Uitspraken

De man voert primair, samengevat, aan dat de vrouw niet aan haar stelplicht heeft voldaan. Zij heeft alleen gesteld dat partijen tijdens het huwelijk nooit tot verrekening zijn overgegaan. De inhoud van het verrekenbeding is echter te onbepaald om dit te kunnen vaststellen. De vrouw had daarom ook moeten stellen wat de aard en de omvang van het verrekenbeding is. Dit betekent dat het bewijsvermoeden van art. 1:141 lid 3 BW niet is ingetreden.

Subsidiair voert de man (in grief II), samengevat, aan dat er wel verrekend is. Tijdens het huwelijk is er geen ander inkomen geweest dan het inkomen uit de vof. Alle inkomsten en uitgaven van partijen liepen via de vof en zijn in de jaarstukken verwerkt. Het overgespaard inkomen is uiteindelijk uitgekeerd via de door partijen overeengekomen winstverdeling 40-60. Daarom is niet in te zien dat er nog overgespaard inkomen is geweest wat verrekend had moeten worden. De man verwijst naar prod. 18 (overzichten van stortingen en onttrekkingen over de jaren 1990 en 1999 tot en met 2014, met uitzondering van 2003 en 2010) en prod. 19 (afschrift van de jaarstukken 2014).

Het hof stelt het volgende voorop.

Indien bij het einde van het huwelijk aan een bij huwelijkse voorwaarden overeengekomen periodieke verrekenplicht niet is voldaan, wordt op grond van art. 1:141 lid 3 BW het alsdan aanwezige vermogen van partijen vermoed te zijn gevormd uit hetgeen verrekend had moeten worden, tenzij uit de eisen van redelijkheid en billijkheid in het licht van de aard en omvang van de verrekenplicht anders voortvloeit. Dit bewijsvermoeden brengt mee dat de tot verrekening gerechtigde echtgenoot in beginsel kan volstaan met stellen en aannemelijk maken dat de andere echtgenoot op de peildatum bepaalde vermogensbestanddelen heeft. Het ligt dan op de weg van de andere echtgenoot om te stellen en zo nodig te bewijzen dat het op de peildatum aanwezige vermogen, of bepaalde bestanddelen daarvan, niet gevormd is uit hetgeen verrekend had moeten worden (curs. hof). Daartoe mag van die laatstbedoelde echtgenoot worden verwacht dat hij aanvoert hoe de vermogensbestanddelen in kwestie zijn gefinancierd of verkregen en dat hij zo nodig bescheiden overlegt die dit afdoende onderbouwen (HR 17 december 2021, ECLI:NL:HR:2021:1922).

‘De vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van pp. is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, kan niet worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die pp. in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen pp. behoren en welke rechtskennis van zodanige pp. kan worden verwacht.’

Bij deze uitleg dient de rechter rekening te houden met alle bijzondere omstandigheden van het gegeven geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen (HR 20 februari 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO1427).

Partijen hebben zich in de huwelijkse voorwaarden verplicht dat deel van het netto inkomen dat niet is besteed aan de kosten van de huishouding of niet op andere wijze gelijkelijk aan beiden ten goede is gekomen, bij helfte te verrekenen (lid 1). De verrekening geschiedt doordat de verrekenplichtige partij binnen drie maanden na afloop van een kalenderjaar een zodanig bedrag uitkeert aan de andere partij dat daardoor per saldo iedere partij de helft heeft genoten van het gezamenlijk netto-inkomen (lid 2).

Het begrip inkomen is in de huwelijkse voorwaarden niet nader omschreven. Enige aanwijzing voor de bedoeling van partijen dat zij uitgingen van een beperkt inkomensbegrip ontbreekt. Juist omdat de man reeds vóór de huwelijkssluiting van partijen een onderneming had, is aannemelijk dat partijen ook hebben bedoeld ondernemingswinsten in de verrekening te betrekken. Indien partijen dit niet hadden beoogd, had het voor de hand gelegen dat de notaris dit als zodanig had geformuleerd (hetgeen de notaris niet heeft gedaan). Ook in de ruime formulering in de huwelijkse voorwaarden van hetgeen verrekend moet worden, namelijk in algemene termen het ‘inkomen’, ligt een aanwijzing besloten dat partijen hebben bedoeld ook ondernemingswinsten in de verrekening te betrekken. Gezien zijn stelling dat er via de winstverdeling aan de verrekenplicht is voldaan, lijkt ook de man zelf er van uit te gaan dat ondernemingswinsten tot het te verrekenen vermogen behoren.

Bovenstaande uitleg van de huwelijkse voorwaarden betekent dat de ondernemingswinsten hadden moeten worden verrekend in die zin dat partijen jaarlijks ter verdeling bij helfte bijeen hadden moeten voegen hetgeen van de hun toekomende winst (aanvankelijk ieder de helft en vanaf 1 januari 1998 de vrouw 40% en de man 60%) ná aftrek van de kosten van de huishouding of kosten die hen beiden anderszins ten goede zijn gekomen, is overgebleven. Dit is de betekenis die partijen over en weer redelijkerwijs aan het verrekenbeding mochten toekennen en wat zij daarover redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Dit is evenwel niet gebeurd (althans voor zover het de winsten uit de vof betreft, over de periode voorafgaand aan de vof heeft de man zich in hoger beroep niet uitgelaten). De winsten zijn in de vof gebleven, dus inclusief het deel van de winst dat (in voorkomend geval) na aftrek van voornoemde kosten resteerde. Dit betekent dat het vermogen van de vof is gevormd uit hetgeen verrekend had moeten worden. De afrekening aan het eind van het huwelijk in de verhouding 60% - 40% is, anders dan de man betoogt, niet een verrekening van overgespaard inkomen zoals bepaald in de huwelijkse voorwaarden, maar het resultaat van de door partijen in de vof overeengekomen winstverdeling.

Het hof overweegt voorts dat, voor zover partijen met het addendum bij de overeenkomst van vennootschap onder firma hadden willen afwijken van de huwelijkse voorwaarden (en een verrekening in de verhouding van 40% (vrouw) en 60% (man)), zij dit bij notariële akte hadden moeten doen (art. 1:115 BW). Dit hebben zij echter nagelaten; de overeenkomst van vennootschap is immers geen notariële akte. Het hof zal daarom bij de verrekening van het overgespaarde inkomen uitgaan van een verrekening bij helfte (ieder 50%). De grieven I en II falen.

In hoger beroep is in het kader van de verrekening alleen nog (de waarde van) de woning in geschil.

De man heeft primair aangevoerd dat de kosten die partijen hebben gespendeerd aan de woning kosten van de huishouding zijn geweest dan wel inkomsten die anderszins gelijkelijk aan beide partijen ten goede zijn gekomen, zodat die inkomsten niet behoefden te worden verrekend.

Subsidiair heeft de man aangevoerd dat de waarde van de woning te hoog is vastgesteld. De normale waardestijging van de woning dient bij de verrekening buiten beschouwing te blijven. Aan zijn meer subsidiaire stelling heeft de man geen afzonderlijke conclusie verbonden, zodat die geen bespreking behoeft.

Bij de mondelinge behandeling is gebleken dat op de peildatum (15 juli 2015) de hypothecaire geldlening (van fl. 165.000,-- ofwel € 74.874,74) op een bedrag van € 35.000,-- na was afgelost. De lening van de ouders van de man (van fl. 45.000,-- ofwel € 20.420,11) was op de peildatum volledig afgelost. Dit betekent dat het bedrag dat uit overgespaarde inkomsten op de (hypothecaire) geldleningen is afgelost in totaal (74.874,74 - 35.000 + 20.420,11 =) € 60.294,85 bedraagt.

De waarde ten tijde van de aankoop van de woning bedroeg fl. 210.000,-- (€ 95.293,84).

Over de waarde van de woning op de peildatum heeft de man aangevoerd dat deze op de peildatum minstens € 230.194,-- bedroeg. Volgens de man is dit de ‘normale waardestijging’ van de woning zodat aan de vrouw toekomt € 67.403,-- (waarde rechtbank € 356.000,-- minus € 230.194,-- = € 134.806,-- / 2). De man heeft niet duidelijk gemaakt waarom de normale waardestijging van de woning bij de verrekening buiten beschouwing dient te blijven. Het hof volgt hem daarin ook niet. De vrouw heeft onweersproken aangevoerd dat de WOZ-waarde in 2015 € 379.000,-- bedroeg. Het hof zal daarom van die waarde uitgaan.

Het voorgaande brengt met zich dat de vrouw recht heeft op de helft van:

(60.294,85 : 95.293,84) x 397.000 = € 251.192,05, aldus op € 125.596,02. Dit is het bedrag dat de vrouw uit hoofde van de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden toekomt.

De advocaat van de vrouw heeft ter zitting desgevraagd laten weten dat de Reaal polis na de peildatum, op 3 juli 2018, tot uitkering is gekomen en dat daarmee het restant van de hypothecaire geldlening (€ 35.000,--) is afgelost. Zij heeft ten aanzien daarvan echter geen afzonderlijke vordering ingesteld.

De verdeling van de vermogensbestanddelen van de vof

De man stelt dat de rechtbank niet juist heeft berekend wat de vrouw toekomt uit de verdeling van de ontbonden vof. Ter toelichting voert hij het volgende aan.

Primair behoort de verdeling van de ontbonden vof te geschieden volgens het systeem: 1) schulden betalen en vorderingen innen; 2) inbreng terugbrengen aan degene die heeft ingebracht en 3) positief saldo verdelen of bijdragen in een negatief saldo. Eind 2014 bedroeg het aandeel van de vrouw in het ondernemingsvermogen € 26.517,--. Omdat zij bij oprichting van de vof geen materiele activa ingebracht, kan zij geen aanspraak maken op toedeling van een hoger bedrag dan € 26.517,--.

Subsidiair dient bij de verdeling van de ontbonden vof rekening te worden gehouden met een latente belastingclaim van 52% op de stille reserve in het bedrijfspand. De stille reserve in het bedrijfspand bedraagt € 85.372,--, de latente belastingclaim aldus € 44.393,44. Het te verdelen vermogen is daarom niet € 120.000,-- maar (120.000 - 44.393,44 =) € 75,606,56. Daarvan komt de vrouw 40% (€ 30.242,62) toe.

De vrouw heeft verweer gevoerd. De rechtbank heeft de berekening op correcte wijze vastgesteld. De vof had eind 2014 een vermogen van € 22.466,-- en een fiscale oudedagsreserve van € 7.722,--. Het totale vermogen bedroeg dus € 30.188,--. Inclusief de stille reserve van € 85.272,-- in het bedrijfspand bedroeg de totale waarde van de vof, afgerond, € 120.000,--. De vrouw dient daarvan 40% te ontvangen, dat is € 48.000,--, en daarover zelf af te rekenen met de fiscus.

Bij de mondelinge behandeling voor het hof heeft de advocaat van de vrouw betoogd dat de belastinglatentie moet worden berekend op basis van een belastingtarief van 37,07 over het 60% aandeel van man.

Het hof overweegt als volgt.

In de overeenkomst van vennootschap onder firma is, voor zover hier van belang, het volgende bepaald:

‘Winstverdeling

Artikel 12

(..)

b. Hetgeen na de hiervoor vermelde vergoeding als saldo resteert wordt jaarlijks gelijkelijk tussen de vennoten verdeeld. (...)

Einde vennootschap

Artikel 14

De vennootschap eindigt onverminderd het bepaalde in artikel 7A:1684 van het Burgerlijk Wetboek, tussentijds:

a. door het metterwoon verlaten van één der vennoten van de echtelijke woning; (…)

Vereffening vermogen

Artikel 23

In geval de vennootschap eindigt of wordt ontbonden zonder dat er voortzetting en overname/verblijving plaats heeft, als in de voorgaande artikelen bedoeld, zal het vermogen zo spoedig mogelijk worden vereffend. (...)’

In een addendum bij deze overeenkomst is opgenomen dat de verdeling van het bedrijfsresultaat, in afwijking van art. 12 van de overeenkomst, vanaf 1 januari 1998 is dat de vrouw gerechtigd is tot 40% van de winst en de man tot 60%.

Partijen zijn het erover eens dat de waarde van de vof € 120.000,-- bedraagt.

Partijen dienen dienovereenkomstig de belastinglatentie te berekenen en in mindering te brengen op de waarde van de vof per peildatum. Van de alsdan resterende waarde komt 40% toe aan de vrouw.

Betalingsregeling

De vrouw betwist dat de man niet in staat is om onmiddellijk uit te keren. De man onderbouwt zijn stelling niet en het is onduidelijk waarom hij voor de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden maar € 500,-- per maand kan betalen. Bij de zitting voor de rechtbank van 26 januari 2022 heeft de man toegezegd € 25.000,-- te betalen en dit bedrag is tijdig (binnen 2,5 week na de zitting) voldaan. Kennelijk heeft de man dus geld. De man heeft bovendien de woning in eigendom, vrij van hypotheek, met een WOZ-waarde in 2021 van € 521.000,--. De man zou een hypotheek kunnen afsluiten om het aan de vrouw toekomende bedrag te voldoen. Daarnaast is er nog een winkelpand waarvoor hetzelfde geldt. Er is geen gewichtige reden op grond waarvan deze vordering toegewezen dient te worden. Van kapitaalvernietiging is geen sprake.

De vrouw heeft recht op afwikkeling. Zij wacht al jaren op wat haar toekomt. Als de vordering van de man wordt toegewezen dan zou zij nog 21 jaar op een volledige afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden moeten wachten. Dit is onredelijk en onbillijk. De vrouw kan geen nieuwe start maken, terwijl de man zonder woonlasten in zijn woning kan blijven wonen, een winkelpand tot zijn beschikking heeft (wat hij, als hij niet meer werkt, zou kunnen verkopen/verhuren), inkomen heeft uit de eenmanszaak en een polis bij ASR met een waarde van ruim € 95.000,--. Het belang van de vrouw om te komen tot spoedige uitkering van het bedrag weegt zwaarder dan het belang dat de man heeft bij een betalingsregeling.

Het hof overweegt als volgt.

Artikel 6 van de huwelijkse voorwaarden luidt als volgt:

‘6. In alle gevallen waarin gewichtige redenen zich verzetten tegen een prompte uitkering in contanten van hetgeen op grond van dit artikel verschuldigd is, is de gerechtigde partij verplicht mee te werken aan een voor beide partijen redelijke betalingsregeling.’

Artikel 18 van de overeenkomst van vof bepaalt, voor zover van belang, het volgende:

‘ Voldoening bij voortzetting

Artikel 18

1. De voortzettende vennoot mag en moet het aan de andere partij verschuldigde voldoen:

(…)

b. voorzover vervolgens gelden kunnen worden verkregen door het sluiten van of verhogen ener hypothecaire geldlening bij één van de in het kader van de bedrijfsvoering passende banken, op normale condities, met als onderpand een of meerdere van de alsdan eventueel tot de vennootschap behorende onroerend zaken en met inachtneming van de voor normale bedrijfsvoering benodigde liquiditeit, binnen een jaar na de ontbinding;

(…)

d. voor het overige in tien gelijke jaarlijkse termijnen, vervallende op [31] december van elk jaar, voor het eerst op [31] december welke een jaar of langer, doch korter dan twee jaren, ligt na de dag, waarop de betalingsplicht ontstond. Een jaarlijkse termijn zal met uitzondering van de laatste termijn nooit minder mogen bedragen dan f 10.000,- (…) Bij toepassing van dit minimum wordt het aantal verschuldigde termijnen dienovereenkomstig verminderd.’

Weliswaar bieden voormelde bepalingen ruimte voor een betalingsregeling, maar deze bepalingen moeten worden uitgelegd met inachtneming van de eisen van redelijkheid en billijkheid ( art. 6:2 en 6: 248 BW) die de relatie tussen ex-echtgenoten mede beheersen. Deze eisen van redelijkheid en billijkheid brengen naar oordeel van het hof mee dat niet van de vrouw kan worden verwacht genoegen te moeten nemen met de door de man voorgestelde, in omvang zeer beperkte en in tijd zeer langdurige betalingsregeling. Temeer niet, nu niet is gebleken dat het belang van de man bij een betalingsregeling groter is dan het belang dat zij heeft bij een onmiddellijke betaling van de haar toekomende bedragen en zij bovendien al bijna zeven jaar wacht op enige voldoening daarvan (partijen zijn sinds 10 maart 2016 gescheiden). In het licht van de stellingen van de vrouw heeft de man ook niet althans onvoldoende aannemelijk gemaakt dat hij geen liquiditeiten kan vrijmaken of financieren om de vrouw uit te betalen. Waar art. 18 sub b van de overeenkomst van vof de man gebiedt voor de uitbetaling aan de vrouw een hypothecaire geldlening af te sluiten, heeft de man de vraag van het hof of hij bij de bank heeft geïnformeerd naar de mogelijkheid van een hypotheek voor de uitbetaling aan de vrouw, ontkennend beantwoord. Voorts heeft hij geen gedingstukken waaruit kan worden afgeleid dat hij niet in staat zal zijn een enige vorm van financiering te verkrijgen, overgelegd.

Proceskosten