van zijn stelling dat de vrouw de huwelijksgoederengemeenschap heeft benadeeld door verspilling van gemeenschapsgelden. Anders dan het hof kennelijk en ten onrechte van oordeel is, behoefde de vrouw volgens het middel niet meer aan te voeren dan zij heeft gedaan – het middel verwijst hiervoor naar de brief van de advocaat van de vrouw van 21 november 2014 en de daarbij overgelegde producties 1 en 2 – om de stelling van de man dat de vrouw gemeenschapsgelden heeft verspild, gemotiveerd te betwisten.

Volgens de klacht onder b heeft het hof dan ook ten onrechte de stellingen van de vrouw niet aangemerkt als een voldoende gemotiveerde betwisting van hetgeen de man aan zijn verzoek ten grondslag heeft gelegd, in het licht waarvan het hof de man bewijs had moeten opdragen.

De klachten faalt. Het hof heeft de regels van (stelplicht- en) bewijslastverdeling niet miskend. Ik licht dat als volgt toe.

De overweging dat de vrouw niet inzichtelijk heeft gemaakt dat zij in 2011 uit de lopende partneralimentatie de kosten voor haar levensonderhoud niet heeft kunnen voldoen, moet worden begrepen tegen de achtergrond van de voorafgaande vaststelling van het hof dat de man in 2011 gemiddeld € 2.414,25 per maand als bijdrage in haar levensonderhoud heeft overgemaakt. Hierin ligt het oordeel besloten dat de vrouw op dit punt onvoldoende gemotiveerd heeft betwist dat zij van het opgenomen geld meer heeft uitgegeven dan voor haar eigen levensonderhoud noodzakelijk was.

Wat betreft de overweging dat de vrouw (afgezien van de aanschaf van de auto tot een bedrag van € 16.190,-, welke auto in de verdeling wordt betrokken) niet heeft aangetoond waaraan zij het door haar opgenomen bedrag heeft besteed, ben ik met de man (verweerschrift onder 2.27.1) van mening dat deze wordt gerechtvaardigd doordat de vrouw op dit punt een verzwaarde stel- of motiveringsplicht heeft.28 Het ligt immers in haar domein om informatie te verschaffen over de besteding van het opgenomen geld.

De in hoge mate feitelijke oordelen van het hof omtrent de waardering van de stellingen van de vrouw als zijnde een onvoldoende gemotiveerde betwisting respectievelijk een onvoldoende aanknopingspunt voor bewijslevering door de wederpartij kunnen in cassatie niet op juistheid worden getoetst.

Onderdeel 2.6 klaagt onder a over onbegrijpelijkheid van het oordeel dat de vrouw niet inzichtelijk heeft gemaakt dat zij in de bedoelde periode uit de lopende partneralimentatie de kosten voor haar levensonderhoud niet heeft kunnen voldoen. Daartoe wordt gewezen op het gedetailleerde en met concrete bedragen toegelichte chronologisch overzicht dat als productie 1 en 2 bij brief van 21 november 2014 is overgelegd en waarop namens en door29 de vrouw ter zitting een beroep is gedaan.

Deze klacht faalt. Naar het kennelijk oordeel van het hof konden de in het overzicht vermelde kosten van levensonderhoud van de vrouw uit de ontvangen partneralimentatie ad gemiddeld € 2.414,25 per maand worden voldaan. Dit feitelijk oordeel is niet onbegrijpelijk. Ik teken daarbij nog aan dat, zoals namens de man is opgemerkt (proces-verbaal d.d. 4 december 2014, p. 2), de vrouw in haar overzicht ook uitgaven heeft vermeld in de periode voordat de litigieuze opnamen hebben plaatsgevonden.

Onder b wordt als onbegrijpelijk bestempeld het oordeel dat de vrouw niet heeft aangetoond waaraan zij het door haar opgenomen bedrag heeft besteed, waartoe wederom wordt verwezen naar voormeld overzicht.

Ook deze klacht faalt. Anders dan de indruk die het middel zou kunnen wekken, is het overzicht van de vrouw niet geadstrueerd met bewijsstukken. Het betoog dat in het overzicht is uiteengezet aan welke kosten van verzorging en opvoeding van de jongste zoon het opgenomen geld is besteed, ziet eraan voorbij dat naar ’s hof tevergeefs bestreden oordeel deze kosten buiten beschouwing dienen te blijven (zie hiervoor onder 2.20).

In onderdeel 2.7 wordt geklaagd dat het hof in zijn oordeelsvorming ten onrechte geen aandacht heeft besteed aan de essentiële stelling van de vrouw dat zij het opgenomen geld niet heeft verzwegen en de man en de rechtbank heeft geïnformeerd dat zij gedurende de echtscheidingsprocedure tot aan de echtscheiding het geld heeft besteed ten behoeve van haar zelf en het gezin. Door niet alle door de vrouw in de producties 1 en 2 bij de brief van 21 november 2014 opgevoerde kosten van huishouding in zijn beoordeling te betrekken heeft het hof voorts art. 24 Rv geschonden, aldus de klacht.

Vooropgesteld dat het hof ongemotiveerd voorbij mocht gaan aan niet voldoende onderbouwde of niet terzake dienende stellingen, zijn ook deze klachten tevergeefs voorgesteld. Kennelijk heeft het hof gemeend dat de stelling van de vrouw over het niet verzwijgen van de opname van de gelden jegens de rechtbank en de man niet terzake dienend was. Dat is niet onbegrijpelijk; het hof heeft zijn oordeel omtrent de verspilling met name gebaseerd op de besteding van de opgenomen gelden. Voor de door de vrouw in de producties 1 en 2 bij de brief van 21 november 2014 opgevoerde uitgaven geldt dat het hof daaraan voor een deel als niet relevant of niet voldoende onderbouwd voorbij kon gaan. Voor zover het betreft gestelde uitgaven ten behoeve van het gezin en/of de man (onderhoud, belasting, verzekering etc.), nader gespecificeerd in productie 2, geldt dat deze niet met stukken zijn gestaafd en, als gezegd, gedeeltelijk betrekking hebben op een niet-relevante periode.