Uitspraken

Dunea heeft zich beroepen op de niet-ontvankelijkheid van NJCM c.s. en de ontvankelijkheid moet hoe dan ook ambtshalve worden beoordeeld. Het gaat hier om een collectieve actie op grond van artikel 3:305a BW, dus het regime van titel 14A boek 3 Rv is van toepassing. Artikel 1018c lid 5 Rv bepaalt dat de volgende eisen gelden:

1. eiser moet voldoen aan de ontvankelijkheidseisen van artikel 3:305a lid 1 tot en met lid 3 BW óf aan de eisen van het lichtere regime van artikel 3:305a lid 6 BW.

2. eiser moet voldoende aannemelijk maken dat het voeren van de collectieve actie efficiënter en effectiever is dan het instellen van een individuele vordering doordat (i) de te beantwoorden feitelijke vragen en rechtsvragen in voldoende mate gemeenschappelijk zijn, (ii) het aantal personen tot bescherming van wier belangen de vordering strekt, voldoende is en, (iii) indien de vordering strekt tot schadevergoeding, dat zij alleen dan wel gezamenlijk een voldoende groot financieel belang hebben;

3. er moet niet summierlijk zijn gebleken van de ondeugdelijkheid van de vordering op het moment van aanhangig maken.

Aan deze laatste eis (sub c) is hoe dan ook voldaan, zoals ook zal blijken uit de inhoudelijke beoordeling hierna. Het hof zal nu eerst ingaan op de vraag of het lichte regime van artikel 3:305a lid 6 BW van toepassing is.

Artikel 3:305a lid 6 BW bepaalt (voor zover van belang) dat de rechter een rechtspersoon als bedoeld in lid 1 ontvankelijk kan verklaren, zonder dat aan de vereisten van lid 2, onderdelen a tot en met e, en lid 5 behoeft te zijn voldaan, wanneer de rechtsvordering wordt ingesteld met een ideëel doel en een zeer beperkt financieel belang of wanneer de aard van de vordering van de rechtspersoon als bedoeld in lid 1 of van de personen tot bescherming van wier belangen de rechtsvordering strekt, daartoe aanleiding geeft. Daarbij geldt als eis dat de rechtsvordering niet strekt tot schadevergoeding in geld.

Omdat het lichte regime van artikel 3:305a lid 6 BW van toepassing is, hoeft niet te zijn voldaan aan de eisen van 3:305a lid 2 BW onderdelen a tot en met e en ook niet aan de eisen van lid 5 van artikel 3:305a BW. Wel gelden nog steeds de volgende eisen van 3:305a BW:

• -

  vereiste van gelijksoortige belangen (lid 1)

• -

  representativiteitsvereiste (lid 2 aanhef),

• -

  vereisten van ontbreken van winstoogmerk, voldoende nauwe band met de Nederlandse rechtssfeer en voldoende pogingen tot overleg (lid 3)

Het hof is met de rechtbank van oordeel dat aan die laatste vereisten (lid 3) is voldaan. Tegen dat oordeel van de rechtbank is overigens ook geen incidentele grief gericht.

Ook aan het vereiste van gelijksoortige belangen (lid 1) is voldaan. NJCM c.s. komt op voor zowel het algemeen belang (het belang van de naleving van de rechten van het kind en van mensenrechten door de overheid) als voor het collectief belang, namelijk de belangen van alle kinderen die slachtoffer zijn of kunnen worden van afsluiting van water in hun woning. Deze belangen zijn zeker gelijksoortig (niet is vereist dat zij gelijk zijn) en zij lenen zich voor bundeling. NJCM c.s. behartigt deze belangen bovendien op grond van haar statuten.

Kernvraag is of de Afsluitregeling en de daarop gebaseerde beleidsregels en praktijk in strijd zijn met internationaalrechtelijke verdragsbepalingen (IVRK en/of EVRM) en/of met de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm van artikel 6:162 BW, voor zover deze regeling, regels en praktijk toelaten dat minderjarige kinderen worden afgesloten van water in geval van wanbetaling door de ouders/verzorgers8.

Artikel 3 lid 1 IVRK speelt een belangrijke rol in de discussie. Dit artikel bepaalt dat de belangen van het kind “de eerste overweging”9 vormen bij “alle maatregelen betreffende kinderen”, ongeacht of deze worden genomen door “openbare of particuliere instellingen voor maatschappelijk welzijn of door rechterlijke instanties, bestuurlijke autoriteiten of wetgevende lichamen”. Deze bepaling richt zich dus niet alleen tot de Staat, maar óók tot drinkwaterbedrijven als Dunea en PWN. Zij betwisten dat overigens ook niet. Wel heeft de Staat als verweer aangevoerd dat pas sprake is van een maatregel “betreffende kinderen” als een maatregel rechtstreeks betrekking heeft op kinderen en dat niet voldoende is dat de maatregel (slechts) gevolgen heeft voor kinderen. Het hof volgt de Staat daarin niet. Het (in artikelen 43-45 IVRK bedoelde) VN-Comité voor de Rechten van het Kind heeft in zijn General Comment nr. 1410 opgemerkt dat “concerning” in artikel 3 lid 1 IVRK ruim moet worden uitgelegd: het gaat om “all decisions and actions that directly or indirectly affect children” en dus ook om “measures that have an effect on an individual child, children as a group or children in general, even when they are not the direct targets of the measure”. Op zich is juist dat de General Comments niet bindend zijn, maar zij zijn wel gezaghebbend. Bovendien is deze uitleg ook logisch en past deze bij de doelstellingen van het IVRK en van artikel 3 lid 1 IVRK in het bijzonder (zie ook citaten in 6.14 hierna). Ook het Hof van Justitie van de EU verwijst voor de uitleg van de reikwijdte van artikel 3 lid 1 IVRK naar General Comment nr. 1411.

Artikel 3 lid 1 IVRK schrijft niet voor dat het belang van het kind altijd doorslaggevend is, maar legt wel vast dat het een (zeer) zwaarwegend belang is. In de woorden van het VN-Comité in het hierboven genoemde General Comment 14: “Viewing the best interests of the child as “primary” requires a consciousness about the place that children’s interests must occupy in all actions and a willingness to give priority to those interests in alle circumstances, but especially when an action has an undeniable impact on the children concerned. (…) In weighing the various elements, one needs to bear in mind that the purpose of assessing and determining the best interests of the child is to ensure the full and effective enjoyment of the rights recognized in the Convention (…) and the holistic development of the child”.

Artikel 3 lid 1 IVRK heeft rechtstreekse werking voor zover het ertoe strekt dat bij alle maatregelen betreffende kinderen de belangen van die kinderen moeten worden betrokken. Wat betreft het precieze gewicht dat aan het belang van een kind in een concreet geval moet worden toegekend, bevat artikel 3 lid 1 IVRK, gelet op de formulering daarvan, geen norm die zonder nadere uitwerking in nationale wet- en regelgeving door de rechter direct toepasbaar is12. Dit is vaste rechtspraak van de hoogste bestuursrechter, en het hof sluit zich daarbij aan.

Niet ter discussie staat dat water een primaire levensbehoefte is en dat met name kinderen een zwaarwegend belang bij water hebben. Hierboven is al overwogen dat het uit (o.a.) het IVESCR af te leiden (sociale/economische) grondrecht op water geen directe werking heeft. Daarnaast geldt dat geen sprake is van een onvoorwaardelijk en absoluut recht op water in die zin dat altijd onbeperkt toegang tot water moet worden geboden en dat voorwaarden of beperkingen in geen geval zijn toegestaan. Dat neemt echter niet weg dat er wel bepaalde ‘minimum kernverplichtingen’ (‘minimum core obligations’15) te onderscheiden zijn die onderdeel vormen van de wezenlijke kern van het grondrecht op water en die mogelijkerwijs wel afdwingbaar zijn. NJCM c.s. verwijst naar de WHO-normen en stelt dat hieruit volgt dat op korte termijn in crisissituaties kan worden volstaan met 20-50 liter per persoon per dag, maar dat op de langere termijn minstens 70 liter per persoon per dag nodig is (zie hierboven onder 3.12: bij een hoeveelheid van ca. 50 liter per persoon per dag is het “level of health concern” nog medium; pas bij een hoeveelheid van minstens 100 liter per persoon per dag wordt gesproken van “optimal acces” en een “low level of health concern”). Verweerders hebben er terecht op gewezen dat de WHO-normen niet bindend zijn, maar dat neemt niet weg dat deze normen gezaghebbend zijn en kunnen helpen bij het bepalen van de minimaal te bieden grondrechtenbescherming. Inhoudelijk is ook niet gemotiveerd betwist dat de normen goed bruikbaar zijn als richtsnoer bij de bepaling van de hoeveelheid water waartoe kinderen ten minste toegang moeten hebben om ernstige gezondheidsproblemen te voorkomen. Daarbij moet worden bedacht dat kinderen extra kwetsbaar zijn: zij zijn nog in de groei en in ontwikkeling en hebben daardoor bijzondere behoefte aan voldoende water. Bovendien zijn zij vaak geheel afhankelijk van volwassenen voor de vervulling van hun primaire levensbehoeften. NJCM c.s. heeft uitgebreid toegelicht dat water niet alleen van belang is om te drinken, maar ook voor voldoende hygiëne en daarmee samenhangend voor een goede gezondheid, een goede mentale ontwikkeling en een normaal gezins- en sociaal leven. Kinderen die niet voldoende drinken drogen uit en kunnen ernstige gezondheidsklachten krijgen. Bovendien kunnen zij zich dan niet goed concentreren op school. Ook een gebrekkige hygiëne kan leiden tot gezondheidsproblemen. Het risico op schoolverzuim door ziekte of schaamte neemt hierdoor toe, terwijl ook het risico op sociale isolatie wordt vergroot: kinderen zonder toegang tot drinkwater willen of mogen niet meer buiten spelen (eenmaal vies kunnen zij zichzelf en hun kleding immers niet wassen) of durven niet meer met vriendjes af te spreken. Het VN-Kinderrechtencomité benadrukt in zijn General Comment over artikel 24 IVRK in dit verband dat “safe and clean drinking water and sanitation are essential for the full enjoyment of life and all other human rights”16. Een en ander heeft ook gevolgen op de lange termijn. Het grote en verstrekkende belang van minderjarige kinderen bij toegang tot voldoende drinkwater is niet betwist en is algemeen bekend. Het mag in elk geval bekend worden verondersteld bij de Staat en DWB.

De Afsluitregeling en de gebaseerde beleidsregels en praktijk laten niettemin bewust de mogelijkheid open dat gezinnen met kinderen wegens wanbetaling worden afgesloten van water en dat de kinderen daardoor in een situatie komen waarin zij geen toegang hebben tot voldoende water conform de WHO-normen, en dat mogelijk zelfs voor onbepaalde tijd. Een hoeveelheid van 12 liter (namelijk 4 x 3 liter per persoon per dag voor vier dagen) ligt ver onder de WHO-normen, nog daargelaten dat (i) een afsluiting in ieder geval in theorie (veel) langer kan duren dan vier dagen en (ii) ter zitting is gebleken dat vaak alleen maar wordt geschat uit hoeveel personen een gezin bestaat. Weliswaar bestaan er gratis openbare tappunten, maar dit zijn er dermate weinig en zij liggen zo verspreid dat deze in algemene zin alleen daarom al geen serieus alternatief kunnen vormen.

De Staat en de DWB hebben een aantal argumenten aangevoerd ter rechtvaardiging van hun handelen. Zij hebben gewezen op alle waarborgen die in het systeem zijn ingebouwd om afsluiting te voorkomen en op het feit dat afsluiting slechts als ultimum remedium wordt ingezet. Ook hebben zij betoogd dat een recht op water niet betekent dat water gratis moet zijn, dat (dreigende) afsluiting een prikkel vormt tot betaling en dat deze prikkel nodig is om de financiële houdbaarheid van de watervoorziening te waarborgen. Verder hebben de Staat en de DWB aangevoerd dat is gekozen voor een systeem van vroegsignalering van schuldenproblematiek als meer fundamentele en dus duurzame oplossing van het probleem van wanbetaling en dat dit méér in het belang is van de gezinnen met schulden dan een verbod op afsluiting, ook omdat het alternatief, een incassoprocedure, tot hogere kosten leidt. Tot slot hebben de Staat en de DWB opgemerkt dat de primaire verantwoordelijkheid voor de opvoeding en de ontwikkeling van de kinderen bij de ouders rust (artikel 18 IVRK) en dat zij zelf niet verplicht zijn de kinderen te vrijwaren van de nadelige gevolgen van de keuzes van hun ouders.

Deze argumenten overtuigen niet. De Afsluitregeling voorziet inderdaad in een aantal waarborgen en gebleken is dat de DWB een nog uitgebreider beleid voeren om afsluiting tegen te gaan. Dat laatste is zeker positief te noemen, maar het doet er niet aan af dat bewust de mogelijkheid open wordt gelaten dat kinderen buiten hun schuld en verantwoordelijkheid terechtkomen in een situatie waarin zij volstrekt onvoldoende toegang tot drinkwater hebben. Verder bestaat inderdaad geen recht op gratis water, maar de vordering tot betaling van de waterrekening blijft hoe dan ook bestaan, voor welk systeem ook wordt gekozen. Dat de financiële houdbaarheid van het watervoorzieningssysteem in gevaar zou komen in geval van een verbod op afsluiting, is niet onderbouwd en is gelet op de kleine aantallen afsluitingen per jaar ook niet aannemelijk (nog daargelaten dat de hierboven beschreven norm niet per definitie leidt tot een verbod op afsluiting, zie hieronder). Het is verder op zichzelf toe te juichen dat is ingezet op een systeem van vroegsignalering van schuldenproblematiek, maar het wijzen op de mogelijkheden van schuldhulpverlening, respectievelijk het verstrekken van gegevens aan schuldhulpverlenende instanties is ook mogelijk zonder dat de drinkwatervoorziening voor gezinnen met kinderen geheel wordt afgesloten. Tot slot is evenmin overtuigend het argument dat de ouders van minderjarige kinderen de primaire verantwoordelijkheid dragen voor de opvoeding en ontwikkeling van hun kinderen en dat het IVRK niet voorschrijft dat de Staat en organisaties als de DWB kinderen moeten vrijwaren van alle nadelige gevolgen van mogelijke foute beslissingen van hun ouders (zoals in dit geval eventueel financieel wanbeleid, niet openen van brieven of niet zoeken/aanvaarden van hulp). Dit laat immers onverlet dat de kinderen geen verwijt kan worden gemaakt van die beslissingen en dat de Staat en de DWB ook niet alle verantwoordelijkheid op de ouders kunnen afschuiven. Waar het gaat om een zo fundamenteel belang, is minstgenomen sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid.

De aangevoerde argumenten vormen in elk geval onvoldoende rechtvaardiging voor het tot stand brengen en laten voortbestaan van een systeem dat toestaat dat kinderen slechts toegang hebben tot 3 liter drinkwater per dag of nog minder, en dat ook nog eens voor potentieel onbepaalde tijd. De mogelijke voordelen (zoals: afsluiting werkt als prikkel tot betaling respectievelijk tot het sneller aanvaarden van schuldhulp) wegen niet op tegen de verstrekkende nadelige gevolgen voor kinderen, ook al niet omdat er andere, voor de kinderen minder ingrijpende systemen te bedenken zijn die de voordelen van het huidige systeem in elk geval deels in stand houden. Naast een verbod op afsluiting wegens wanbetaling van gezinnen met kinderen, kan bijvoorbeeld worden gewezen op de mogelijkheid van begrenzing van de waterlevering (dat dit niet haalbaar is, is in deze procedure niet onderbouwd) of de mogelijkheid van wel afsluiten maar met terbeschikkingstelling van voldoende water conform de WHO-normen. Het is niet aan het hof om voor te schrijven voor welk systeem moet worden gekozen. Waar het om gaat is dat kinderen in Nederland voor zover mogelijk qua watervoorziening niet onder het minimumniveau van de WHO terecht moeten kunnen komen en dat een uiterste inspanning wordt geleverd om dat te voorkomen.

Mede gelet op artikel 3 lid 1 IVRK betekent dit dat de DWB al het redelijkerwijs mogelijke moeten doen om erachter te komen of er minderjarige kinderen aanwezig zijn op het adres waar het water zal worden afgesloten, bijvoorbeeld door actief en serieus navraag te doen. Dunea heeft in hoger beroep laten weten dat zij haar beleid inmiddels heeft aangepast in die zin dat als zij een signaal ontvangt dat een of meer minderjarige kinderen aanwezig zijn op het bewuste adres, zij niet overgaat tot afsluiting. In zoverre handelt Dunea dan ook niet onrechtmatig. Dunea vraagt dit echter niet actief na, maar sluit alleen niet af als er toevallig aanwijzingen worden gezien voor de aanwezigheid van kinderen op een bepaald adres, bijvoorbeeld in de vorm van kinderschoenen of -jasjes achter de voordeur. PWN ziet in het bekend worden van de aanwezigheid van kinderen hoe dan ook geen reden om niet af te sluiten. Volgens haar zou het leiden tot willekeur, omdat dan het ene gezin met kinderen niet wordt afgesloten omdat het daar toevallig wel bekend wordt dat sprake is van kinderen, terwijl het andere gezin met kinderen wel wordt afgesloten omdat het daar niet bekend wordt. Afgezien van het feit dat dit geen reden is om dan maar in géén van de gevallen rekening te houden met de belangen van het kind, geeft dit juist aan waarom het nodig is dat de DWB actief navraag doen naar de aanwezigheid van kinderen en dit niet laten afhangen van toevallige signalen. Als ook na actief uitvragen geen antwoord wordt gegeven, de deur niet wordt open gedaan en ook niet op een andere manier een signaal ontvangen wordt dat mogelijk kinderen aanwezig zijn, zijn de grenzen van wat van de drinkwaterbedrijven mag worden gevraagd bereikt. Als in zo’n geval wordt afgesloten, maar achteraf wel blijkt dat sprake is van een of meer kinderen, levert de afsluiting geen onrechtmatig handelen jegens die kinderen op (maar voortzetting van de afsluiting mogelijk wel).

Ten aanzien van de vraag hoe de DWB kunnen weten of al dan niet sprake is van een of meer minderjarige kinderen hebben zij nog verwezen naar de AVG. Volgens de DWB is het hun niet toegestaan om voorafgaand aan een afsluiting gegevens te verzamelen over de samenstelling van het huishouden om te kunnen vaststellen of er minderjarige kinderen op het adres aanwezig zijn. NJCM c.s. heeft dit gemotiveerd betwist en heeft gewezen op de verschillende verwerkingsgrondslagen van artikel 6 lid 1 AVG, waaronder: wettelijke grondslag, toestemming, vitale belangen en uitoefening van een taak van algemeen belang.

Artikel 6 lid 1 onder d AVG bepaalt dat de verwerking van persoonsgegevens rechtmatig is indien en voor zover deze verwerking noodzakelijk is om de vitale belangen van de betrokkene of een andere natuurlijke persoon te beschermen. Hierboven is al vastgesteld dat recht op (toegang tot) water een fundamenteel recht is en dat het belang van minderjarige kinderen bij voldoende drinkwater zeer zwaarwegend is. Naar het oordeel van het hof kan dit belang worden aangemerkt als een vitaal belang als bedoeld in artikel 6 lid 1 onder d AVG. Deze bepaling biedt dan ook, zeker gelezen in samenhang met de door artikel 3 lid 1 IVRK aan de DWB gegeven opdracht om de belangen van kinderen een eerste overweging te laten zijn, voldoende grondslag voor de DWB om in geval van wanbetaling actief na te gaan en te registreren of sprake is van een of meer minderjarige kinderen op het desbetreffende adres.

De daarmee gepaard gaande verwerking van persoonsgegevens kan bovendien plaatsvinden op een wijze die ook aan de overige vereisten van artikel 5 AVG voldoet (transparantie, doelbinding etc.). Een lezing van artikel 6 lid 1 onder d AVG als hiervoor bedoelt impliceert niet dat de DWB gedwongen zouden zijn om van meet af aan van al hun afnemers vast te leggen of sprake is van inwoning van een of meer minderjarige kinderen, laat staan dat zij gedwongen zouden zijn om al deze gegevens ook nog eens continu te actualiseren, zoals Dunea suggereert18. De DWB hoeven immers alleen na te gaan of sprake is van minderjarige kinderen in die gevallen waarin een afsluiting wegens wanbetaling dreigt omdat de klant niet reageert en/of geen betalingsregeling wil aangaan en evenmin schuldhulpverlening accepteert. Zij hoeven de informatie daarover vervolgens alleen te bewaren voor zover en zo lang moet worden beoordeeld of al dan niet tot afsluiting moet worden overgegaan. Onvoldoende onderbouwd is dat een beleid waarbij in die concrete gevallen wordt nagegaan en wordt geregistreerd of sprake is van kinderen, praktisch onuitvoerbaar is. Daarbij neemt het hof ook in aanmerking dat het om zeer kleine aantallen gaat.

Ten overvloede overweegt het hof dat PWN en Dunea nu al het beleid hebben dat zij niet overgaan tot afsluiting als bekend wordt dat op het desbetreffende adres een vrouw net is bevallen of bijna gaat bevallen of als bekend wordt dat sprake is van een ernstige sociale situatie (bijvoorbeeld een ernstig vervuild huis). Zij hebben ter zitting uiteengezet dat zij dit niet actief uitvragen; het moet “toevallig” bekend worden, bijvoorbeeld doordat in een telefoongesprek naar aanleiding van een aanmaning wordt gemeld dat net een bevalling heeft plaatsgevonden of doordat een signaal hiervan wordt ontvangen tijdens een van de contactmomenten aan de deur (huisbezoek, incasso, afsluiting). Als eenmaal bekend is dat een van die situaties zich voordoet, wordt er niet afgesloten. Het kan niet anders dan dat ook als dergelijke informatie “toevallig” bekend wordt, dit op een of andere manier wordt geregistreerd, hoe kort ook (bijv.: “geen afsluiting want aanstaande bevalling”). Kennelijk achten de DWB dit beleid niet in strijd met de AVG en is het ook praktisch uitvoerbaar. Niet duidelijk is waarom zij dan menen dat een beleid waarbij actief wordt nagegaan of sprake is van kinderen (de registratie wordt door dat actieve navragen niet anders) dan wel onrechtmatig en/of onuitvoerbaar zou zijn.

De conclusie luidt dat de Staat en de DWB onrechtmatig (want in strijd met de maatschappelijke zorgvuldigheidsnorm in combinatie met artikel 3 lid 1 IVRK) handelen door met het huidige systeem en het huidige beleid de mogelijkheid open te laten dat kinderen in een situatie terechtkomen waarin zij geen toegang hebben tot voldoende water conform de WHO-normen. De artikelen 3 IVRK en artikel 6:162 BW dwingen niet tot een algeheel verbod op afsluiting, maar de Staat en de DWB moeten wel al het redelijkerwijs mogelijke doen om te voorkomen dat kinderen in die situatie geraken. Uit artikel 2 IVRK, de artikelen 3, 8 en 14 EVRM en uit artikel 16 herschikte Drinkwaterrichtlijn en artikel 24 lid 2 van het Handvest volgen geen andere/verdergaande verplichtingen dan hierboven omschreven.

Ten aanzien van de Staat leidt dit tot het volgende. Voor zover vorderingen 1 tot en met 3 primair strekken tot een algeheel verbod op afsluiting respectievelijk tot een bevel om zo’n verbod tot stand te brengen, kunnen deze vorderingen niet worden toegewezen. Zoals hiervoor al overwogen is er geen norm die dwingt tot zo’n algeheel verbod, nog daargelaten dat toewijzing zou neerkomen op een verboden bevel tot wetgeving. Het gaat erom dat ervoor moet worden gezorgd dat minderjarige kinderen voor zover mogelijk niet terechtkomen onder het door de WHO bepaalde minimumniveau van toegang tot drinkwater. Hoe de Staat dat wil bereiken, is aan hem (verbod op afsluiting bij minderjarige kinderen, begrenzing van toegang tot drinkwater, zorgen dat bij afsluiting meer water ter beschikking komt etc.). Het hof zal vorderingen 1a en b en 3 subsidiair toewijzen als volgt:

1. een verklaring voor recht dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld jegens minderjarige kinderen in Nederland door bij de vaststelling en wijziging van de Afsluitregeling het belang van het kind geen eerste overweging te laten vormen en door onvoldoende maatregelen te nemen om te waarborgen dat bij de uitvoering van die regeling het belang van het kind een eerste overweging vormt;

2. een verklaring voor recht dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld en handelt jegens minderjarige kinderen in Nederland door te gedogen dat deze kinderen – in die situaties waarin bekend was/is dan wel redelijkerwijs bekend had kunnen zijn/kan zijn dat op het bewuste adres sprake was/is van minderjarige kinderen – wegens wanbetaling geheel zijn of (kunnen) worden afgesloten en in een situatie terecht zijn gekomen of (kunnen) komen waarin zij geen toegang hadden/hebben tot voldoende drinkwater conform de WHO-normen;

3. een bevel aan de Staat om maatregelen te nemen om aan die onrechtmatige situatie als bedoeld onder 2) een einde te maken, dat wil zeggen maatregelen om ervoor te zorgen dat minderjarige kinderen in die gevallen waarin hun aanwezigheid bekend is of redelijkerwijs zou moeten kunnen zijn, niet meer in een situatie terechtkomen waarin zij als gevolg van wanbetaling door hun ouders geen toegang hebben tot voldoende drinkwater conform de WHO-normen.

Ten aanzien van de DWB leidt het bovenstaande ertoe dat voor zover vordering 2 primair strekt tot een algeheel verbod op afsluiting in geval van kinderen, deze vordering niet toewijsbaar is. Wel toewijsbaar is het volgende:

1. een verklaring voor recht dat de Dunea en PWN onrechtmatig hebben gehandeld en handelen jegens de minderjarige kinderen van afnemers in hun distributiegebied door bij de vaststelling en uitvoering van hun beleid het belang van het kind geen eerste overweging te laten vormen,

4. een verbod aan Dunea en PWN om in die gevallen waarin bekend is of redelijkerwijs bekend kan zijn (zie hierboven onder 6.22) dat sprake is van één of meer minderjarige kinderen, de levering van drinkwater wegens wanbetaling te beëindigen met achterlating van slechts 12 liter per persoon;

5. een bevel aan Dunea en PWN om in die gevallen waarin de levering van drinkwater is beëindigd en waarin bekend is of redelijkerwijs bekend kan zijn dat sprake is van één of meer minderjarige kinderen, de levering van drinkwater weer te hervatten dan wel een hoeveelheid water conform de WHO-normen te verstrekken zolang de afsluiting duurt.

Conclusie en proceskosten

De conclusie is dat het incidenteel hoger beroep van Dunea niet slaagt en dat het (principaal) hoger beroep van NJCM c.s. wel slaagt. Daarom zal het hof het vonnis vernietigen en opnieuw rechtdoende de vorderingen toewijzen zoals hierboven omschreven. Het hof zal de Staat, Dunea en PWN als de grotendeels in het ongelijk te stellen partijen veroordelen in de proceskosten, in eerste aanleg en in hoger beroep (wat betreft Dunea: in het principale hoger beroep), inclusief nakosten en rente zoals gevorderd. Dunea zal ook worden veroordeeld in de proceskosten van het incidentele hoger beroep. De Staat, Dunea en PWN dienen elk afzonderlijk de ten aanzien van hen gemaakte explootkosten (in beide instanties) te vergoeden. De veroordeling tot betaling van de overige proceskosten zal hoofdelijk zijn, zoals gevorderd. Daar waar mogelijk zal de uitspraak uitvoerbaar bij voorraad worden verklaard, eveneens zoals gevorderd.