Uitspraken

Het Gerechtshof te Amsterdam heeft in hoger beroep bij arrest van 22 juli 2005 aanvrager ter zake van “Moord, meermalen gepleegd” veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.

Het arrest is onherroepelijk geworden met de verwerping van het daartegen ingestelde beroep in cassatie bij arrest van HR 21 november 2006, ECLI:NL:HR:2006:AY7757, NJ 2007/543.

Op 19 december 2012 is bij de Hoge Raad ingekomen een namens de aanvrager door mr. J. Peters, advocaat te Amersfoort, ingediende aanvraag tot herziening op de voet van art. 457 Sv. Op 26 maart 2013 is de Procureur-Generaal van het parket bij de Hoge Raad gevraagd conclusie te nemen in deze herzieningszaak. Namens de Procureur-Generaal voldoe ik aan dit verzoek.

Op 4 juni 2013 ontving ik bij schrijven van 31 mei 2013 van het team zwacri/fraude van het Openbaar Ministerie bij het arrondissementsparket Amsterdam een ‘Proces-verbaal Criminele inlichtingen’ d.d. 30 mei 2013. Blijkens dit proces-verbaal is bij het Team Criminele Inlichtingen van de Eenheid Amsterdam in de periode van vier weken daarvóór informatie binnengekomen via één informant. Deze informatie luidt:

Op 19 juni 2013 is namens mij een brief, met bijgesloten een afschrift van voornoemd ‘Proces-verbaal Criminele Inlichtingen’, gezonden aan mr. Peters. In deze brief heb ik mr. Peters de gelegenheid gegeven om desgewenst op dat proces-verbaal schriftelijk te reageren.

Op 8 juli 2013 is bij de strafgriffie van de Hoge Raad ingekomen de schriftelijke reactie van mr. Peters d.d. 5 juli 2013. In dit schrijven laat mr. Peters weten dat hij allereerst van mening is dat het ‘Proces-verbaal Criminele Inlichtingen’ niet relevant is voor mijn te nemen conclusie met betrekking tot het onderhavige herzieningsverzoek, omdat het proces-verbaal naar zijn mening onvoldoende concreet is wat betreft de identiteit van de door de informant genoemde getuigen en daarnaast niet voldoet aan de verplichte formaliteiten. Voorts noemt mr. Peters daarin de namen van drie personen die ik, zo ik dit nodig acht, als getuigen zou kunnen (doen) horen.

In mijn antwoordbrief van 21 augustus 2013 heb ik mr. Peters meegedeeld dat het ‘Proces-verbaal Criminele Inlichtingen’ mij, met het oog op mijn te nemen conclusie, geen aanleiding heeft gegeven de door hem genoemde personen als getuigen te (doen) horen.

Op 24 september 2013 heeft de openbare zitting van de Hoge Raad met betrekking tot de aanvraag plaatsgevonden. Op deze zitting heeft mr. Peters een toelichting gegeven op het herzieningsverzoek. Van deze toelichting heb ik kennis genomen.

Om er geen misverstand over te laten ontstaan, merk ik op dat ik het ‘Proces-verbaal Criminele Inlichtingen’ d.d. 30 mei 2013 en de inhoud daarvan in deze conclusie buiten beschouwing laat.

De aanvrager heeft van meet af aan ontkend iets met de dood van [slachtoffer 1] en haar twee kinderen van doen te hebben gehad. In de aanvraag wordt opgemerkt dat [aanvrager] bijna 18 jaar na ‘datum delict’ (nogmaals) als verdachte wordt aangemerkt met betrekking tot de moord/doodslag op [slachtoffer 1] en haar kinderen in 1984, en wel op basis van vijf verklaringen van horen zeggen – te weten twee verklaringen van ex-vriendinnen van de aanvrager ([getuige 1] en [getuige 2]), twee verklaringen van voormalige medegedetineerden van de aanvrager ([getuige 3] en [getuige 4]) en een NN-verklaring –, waarvan vier verklaringen zijn afgelegd na uitzendingen van Peter R. de Vries, in welke uitzendingen financiële vergoedingen aan getuigen in het vooruitzicht werden gesteld en zijn uitgekeerd, zodat financiële motieven bij de totstandkoming van de voornoemde verklaringen niet kunnen worden uitgesloten.

Namens de aanvrager betoogt mr. Peters dat vier verklaringen van derden (één afgelegd in 2009, en drie in 2012) en een transcriptie van een opname van een telefoongesprek (in maart 2012) tussen [getuige 2] en de echtgenote van de aanvrager, [betrokkene 1], als nova hebben te gelden en dat als gevolg van deze vijf nova de grondslag van het door het Hof als belastend beoordeeld bewijs komt te vervallen.

Op deze als ‘nova’ gepresenteerde verklaringen en transcriptie kom ik later terug. Eerst volgen achtereenvolgens een korte schets van het wettelijk kader en een weergave van de feiten en de bewijsconstructie van het Gerechtshof.

De aanvraag is gegrond op art. 457 Sv. Deze bepaling luidt voor zover hier van belang:

Artikel 457 is gewijzigd bij de Wet van 18 juni 2012 (Stb. 275), in werking getreden op 1 oktober 2012. De grond voor herziening ten voordele van de betrokkene zoals omschreven in het eerste lid aanhef en onder c Sv wordt kort aangeduid ook wel het ‘novum’ genoemd.1 Uit de tekst van deze bepaling blijkt dat niet elk nieuw gegeven van feitelijke aard een ‘novum’ in de hierboven weergegeven wettelijke betekenis oplevert. Om die status te bereiken zullen drie hindernissen moeten worden genomen. Het moet immers gaan om een gegeven dat (i) aan de eerder oordelende rechter niet bekend was tijdens het onderzoek ter terechtzitting, (ii) op zichzelf of in verband met de vroeger geleverde bewijzen met de uitspraak niet bestaanbaar schijnt, en wel (iii) zodanig dat het ernstige vermoeden ontstaat dat indien dit gegeven bekend zou zijn geweest, het onderzoek van de zaak zou hebben geleid tot – voor zover hier relevant – hetzij vrijspraak, hetzij niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie.

Van een novum kan sprake zijn indien de feitenrechter binnen het hem bekende materiaal tot een foutieve selectie en waardering van het bewijsmateriaal is gekomen, bijvoorbeeld door een onjuiste interpretatie van bepaalde feitelijke gegevens. Die onjuistheid kan berusten op onvoldoende specialistische kennis van de rechter waardoor hij de relevantie en de betekenis, kortom de portee, van het gegeven niet (volledig) heeft doorgrond. In dat geval heeft de rechter een fout gemaakt die als ernstig valt te kwalificeren omdat deze vermeden had kunnen worden, zou de rechter zich hebben laten voorlichten door een deskundige die wel over de benodigde (specialistische) kennis beschikt. Daarvan verschilt het geval waarin de onjuistheid later aan het licht komt door bekendwording van gegevens die op het moment van de behandeling van de zaak nog onbekend waren. Nieuwe verklaringen of nieuwe wetenschappelijke inzichten kunnen die gegevens op enig moment blootleggen. De rechter die met uiterste zorgvuldigheid de zaak heeft behandeld en tot een oordeel is gekomen dat verdedigbaar was op grond van het toen bestaande procesdossier en de toenmalige stand van de wetenschap, kan naar uit later blijkende voortgeschreden wetenschappelijke inzichten het toch mis hebben gehad. Denk alleen al aan de steeds verfijnder wordende DNA-analysetechnieken. Omdat ook dan het oordeel van de feitenrechter uiteindelijk niet juist blijkt te zijn, kan sinds de wetswijziging – naast het klassieke feitelijke gegeven (voorheen omstandigheid) – het nieuwe deskundigeninzicht een novum in de hier bedoelde zin vormen.2 In zoverre kan worden gesproken van een verruiming van de werkingssfeer van het novum, hetgeen in die zin ook door de wetgever is beoogd.

Dat neemt niet weg dat een korte blik op de wetsgeschiedenis laat zien dat de herziening beperkt moet blijven tot uitzonderlijke gevallen. Ik citeer de toenmalige minister Hirsch Ballin van Justitie:

Hierop sluit aan het volgende citaat dat afkomstig is uit de vordering tot herziening van mijn ambtgenoot Knigge in de zaak Lucia de Berk5:

Wil een aanvraag tot herziening kans van slagen hebben, dan zal zij dus ook onder de huidige wettekst onverminderd aan hoge eisen moeten voldoen. Ingeval van vaagheid of onvoldoende onderbouwing ten aanzien van de hierboven genoemde drie voorwaarden, is zo een verzoek kansloos. Er zullen argumenten moeten worden aangevoerd, die niet alleen nieuw zijn maar ook en vooral door hun relevantie de onjuistheid van het oordeel van de feitenrechter aannemelijk maken, of die op zijn minst ernstige twijfel aan de feitelijke juistheid van de einduitspraak teweegbrengen. De argumenten moeten dan ook een zodanig gewicht hebben dat dit de bewijsconstructie doet breken. Omgekeerd kan de kracht van de bewijsconstructie maken dat de argumenten te licht zijn of worden bevonden. Daaruit volgt dat het nieuw gepresenteerde gegeven en de bewijsconstructie niet alleen op zichzelf maar ook in verhouding tot elkaar dienen te worden gewogen. Mijn ambtgenoot Aben verwoordt dit laatste in zijn vordering tot herziening betreffende ‘De zes van Breda' als volgt:

Na de door het Hof toegewezen vordering tot wijziging, luidt de tenlastelegging – kort samengevat - dat de aanvrager 1. primair telkens opzettelijk en met voorbedachte raad a. [slachtoffer 1] en haar twee kinderen, b. het zesjarige zoontje [slachtoffer 2] en c. de negenjarige dochter [slachtoffer 3], van het leven heeft beroofd, en 1. subsidiair dat hij opzettelijk en met voorbedachte raad twee, althans één, van hen van het leven heeft beroofd (moord in de zin van art. 289 Sr), en meer subsidiair doodslag op (een of meer van) hen.

Het Hof heeft ten laste van de aanvrager de moord op respectievelijk [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] bewezen verklaard en hem op grond daarvan tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld. De tenlastegelegde moord op [slachtoffer 1] achtte het Hof niet wettig en overtuigend bewezen, zodat de aanvrager daarvan is vrijgesproken. De in meer subsidiaire vorm tenlastegelegde doodslag op [slachtoffer 1] zou op zichzelf bewijsbaar zijn, zo vat ik de desbetreffende overweging van het Hof samen, maar bleek inmiddels krachtens art. 70 onder 4 Sr verjaard, ten gevolge waarvan het Openbaar Ministerie ter zake van dat misdrijf niet-ontvankelijk werd verklaard in de vervolging van de aanvrager.

Onder het hoofd “Nadere bewijsoverwegingen” heeft het Hof op grond van de gebezigde bewijsmiddelen geconcludeerd dat [slachtoffer 1] - op 5 maart 1984 aangetroffen op de grond van de woonkamer naast haar zoontje - is overleden door verstikking als gevolg van verwurging, dat wil zeggen omsnoering met een koord om de hals van het slachtoffer. Niet dus heeft het Hof bewezen geacht dat de aanvrager bij het opzettelijk om het leven brengen van [slachtoffer 1] anders dan in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling heeft gehandeld (overweging 43), zodat dit feit niet als moord kon worden gekwalificeerd.

Dat is anders ten aanzien van de beide kinderen, aldus het Hof (overweging 44). Het Hof acht op grond van de in het arrest weergegeven bevindingen uitgesloten dat [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3] voorafgaand aan het doden van [slachtoffer 1] zijn omgebracht door de aanvrager (overweging 5), althans is het volgens het Hof hoogst waarschijnlijk dat de aanvrager het jegens de kinderen gepleegde geweld niet eerder heeft uitgeoefend dan nadat hij [slachtoffer 1] dodelijk letsel had toegebracht (overweging 43). Deze door het Hof vastgestelde volgorde is belangrijk, omdat het Hof daaruit tot de gevolgtrekking is gekomen dat de aanvrager de beide kinderen opzettelijk en met voorbedachte raad heeft gedood. [slachtoffer 2] is verwurgd met een springtouw, door de aanvrager kennelijk in de hal aangetroffen, en een damesriempje. Op een moment dat [slachtoffer 2] reeds stervende was, heeft de aanvrager met een scherp voorwerp op het jongetje ingestoken. Uit de steekverwondingen die [slachtoffer 2] heeft opgelopen blijkt op geen enkele wijze van een onbeheerst en ongeremd handelen, maar zijn integendeel de messteken naar de ervaring van het Hof met een vrijwel ongekende precisie toegediend op de meest kwetsbare plaatsen die het lichaam kent. De drie steekverwondingen aan de hals enerzijds en tien steekverwondingen in de hartstreek anderzijds zijn zeer dicht opeen geplaatst (overweging 44). Daarnaast – het Hof laat de volgorde waarin de kinderen om het leven zijn gebracht bij gebrek aan daarvoor bruikbare gegevens in het midden – heeft de aanvrager de volstrekt weerloze [slachtoffer 3], die zich in rusttoestand in haar kamer bevond, aldaar opgezocht. Aan de hand van de sectiebevindingen is met betrekking tot haar hetzelfde patroon waarneembaar als bij [slachtoffer 2]: er zijn bij [slachtoffer 3] sporen van strangulatie aangetroffen, die kennelijk tot de dood hebben geleid, en acht steekverwondingen, waarvan vijf in de hartstreek en drie in de hals.

Het Hof heeft in ogenschouw genomen dat een aantal bekenden van [slachtoffer 1] mogelijk als dader in aanmerking kwamen. Deze vielen echter af, kort gezegd omdat het Hof gemotiveerd is uitgegaan van het eerder genoemde ochtendscenario. In dit scenario zijn de slachtoffers om het leven gebracht in de vroege ochtend van zondag 4 maart 1984 en niet op de avond daarvoor (het door de verdediging bepleite avondscenario).

Dat het Hof bewezen acht dat de aanvrager degene is geweest die zich heeft schuldig gemaakt aan het doden van de slachtoffers, verduidelijkt het Hof in de navolgende overwegingen:

Het hof acht bewezen dat verdachte degene is geweest die zich heeft schuldig gemaakt aan het doden van [slachtoffer 1], [slachtoffer 2] en [slachtoffer 3].

Namens verdachte is aangevoerd dat een aantal van de afgelegde getuigenverklaringen onbetrouwbaar is en derhalve niet voor het bewijs van het tenlastegelegde kan worden gebezigd. Het betreft hier de verklaringen van de al genoemde getuigen [getuige 1], [getuige 2], [getuige 4] en [getuige 3]. Te dien aanzien heeft de verdediging - kort en zakelijk weergegeven - het volgende aangevoerd:
a. ten aanzien van de getuige [getuige 1]: [getuige 1] heeft - kort gezegd - verklaard dat verdachte haar meermalen heeft verteld "een wijf met (twee) koters" te hebben vermoord. Daarbij heeft verdachte ook de naam van de bewuste moeder genoemd: [slachtoffer 1]. Dit alles wordt niet bevestigd door degenen aan wie [getuige 1] dit (vóór de afleveringen van het televisieprogramma 'P.R. de Vries, misdaadverslaggever' waarin dit onderwerp aan de orde kwam) naar eigen zeggen zou hebben verteld. Er is geen redelijke verklaring voor het feit dat zij één en ander niet heeft verteld bij gelegenheid van haar aangifte van verkrachting door verdachte d.d. 4 mei 1998. Zij heeft, gelet op het verleden, wraak als motief om een jegens verdachte onjuiste, belastende verklaring af te leggen.
b. ten aanzien van de getuige [getuige 2]: De verklaringen uit 1984 en die uit 2002 en latere jaren inzake het verblijf van verdachte in haar woning enkele dagen in maart 1984 verschillen onderling, zijn inconsistent, onwaarschijnlijk en oncontroleerbaar. Aannemelijk is dat het drankgebruik van getuige bij het afleggen van deze verklaringen een rol heeft gespeeld. Voorts heeft verbalisant [verbalisant 1] tijdens het verhoor op 23 mei 2002 (waarvan een bandopname is afgespeeld tijdens de terechtzitting in hoger beroep) een sturende rol gespeeld teneinde een verdachte belastende verklaring te construeren. Ook getuige [getuige 2] kan, gelet op een mogelijk onheuse bejegening van haar door verdachte in het verleden, wraak als motief hebben om een jegens hem belastende doch incorrecte verklaring af te leggen.
c. ten aanzien van de getuige [getuige 4]: Verscheidene getuigen bevestigen dat deze getuige een pathetische leugenaar mag worden genoemd. Hij heeft zijn belastende verklaring, inhoudende dat verdachte hem in 1984 in detentie heeft verteld een vrouw met kinderen vermoord te hebben kennelijk uit wraak afgelegd. Deze verklaring is op een aantal punten aantoonbaar onjuist en [getuige 4] heeft in 2002 eerst contact met de politie gezocht na het reeds genoemde programma van Peter R. de Vries over de zaak van [slachtoffer 1] te hebben gezien.
d. ten aanzien van de getuige [getuige 3]: De verklaring van deze getuige, inhoudende dat verdachte hem had meegedeeld een vrouw met twee kinderen 'het licht te hebben uitgeblazen', is enkel gebaseerd op de informatie die in het programma van P.R. de Vries is weergegeven. Dit blijkt bijvoorbeeld alleen al uit het feit dat hij - evenals in de uitzending van P.R. de Vries - ten onrechte melding maakt van het 'Olympiaplein' als de plaats waar verdachte door taxichauffeur [betrokkene 2] is afgezet in plaats van het Stadionplein alwaar zulks in werkelijkheid is geschied. Waarschijnlijk wil de getuige met deze verklaring de door justitie in het vooruitzicht gestelde beloning voor informatie in deze zaak opstrijken.

Ad a. De verdediging zij toegegeven dat er op onderdelen enige verschillen zijn tussen de verklaringen die door getuige [getuige 1] bij de politie, bij de rechter-commissaris en ter terechtzitting in eerste aanleg en hoger beroep zijn afgelegd, maar het hof is van oordeel dat de hoofdlijnen ervan in voldoende mate consistent zijn. De omstandigheid dat [getuige 1] bij gelegenheid van haar aangifte wegens verkrachting op 4 mei 1998 geen melding heeft gemaakt van hetgeen zij kon verklaren in relatie tot de thans onderzochte zaak, doet evenmin af aan de betrouwbaarheid van haar tot het bewijs gebezigde verklaring, nu zij voor die omstandigheid een naar 's hofs oordeel plausibele reden heeft gegeven die - anders dan de verdediging wil doen geloven - beslist niet volstrekt onbegrijpelijk is, zulks in het licht van hetgeen [getuige 1] - blijkens het veroordelend vonnis van 11 februari 1999 - bekend kon zijn over de dreiging en het geweld waartoe verdachte kennelijk in staat was. Daarbij neemt het hof in overweging dat deze getuige ter terechtzitting in hoger beroep een betrouwbare indruk heeft gemaakt en ook overigens niet de indruk heeft gewekt uit wraak of angst voor de vrijlating van verdachte een belastende verklaring te hebben afgelegd en slechts om die reden daarbij te persisteren. Ten slotte wordt haar verklaring ondersteund door de verklaring van getuige [getuige 6] (dossier 2002 - blz. 594): "Ik weet het niet voor 100% zeker, maar ik geloof dat ze (het hof begrijpt: getuige [getuige 1] zei: 'dat hij zijn ex en twee kinderen vermoord had'."

Samenvattend kunnen de verklaringen van de hiervoor onder a tot en met d genoemde getuigen voor het bewijs worden gebezigd, nu deze verklaringen op essentiële onderdelen consistent zijn en steun vinden in andere bewijsmiddelen.
Hetgeen prof. Van Koppen in zijn rapportage d.d. 5 april 2004 omtrent de betrouwbaarheid van de verschillende verklaringen heeft opgemerkt kan daaraan niet afdoen. Van Koppen heeft meermalen opgemerkt dat het hem voorliggende materiaal - naar het hof begrijpt: uit wetenschappelijk oogpunt - geen aanknopingspunten biedt om een keuze te maken tussen de mogelijke beweegredenen die in concreto aan het afleggen van een belastende verklaring ten grondslag liggen. Het hof daarentegen kan en moet, binnen de door de wet getrokken grenzen, van al het hem beschikbare materiaal datgene tot het bewijs bezigen wat hem uit een oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomt en datgene terzijde stellen wat hij voor het bewijs van geen waarde acht.Daarbij zal het hof zeker acht hebben te slaan op hetgeen de wetenschap te bieden heeft, althans daaraan niet voorbij mogen gaan, doch niet zelden zal het hof beslissingen moeten nemen in kwesties waarin de wetenschap weinig tot geen zinnige uitspraken vermag te doen.
Het hof overweegt voorts dat de getuigen [getuige 1], [getuige 3] en [getuige 4], van wie gesteld noch gebleken is dat zij elkaar kennen of omtrent één en ander hun verklaringen hebben geharmoniseerd, vanuit verschillende invalshoeken verklaren uit de mond van verdachte gelijkluidende mededelingen te hebben gekregen omtrent het doden van - naar het hof begrijpt – [slachtoffer 1] en haar kinderen. Niet aannemelijk is geworden dat zij die informatie van een ander dan verdachte zelf hebben en deze pas later hebben vernomen bij gelegenheid van een uitzending van het televisieprogramma van P.R. de Vries.
Ten slotte wordt overwogen dat niet aannemelijk geworden is dat één of meer van de genoemde vier getuigen in het vooruitzicht van een beloning hun verklaring hebben afgelegd. Na de veroordeling van verdachte in eerste aanleg heeft de getuige [getuige 1] via de politie gevraagd of zij voor een beloning in aanmerking kon komen. De officier van justitie heeft daarop positief besloten (blz. 77 requisitoir advocaat-generaal). [getuige 2] heeft geen enkel moment gevraagd om een beloning, maar uiteindelijk - zo begrijpt het hof - wel ontvangen (blz. 82 requisitoir advocaat-generaal).”

Aan de bewijsconstructie heeft het Hof onder meer de navolgende bewijsmiddelen ten grondslag gelegd:

Een geschrift, zijnde een kopie van een ambtsedig proces-verbaal nummer 2000/1984 d.d. 13 maart 1984 opgemaakt door [verbalisant 3] en [verbalisant 4], brigadier en hoofdagentrechercheur van de gemeentepolitie Amsterdam (doorgenummerde bladzijden 323 t/m 327 van "dossier 1984").

Een geschrift, zijnde een kopie van een ambtsedig proces-verbaal nummer 2000/1984 d.d. 28 maart 1984 opgemaakt door [verbalisant 4] en [verbalisant 5], beiden hoofdagent-rechercheur van de gemeentepolitie Amsterdam (doorgenummerde bladzijden 476 en 477 van "dossier 1984").

De verklaring die de getuige [getuige 2] op de terechtzitting in eerste aanleg van 14 januari 2003 heeft afgelegd, onder meer inhoudende, zakelijk weergegeven:

De verklaring van de getuige [getuige 2], afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 8 maart 2004.

De verklaring van de getuige [getuige 7], afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2004.

Een ambtsedig proces-verbaal nummer 2002038173 d.d. 14 mei 2002 opgemaakt door [verbalisant 8] en [verbalisant 1], respectievelijk inspecteur en hoofdagent, rechercheurs van de regiopolitie Amsterdam-Amstelland (doorgenummerde bladzijden 186 t/m 191 zaak "Oostvink", zaakdossier 1., deel II Moord/doodslag [slachtoffer 1], [slachtoffer 2], [slachtoffer 3]).

De verklaring van de getuige [getuige 3], afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2004.

De verklaring die de getuige [getuige 1] op de terechtzitting in eerste aanleg van 14 januari 2003 heeft afgelegd, onder meer inhoudende, zakelijk weergegeven:

De verklaring van de getuige [getuige 1], afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2004.

Een ambtsedig proces-verbaal, d.d. 9 oktober 2002 opgemaakt door [verbalisant 2], inspecteur van de regiopolitie Groningen (doorgenummerde bladzijden 687 t/m 690 in de zaak "Oostvink", zaakdossier 1., deel XI Moord/doodslag [slachtoffer 1], [slachtoffer 2], [slachtoffer 3]).

De verklaring van de getuige [verbalisant 2], afgelegd ter terechtzitting in hoger beroep van 11 november 2003.

Een proces-verbaal van 8 augustus 2002, in de wettelijke vorm opgemaakt door mr. D. Radder, rechter-commissaris belast met de behandeling van strafzaken in de rechtbank te Amsterdam.

Ik ben toegekomen aan de weergave van de namens de aanvrager aangevoerde en door diens raadsman mr. Peters als zodanig aangeduide vijf ‘nova’. Vooraf verdient opmerking dat de ‘nova’ 1 t/m 3 verklaringen van drie voormalige relaties van [getuige 1] betreffen, over hetgeen zij aan hen zou hebben toevertrouwd met betrekking tot de belastende verklaringen die zij jegens de aanvrager heeft afgelegd. ‘Novum 4’ is een op 10 augustus 2009 afgelegde verklaring van [getuige 4], een voormalige medegedetineerde van verzoeker. En ‘novum 5’ behelst, als gezegd, een uitgewerkt opgenomen telefoongesprek tussen [getuige 2] en [betrokkene 1], de echtgenote van verzoeker. Naar het inzicht van mr. Peters doet elk ‘novum’ op zichzelf en ook bezien in onderling verband en samenhang met de andere gepresenteerde ‘nova’ het ernstige vermoeden rijzen dat ware dit (alles) aan het Hof bekend geweest, dit zou hebben geleid tot vrijspraak van verzoeker, hetzij tot niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie.

Het betreft een verklaring van [getuige 8], op 20 oktober 2012 afgelegd tegenover [betrokkene 5], verbonden aan het particulier onderzoeksbureau [B] te Rijssen, vergunning verleend door het (toenmalige) ministerie van Justitie onder nummer POB 982. Deze verklaring is door [betrokkene 5] gerelateerd in diens rapport d.d. 23 oktober 2012, welk rapport als bijlage 1 bij het herzieningsverzoek is gevoegd. Blijkens dat rapport heeft [getuige 8] toen onder meer verklaard dat [getuige 1] en hij op een avond in de jaren 2001-2002 door Peter R. de Vries bezocht werden, dat [getuige 1] bij de eerste ontmoeting tegen De Vries heeft gezegd “Hier niets specifieks over te kunnen zeggen maar best te geloven dat [aanvrager] dat gedaan zou kunnen hebben” en dat zij na het vertrek van De Vries tegen hem, [getuige 8], zou hebben gezegd:

Verder is bij ‘novum 1’ een rapport van de PD/Recherche, inhoudend een buurtonderzoek in de straat alwaar [getuige 1] en [getuige 8] in de jaren 2001 en 2003 woonachtig waren en waaruit volgens mr. Peters samenvattend blijkt dat Peter R. de Vries meermalen door buurtbewoners is gesignaleerd bij [getuige 1] en dat [getuige 1] korte tijd na de uitzending van Peter R. de Vries en na het uitkeren van € 30.000,- door justitie over nieuwe motoren en een Mercedes beschikte.

De conclusie van mr. Peters luidt als volgt. Uit de verklaring van [getuige 8] kan redelijkerwijs niets anders worden afgeleid dan dat [getuige 1] een belastende verklaring jegens de aanvrager verzonnen heeft om de aanvrager onterecht te beschuldigen en waarvoor zij van justitie € 30.000,- heeft ontvangen, zodat als gevolg van de verklaring van [getuige 8] de door het Hof gebezigde (belastende) verklaringen van [getuige 1] slechts als onbetrouwbaar dan wel als kennelijk leugenachtig kunnen worden gekwalificeerd.

Dit ‘novum’ behelst allereerst de verklaring van [getuige 9], op 8 mei 2012 afgelegd ten overstaan van notaris mr. B. van de Graaf. In deze verklaring zegt [getuige 9] gedurende een periode van enkele jaren een intieme relatie te hebben gehad met [getuige 1], die hij ook kende als [getuige 1], en dat [getuige 1] hem tijdens een heftige ruzie tussen hen beiden letterlijk liet weten:

Voorts is bij de verklaring van [getuige 9] gevoegd een kluisverklaring van [getuige 10], inhoudende dat hij als vertrouwensman bij de voornoemde door [getuige 9] afgelegde verklaring d.d. 6 mei 2012 (ik begrijp: 8 mei 2012, AG) aanwezig is geweest en dat hij de inhoud daarvan kan bevestigen.

Volgens mr. Peters kan uit de verklaring van [getuige 9] redelijkerwijs niets anders worden afgeleid dan dat [getuige 1] een belastende verklaring jegens de aanvrager verzonnen heeft om hem uit wraak en geldzucht onterecht te beschuldigen en te vernietigen. Om die reden kunnen de door het Hof als bewijsmiddel gebezigde verklaringen van [getuige 1] slechts gekwalificeerd worden als onbetrouwbaar dan wel als kennelijk leugenachtig.

Dit ‘novum’ ziet op de verklaring van [getuige 11], op 10 december 2012 tegenover notaris mr. E.D. Visscher afgelegd. In deze verklaring zegt [getuige 11] dat hij in 2007 een aantal weken met [getuige 1] heeft samengewoond en zij hem in die tijd het volgende had toevertrouwd:

Daaruit leidt mr. Peters af dat [getuige 1] een belastende verklaring jegens de aanvrager verzonnen heeft om hem onterecht te beschuldigen en erbij te lappen. De door het Hof als bewijsmiddel gebezigde verklaringen van [getuige 1] kunnen als gevolg van de verklaring van [getuige 11] slechts gekwalificeerd worden als onbetrouwbaar dan wel als kennelijk leugenachtig.

Dit ‘novum’ wordt gevormd door de, tegenover de notaris mr. F.M. Kosterjoenje afgelegde, verklaring van [getuige 4]. Door mij zakelijk weergegeven luidt deze verklaring dat [getuige 4] ontkent in 1985 een verklaring te hebben afgelegd tegenover dan wel te hebben gesproken met de verbalisanten [verbalisant 7], [verbalisant 6] en/of [verbalisant 2] over de zaak [slachtoffer 1] en dat [aanvrager] hem nooit heeft verteld dat hij [slachtoffer 1] en haar twee kinderen van het leven zou hebben beroofd. Voorts ontkent [getuige 4] in die verklaring in 1984 op enig moment contact te hebben gehad met [aanvrager] (toen [aanvrager] in Demersluis zat en hijzelf in het Schouw, en, zo voegt [getuige 4] eraan toe, het onmogelijk was contact te hebben met een gedetineerde van Demersluis). Nu stelt [getuige 4] met betrekking tot zijn in 2002 afgelegde verklaring, dat hij deze onder druk van teamleider [betrokkene 6] en [betrokkene 7] heeft moeten afleggen; hij werd gedwongen zijn aan hem opgelegde verklaring te ondertekenen daar hij anders gearresteerd zou worden voor een zaak die hem voor lange tijd achter de tralies zou doen belanden.

De bij de notaris afgelegde verklaring van [getuige 4] is volgens mr. Peters geheel in tegenspraak met hetgeen verbalisant [verbalisant 2] in een ambtsedig proces-verbaal van 9 oktober 2002 heeft gerelateerd onderscheidenlijk ter terechtzitting in hoger beroep van 11 november 2003 heeft verklaard.

Het gaat hierbij om een uitwerking van een opgenomen telefoongesprek van de echtgenote van de aanvrager, [betrokkene 1], met [getuige 2] in maart 2012. Het lijkt mij niet nodig deze uitwerking in haar geheel weer te geven.

Waar het mr. Peters om gaat is dat [getuige 2] in dit gesprek verklaart en bevestigt dat zij na het afleggen van haar verklaring € 25.000,- van justitie, in de persoon van rechercheur [verbalisant 1], heeft ontvangen. Bezien in het licht van de tegenstrijdigheden en verschillen tussen de verklaringen door haar afgelegd in 1984 en 20027 dient er ernstig rekening mee te worden gehouden dat het in het vooruitzicht gestelde tipgeld invloed heeft gehad op het belastende karakter van de verklaring van [getuige 2] afgelegd in 2002. Indien de rechtbank en het Hof weet hadden gehad van de ontvangen beloning voor de belastende verklaring afgelegd in 2002 hadden de rechtbank en het Hof wellicht getwijfeld aan het waarheidsgehalte en de betrouwbaarheid van deze afgelegde verklaring, aldus mr. Peters.

De aanvraag tot herziening heeft ten doel de bewijsvoering van het Hof ter discussie te stellen door de onbetrouwbaarheid en/of de ongeloofwaardigheid van de tot het bewijs gebezigde verklaringen van [getuige 1] (bewijsmiddelen 23 en 24), [getuige 4] (bewijsmiddelen 25 en 26) en [getuige 2] (bewijsmiddelen 16, 17 en 18) aannemelijk te maken.

De meeste pijlen zijn gericht op de voor het bewijs gebruikte verklaringen van [getuige 1]. Dat zij tegen een justitiebeloning van € 30.000,- in strijd met de waarheid ten aanzien van de aanvrager belastend heeft verklaard – samengevat inhoudend dat de aanvrager tegen haar heeft gezegd dat hij al eens een wijf met twee koters had vermoord en daarbij de naam van [slachtoffer 1] heeft genoemd -, zou blijken uit de later afgelegde verklaringen van drie ex-minnaars van haar, namelijk [getuige 8], [getuige 9] en [getuige 11].

Niet kan ik mr. Peters volgen in zijn betoog dat het Hof, zou het bekend zijn geweest met de in 2012 afgelegde verklaringen van [getuige 8], [getuige 9] en [getuige 11], als gevolg daarvan de voor het bewijs gebezigde belastende verklaringen van [getuige 1] als onbetrouwbaar dan wel als kennelijk leugenachtig zou hebben aangemerkt en als in strijd met de waarheid afgelegd zou hebben weggeschoven, en dat de verklaringen van [getuige 8], [getuige 9] en [getuige 11] in dat licht bezien als nova hebben te gelden, die op zichzelf en ook in onderlinge samenhang tot het ernstige vermoeden leiden dat ware dit (alles) aan het Hof bekend geweest, dit zou hebben geleid tot vrijspraak van de aanvrager.

Blijkens het proces-verbaal inhoudende de getuigenis van [getuige 1] d.d. 8 februari 2002, welk proces-verbaal een kluisverbaal zou worden, en als productie 2 bij de aanvrage is gevoegd, heeft [getuige 1] - in gezelschap van haar toenmalige vriend [getuige 8] - een beeld van de aanvrager geschetst door te verklaren over de keren dat zij door de aanvrager in elkaar werd geslagen en geschopt, werd bedreigd, werd beschoten, bijna werd gekeeld en werd verkracht, voor welke verkrachting de aanvrager is veroordeeld. Zij heeft toen onder meer het volgende naar voren gebracht:

Blijkens de inhoud van dit proces-verbaal zat [getuige 8] erbij toen [getuige 1] deze beschuldigingen jegens de aanvrager uitte, maar is hij er niet eenmaal tussendoor gekomen. Dat was dan toch voor hem een uitgelezen moment geweest om in te grijpen, zou de verklaring van [getuige 1] onwaar zijn en zou zij eerder tegen hem hebben gezegd de politie te helpen om die psychopaat te pakken door een verhaaltje in elkaar te draaien. Nu ga ik er niet aan voorbij dat [getuige 1] en [getuige 8] op dat moment nog een relatie met elkaar hadden, en dat de gedachte zou kunnen opkomen – zeker weten doen we het niet - dat [getuige 8] om die reden zijn mond hield. Dat [getuige 8] bij gelegenheid van de getuigenis van [getuige 1] op 8 februari 2002 zich stilhield om relationele redenen, acht ik echter allerminst waarschijnlijk. Want ook nadat hun relatie beëindigd was en [getuige 8], naar ik begrijp, in 2010 terechtstond wegens mishandeling van diezelfde [getuige 1], heeft hij geen enkel woord gewijd aan de beschuldigingen van haar aan het adres van de aanvrager, laat staan deze beschuldigen weersproken of weerlegd. Pas in 2012 komt [getuige 8] opeens met de als novum 1 gepresenteerde verklaring over die beschuldiging van [getuige 1], overigens zonder daarbij enige uitleg te geven over zijn beweegredenen. Deze recente verklaring van [getuige 8] acht ik dan ook bepaald niet overtuigend.

[getuige 9], oud directeur van [C] en inmiddels overleden, zou blijkens zijn op 8 mei 2012 tegenover een notaris afgelegde verklaring het geheim dat [getuige 1], met wie hij een buitenechtelijke seksuele relatie had, met hem had gedeeld – te weten dat zij tegen hem gezegd zou hebben dat de aanvrager “door een valse verklaring” van haar tot levenslang is veroordeeld – niet mee in zijn graf willen nemen. Als ik het wel heb heeft hij deze verklaring afgelegd in het bijzijn van zijn biograaf ([getuige 10]), terwijl hij stervende was. Dat hij die verklaring heeft afgelegd in het bijzijn van zijn biograaf heeft geen meerwaarde. Wat de beweegreden van [getuige 9] is geweest om, als al [getuige 1] het voorgaande tegen hem zou hebben gezegd, dit niet veel eerder aan de politie te melden maar pas op zijn sterfbed op te biechten, kunnen we hem niet meer vragen.

Waarom [getuige 11] pas in 2012 met zijn verklaring komt, blijkt niet uit zijn verhaal. Van meer belang is dat uit de door hem op 10 december 2012 tegenover notaris mr. E.D. Visscher afgelegde verklaring niet blijkt dat [getuige 1] tegenover hem heeft aangegeven dat zij in haar beschuldiging jegens de aanvrager een verklaring heeft afgelegd die in strijd met de waarheid is. De enkele woorden van haar, zo zij die al tegenover [getuige 11] heeft geuit, dat zij de aanvrager ‘een hak wilde zetten’ is daartoe onvoldoende. Zelfs als zou [getuige 1] de aanvrager een hak hebben willen zetten, dan kan daaruit op zichzelf nog niet de gevolgtrekking worden gemaakt dat haar beschuldigende verklaringen jegens de aanvrager dus onwaar zijn. Een hak zetten betekent volgens de Dikke van Dale immers: iemand in een onaangename positie brengen, de gelegenheid te baat nemen om iemand nadeel te berokkenen. Dat kan natuurlijk ook heel goed door een verborgen waarheid over iets of iemand alsnog te onthullen.

Dan ‘novum 4’, de nieuwe verklaring van [getuige 4]. In deze nieuwe verklaring heeft [getuige 4] zijn eerder afgelegde beschuldiging, zoals gerelateerd in de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen 25 en 26, ingetrokken bij een notaris.8 Zeven jaar na dato laat [getuige 4] weten dat de aanvrager hem nooit heeft verteld dat hij [slachtoffer 1] en haar twee kinderen om het leven heeft gebracht.

Dat deze nieuwe verklaring van [getuige 4] door mr. Peters als ‘novum’ wordt ingebracht is enigszins opmerkelijk te noemen. Want was het niet zo dat (ik verwijs naar overweging 37c van het Hof), diezelfde [getuige 4] volgens de verdediging was te kwalificeren als “een pathetische leugenaar”? In het licht van deze profielschets valt niet in te zien waarom zijn nieuwe verklaring opeens wel van een hoog waarheidsgehalte getuigt. Daarbij komt dat [getuige 4] met zijn nieuwe verklaring niet zegt dat hij zijn door verbalisant [verbalisant 2] gerelateerde beschuldiging – dat hij uit de mond van ene [aanvrager] had gehoord dat deze een vrouw en haar twee kinderen had vermoord - nooit en te nimmer heeft geuit. Maar dát hij dat toen zo verklaard heeft, kwam, zegt hij nu, doordat hij onder druk werd gezet door teamleider [betrokkene 6] en [betrokkene 7]. Deze bewering is echter niet onderbouwd, en dat hij toen gedwongen zou zijn een valse verklaring af te leggen blijkt uit geen enkel processtuk.

Ook de uitwerking van het als ‘novum’ 5 gepresenteerde telefoongesprek tussen [betrokkene 1] en [getuige 2] is allesbehalve sterk. Als dragende grond voor dit ‘novum’ wordt aangevoerd dat daaruit blijkt dat [getuige 2] een justitiebeloning (‘tipgeld’) voor haar verklaring heeft gekregen. Maar dat is geen nieuw gegeven, want dat was het Hof blijkens het arrest al bekend, evenals de beloning aan [getuige 1]. Ik wijs op de laatste alinea van overweging 39 van het Hof. Daarin staat dat niet aannemelijk is geworden dat een of meer van de genoemde getuigen in het vooruitzicht van een beloning hun verklaring hebben afgelegd.

Bovendien merk ik op dat mr. Peters enkel zegt dat sprake is van tegenstrijdigheden in en verschillen tussen de door [getuige 2] in 1984 en 2002 afgelegde verklaringen, zonder dit nader te expliciteren. Overigens heeft het Hof vastgesteld dat de verklaringen van [getuige 2] onderling verschillen, maar ten aanzien van een aantal hoofdlijnen consistent zijn.

Het door het Hof vastgestelde ochtendscenario wordt in het herzieningsverzoek niet bestreden, zodat daarvan bij de beoordeling van het herzieningsverzoek dient te worden uitgegaan.

In dat ochtendscenario zijn de dadergerelateerde bewijsmiddelen te plaatsen. Omdat deze bewijsmiddelen van cruciaal belang zijn voor de bewijsconstructie waarop de veroordeling van de aanvrager berust, heeft het Hof deze blijkens zijn bewijsoverwegingen uitvoerig beoordeeld en gewogen op hun consistentie, betrouwbaarheid, bewijswaarde en bewijskracht.

Dat geldt in het bijzonder voor de belastende verklaringen van [getuige 1] en [getuige 2], ook in relatie tot de overige dadergerelateerde bewijsmiddelen. Daarbij merk ik hier met nadruk op dat het Hof de betrouwbaarheid van de verklaringen van [getuige 1] en [getuige 2] heeft getoetst, wel degelijk óók in het licht van verschillen op onderdelen binnen de eigen verklaringen en de in het vooruitzicht gestelde beloning, en dat het Hof dit oordeel van een ruime motivering heeft voorzien (overwegingen 38 ad a en ad b en 39).

Voorts wijs ik erop dat [getuige 1] en [getuige 2] niet van hun beschuldigingen zijn teruggekomen. Sterker nog, uit de transcriptie van het tussen [betrokkene 1] en [getuige 2] gevoerde telefoongesprek blijkt helder dat [getuige 2] geen woord van haar destijds geuite beschuldiging jegens de aanvrager terugneemt.9

De betrouwbaarheid van de door [getuige 1] en [getuige 2] afgelegde belastende verklaringen vindt ook nu nog voldoende steun in de overige door het Hof voor het bewijs gebezigde dadergerelateerde bewijsmiddelen en de bewijsoverwegingen van het Hof (waarbij komt de ondersteunende verklaring van de getuige [getuige 6], zoals weergegeven in overweging 38 Ad a).

Naast de verklaringen van [getuige 1] en [getuige 2] blijven in deze herzieningsprocedure de verklaringen van de getuigen [getuige 3], NN2, [betrokkene 2] (de taxichauffeur) en [getuige 7], evenals trouwens de verklaringen van de aanvrager zelf (bewijsmiddelen 28, 29 en 30), onweersproken staan. Met betrekking tot de door het Hof gebezigde dadergerelateerde bewijsmiddelen heeft alleen [getuige 4] zijn toentertijd afgelegde verklaring, zoals door verbalisant [verbalisant 2] gerelateerd en verklaard, herroepen.

In het licht van het voorgaande kan worden vastgesteld dat afgezien van de getuige [getuige 4] de (overige) getuigen bij hun eertijds afgelegde verklaringen zijn gebleven.

Nu de nieuwe verklaring van [getuige 4] dat hij zijn belastende verklaring onder druk van de politie heeft afgelegd niet heeft onderbouwd en overigens geen steun vindt in enig processtuk, zodat achter de geloofwaardigheid van zijn nieuwe verklaring slechts een vraagteken past, meen ik dat de bewijsconstructie van het Hof in haar geheel onaangetast blijft.

Op grond van het voorgaande ben ik van oordeel dat hetgeen in de aanvraag tot herziening is aangevoerd niet een novum in de zin van art. 457, eerste lid aanhef en onder c, Sv oplevert en dat de bewijsconstructie van het Gerechtshof daardoor niet wordt aangetast. Daaruit vloeit voort dat de aanvraag tot herziening naar mijn inzicht ongegrond is.