Uitspraken

Conclusie inzake

tegen

1. Inleiding en wettelijk kader

1.1. In deze zaak verwijten de curatoren van Antilliaanse vennootschap Rasmal Finance NV (hierna: Rasmal) de BNA dat deze jegens de gezamenlijke crediteuren van Rasmal onrechtmatig heeft gehandeld in de uitoefening van haar wettelijke taak als toezichthouder op Nederlands-Antilliaanse kredietinstellingen. Alvorens de feiten, het procesverloop en de talrijke cassatieklachten te behandelen, volgt eerst een korte schets van het wettelijk kader.

1.4. Het toezicht valt dus uiteen in monetair toezicht, primair gericht op het bevorderen van monetaire stabiliteit, en in een bedrijfseconomisch toezicht dat de crediteuren van kredietinstellingen beoogt te beschermen. Het toezicht wordt uitgeoefend op kredietinstellingen en kredietverenigingen. Kredietverenigingen blijven verder buiten beschouwing.(3) Onder kredietinstellingen verstaat de LTBK: ondernemingen of instellingen die in belangrijke mate hun bedrijf maken van het aannemen van gelden en/of het verlenen van kredieten, zulks met uitzondering van kredietverenigingen (art. 1 lid 1 sub c LTBK 1972).

1.6. Kredietinstellingen zijn verplicht zich bij de BNA te melden binnen dertig dagen na oprichting (art. 2 lid 2). De BNA is bevoegd bij iedere onderneming of instelling alle inlichtingen te (doen) inwinnen, die redelijkerwijs nodig zijn om te beoordelen of al dan niet tot aanmelding moet worden overgegaan (art. 3 lid 1).

1.9. Hoofdstuk III van de LTBK 1972 (art. 6 t/m 10) bevat de kern van de LTBK(5) en is uitsluitend van toepassing op onshore-banken.(6) Art. 6 betreft het monetaire toezicht, de artt. 7 t/m 10 het bedrijfseconomische toezicht.

1.11. Het bedrijfseconomische toezicht verplicht onshore-banken de jaarrekening aan de BNA te sturen. De BNA kan bepalen dat deze jaarrekening vooraf wordt onderzocht door een in overeenstemming met de BNA aan te wijzen accountant (art. 7). Een onshore-bank is voorts verplicht nadere informatie aan de BNA te verschaffen, teneinde naar het oordeel van de BNA voldoende inzicht in de monetaire ontwikkeling mogelijk te maken (art. 8). Deze onshore-banken zijn voorts verplicht alle inlichtingen omtrent hun bedrijf te verstrekken die naar het oordeel van de BNA nodig zijn voor de juiste uitoefening van het toezicht door de BNA (art. 9).

1.13. Hoofdstuk IV (art. 11 - 15) bevat enkele bijzondere voorschriften. Zo blijven op grond van art. 11 (alleen van toepassing op onshore-banken) bepalingen in statuten, reglementen en overeenkomsten buiten toepassing, voor zover zij strijden met de LTBK 1972 of met krachtens de LTKB 1972 getroffen voorzieningen. Art. 16 handelt over administratief beroep, waarna in art. 17 - 19 enkele strafbepalingen zijn opgenomen.

2. Feiten(13)

2.1. Op 15 juli 1987 is Rasmal Finance NV (hierna: Rasmal) opgericht en gevestigd te Sint Maarten.

2.2. Bij brief van 27 juli 1987 heeft de Sint Maarten International Trust Company N.V. (hierna: Smitco) ten behoeve van Rasmal aan het Bestuurscollege van Sint Maarten afgifte verzocht van een vestigingsvergunning.

2.3. Bij beschikking van de BNA van 27 juli 1987 is Rasmal ontheffing verleend van de voorwaarden, voorschriften en bepalingen van de artikelen 9 tot en met 15 van de Landsverordening Deviezenverkeer (P.B. 1981, no. 67). Daarmee werd Rasmal toegelaten als offshore-maatschappij - te onderscheiden van een offshore-bank - en kon zij als beleggingsmaatschappij activiteiten ontplooien.

2.4. Bij brieven van 23 april 1988, 10 mei 1988 en 23 september 1988 heeft de BNA Rasmal erop gewezen dat zij - kort samengevat - voor bancaire activiteiten diende te beschikken over een verklaring van geen bezwaar van de BNA.

2.5. Bij brief van 28 november 1989 schrijft Smitco aan de BNA o.a. dat zij voornemens is om binnen korte tijd voor Rasmal een verklaring van geen bezwaar aan te vragen voor het mogen opereren als offshore-bank type B.(14)

2.7. Bij brief van 4 april 1991 heeft Smitco aanvullende informatie verstrekt.

2.8. Op 31 januari 1992 heeft de BNA - met bijstand van het Openbaar Ministerie - bij Rasmal een onderzoek ingesteld, een zogenaamde on-site-inspection.

2.9. Bij brief van 31 januari 1992 heeft de BNA Rasmal gesommeerd om al haar activiteiten als kredietinstelling met onmiddellijke ingang te staken. Tevens werd de in 2.3 bedoelde vergunning met onmiddellijke ingang ingetrokken.

2.11. Op 9 april 1992 heeft een evaluatiebijeenkomst plaatsgevonden en is gesproken over een mogelijke overname van de activa van Rasmal door Laidlaw Group. Bij brief van 9 april 1992 heeft de BNA Rasmal o.a. meegedeeld dat indien het voorstel van de Laidlaw Group niet acceptabel zou zijn Rasmal haar zaken - zoals afgesproken - diende te liquideren.

2.12. Op 2 september 1992 heeft Rasmal de balans per ultimo augustus 1992 aan de BNA toegestuurd.

2.13. Op 4 september 1992 heeft BNA aan Rasmal bericht dat Laidlaw niet in aanmerking komt voor een verklaring van geen bezwaar. Verder heeft BNA benadrukt dat de liquidatie van Rasmal per 1 oktober 1992 een feit diende te zijn.

2.14. In een op 10 september 1992 gehouden bespreking en bij brief van 10 september 1992 heeft de BNA herhaald dat de liquidatie van Rasmal op uiterlijk 1 oktober 1992 afgerond diende te zijn. Tijdens voornoemde bespreking heeft Rasmal kenbaar gemaakt dat zij voornemens was haar activa over te hevelen naar een zustermaatschappij op Anguilla, Financial Bank (Anguilla) Ltd.

2.15. Bij fax van 20 september 1992 heeft de raadsvrouw van Rasmal de BNA bevestigd dat Rasmal voornemens was om haar activa over te hevelen naar Financial Bank (Anguilla) Ltd.

2.16. Bij fax van 1 oktober 1992 heeft Rasmal de BNA bericht dat zij haar activiteiten op Sint Maarten heeft gestaakt en haar activiteiten heeft overgebracht naar Financial Bank (Anguilla) Ltd.

2.17. Bij brief van 2 oktober 1992 heeft Rasmal de BNA o.a. afschriften van beëindigingsovereenkomsten met het personeel toegezonden alsmede de afsluitende balans per 30 september 1992.

2.18. Bij brief van 8 oktober 1992 heeft de BNA aan het ministerie van Financiën van Anguilla laten weten dat Rasmal de aanwijzingen van de BNA voor staking van haar activiteiten op Sint Maarten volledig had opgevolgd.

2.19. Op 6 november 1995 is Rasmal failliet verklaard.(15)

2.20. De daadwerkelijke exploitatie van Financial Bank (Anguilla) Ltd. heeft nog geen maand geduurd, daar de Anguillaanse autoriteiten de activiteiten van deze bank hebben verboden en het bedrijf hebben doen sluiten. Het vermogen van Financial Bank (Anguilla) Ltd. is toen (grotendeels) verdwenen.(16)

3. Procesverloop

3.1. De curatoren hebben het gerecht verzocht voor recht te verklaren dat de BNA jegens de gezamenlijke curatoren onrechtmatig heeft gehandeld en dat BNA wordt verplicht de schade, nader op te maken bij staat, te vergoeden. Volgens de curatoren heeft de BNA gehandeld in strijd met het Bankstatuut en de LTBK 1972.

3.2. De curatoren hebben daartoe onder andere aangevoerd dat Rasmal tussen 1988-1992 bancaire activiteiten ontplooide, zonder te beschikken over een verklaring van geen bezwaar op grond van de LTBK. Bovendien zou de BNA hebben nagelaten adequaat in te grijpen om de tegoeden van de deposanten binnen de Nederlandse Antillen veilig te stellen, door Rasmal in de gelegenheid te stellen die tegoeden uit de Nederlandse Antillen over te boeken, waardoor de deposanten hun inleggelden verloren. Het gerecht in eerste aanleg heeft deze vordering op 8 mei 2000 afgewezen.

3.3. De curatoren hebben hoger beroep ingesteld. In het tussenvonnis van 25 juni 2002 (hierna: tussenvonnis I) gaat het hof eerst in op de stelling van de curatoren dat voor wat betreft maatstaf van aansprakelijkheid aansluiting moet worden gezocht bij de THB-arresten(17) (rov. 4). Daarin heeft de Hoge Raad met betrekking tot de aansprakelijkheid van de notaris overwogen dat de functie van de notaris in het rechtsverkeer hem verplicht onder bijzondere omstandigheden ook tot een zekere zorg voor de belangen van derden (in dit geval de schuldeisers van THB) welke mogelijkerwijs zijn betrokken bij de door zijn cliënten (THB) van hem verlangde ambtsverrichtingen. Aangezien het toezicht door de BNA tevens dient ter bescherming van de belangen van de crediteuren van kredietinstellingen, zoeken de curatoren volgens het hof in zoverre terecht aansluiting bij de THB-arresten. Het hof neemt in aanmerking dat de BNA bij het uitoefenen van haar toezicht een zekere beleidsvrijheid toekomt (rov. 5).

3.4. Vervolgens behandelt het hof de klachten van de curatoren voor zover betrekking hebbend op de periode tot aan de on-site inspection van 31 januari 1992. Het hof oordeelt dat de curatoren onvoldoende hebben gesteld om te concluderen dat de BNA als redelijk handelend toezichthouder niet heeft kunnen handelen zoals zij heeft gedaan (rov. 7-10).

3.5. Voor wat betreft de periode na de on-site-inspection van 31 januari 1992 verwijten de curatoren de BNA dat deze, toen eenmaal duidelijk werd dat binnen de Nederlandse Antillen geen geschikte overnamekandidaat voor Rasmal kon worden gevonden, repressief en correctief had behoren op te treden door gebruik te maken van de haar ter beschikking staande instrumentaria, in plaats van met de overgang naar Anguilla in te stemmen. Volgens de curatoren had de BNA op grond van art. 17 LTBK 1972 aangifte moeten doen bij het Openbaar Ministerie, zodat er van justitiezijde kon worden opgetreden, resp. dat de BNA op grond van art. 43 WvK de procureur-generaal had moeten verzoeken om de ontbinding van Rasmal te bevorderen bij het gerecht in eerste aanleg. De ontbinding ex art. 43 WvK had volgens de curatoren kunnen voorkomen dat de door Rasmal lokaal aangehouden tegoeden de Nederlandse Antillen konden verlaten, met alle gevolgen van dien voor de Antilliaanse deposanten.

3.8. Het hof laat de curatoren vervolgens toe tot het bewijs dat de BNA wist dat Rasmal in september 1992 over aanzienlijke tegoeden beschikte en aanzienlijke schulden aan de deposanten had.

3.9. In zijn eindvonnis van 10 juni 2008 concludeert het hof dat de curator is geslaagd in het hem opgedragen bewijs. Het hof verklaart voor recht dat de BNA jegens de crediteuren van Rasmal onrechtmatig heeft gehandeld en dat de BNA verplicht is de bij schadestaat vast te stellen schade te vergoeden.

3.10. De BNA heeft cassatieberoep ingesteld dat door de curatoren is bestreden. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht, waarna zij van repliek, resp. dupliek hebben gediend.

4. Behandeling van het cassatieberoep

4.1. Het cassatieberoep bestaat uit vijf middelen (middel VI is bij schriftelijke toelichting ingetrokken) die ieder uiteenvallen in verschillende onderdelen. Middel I betreft het zogenaamde 'offshore-verweer' dat het hof in rov. 18 van tussenvonnis I heeft verworpen. Volgens de BNA kon zij op grond van art. 14 LTBK geen adequaat toezicht uitoefenen op Rasmal, nu Rasmal, voor zover de BNA wist, alleen als offshore-bank opereerde. Nog daargelaten dat de curatoren hebben gesteld dat de BNA wist dat Rasmal ook als onshore-bank opereerde en dat zij hiervan bewijs hebben aangeboden, was het standpunt van de BNA niet houdbaar omdat art. 14 LTBK van toepassing is op offshore-banken die beschikken over een verklaring van geen bezwaar, terwijl Rasmal niet over deze verklaring beschikte (rov. 18). Bovendien had de BNA op 5 februari 1992 meegedeeld dat die verklaring nooit aan BNA zou worden verleend. Volgens het hof was toezicht door de BNA op uitbetaling aan de deposanten dan ook mogelijk en geboden. Dit oordeel wordt in de onderdelen 1.1 - 1.3 bestreden.

4.2. Onderdeel 1.1 berust op de lezing dat de frase 'nog daargelaten dat de curatoren stellen, en te bewijzen aanbieden, dat de BNA wist dat Rasmal ook als onshore-bank opereerde' wel mede dragend was voor de verwerping van BNA's verweer dat Rasmal als offshore-bank op grond van art. 14 LTBK van toezicht was uitgezonderd. In die lezing miskent het hof dat het de betreffende stelling niet als vaststaand mocht aannemen op grond van zijn (kennelijke) verwachting omtrent resultaat van de aangeboden bewijslevering.

4.3. De klacht berust op een onjuiste lezing. Niet blijkt dat deze frase (mede) dragend is voor de verwerping van dit verweer.

4.4. Volgens onderdeel 1.2 berust het oordeel van het hof dat art. 14 LTBK 1982 ziet op offshore-banken die in het bezit zijn van een verklaring van geen bezwaar op een onjuiste rechtsopvatting. Het hof miskent dat art. 14 de in dat artikel genoemde bepalingen buiten toepassing verklaart voor alle offshore-banken, ongeacht of deze over een verklaring van geen bezwaar beschikken. Het hof heeft daarom geen oordeel gegeven over de stellingen dat Rasmal, voor zover de BNA wist, te kwalificeren was als offshore-bank en dus van het toezicht was uitgezonderd. Indien art. 14 LTBK 1972 ook op Rasmal van toepassing was, waren de daar genoemde toezichtbepalingen niet van toepassing en kon de BNA ook niet aansprakelijk worden gehouden voor falend toezicht.

4.5. In art. 14 LTBK kan ik niet lezen dat dit uitsluitend betrekking heeft op kredietinstellingen die beschikken over een verklaring van geen bezwaar. Noch uit de wetsgeschiedenis noch uit het systeem van de LTBK kan ik afleiden dat dit de wetgever voor ogen heeft gestaan. De bepalingen die door art. 14 buiten toepassing worden gesteld zijn duidelijk niet geschreven voor een offshore-bank zonder verklaring van geen bezwaar. In dat geval zou bijvoorbeeld een offshore-bank zonder verklaring van geen bezwaar, anders dan een offshore-bank mét deze verklaring, worden betrokken in het overleg met de BNA in geval van onwenselijke monetaire ontwikkelingen of ontwikkelingen die het evenwicht op de betalingsbalans in gevaar zouden kunnen brengen (art. 6). Een offshore-bank zonder verklaring van geen bezwaar zou aan de BNA een jaarrekening moeten toesturen (art. 7) en zou informatie moeten verschaffen die voldoende inzicht in de monetaire ontwikkeling mogelijk maken (art. 8). Deze verplichtingen zouden niet gelden voor een offshore-bank mét verklaring van geen bezwaar. Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat de wetgever dit heeft bedoeld. De klacht wordt in zoverre terecht voorgedragen.

4.6. Het middel faalt evenwel, voor zover het betoogt dat hieruit voortvloeit dat de BNA niet aansprakelijk kan worden gehouden voor, kort gezegd, falend toezicht. Deze algemeen en categorisch geformuleerde stelling vloeit m.i. niet dwingend uit het bovenstaande voort. Hierboven heb ik verdedigd dat een redelijke uitleg van art. 14 jo. 4 lid 6 met zich meebrengt dat art. 4 lid 6 wel van toepassing kan zijn op een offshore-bank die opereert zonder verklaring van geen bezwaar. Op voorhand valt niet uit te sluiten dat de BNA aansprakelijk kan zijn, bij voorbeeld indien zij willens en wetens nalaat in te grijpen in een offshore-bank die zonder verklaring van geen bezwaar werkzaam is als kredietinstelling. Ook acht ik niet ondenkbaar dat in bijzondere omstandigheden de BNA aansprakelijk kan zijn indien zij nalaat inlichtingen in te winnen op grond van art. 3 LTBK.

4.7. Het oordeel dat de BNA op voet van art. 4 lid 6 LTBK 1972 op 5 februari 1992 met Rasmal afspraken had gemaakt om de gewraakte handelingen ongedaan te maken (rov. 16 van tussenvonnis I), berust op een onjuiste rechtsopvatting, zo stelt onderdeel 1.3. Art. 4 lid 6 LTBK was immers niet van toepassing op offshore-banken, terwijl de BNA - zoals in cassatie veronderstellenderwijs moet worden aangenomen - niet wist dat Rasmal ook als onshore-bank opereerde. De overweging is zonder nadere motivering onbegrijpelijk, nu gesteld noch gebleken is dat de afspraken waren gebaseerd op art. 4 lid 6 LTBK 1972. Het hof heeft zich in zoverre schuldig gemaakt aan verboden aanvulling van de feitelijke grondslag van de vordering van de curatoren.

4.8. In de inleidende paragraaf heb ik verdedigd dat een redelijke wetsuitleg meebrengt dat art. 4 lid 6 wel van toepassing is op een offshore-bank die art. 4 lid 1 overtreedt. Ik meen dat het onderdeel in zoverre niet kan slagen. De klacht dat het hof zich schuldig heeft gemaakt aan verboden aanvulling van de feitelijke grondslag mist belang, nu de overweging dat de afspraken van 5 februari 1992 op art. 4 lid 6 berusten niet dragend zijn voor het oordeel van het hof.

Onder (v) benadrukt onderdeel 2 dat de toezichtbevoegdheden van de BNA onder de LTBK zeer beperkt zijn. De BNA handelt slechts onrechtmatig jegens de deposanten, indien zij in de omstandigheden van het geval, gelet op het geheel van de reeds getroffen maatregelen en de gebleken (in)effectiviteit daarvan en gelet op de mogelijkheden en bevoegdheden die de BNA had om op te treden in het belang van de deposanten, alle belangen in aanmerking genomen, met het oog op de aantasting van de individuele vermogensbelangen van de deposanten in redelijkheid niet tot de beslissing heeft kunnen komen om de procureur-generaal niet te verzoeken een ontbindingsprocedure te beginnen. Althans geldt volgens het inleidende onderdeel een soortgelijke maatstaf die recht doet aan de beleidsvrijheid, beoordelingsvrijheid en beperkte bevoegdheden van de BNA bij de uitoefening van haar toezicht voor zover dit strekt ter bescherming van de deposanten en de betrekkelijk marginale toetsingsbevoegdheden van de rechter tot uitdrukking brengt. Volgens onderdeel 2.1 heeft het hof dit bovenstaande miskend, in het bijzonder in rov. 14 en 17-19 van tussenvonnis I. Toen duidelijk was dat er geen geschikte overnamekandidaat te vinden was, was volgens het hof toezicht op de uitbetaling aan de deposanten mogelijk en geboden en zou het voor de BNA de juiste weg zijn geweest om de procureur-generaal te verzoeken een art. 43 WvK-procedure te entameren, omdat indien de PG daarin zou zijn meegegaan, dit zou hebben geresulteerd in de gerede kans dat de lokaal aanwezige tegoeden behouden zouden zijn gebleven.

4.10. Bij de beoordeling stel ik voorop dat blijkens de inleidende paragraaf het toezicht primair in het leven is geroepen om de monetaire stabiliteit te bevorderen en dat daarnaast "een beperkt bedrijfseconomisch [werd] toezicht geïntroduceerd, gericht op de bescherming van de krediteuren der kredietinstellingen."(19) Daarbij heeft de Regering er met nadruk de aandacht op gevestigd dat het bedrijfseconomisch toezicht geen garantie is dat voor crediteuren ongewenste ontwikkelingen te allen tijde kunnen worden voorkomen.(20) Voorts acht ik van belang dat de Regering heeft gesteld ernaar te zullen streven dat de bevoegdheden uit hoofde van de LTBK "met de grootste omzichtigheid" worden gehanteerd.(21) De regering heeft dit gesteld nadat leden van de Staten vraagtekens hadden geplaatst bij een registratieplicht voor offshore-banken.(22) Voorts moet bij het bepalen van de maatstaf in aanmerking worden genomen dat de Antilliaanse toezichtswetgeving, zeker vergeleken met de huidige Nederlandse Wft, in een embryonaal stadium verkeerde. De Antilliaanse wetgever heeft de toezichtswetgeving bewust licht opgetuigd, zowel voor wat betreft de intensiteit van het toezicht, als de bevoegdheden van de BNA.

4.11. In dit geval acht ik nog een relevant gezichtspunt dat de LTBK 1972 geen bevoegdheid tot ingrijpen toekende. Het hof verwijt de BNA dat zij niet de PG heeft verzocht een ontbindingsprocedure ex art. 43 WvK te starten. Daartoe had de BNA verschillende afwegingen moeten maken. Ten eerste had de BNA aannemelijk moeten achten dat de gelden op Anguilla zouden verdwijnen als Rasmal niet voor 1 oktober 1992 op grond van art. 43 WvK zou zijn ontbonden. Ten tweede had zij zich ervan dienen te vergewissen dat art. 12 LTBK 1972 niet eraan in de weg stond om de PG daartoe de benodigde informatie mocht verstrekken ondanks het bepaalde in art. 12 LTBK 1972.(23) Ten derde had de BNA had zich ervan dienen te vergewissen dat zij uit hoofde van haar toezichthoudende taken op grond van de LTBK 1972 gehouden was om de PG te verzoeken een vordering tot ontbinding in te stellen op grond van art. 43 WvK. Ten vierde had de BNA het voldoende aannemelijk moeten achten dat de PG vervolgens onverwijld een vordering tot ontbinding zou instellen, dat (ten vijfde) de rechter vóór 1 oktober 1992 een uitspraak zou doen; en (ten zesde) dat de rechter Rasmal zou ontbinden wegens werkzaamheden in strijd met de goede zeden of de openbare orde, als gevolg waarvan de gelden niet zouden kunnen worden overgeheveld.

4.12. Het antwoord op al deze vragen was in september 1992 hoogst onzeker. Voor zover niet reeds op voorhand kan worden geconcludeerd dat de BNA niet aansprakelijk is in het licht van het derde en/of het zesde punt (zie hieronder bij de behandeling van onderdeel 3.2 en 3.3), brengt het vorenstaande n.m.m. een zéér terughoudende rol voor de rechter met zich mee. Immers, het gaat niet erom of, achteraf oordelend, een andere beslissing beter ware geweest en of daardoor schade aan derden door het overhevelen van de gelden naar Anguilla had kunnen worden voorkomen, maar of in de omstandigheden en met de kennis van toen de BNA in redelijkheid tot de haar handelwijze heeft kunnen komen.

4.13. N.m.m. leidt dit tot een aanmerkelijk terughoudender maatstaf dan bij Vie d'Or moest worden gehanteerd. De Hoge Raad oordeelde daarin dat de Verzekeringskamer niet ermee kon volstaan eerst dan maatregelen te treffen indien sprake is van een onmiddellijk dreigend gevaar voor deconfiture van de verzekeraar, maar dat zij tijdig en adequaat die maatregelen treft, die met het oog op het zoveel mogelijk voorkomen van een deconfiture in de gegeven omstandigheden in redelijkheid van haar kunnen worden gevergd. Volgens de Hoge Raad diende de Verzekeringskamer nauwlettend erop toe te zien dat deze maatregel het beoogde effect had en dat, zo dit niet het geval bleek te zijn, zij een meer effectieve maatregel diende te nemen. In het onderhavige geval beschikte de BNA op grond van de LTBK 1972 nauwelijks over middelen tot ingrijpen. Sterker: het verwijt van het hof betreft het niet uitoefenen van een bevoegdheid op grond van een andere wet, terwijl men minstgenomen ernstige vraagtekens kan plaatsen of het wel tot de taak van de BNA behoorde om de PG te verzoeken om een vordering ex art. 43 WvK in te stellen.

4.14. Het hof heeft, getuige rov. 14 en 17 - 19, de handelwijze van de BNA veel minder terughoudend getoetst dan op grond van de Vie d'Or-maatstaf moet worden aangenomen. Deze rov. monden uit in het oordeel dat het volgen van de ontbindingsmogelijkheid ex art. 43 WvK "de juiste weg" zou zijn geweest. Hiermee getuigt het hof van een onjuiste rechtsopvatting, omdat het hof, anders dan op grond van Vie d'Or als maatstaf moet worden genomen, oordeelt of een andere beslissing beter ware geweest. Het onderdeel wordt terecht voorgedragen.

4.16. De stellingen onder (i), (ii), (iv) en (v) missen belang, nu het verwijt van curatoren zich hierop niet toespitst en het hof deze gebeurtenissen niet aan zijn onrechtmatigheidsoordeel ten grondslag heeft gelegd (zie rov. 11, 12 en 17). Stelling onder (iii) mist eveneens belang. Blijkens rov. 17 verwijt het hof de BNA niet zozeer dat geen of onjuiste aanwijzingen of afspraken over de wijze van liquidatie zijn gemaakt, als wel dat de BNA heeft nagelaten de PG te verzoeken een ontbindingsprocedure te starten. Ik meen dat het hof wel nadere aandacht had dienen te besteden de stellingen (vii) - (ix). Gezien de zeer geringe bevoegdheden en de grote beleids- en beoordelingsvrijheid van de BNA, alsmede gezien de parlementaire geschiedenis bij de LTBK waaruit blijkt dat de BNA zich bij haar toezicht terughoudend had dienen op te stellen, had een behandeling van deze stellingen in de overwegingen van het hof niet mogen ontbreken. Hetzelfde geldt voor de stelling onder (vi) dat de LTBK 1972 de BNA geen middel zou hebben geboden om het voornemen van Rasmal te verhinderen.

4.18. Het onderdeel stelt terecht dat het beperkte bedrijfseconomisch toezicht in art. 7-10 LTBK 1972 strekt tot bescherming van de belangen van crediteuren van kredietinstellingen. In rov. 5 kan ik niet lezen dat het hof dit heeft miskend. Overigens impliceert het feit dat art. 7-10 strekken tot bescherming van deposanten niet dat andere bepalingen uit de LTBK deze strekking niet hebben. In zoverre berust het onderdeel op een onjuiste rechtsopvatting. De tweede klacht slaagt wel. Men zou kunnen stellen dat het onderscheid tussen 'een zekere beleidsvrijheid' en 'aanzienlijke beleidsvrijheid' van semantische aard is. In dit geval is dat niet zo, omdat het hof indringender toetst dan voortvloeit uit Vie d'Or, terwijl hier juist een terughoudender toetsing dan in Vie d'Or aangewezen lijkt te zijn. Ik verwijs naar de behandeling van onderdeel 2.1. Ook de derde klacht wordt terecht voorgedragen. De parallel met de aansprakelijkheid van notarissen is weliswaar in het verleden wel verdedigd,(24) maar blijkens Vie d'Or door de Hoge Raad niet overgenomen. De positie van een notaris is onvoldoende vergelijkbaar met die van een toezichthouder. De toezichthouder heeft een aanzienlijke beleidsvrijheid, terwijl diens taken en bevoegdheden nauwkeurig in de wet zijn vastgelegd. De toezichthouder is bij de uitoefening van zijn toezicht bovendien gebonden aan het legaliteitsbeginsel. De verschillen in taken en bevoegdheden tussen de notaris en een toezichthouder leiden onder andere tot een onderling verschillende maatstaf voor aansprakelijkheid.

4.19. Middel III (onderdelen 3 - 6) richt zich tegen rov. 17 en 19 van het tussenvonnis I, waarin het hof oordeelt dat de mogelijkheid openstond om de ontbindingsprocedure ex art. 43 WvK in gang te brengen. In rov. 19 overweegt het hof dat deze procedure de juiste weg zou zijn geweest. Onderdeel 3.1 betoogt dat het hof hiermee miskent dat de BNA niet de mogelijkheid had om de ontbindingsprocedure in gang te brengen. Bij de uitoefening van haar toezicht heeft de BNA geen andere bevoegdheden dan die de toezichtwetgeving - d.w.z. de LTBK 1972 - haar biedt. Nu art. 43 WvK hiervan geen deel uitmaakt, had de BNA niet deze bevoegdheid.

4.21. Onderdeel 3.2 stelt dat art. 43 WvK niet behoort tot het toezichtsinstrumentarium van de BNA. Haar kan daarom geen verwijt worden gemaakt dat zij van deze mogelijkheid geen gebruik heeft gemaakt.

4.22. Deze klacht slaagt. Hierboven is reeds gebleken dat de wetgever welbewust aan de BNA zeer geringe bevoegdheden had gegeven. De wetgever heeft bovendien de verwachting uitgesproken dat de BNA van haar bevoegdheden op terughoudende wijze gebruik zou maken. Aangenomen dat de BNA de PG kon verzoeken een vordering ex art. 43 WvK in te stellen, meen ik dat haar in dit perspectief moeilijk kan worden verweten dat zij geen gebruik heeft gemaakt van deze mogelijkheid die niet berustte op de toezichtswetgeving. Daarbij neem ik nog in aanmerking dat art. 43 WvK niet in het bijzonder in het leven is geroepen ter bescherming van de belangen van crediteuren van een bank als Rasmal.(25) Het artikel biedt de BNA m.i. meer een mogelijkheid dan een echte bevoegdheid. Aangezien een verzoek om een vordering tot ontbinding in te stellen niet berustte op het toezichtsinstrumentarium, had de BNA n.m.m. een zeer ruime vrijheid al dan niet van deze mogelijkheid gebruik te maken.

4.23. De onderdelen 3.3 - 3.5 en 4 - 5 behoeven daarom geen behandeling meer. Ik ga ten overvloede op deze onderdelen in. Volgens onderdeel 3.3 miskent het hof dat de PG niet bevoegd was de ontbinding te vorderen, althans dat de rechter een dergelijke vordering niet had mogen toewijzen. Dit was immers slechts mogelijk indien Rasmal werkzaam zou zijn geweest in strijd met de goede zeden of de openbare orde. Dit is in deze zaak gesteld noch gebleken.

4.25. Dit alles leidt ertoe dat ik de klacht gegrond acht.

4.26. Voor zover het handelen van Rasmal als kredietinstelling zonder verklaring van geen bezwaar volgens het hof in strijd met de goede zeden of openbare orde was, getuigt dit oordeel van een onjuiste rechtsopvatting (onderdeel 3.4). Voor zover het hof ervan is uitgegaan dat het verbod ex art. 4 lid 1 LTBK om te handelen als kredietinstelling zonder verklaring van geen bezwaar wel de strekking heeft de geldigheid van rechtshandelingen aan te tasten, getuigt het hof van een onjuiste rechtsopvatting. Art. 4 lid 1 heeft deze strekking niet, hetgeen reeds blijkt uit art. 4 lid 6 LTBK om die handelingen ongedaan te maken. Voor zover het hof dit niet heeft miskend, is zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd, nu niet is aangevoerd dat zich in dit geval omstandigheden hebben voorgedaan die tot dat oordeel zouden moeten leiden. Het hof heeft bovendien niet duidelijk gemaakt welke bijzondere omstandigheden het aan zijn oordeel ten grondslag heeft gelegd.

4.27. Hierboven heb ik de lezing verdedigd dat het hof de gerede kans aanwezig heeft geacht dat Rasmal op voet van art. 43 WvK zou kunnen worden ontbonden. Het onderdeel berust op de lezing dat het hof zonder voorbehoud heeft geoordeeld dat Rasmal in aanmerking kwam voor ontbinding en mist derhalve feitelijke grondslag. Hetzelfde geldt voor onderdeel 3.5 dat berust op de lezing dat de werkzaamheden van Rasmal niet in strijd waren met de goede zeden of openbare orde.

4.28. Dit laat onverlet dat in art. 4 lid 6 LTBK steun kan worden gevonden voor de opvatting dat de werkzaamheden van Rasmal niet strijdig waren met de goede zeden of openbare orde. Daarin wordt immers bepaald dat handelingen die zijn verricht zonder verklaring van geen bezwaar of toestemming, terwijl deze wel vereist is, ongedaan moeten worden gemaakt, tenzij de BNA alsnog een verklaring van geen bezwaar of toestemming afgeeft. Het feit dat rechtshandelingen die zijn verricht in strijd met art. 4 lid 1 en 2 LTBK niet van rechtswege nietig zijn, maar 'slechts' ongedaan moeten worden gemaakt, laat ruimte voor de gedachte dat die rechtshandelingen van Rasmal niet zonder meer in strijd zijn met de openbare orde of goede zeden. Het gevolg hiervan is dat het niet voor de hand ligt aan te nemen dat degene die dergelijke niet zonder meer nietige rechtshandelingen heeft verricht werkzaam is in strijd met diezelfde openbare orde of goede zeden.

4.29. Volgens onderdeel 4 is in elk geval niet voldaan aan het relativiteitsvereiste, omdat art. 43 WvK niet strekt tot bescherming van de financiële belangen van Rasmal, maar tot bescherming van de goede zeden en/of openbare orde. Althans is zonder motivering niet duidelijk waarom de enkele aantasting van financiële belangen van crediteuren van Rasmal leidt tot strijd met de goede zeden of openbare orde.

4.30. Bij de beantwoording van de vraag of voldaan is aan het relativiteitsvereiste, komt het aan op het doel en de strekking van de geschonden norm, aan de hand waarvan moet worden onderzocht tot welke personen en tot welke schade en welke wijzen van ontstaan van schade de daarmee beoogde bescherming zich uitstrekt, aldus de Hoge Raad in Duwbak Linda en Vie d'Or.(28) Volgens de Hoge Raad moet de vordering worden afgewezen, zowel wanneer de geschonden norm niet ter bescherming van de eiser strekt, als wanneer de soort van de schade en de wijze waarop de schade is ontstaan buiten het bereik van die bescherming vallen.

4.31. Voordat het beschermingsbereik van de norm kan worden vastgesteld, dient zich de vraag aan wélke norm hier in het geding is. Anders dan het onderdeel stelt, wordt de BNA niet aansprakelijk gehouden omdat zij heeft gehandeld in strijd art. 43 WvK. Het oordeel van het hof komt erop neer dat de BNA in strijd met hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt heeft nagelaten alles in het werk te stellen om de belangen van de deposanten te borgen. In concreto betekende dit volgens het hof dat de BNA de PG had moeten verzoeken een vordering ex art. 43 in te stellen. Déze zorgvuldigheidsverplichting strekte wel degelijk ten behoeve van de deposanten.

4.32. Hierboven heb ik verdedigd dat de BNA een zeer ruime, een beleidsvrijheid had om al dan niet te verzoeken dat ontbinding wordt gevorderd; dit neemt niet weg dat art. 43 WvK een mogelijk middel is om de belangen van deposanten te beschermen. Ik meen dat de vordering van de curatoren niet kan afstuiten op het relativiteitsvereiste. Het onderdeel faalt daarom.

4.33. Onderdeel 5 berust op de subsidiaire lezing dat het hof in rov. 17 de aansprakelijkheid van de BNA mede heeft gegrond op het niet doen van aangifte ex art. 17 LTBK 1972. Ik lees rov. 17 zo, dat het hof zijn oordeel niet heeft gegrond op het feit dat de BNA geen aangifte heeft gedaan. Veeleer lijkt het hof in rov. 17 de mogelijkheid van het doen van aangifte min of meer terloops als overweging ten overvloede te hebben genoemd. Dit blijkt o.a. hieruit dat het hof in rov. 19 wel overweegt dat het volgen van de ontbindingsprocedure ex art. 43 WvK de juiste weg zou zijn geweest, terwijl het hof op art. 17 LTBK niet meer terugkomt. Het onderdeel en de hierop gebaseerde onderdelen 5.1 - 5.3 missen daarom feitelijke grondslag.

4.34. Onderdeel 6 berust op de subsidiaire lezing dat de verschillende passages(29) waarin het hof overweegt dat de BNA ergens mee zou hebben ingestemd of iets zou hebben toegestaan, moeten worden gelezen als zelfstandige verwijten jegens de BNA. Volgens onderdeel 6.1 is het hof uitgegaan van een onjuiste toetsingsmaatstaf door te weinig de beleids- en beoordelingsvrijheid van de BNA in zijn oordeel te betrekken. Het onderdeel bouwt in zoverre voort op middel II. Bovendien miskent het hof dat de destijds geldende toezichtswetgeving de BNA geen bevoegdheid gaf om de overgang van de tegoeden tegen te houden door daarmee niet in te stemmen. Het hof miskent dat art. 4 lid 2 LTKB 1972 bepaalt dat het een kredietinstelling verboden is de aldaar beschreven handelingen te verrichten, anders dan na toestemming van de BNA, maar dat het overhevelen van de tegoeden hieronder niet valt. Hiervoor was dus geen toestemming van de BNA vereist, zodat de BNA ter zake hiervan geen verwijt kan worden gemaakt. Voor zover in 's hofs oordeel besloten ligt dat de BNA deze bevoegdheid wel had, is het oordeel onvoldoende gemotiveerd, omdat niet duidelijk wordt op grond waarvan de BNA wel de mogelijkheid had om de overheveling tegen te houden (onderdeel 6.2).

4.35. Ik meen dat deze subsidiaire lezing feitelijke grondslag mist omdat de bedoelde passages niet (mede) dragend zijn geweest voor het oordeel van het hof. In rov. 2 van het eindvonnis overweegt het hof dat indien de curator zou slagen in zijn bewijsopdracht (dat de BNA wist dat Rasmal in september 1992 aanzienlijke tegoeden en schulden had), de BNA te lichtvaardig heeft ingestemd met de overdracht door Rasmal van haar activa aan haar zustervennootschap, en derhalve onrechtmatig jegens de deposanten is tekortgeschoten. In het dictum van het eindvonnis wordt naar deze overweging verwezen. Men zou deze passages kunnen lezen als zelfstandige verwijten. De reden waarom ik uiteindelijk meen dat dit niet het geval is, is erin gelegen dat op geen enkele manier duidelijk wordt hoe volgens het hof de instemming had kunnen worden geweigerd anders dan door te pogen een art. 43 WvK-procedure in gang te zetten. Ik wijs bijvoorbeeld op rov. 19 van tussenvonnis I waarin het verband tussen het een en het ander duidelijk wordt gelegd.

4.36. Mocht Uw Raad hierover anders oordelen, dan meen ik dat onderdeel 6.1, dat voortbouwt op middel II, terecht wordt voorgedragen. Ook onderdeel 6.2 slaagt in dat geval, omdat dan onduidelijk blijft op welke manier de BNA volgens het hof de overheveling had kunnen tegenhouden. Aangezien deze bevoegdheid niet kan worden gevonden in de LTKB 1992, terwijl niet is gebleken op welke grond de BNA de overheveling dan wel had kunnen tegenhouden, getuigt het oordeel van het hof van een onjuiste rechtsopvatting, althans is het onvoldoende gemotiveerd.

4.37. Middel IV ziet op de wetenschap bij de BNA van ernstig financieel nadeel bij overheveling naar Anguilla. Onderdeel 7 bevat een inleidende klacht tegen rov. 13, 14 en 19 die wordt uitgewerkt in de onderdelen 7.1 - 7.3. Onderdeel 7.1 klaagt dat het hof in rov. 13 is uitgegaan van een verkeerde maatstaf en bouwt voort op onderdeel 2.3 onder iii. Deze klacht slaagt om de hierboven vermelde redenen.

4.38. Onderdeel 7.2 berust op de alternatieve lezing van rov. 13, 14 en 19 dat volgens het hof de enkele wetenschap van de aanwezigheid van tegoeden en schulden van Rasmal op de Antillen de BNA ertoe zou hebben genoopt te trachten die tegoeden op de Antillen te houden. In rov. 19 overweegt het hof eerst dat - naar de BNA wist of behoorde te weten - de overgang naar Anguilla plaatsvond voordat was gebleken dat de zustervennootschap was erkend als "Class II" offshore Banking License, en dat is gesteld noch gebleken dat Financial Bank (Anguilla) Ltd goed bekend stond. Onder deze omstandigheden is de wetenschap bij de BNA van de aanwezigheid van tegoeden en schulden van Rasmal op de Antillen van belang, zo vervolgt het hof. De lezing waarop het onderdeel berust is daarom onjuist, zodat het onderdeel feitelijke grondslag mist.

4.39. Volgens onderdeel 7.3 miskent het hof in rov. 14 dat de BNA geen bevoegdheden had om de overheveling van de tegoeden tegen te houden, zodat zij geen "greep" op deze tegoeden had of kon hebben. Onbegrijpelijk is bovendien wat het hof met "greep" bedoelt, aangezien de BNA heeft gesteld dat zij geen bevoegdheden had om overheveling van de tegoeden tegen te houden. Voor zover hiermee wordt bedoeld dat de BNA zou hebben moeten verzoeken een procedure ex art. 43 te entameren, verwijst het onderdeel naar onderdeel 2 (middel 2) en 3 (middel 3) die dat oordeel bestrijden. Deze klacht slaagt om de hierboven bij de behandeling van middel II en III aangegeven redenen.

4.40. Nu de onderdelen 7.1 en 7.3 terecht worden voorgedragen, behoeft onderdeel 8 geen behandeling meer.

4.42. Deze onderdelen, die zich lenen voor gezamenlijke behandeling, worden terecht voorgedragen. Voor het aannemen van causaal verband zou voldoende aannemelijk moeten zijn dat, in de hypothetische situatie waarin de BNA de PG zou hebben verzocht om een vordering tot ontbinding in te stellen (i) de PG positief zou hebben beslist op dit verzoek en tijdig een art. 43-vordering zou hebben ingesteld, (ii) het gerecht in eerste aanleg tijdig hierover zou beslissen, (iii) dat het gerecht Rasmal daadwerkelijk zou ontbinden, en (iv) dat als gevolg van deze ontbinding de gelden niet zouden zijn verdwenen. Bij de behandeling van onderdeel 3.3 heb ik rov. 17 zo gelezen, dat volgens het hof minstgenomen de gerede kans dat de rechter Rasmal zou ontbinden op grond van art. 43 WvK indien de PG een daartoe strekkend verzoek zou indienen. Uit geen van de vonnissen blijkt echter waarop het hof dit oordeel baseert, terwijl het bestaan van een gerede kans op ontbinding - indien dit zou zijn gevorderd - is gesteld noch gebleken. Gezien de grote terughoudendheid die moet worden betracht bij een verzoek of vordering tot ontbinding, heb ik mij bij de behandeling van onderdeel 3.3 en 3.5 onder verwijzing naar het Hell's Angels-arrest(30), sceptisch betoond over de kans van slagen van een dergelijke vordering of dergelijk verzoek. Gezien het slagen van onderdeel 3.3 meen ik dat ook de onderdelen 9.1 - 9.3 terecht worden voorgedragen. Hetzelfde geldt voor stelling 4 van onderdeel 9.4. Bij CvD, nr. 50 heeft de BNA betoogd dat ook indien de BNA de PG wel zou hebben verzocht ontbinding te vorderen, dan nog zou het geld ook (in de tussentijd) verdwenen zijn. Het hof had deze stelling in zijn oordeel uitdrukkelijk dienen te betrekken bij de vaststelling van csqn-verband. Ten aanzien van stelling 1 en 2 wordt niet verwezen naar vindplaatsen in de gedingstukken, zodat onderdeel 9.4 in zoverre faalt. Stelling 3 faalt om de redenen hierboven vermeld in nr. 4.6.

4.43. Onderdeel 9.5 richt zich tegen rov. 3 van tussenvonnis II en berust op de lezing dat reeds op grond van de aldaar vermelde omstandigheden voldoende causaal verband vaststaat. Het hof zou in die lezing hebben miskend dat tevens is vereist dat de schade in zodanig verband staat met de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust, dat zij aan de schuldenaar als een gevolg van deze gebeurtenis kan worden toegerekend. Volgens het onderdeel brengen de in onderdeel 9.4 vermelde omstandigheden mee dat de schade niet aan de BNA kan worden toegerekend. Voor zover die stellingen volgens het hof alleen betrekking hadden op de omvang van de schade, is die lezing onbegrijpelijk. Dit klemt te meer, nu het hof de BNA heeft veroordeeld tot betaling van "de" (dus: alle) door de curator geleden schade. Voor zover het hof de behandeling van stellingen m.b.t. de toerekening van de schade, is het dictum onjuist, althans ontoelaatbaar onduidelijk geformuleerd.

4.44. De eerste klacht slaagt. Het feit dat de BNA geen bevoegdheid had om het overhevelen van de tegoeden te verhinderen staat n.m.m. aan de toerekening van de schade aan de BNA in de weg. De tweede (subsidiaire) klacht wordt tevergeefs voorgedragen. De stellingen 1 - 3 in onderdeel 9.4 zijn hierboven reeds verworpen, terwijl stelling 4 uitsluitend betrekking heeft op het condicio sine qua non-verband.

4.45. Onderdeel 10 klaagt erover dat het hof in rov. 3 van tussenvonnis II is teruggekomen op zijn eindbeslissing in rov. 21 van tussenvonnis I. Het hof heeft miskend dat van een eindbeslissing in dezelfde instantie niet kan worden teruggekomen, behoudens bijzondere, nauwkeurig aan te geven omstandigheden (onderdeel 10.1). Althans is het oordeel zonder nadere toelichting onbegrijpelijk (onderdeel 10.2), nu niet blijkt waarom onaanvaardbaar zou zijn dat het hof aan zijn eindbeslissing gebonden zou zijn. Voor zover het tussenvonnis II zo moet worden gelezen dat de in rov. 3 vermelde omstandigheden dit wel onaanvaardbaar maken, is dit oordeel onjuist, althans onbegrijpelijk. Het gaat hier uitsluitend om een andere waardering van reeds eerder vastgestelde omstandigheden. In elk geval heeft het hof ten onrechte partijen niet in de gelegenheid gesteld zich uit te laten over zijn voornemen tot heroverweging van zijn eindbeslissing (onderdeel 10.3). Voor zover het hof in tussenvonnis II ervan is uitgegaan dat zijn oordeel in tussenvonnis I geen eindbeslissing was, is dit oordeel onjuist, althans onbegrijpelijk, omdat deze overweging niet anders dan als een eindbeslissing kan worden begrepen. Het hof heeft immers uitdrukkelijk en zonder voorbehoud beslist over een feitelijk en juridisch geschilpunt (onderdeel 10.4).

4.46. De mogelijkheid om terug te komen van een bindende eindbeslissing is recent door de Hoge Raad verruimd.(31) Hieronder wordt verstaan een uitdrukkelijk en zonder voorbehoud gegeven beslissing over een feitelijk of juridisch geschilpunt. De formulering van een bewijsopdracht heeft in beginsel een voorlopig karakter, waaraan de rechter in de verdere loop van het geding niet is gebonden.(32) Dit is echter anders, indien de rechter bij voorbaat oordeelt over de gevolgen die zijn verbonden aan het al dan niet slagen van de bewijsopdracht, of wanneer de motivering van de bewijsopdracht een bindende eindbeslissing behelst.(33) Eerst ga ik in op de vraag of de opdracht in rov. 21 om nadere informatie te verschaffen een bindende eindbeslissing behelst. Daarbij geldt als uitgangspunt dat het aan het hof is om zijn eigen vonnis te interpreteren.(34)

4.47. In rov. 20 van tussenvonnis I overweegt het hof dat indien komt vast te staan dat de BNA wist dat Rasmal aanzienlijke tegoeden en schulden had, de BNA onrechtmatig heeft gehandeld jegens de deposanten. In dat geval heeft de BNA volgens het hof te lichtvaardig met de overgang naar Anguilla ingestemd. Alvorens een daartoe strekkende bewijsopdracht te geven, onderzoekt het hof of er wel causaal verband bestaat tussen het handelen van de BNA en de beweerdelijk ontstane schade (rov. 21). Indien dit niet bestaat, mist een bewijsopdracht naar de wetenschap van de BNA belang. Daarom draagt het hof de curatoren op 'nadere informatie' over het causaal verband te verschaffen. Volgens het hof zullen de curatoren 'nader feitelijk moeten toelichten' wat, na de overgang van de tegoeden naar Anguilla, precies met die tegoeden is gebeurd. Zij worden blijkens rov. 22 'in de gelegenheid (...) gesteld' deze informatie te verschaffen. In rov. 3 van tussenvonnis II schrijft het hof dat het de curatoren heeft 'verzocht in hun akte nader feitelijk toe te lichten' wat met de tegoeden is gebeurd. Het hof overweegt in die rov. tevens waarom de gevraagde informatie bij nader inzien niet van betekenis zou zijn voor de vraag of causaal verband tussen het handelen van de BNA en de beweerdelijk ontstane schade bestaat.

4.48. Ik meen dat het hof in rov. 21 geen bindende eindbeslissing heeft gegeven. Ik wijs ten eerste op de voorzichtige bewoordingen die het hof hanteert. Voor zover de opdracht om 'nadere informatie' te geven kwalificeert als een bewijsopdracht, kan n.m.m. niet worden gesteld dat in de motivering van deze opdracht een eindbeslissing besloten ligt. Evenmin kan worden gesteld dat het hof bij voorbaat heeft geoordeeld over de gevolgen van het slagen van de bewijsopdracht. In dat geval zou slechts een nieuwe bewijsopdracht volgen, dit maal ten aanzien van de wetenschap van de BNA omtrent de tegoeden en schulden van de BNA. Daar komt bij dat in deze procedure over de schade en het causaal verband tussen schade en onrechtmatig handelen nog niet definitief wordt beslist. Dit volgt pas in een schadestaatprocedure. Ik meen daarom dat de onderdelen 10.1 - 10.4 tevergeefs worden voorgedragen.

Conclusie

De conclusie strekt tot vernietiging.

Advocaat-Generaal