Uitspraken

1. [eiseres 1]

2. [eiseres 2]

3. [eiseres 3]

tegen

1. [verweerster 1]

2. [verweerster 2]

Het gaat in deze zaak in het principale cassatieberoep om de vraag of het hof na een wijziging in de procesvertegenwoordiging terecht akte niet-dienen van grieven heeft verleend. Het voorwaardelijk incidentele cassatieberoep stelt de vraag aan de orde of het hof die wijziging in de procesvertegenwoordiging terecht heeft gekwalificeerd als onttrekking als bedoeld in hoofdstuk 6 van het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingzaken bij de gerechtshoven.

1.1 Verweerster in cassatie onder 1 (hierna: [verweerster 1]) heeft bij inleidende dagvaarding van 22 september 2010, eiseressen tot cassatie onder 1-3 (hierna: [eiseres] c.s.) alsmede verweerster in cassatie onder 2 (hierna: [verweerster 2]) gedagvaard voor de rechtbank Utrecht. Zij heeft daarbij – zakelijk weergegeven – gevorderd dat de rechtbank voor recht verklaart:

1.2 [eiseres] c.s. hebben in conventie gemotiveerd verweer gevoerd en in reconventie, na aanvulling van de gronden van de eis2, – samengevat – gevorderd dat de rechtbank voor recht verklaart dat [verweerster 1] is gehouden aan [eiseres] c.s. te vergoeden, de schade, op te maken bij staat, die het gevolg is van

(ii) het feit dat [verweerster 1] de maatschap per 1 januari 2010 heeft verlaten en

(iii) de weigering van [verweerster 1] om de met [verweerster 2] bereikte materiële overeenstemming over de gevolgen van zijn uitstoting na te komen. [eiseres] c.s. hebben daarnaast gevorderd dat de rechtbank [verweerster 1] veroordeelt tot betaling van een voorschot op de schade.

1.3 [verweerster 2] heeft eveneens in conventie gemotiveerd verweer gevoerd en in reconventie – samengevat – gevorderd dat de rechtbank een deskundige benoemt die met inachtneming van door de rechtbank te geven aanwijzingen een boedelbeschrijving zal vervaardigen van het te verdelen vermogen van de op 1 januari 2010 ontbonden maatschap Benvalor, in het kader waarvan de deskundige tevens de jaarrekeningen 2008 en 2009 van de maatschap dient op te stellen, dan wel dat de rechtbank beslist zoals zij in goede justitie meent te moeten beslissen en onder aanhouding van de procedure in afwachting van de door de deskundige uit te brengen boedelbeschrijving.

1.4 [verweerster 1] heeft tegen de vorderingen in reconventie gemotiveerd verweer gevoerd.

1.5 Nadat de rechtbank bij tussenvonnis van 12 januari 2011 een comparitie van partijen had gelast die vervolgens op 23 mei 2011 heeft plaatsgevonden, heeft de rechtbank bij tussenvonnis van 28 september 2011 de zaak onder aanhouding van iedere verdere beslissing naar de rol verwezen voor het nemen van een akte door partijen als in het dictum vermeld.

1.6 In dit vonnis heeft de rechtbank – samengevat en voor zover thans van belang – overwogen (rov. 4.7) dat [verweerster 1] niet is tekortgeschoten in de nakoming van enige op haar rustende verbintenis tot voortzetting van de samenwerking zodat de daarmee samenhangende reconventionele vorderingen van [eiseres] c.s. zullen worden afgewezen3 en voorts (rov. 4.16) dat de reconventionele vordering [verweerster 2] tot benoeming van een deskundige die een boedelbeschrijving dient op te stellen, zal worden toegewezen4.

1.7 De rechtbank heeft bij vonnis van 28 december 2011 tussentijds hoger beroep van haar tussenvonnis van 28 september 2011 toegestaan.

1.8 [eiseres] c.s. zijn daarop van genoemd vonnis in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof Arnhem.

1.9 Bij brief van 24 februari 2012 heeft de advocaat van [verweerster 1], mr. J.R. Beversluis, namens [verweerster 1] aan [eiseres] c.s. aangezegd dat zij op 17 april 2012 de memorie van grieven dienden te nemen, met aanzegging akte niet-dienen5.

1.10 Ter rolle van 17 april 2012 is geen memorie van grieven genomen en heeft mr. P.J. van der Korst zich in de plaats gesteld van mr. G.A.A. Conyn als procesvertegenwoordiger van [eiseres] c.s.. Daarnaast heeft de rolraadsheer het door de nieuwe procesadvocaat van [eiseres] c.s. gevraagde uitstel voor het nemen van de memorie van grieven geweigerd en akte van niet-dienen van grieven verleend6.

1.11 [eiseres] c.s. hebben bij faxbericht van 20 april 2012 bezwaar gemaakt tegen de beslissing tot het verlenen van de akte niet-dienen en de rolraadsheer verzocht hen alsnog in de gelegenheid te stellen de memorie van grieven te nemen.

De rolraadsheer heeft het bezwaar van [eiseres] c.s. bij brief van de griffier van 27 april 2012 verworpen en de rolbeslissing tot het verlenen van de akte niet-dienen gehandhaafd.

1.12 Het hof heeft op 3 juli 2012 bepaald dat tegen de rolbeslissingen van 17 april 2012 en 27 april 2012 tussentijds cassatieberoep kan worden ingesteld.

1.13 [eiseres] c.s. hebben tegen de rolbeslissing van 17 april 2012 en de in de brief van de griffier van het hof van 27 april 2012 vervatte verwerping van het bezwaar7 tijdig8 beroep in cassatie ingesteld.

[verweerster 1] heeft geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring met toepassing van art. 80a RO, althans tot verwerping van het cassatieberoep en heeft voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep ingesteld.

De rolraadsheer heeft – gehoord de P-G – mededeling gedaan dat de zaak niet voor toepassing van art. 80a RO in aanmerking komt.

[eiseres] c.s. hebben geconcludeerd tot verwerping van het incidenteel cassatieberoep.

Tegen [verweerster 2] is verstek verleend.

Partijen hebben vervolgens hun standpunten schriftelijk toegelicht, waarna [verweerster 1] nog heeft gedupliceerd.

2.1 In de onderhavige zaak gaat het in het principaal cassatieberoep in de kern om de vraag of het hof terecht akte niet-dienen heeft verleend nu het de wijziging van de procesvertegenwoordiging aan de zijde van [eiseres] c.s. ter rolle van 17 april 2012 heeft gekwalificeerd als onttrekking maar desondanks de bepalingen in hoofdstuk 6 van het rolreglement niet heeft toegepast. Het voorwaardelijk ingestelde incidenteel cassatieberoep richt zich tegen de door het hof gegeven kwalificatie van de wijziging van de procesvertegenwoordiging als onttrekking en verbindt daaraan de gevolgtrekking dat hoofdstuk 6 van het rolreglement in het geheel niet van toepassing is. Daarmee is het voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep van de verste strekking, reden waarom ik dat cassatieberoep hierna onder 3 als eerste bespreek, hoewel het voorwaardelijk is ingesteld.

2.2 Niet in discussie is (en terecht) dat de rolbeslissing van 17 april 2012 en de in de brief van de griffier van het hof van 27 april 2012 vervatte verwerping van het bezwaar voor cassatie vatbare uitspraken van het hof zijn.

2.3 Alvorens op het voorwaardelijk incidenteel cassatiemiddel in te gaan, schets ik het juridisch kader van de beëindiging van de opdracht aan de advocaat tijdens een lopende procedure.

2.4 Onttrekking is de beëindiging door de procesadvocaat van zijn opdracht9. Indien de advocaat de overeenkomst opzegt en zich aan de verdere behandeling van de zaak onttrekt, heeft die opzegging in het geding pas rechtsgevolg nadat zij ter rolle bekend is gemaakt aan de wederpartij en de rechter. Het geding wordt voortgezet waarbij de partij al dan niet een nieuwe advocaat stelt10. Onttrekking is volgens de Hoge Raad een de cliënt persoonlijk betreffende omstandigheid, zodat het redelijker is dat de cliënt erin voorziet dat hij wederom door een advocaat in het proces wordt vertegenwoordigd dan dat de tegenpartij gedwongen zou zijn tot het doen van nasporingen en het maken van kosten teneinde de procespartij wier advocaat zich heeft onttrokken te dagvaarden tot hervatting van het rechtsgeding11.

2.5 De (gevolgen van de) beëindiging wordt beheerst door het contractenrecht12 en het advocatentuchtrecht. Volgens Snijders in zijn noot onder HR 2 februari 200113 dient de zich aan de zaak onttrekkende advocaat alles in het werk te stellen dat redelijkerwijze van hem mag worden verwacht om de cliënt tijdig bewust te maken van de betekenis van een zo spoedig mogelijke opvolging, ook al bepalen de relevante art. 7:408 BW en art. 7:422 BW dat niet uitdrukkelijk voor de opdracht in het algemeen resp. de lastgeving in het bijzonder. Hij verwijst daarbij ook naar art. 7:401 BW, dat de opdrachtnemer verplicht de zorg van een goed opdrachtnemer in acht te nemen en naar art. 9 lid 3 van de Gedragsregels voor Advocaten, dat de advocaat die besluit zijn opdracht neer te leggen, voorschrijft, dat op zorgvuldige wijze te doen en zodanig dat zijn cliënt daarvan zo min mogelijk nadeel ondervindt. Snijders meent dat deze gedragsregel tevens een rechtsregel vormt, die men kan beschouwen als een subregel van art. 7:401 BW14.

2.6 Als gevolg van de onttrekking kan de partij in zaken met verplichte procesvertegenwoordiging geen processuele handelingen meer verrichten15. Den Hartog Jager noemt de onttrekking een eenzijdige proces- en rechtshandeling en acht voor de rolraadsheer geen taak weggelegd om de rechtsgeldigheid van de onttrekking te toetsen. Wel zou de rolrechter volgens hem kunnen weigeren akte te verlenen van de onttrekking zolang niet vaststaat dat de cliënt is gewezen op de gevolgen van de onttrekking en dat hij voor vervanging moet zorgen. Den Hartog Jager baseert dit op het hierna geciteerde artikel 6.1 van het Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven16.

2.7 Ook de cliënt (de opdrachtgever) kan de opdracht te allen tijde opzeggen en wel op de voet van art. 7:408 lid 1 BW17. Deze opzegging wordt veelal aangeduid als herroeping18. Een partij kan de door haar gestelde procesadvocaat niet herroepen zonder tegelijkertijd een andere procesadvocaat te stellen (art. 79 lid 2 Rv.19). In de praktijk stelt de opvolgend advocaat zich en vervangt hij daarmee zijn voorganger. Uit de eenzijdige herroepingsbevoegdheid lijkt te volgen dat de eerder gestelde advocaat zich niet kan verzetten tegen de opvolging20.

2.8 Anders dan ingeval van de in art. 226 Rv. genoemde gevallen leidt onttrekking niet tot schorsing van het geding. Hetzelfde geldt – uiteraard – voor herroeping.

Op grond van art. 226 Rv. wordt het geding van rechtswege geschorst indien de gestelde advocaat overlijdt of doordat hij zijn hoedanigheid van advocaat verliest21. Ratio van deze bepaling – die opgeld doet onafhankelijk van de vraag of de rechtsbetrekking tussen de advocaat en zijn cliënt voortduurt – is de desbetreffende partij te beschermen tegen de gevolgen van het feit dat zij niet langer in de procedure is vertegenwoordigd ten gevolge van een van de beide in het artikel genoemde omstandigheden. Van dit feit zal de partij niet altijd op de hoogte zijn, zonder dat haar dit valt toe te rekenen, hetgeen rechtvaardigt dat de schorsing van rechtswege plaatsvindt22.

De in art. 226 Rv. genoemde gevallen hebben gemeen dat de partij haar advocaat verliest door oorzaken buiten haar invloedssfeer23. Zoals gezegd is onttrekking (en ook herroeping) nu juist een de cliënt persoonlijk betreffende omstandigheid, welke omstandigheden in de bewoordingen van de Hoge Raad niet op één lijn kunnen worden gesteld met de dood of het verlies van de betrekking van de gestelde procesadvocaat24.

2.9 Hoofdstuk 6 van het ten tijde van de onderhavige procedure geldende en toepasselijke Landelijk procesreglement voor civiele dagvaardingszaken bij de gerechtshoven, hierna: het rolreglement, luidt als volgt25:

“6 Onttrekking

6.1 Mededeling onttrekking

De advocaat van een partij die zich op een roldatum aan een zaak wil onttrekken, geeft daarvan bericht met een aan het hof gericht H-formulier.

De advocaat heeft zijn opdrachtgever over de gevolgen daarvan geïnformeerd. Bij zijn bericht aan het hof bevestigt de advocaat dat hij deze verplichting is nagekomen.

6.2 Rolverwijzing voor het stellen van een nieuwe advocaat

Na de onttrekking wordt de zaak verwezen naar de roldatum gelegen op een termijn van twee weken later voor het stellen van een nieuwe advocaat.

6.3 Nieuwe advocaat gesteld

Indien zich voor de in artikel 6.1 bedoelde partij een andere advocaat stelt, wordt de proceshandeling waarvoor deze partij staat, alsnog op de in artikel 6.2 genoemde roldatum verricht. Op schriftelijk verzoek van deze partij kan hiervoor eenmaal een uitstel van vier weken worden verleend.

6.4 Geen nieuwe advocaat gesteld

Indien zich op de in artikel 6.2 genoemde roldatum geen andere advocaat stelt, vervalt het recht van de partij om de proceshandeling waarvoor deze staat te verrichten en kan de wederpartij verzoeken in de zaak arrest te wijzen.

Indien zich op deze roldatum geen andere advocaat stelt en de wederpartij niet verzoekt in de zaak arrest te wijzen of de proceshandeling waarvoor zij staat op deze datum niet verricht, wordt de zaak 53 weken aangehouden voor het verrichten van deze proceshandeling.”

2.10 M.i. is de ratio van de artikelen 6.2 en 6.3 van het rolreglement dat de nieuwe advocaat in de gelegenheid wordt gesteld zich in te werken voordat hij een proceshandeling moet verrichten. Deze ratio geldt naar mijn mening dan zowel bij beëindiging van de opdracht door de advocaat (onttrekking) als de beëindiging van de opdracht door de cliënt (herroeping). Dit brengt mee dat het voor de toepasselijkheid van hoofdstuk 6 van het rolreglement niet ter zake behoort te doen wie de overeenkomst van opdracht heeft opgezegd.

2.11 Indien een procesadvocaat zich onttrekt, schrijft artikel 6.2 van het rolreglement voor dat de zaak veertien dagen wordt aangehouden voor het stellen van een nieuwe advocaat. Uit de formulering: “wordt de zaak verwezen” volgt dat dit geen discretonaire bevoegdheid van de rolrechter is. De nieuwe advocaat kan zich dus veertien dagen later stellen.

2.12 Artikel 6.3 van het rolreglement bepaalt vervolgens dat de nieuwe advocaat op die rol de proceshandeling kan verrichten waarvoor zijn partij stond op het moment dat de vorige procesadvocaat zich onttrok. M.i. dient dit voorschrift zo te worden gelezen dat de nieuwe advocaat, indien de vorige advocaat veertien dagen eerder partijperemptoir stond voor het nemen van een memorie van grieven, op de eerste rol waarop hij zich presenteert ook partijperemptoir staat voor het nemen van grieven. Was de eerdere procesadvocaat akte niet-dienen aangezegd, dan ‘verhuist’ deze aanzegging mee naar de rol van veertien dagen later en dient deze akte te worden verleend indien niet van grieven wordt gediend26.

2.13 Ingeval van onttrekking en de voor die situatie geldende bepalingen van hoofdstuk 6 van het rolreglement is een andere situatie aan de orde dan wanneer art. 133 lid 4 Rv.27 en de naar aanleiding daarvan gewezen rechtspraak van toepassing zou zijn. Indien op de juiste wijze akte niet-dienen is aangezegd tegen een bepaalde roldatum en de vereiste proceshandeling niet op die roldatum wordt verricht vervalt vanwege art. 133 lid 4 Rv. immers het recht om dat te doen28 en verleent de rolraadsheer in beginsel op dat moment29 of indien de zaak rechtsgeldig is geschorst: nadien30, akte niet-dienen.

In geval van onttrekking van een advocaat geeft artikel 6.3 van het rolreglement echter de hoofdregel en vervalt op grond van artikel 6.4 van het rolreglement het recht om de proceshandeling te verrichten pas indien zich geen nieuwe advocaat stelt.