Uitspraken

Het hof zal eerst ingaan op de stelling dat geen sprake was van een redelijke verdenking ten aanzien van [appellant] en dat er dus geen wettelijke basis bestond voor de aanhouding en overbrenging naar het bureau.

Het hof overweegt als volgt. Dat sprake was van een redelijke verdenking jegens de actievoerders is niet (althans niet voldoende gemotiveerd) betwist. [appellant] zat samen met een aantal van die actievoerders in één van de voertuigen en maakte daardoor in elk geval op het eerste gezicht deel uit van de groep tegen wie de verdenking zich richtte. Vrijwel direct na het staande houden en het openen van de deuren van de bestelbus is aan alle inzittenden medegedeeld dat zij waren aangehouden. Met de Politie en de Staat is het hof van oordeel dat op dat moment ook jegens [appellant] nog sprake was van een redelijk vermoeden van schuld en dus van een rechtmatige aanhouding.

Niet in geschil is echter dat de enige grond voor de verdenking van [appellant] was gelegen in het feit dat hij (passief) deel uit maakte van een ‘verdachte’ groep en dat de verdenking jegens hem kwam te vervallen toen eenmaal bleek dat hij in de hoedanigheid van journalist in het busje aanwezig was. Hij is na de verificatie op het politiebureau ook direct in vrijheid gesteld (zie in dat verband de OM-tweet hierboven onder 3.8.: “Bij aankomst op het bureau werden zij al op vrije voeten gesteld en niet meer als verdachte gezien”). Er doet zich in deze zaak dus niet de situatie voor waarin ondanks de hoedanigheid van journalist een redelijke verdenking bestond en bleef bestaan; de enige vraag was of [appellant] daadwerkelijk journalist was. Dit is van belang om vast te stellen omdat de Politie en de Staat op zichzelf terecht opmerken dat het zijn van journalist geen vrijbrief vormt voor het plegen van strafbare feiten. Dat is natuurlijk waar. Een journalist die handelingen verricht die losstaan van zijn journalistieke werkzaamheden én die kunnen worden gekwalificeerd als (het medeplegen van / medeplichtigheid tot) een strafbaar feit (denk aan het gooien van stenen tijdens een demonstratie) kan worden onderworpen aan dwangmiddelen, ongeacht de vraag of buiten redelijke twijfel staat dat hij journalist is. Dat geldt in beginsel óók als hij mede in die hoedanigheid van journalist op de bewuste plek aanwezig is. In zo’n geval wordt dus niet eens toegekomen aan de hierna te bespreken vraag of aan die hoedanigheid redelijkerwijs getwijfeld mocht worden: de toepassing van dwangmiddelen (waaronder het meenemen naar het bureau) is in zo’n situatie immers hoe dan ook toegestaan. Zoals gezegd was in dit geval echter geen sprake van zo’n situatie omdat niet ter discussie staat dat de verdenking jegens [appellant] uitsluitend was gebaseerd op het feit dat hij bij de actievoerders in het busje zat en dat deze verdenking verviel, zodra was gebleken dat hij journalist was.

Volgens de Politie en de Staat kon die hoedanigheid van journalist pas op het bureau met voldoende mate van zekerheid worden vastgesteld, maar daarin volgt het hof hen niet. Al heel snel na het staande houden kon er naar het oordeel van het hof geen redelijke twijfel meer over bestaan dat [appellant] inderdaad journalist was. Naast de omstandigheid dat [appellant] al aan het begin had medegedeeld journalist te zijn en twee grote camera’s bij zich had (die omstandigheid is op zichzelf niet voldoende om de journalistieke hoedanigheid als vaststaand aan te nemen), is daarvoor met name van belang dat hij goed zichtbaar een zogeheten rellenkaart om zijn nek had en dat hij een politieperskaart bij zich had die hij op eerste verzoek heeft getoond, samen met een geldig legitimatiebewijs.

De politieperskaart en bijbehorende rellenkaart zijn officiële, door de Politie en de Staat erkende herkenningstekens van een journalist (zie hierboven onder 3.10 en 3.11). De Politie en de Staat moeten er daarom in beginsel van uitgaan dat degene die dergelijke herkenningstekens bij zich draagt en zich zo nodig kan legitimeren als degene op wiens naam deze tekens staan, daadwerkelijk journalist is. Het enkele gegeven dat er kennelijk nagemaakte politieperskaarten in omloop zijn, zoals de Politie en de Staat hebben aangevoerd, maakt nog niet dat een nadere verificatie altíjd en zonder meer gerechtvaardigd is – óók niet in een geval van embedded journalism –, laat staan dat het om die reden altijd gerechtvaardigd zou zijn iemand mee te nemen naar het bureau voor zo’n nadere verificatie. Als dat zou worden aangenomen, zou dat immers betekenen dat zo’n politieperskaart geen enkele waarde meer heeft. Uitgangspunt moet dan ook zijn dat er pas reden is voor een nadere controle (bij voorkeur ter plaatse, tenzij dat onder de omstandigheden van het geval niet kan worden gevergd, zie ook hierna 6.11), als er voldoende concrete aanknopingspunten zijn om te twijfelen aan de echtheid van de politieperskaart en rellenkaart en/of aan de identiteit van de betrokkene.

Volgens de Politie en de Staat was een nadere controle van de journalistieke hoedanigheid van [appellant] gerechtvaardigd, maar de daarvoor aangedragen argumenten (die overigens niet allemaal in de processen-verbaal zijn gerelateerd) overtuigen echter niet, ook niet als zij in onderlinge samenhang worden bezien.

De slotsom is dat er al ter plaatse in redelijkheid geen twijfel meer kon bestaan over de journalistieke hoedanigheid van [appellant] . Hiervoor is al overwogen dat ook geen sprake was van een situatie waarin die hoedanigheid niet af kon doen aan de jegens hem bestaande verdenking. Dat betekent dat er al kort na de (aanvankelijk rechtmatige) aanhouding geen wettelijke grondslag meer bestond om (na overleg met de officier van justitie) de aanhouding van [appellant] te laten voortduren, hem dus niet uit te laten stappen en hem uiteindelijk mee te nemen naar het bureau.

Het hof voegt hieraan toe dat die handelwijze ook in strijd was met de (strekking van de) Leidraad (zie hierboven onder 3.11) en met het recht op vrije nieuwsgaring als vervat in artikel 10 EVRM. Het recht op vrije nieuwsgaring is een groot goed. Journalisten worden wel de waakhonden van de democratie genoemd, omdat zij ervoor zorgen dat de samenleving wordt voorzien van informatie omtrent (onder meer) het handelen van overheidsorganen, waaronder de Politie en de Staat, en het zo mogelijk maken dat dit handelen kritisch wordt gevolgd en in beeld wordt gebracht. Voor de goede orde merkt het hof op dat er geen enkele reden is om aan te nemen dat angst voor kritiek in dit geval leidraad is geweest voor het handelen van de betrokken agenten. Op basis van de stukken en de videobeelden heeft het hof de indruk gekregen dat de aanwezige agenten in een lastige situatie naar eer en geweten hebben gehandeld.

De Politie en de Staat hebben aangevoerd dat de Leidraad niet ziet op een situatie als deze omdat in dit geval strafbare feiten gaande waren en omdat [appellant] er bewust voor had gekozen om deel uit te maken van een groep verdachten. Het hof deelt die redenering niet. De Leidraad gaat er juist van uit dat in de daarin beschreven situaties (ontruimingen, demonstraties, protestacties) sprake kan zijn van een verdenking van strafbare feiten waar een journalist op een of andere manier bij is betrokken. Anders komt de afweging wel/niet aanhouden immers niet eens aan de orde. Bovendien heeft het hof hierboven al vastgesteld dat de verdenking jegens [appellant] al ter plaatse was komen te vervallen omdat al vrij snel geen redelijke twijfel meer kon bestaan over zijn hoedanigheid als journalist en omdat hij zich onthield van handelingen die niet direct te maken hadden met zijn werk als fotojournalist. In die omstandigheden moet worden aangenomen dat de journalist niet zelf als demonstrant betrokken is bij een actie, maar daarvan als waarnemer verslag doet. Er is dus wel degelijk gehandeld in strijd met de (ratio van de) Leidraad.

De handelwijze van de Politie (in overleg met het openbaar ministerie) was bovendien in strijd met artikel 10 EVRM. Een inbreuk op dat artikel, zoals een aanhouding, kan alleen gerechtvaardigd zijn als sprake is van een wettelijke grondslag en een “pressing social need”, in welk kader getoetst moet worden aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Door [appellant] niet uit te laten stappen, en hem zelfs mee te nemen naar het bureau werd er effectief een eind gemaakt aan de mogelijkheid van verslaglegging ter plaatse. Weliswaar kon hij geen fotoverslag meer maken van de voorgenomen blokkade van de A12, die immers was verijdeld, maar [appellant] had onder meer foto’s kunnen maken van de contacten tussen politie en actievoerders en van het moment waarop de actievoerders uit de bestelbus en in een politievoertuig moesten stappen. Zoals hierboven is overwogen was er naar het oordeel van het hof geen reden voor een nadere controle van de hoedanigheid van journalist op het politiebureau, zodat er geen wettelijke grondslag bestond voor de gemaakte inbreuk op artikel 10 EVRM.

Ten overvloede overweegt het hof het volgende. Als al zou worden aangenomen dat er voldoende grondslag was voor de beperkingen van de vrijheid van nieuwsgaring omdat er reden was voor twijfel of [appellant] daadwerkelijk journalist was, dan geldt dat die twijfel in elk geval geen rechtvaardiging vormde voor de vergaande inperking op de persvrijheid door het meenemen van [appellant] naar het politiebureau. Dat geldt eens temeer omdat er alternatieven bestonden die een minder vergaande inperking van de vrijheid van meningsuiting zouden hebben opgeleverd (subsidiariteit). De Politie had kunnen volstaan met het noteren van de gegevens van [appellant] (hij had zich immers met een geldig rijbewijs gelegitimeerd), opdat zo nodig later opnieuw contact had kunnen worden gelegd. Ook had de Politie ter plaatse een nadere verificatie uit kunnen voeren. Het hof acht niet aannemelijk geworden dat dit niet in redelijkheid van de Politie kon worden gevergd. In dat verband is ook van belang dat onduidelijk is gebleven wat de nadere verificatie op het bureau concreet heeft ingehouden. Het hof begrijpt uit de stukken dat tijdens het vervoer van [appellant] naar het bureau foto’s van de perskaart naar de Afdeling Informatievoorziening van de Politie zijn gestuurd. Volgens de Politie heeft deze afdeling vervolgens een “koppeling” gemaakt “tussen de perskaart en de persoonsgegevens op (het) legitimatiebewijs” en/of een “zoekopdracht in de systemen” uitgevoerd3. Volgens de Staat heeft de Afdeling Informatievoorziening “onderzoek gedaan in de basisadministratie en onderzocht of [appellant] journalist is”4. Onduidelijk is wat hiermee precies is bedoeld, omdat [appellant] zich ter plaatse al had gelegitimeerd en een politieperskaart had getoond. In elk geval heeft de verificatie kennelijk (zeer) weinig tijd gekost want vrijwel direct na aankomst op het bureau is [appellant] heengezonden. Het hof ziet daarom niet in waarom – mede gelet op het zwaarwegende belang van de vrije nieuwsgaring – de Afdeling Informatievoorziening dit onderzoek niet al direct had kunnen uitvoeren en waarom de conclusie van dat onderzoek niet kon worden afgewacht terwijl de Politie en de bestelbus nog ter plaatse waren.

De Politie en de Staat hebben in dit verband aangevoerd dat het van belang was om de 22 verdachten zo spoedig mogelijk voor te geleiden en om de rust en orde ter plaatse zo spoedig mogelijk te herstellen. Als er te lang zo veel politie op een kruispunt staat, worden mensen nieuwsgierig en ontstaat het risico dat zij gaan remmen of uitstappen, aldus de Politie en de Staat. Op zichzelf is dit een begrijpelijke redenering, maar uit de overgelegde filmpjes en foto’s (met opnametijdstippen) is op te maken dat de agenten en de bestelbus met daarin de actievoerders en [appellant] minstens 18 minuten ter plaatse hebben gestaan (11.28-11.46), in een rustige sfeer. Dat laatste is zeker ook een verdienste van de Politie, maar wat daar ook van zij: niet is uitgelegd waarom, als een nader onderzoek al aangewezen was, het niet mogelijk was de Afdeling Informatievoorziening vanaf daar in te schakelen en ter plaatse te wachten op de bevindingen van haar nadere onderzoek.

Het hof volgt de Politie en de Staat niet in hun verweer dat sprake is van eigen schuld omdat de schade (mede) is veroorzaakt door omstandigheden die aan [appellant] zijn te wijten, althans in zijn risicosfeer liggen. [appellant] mocht kiezen voor de methode van embedded journalism; het is ook niet aan de Politie en de Staat – of de rechter – om deze methode ter discussie te stellen.5 Uiteraard moet [appellant] zich professioneel en met inachtneming van de journalistieke normen gedragen (ethics of journalism of responsible journalism6), maar dat heeft hij ook gedaan. Hij droeg de rellenkaart goed zichtbaar om zijn nek en heeft de politieperskaart en zijn geldige rijbewijs op eerste verzoek getoond. Hij onthield zich verder van handelingen die niet geacht kunnen worden samen te hangen met zijn journalistieke werk. De gemaakte videobeelden bevestigen zijn stelling dat hij rustig is gebleven en zich respectvol heeft opgesteld. Het hof heeft op zichzelf geen reden te twijfelen aan de geloofwaardigheid van de opgemaakte processen-verbaal, maar deze zijn niet heel gedetailleerd en geven veeleer in grote lijnen weer wat er is gebeurd. Uit een vergelijking met de gemaakte foto’s en beelden blijkt dat de chronologie van de gebeurtenissen op onderdelen mogelijk anders is geweest. Dat betekent ook dat niet is uit te sluiten dat [appellant] aanvankelijk foto’s mocht blijven maken, althans dat niet voldoende duidelijk ook aan hem een bevel is gegeven daarmee te stoppen. Als zo’n bevel aanvankelijk niet aan hem is gegeven zou dat overigens in overeenstemming met artikel 10 EVRM zijn, zoals hierboven al overwogen. Verder is niet uit te sluiten, en zelfs aannemelijk, dat [appellant] pas op een later moment is gaan bellen, en wel met de NVJ. Dat hij dat heeft gedaan, in een laatste poging zijn recht op vrije nieuwsgaring zeker te stellen, acht het hof begrijpelijk onder de omstandigheden. Als dus al sprake is geweest van het negeren van een bevel, wat niet met voldoende mate van zekerheid is komen vast te staan, moet dat in de gehele context worden bezien. In elk geval is geen sprake van zodanig gedrag dat de schade om die reden voor zijn rekening moet blijven.

De gevorderde schadevergoeding van € 4.041,19 – waartegen de Politie en de Staat verweer hebben gevoerd – valt uiteen in vier posten.

a. Misgelopen opdracht ANP € 262,50

[appellant] heeft aangevoerd dat hij een opdracht van het ANP voor diezelfde middag is misgelopen doordat hij was aangehouden en is overgebracht naar het bureau. Toen hij het bureau uitkwam had hij gemiste oproepen. Hij heeft een e-mail overgelegd van het ANP waarin staat dat de opdracht aan een ander is gegund omdat [appellant] vast zat en dus verhinderd was. Hieruit volgt afdoende dat zijn heenzending te laat was om die opdracht nog te kunnen uitvoeren, zodat het daarop gerichte verweer van de Staat faalt. Voor zover De Politie stelt dat [appellant] de ANP-opdracht sowieso niet had kunnen uitvoeren omdat hij anders naar de geplande actie van Extinction Rebellion was gegaan, is dat onjuist. Die actie was immers verijdeld door de Politie. Hij had wel ter plaatse foto’s kunnen maken. Het hof zal dit bedrag dus toewijzen.

Gederfde inkomsten door niet kunnen maken en verkopen van foto’s van de confrontatie tussen de Politie en de actievoerders € 2.250,-

Dat de blokkade was verijdeld neemt niet weg dat [appellant] , als hij uit had mogen stappen en niet was meegenomen naar het bureau, foto’s had kunnen nemen van de gebeurtenissen op het kruispunt en dat hij deze had kunnen verkopen. Nu heeft alleen zijn collega [ collega appellant] dat kunnen doen. [appellant] heeft zijn correspondentie met deze collega overgelegd. Hieruit blijkt dat [ collega appellant] op dat moment al acht foto’s had verkocht en verwachtte in totaal elf à twaalf foto’s te verkopen. [appellant] stelt dat hij, het onrechtmatige handelen weggedacht, ten minste de helft daarvan had kunnen verkopen. Het hof acht dit voldoende aannemelijk. Het door hem gestelde tarief is niet afzonderlijk betwist. Het hof zal het gevorderde bedrag van € 2.250,- exclusief btw daarom toewijzen.

Kosten taxi € 19,09 en deelscooter € 9,60

[appellant] stelt kosten te hebben gemaakt voor de taxi van het politiebureau naar huis en voor een deelscooter Het staat echter vast dat hij ook vervoerskosten had moeten maken als hij niet zou zijn aangehouden. Dat heeft hij ook erkend ter zitting in eerste aanleg. Volgens hem waren de kosten dan echter lager geweest, omdat de afstand dan korter was geweest. Dat heeft hij echter niet nader onderbouwd. Deze post wijst het hof daarom af.

Immateriële schade € 1.500,-

De enkele schending van een grondrecht geeft op zichzelf nog geen recht op een vergoeding van immateriële schade.7 Mede gelet op hetgeen hierboven (6.14) is overwogen (onder meer het feit dat [appellant] in de desbetreffende tweets niet met naam en toenaam is genoemd) is onvoldoende komen vast te staan dat [appellant] in zijn eer en goede naam is geschaad als bedoeld in artikel 6:106, eerste lid, onder b, BW. [appellant] heeft ook niet voldoende onderbouwd dat sprake is van een andere aantasting in zijn persoon als bedoeld in die bepaling. Het is uiteraard goed voorstelbaar dat het hele gebeuren een negatieve impact op [appellant] heeft gehad, maar voor een aanspraak op smartengeld is in beginsel nodig dat sprake is van geestelijk letsel. Op dit uitgangspunt kan een uitzondering worden gemaakt in verband met de bijzondere ernst van de normschending en de gevolgen daarvan voor het slachtoffer8, maar niet gesteld of gebleken is dat aan de daarvoor geldende vereisten is voldaan.

De conclusie is dat het hoger beroep van [appellant] slaagt, in die zin dat de kantonrechter ten onrechte de gevraagde verklaringen voor recht heeft afgewezen en ook ten onrechte de vordering tot schadevergoeding geheel heeft afgewezen. Omwille van de leesbaarheid zal het hof het bestreden vonnis geheel vernietigen en opnieuw rechtdoende voor recht verklaren dat de Politie en de Staat jegens [appellant] onrechtmatig hebben gehandeld zoals hierna nader te vermelden. Ook zal het hof de Politie en de Staat veroordelen tot het betalen van een schadevergoeding. De overige vorderingen zal het hof afwijzen. Het hof zal de Politie en de Staat als de in het ongelijk gestelde partij veroordelen in de proceskosten van het hoger beroep.