Uitspraken

M&M heeft bij wijze van incidentele vordering gevorderd dat het hof:

1. Milieudefensie c.s. en Shell zal bevelen M&M te voorzien van hun processtukken in de eerste aanleg en het hoger beroep tot op heden;

2. M&M zal toestaan zich te voegen aan de zijde van Shell in deze appelprocedure.

Shell heeft zich gerefereerd aan het oordeel van het hof.

M&M is op 3 februari 2022 opgericht. Haar statutaire doelstelling houdt, voor zover van belang, het volgende in (art. 3 van haar statuten):

M&M heeft aangevoerd dat het belangrijk is dat er een klimaat- en energiebeleid tot stand komt dat draagvlak heeft in de samenleving en waarbij alle Nederlandse huishoudens hun energie kunnen blijven betalen. M&M streeft in het bijzonder naar een beleid dat op democratische manier tot stand is gekomen met maximaal evenwicht tussen milieu en mens. Zij geeft invulling aan haar bestaan door middel van informatie-uitwisseling op haar website en debat via (onder meer) social media, deelname aan brainstormsessies en symposia. Tijdens de mondelinge behandeling in hoger beroep heeft M&M een lijst met bijeenkomsten en activiteiten overgelegd die zij sinds haar oprichting heeft georganiseerd, althans waaraan zij heeft deelgenomen. M&M wil op deze manier bevorderen dat de gevolgen van het klimaatbeleid voor de gewone Nederlander al vroeg betrokken worden in de zoektocht naar een evenwichtig klimaatbeleid waar betaalbare energie niet onderdoet voor het belang van het milieu. M&M hanteert daarbij als criterium dat betaalbare, betrouwbare energie essentieel is voor welvaart omdat alleen dan de mens in staat is zorg te hebben voor het milieu, dus een klimaatbeleid dat rekening houdt met milieu én mens.

M&M heeft tijdens de mondelinge behandeling verder nog naar voren gebracht dat zij vreest dat als er uitvoering wordt gegeven aan het bestreden vonnis, dit direct of indirect zal leiden tot een (kunstmatige) schaarste aan de beschikbaarheid van fossiele energie en daarmee ook tot hogere prijzen. Voor de klimaattransitie is meer tijd nodig dan die Milieudefensie c.s. noodzakelijk achten. Gedurende de energietransitie naar een op elektriciteit gebaseerde samenleving blijft nog lange tijd fossiele energie nodig, aldus M&M.

Naar het hof begrijpt komt M&M op voor het belang van energiezekerheid (tegen een redelijke prijs) van de Nederlandse burgers. M&M is van mening dat deze energiezekerheid in het gedrang komt als het bestreden vonnis in stand blijft en acht het in het belang van haar achterban dat dit vonnis wordt vernietigd. Dit strookt met haar statutaire doelstelling die inhoudt dat M&M zich ten doel stelt de belangen en rechten van Nederlandse burgers in verband met energie, in brede zin, te beschermen, behartigen en vertegenwoordigen.

Het hof heeft allereerst te onderzoeken of M&M ontvankelijk is in haar vordering om te interveniëren in de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. Nu M&M niet opkomt voor haar eigen belang, maar voor de belangen van andere personen, moet zij voldoen aan het bepaalde in art. 3:305a BW. Uit art. 68a OBW volgt dat op M&M het huidige art. 3:305a BW van toepassing is. In de gegeven omstandigheden ziet het hof geen aanleiding om de vereisten van art. 1018c Rv toe te passen.

Art. 3:305a lid 1 BW bepaalt dat een rechtspersoon, zijnde een stichting of vereniging met volledige rechtsbevoegdheid, een rechtsvordering kan instellen die strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen voor zover zij deze belangen ingevolge haar statuten behartigt en deze belangen voldoende zijn gewaarborgd. Art. 3:305a lid 2 BW bepaalt dat de belangen van de personen tot bescherming van wier belangen de rechtsvordering strekt, voldoende zijn gewaarborgd, wanneer de rechtspersoon voldoende representatief is, gelet op de achterban en de omvang van de vertegenwoordigde vorderingen.

Ingevolge art. 3:305a lid 3 is een rechtspersoon slechts ontvankelijk indien (samengevat en voor zover relevant weergegeven):

1. de bestuurders geen winstoogmerk hebben dat via de rechtspersoon wordt gerealiseerd;

2. de rechtsvordering een voldoende nauwe band heeft met Nederland;

3. de rechtspersoon in de gegeven omstandigheden voldoende heeft getracht het gevorderde door het voeren van overleg met de verweerder te bereiken.

Verder is vereist dat de rechtspersoon een bestuursverslag en een jaarrekening opstelt dat op de internetpagina van de rechtspersoon wordt gepubliceerd (art. 3:305a lid 5 BW).

Tot slot is van belang dat M&M kan worden aangemerkt als een stichting met een ideëel belang, omdat zij geen winstoogmerk heeft en de belangen die zij nastreeft niet (rechtstreeks) op geld waardeerbaar zijn. M&M wil evenmin een op geld waardeerbare vordering instellen, maar beoogt met haar interventie in deze procedure – kort gezegd – de energiebelangen van de Nederlandse burgers te behartigen. Dit alles brengt mee dat de rechter ingevolge art. 3:305a lid 6 BW M&M ontvankelijk kan verklaren zonder dat zij voldoet aan de vereisten van het lid 2, subonderdelen a tot en met e en lid 5.

Over de vraag of M&M aan alle ontvankelijkheidsvereisten voldoet, oordeelt het hof als volgt.

M&M wil in deze procedure opkomen voor het belang van energiezekerheid (tegen een redelijke prijs) van de Nederlandse burgers. Zij is van mening dat deze energiezekerheid in het gedrang komt als het bestreden vonnis in stand blijft en acht het in het belang van haar achterban dat dit vonnis wordt vernietigd. Dit belang strookt met haar statutaire doelstelling die inhoudt dat M&M zich ten doel stelt de belangen en rechten van Nederlandse burgers in verband met energie te beschermen, behartigen en vertegenwoordigen. M&M is daarmee aan te merken als een stichting die zich in de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. wil voegen met een doel dat strekt tot bescherming van gelijksoortige belangen van andere personen.

Het hof verwerpt de stelling van Milieudefensie c.s. dat M&M onvoldoende heeft geconcretiseerd welke feitelijke activiteiten zij heeft ontplooid om haar doelstelling te realiseren. Tijdens de mondelinge behandeling heeft M&M toegelicht welke activiteiten zij in haar – relatief korte – bestaan heeft ontplooid en die activiteiten houden verband met haar statutaire doelstelling.

Verder is het hof van oordeel dat bij M&M de belangen van haar achterban voldoende zijn gewaarborgd: mede gelet op haar achterban is M&M voldoende representatief. Dit oordeel zal het hof hieronder toelichten.

In de memorie van toelichting bij het wetsvoorstel voor het huidige art. 3:305a BW is het volgende vermeld over de representativiteitseis2:

Uit deze toelichting volgt dat een belangenorganisatie – kwantitatief gezien – een voldoende achterban moet hebben, al is niet helemaal duidelijk hoe bij een ideële actie, zoals de onderhavige, moet worden getoetst of de achterban een voldoende omvang heeft. In dit geval is niet vast te stellen hoe groot de groep personen is, die zich kan vinden in het door M&M behartigde belang dat het klimaatbeleid er niet toe moet leiden dat de energiezekerheid (tegen een betaalbare prijs) in het gedrang komt, en of M&M in dat verband beschikt over voldoende steunbetuigingen. Dit neemt niet weg dat voldoende is komen vast te staan dat M&M beschikt over een achterban. Zo heeft M&M – naar eigen zeggen – inmiddels ongeveer 5000 steunbetuigingen ontvangen terwijl zij slechts één jaar bestaat. Ook heeft M&M deelgenomen aan het maatschappelijk verkeer om het door haar vertegenwoordigde belang te behartigen.

Bij dit alles moet worden bedacht dat het bij de vraag of M&M ontvankelijk is, niet erom gaat of het standpunt van M&M dat het bestreden vonnis de energiezekerheid in gevaar brengt, juist is. Evenmin is van doorslaggevend belang of het door M&M behartigde belang slechts door een minderheid van de Nederlandse bevolking wordt onderschreven. Het gaat erom of M&M zich wil voegen teneinde gelijksoortige belangen van andere personen te behartigen en of M&M in dat verband voldoende representatief is. Aan deze beide voorwaarden is voldaan.

Wat betreft de vereisten van het derde lid van art. 3:305a BW geldt het volgende. Er bestaat geen aanleiding om te twijfelen dat aan de eerste twee eisen (ontbreken van winstoogmerk van bestuurders, voldoende nauwe band met Nederland) is voldaan. Anders dan Milieudefensie c.s. aanvoeren, is het hof van oordeel dat ook is voldaan aan het vereiste dat er voldoende overleg is gevoerd. Gezien de aard van de vordering van M&M en het vergevorderde stadium van de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. is het nauwelijks denkbaar dat het verschil van mening tussen M&M en Milieudefensie c.s. door middel van overleg had kunnen worden opgelost. Tussen partijen staat vast dat M&M vlak na haar oprichting Milieudefensie c.s. heeft benaderd over de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. en dat M&M nadat zij haar vordering tot voeging had ingediend zich bereid heeft getoond om in gesprek te gaan. In de gegeven omstandigheden is het hof van oordeel dat daarmee aan het overlegvereiste is voldaan. Gezien het feit dat M&M pas in februari 2022 is opgericht, moet worden aangenomen dat zij nog niet heeft kunnen voldoen aan de vereisten van het vijfde lid (publicatie bestuursverslag en jaarrekening). Deze omstandigheid behoort dan ook geen consequenties te hebben voor de ontvankelijkheid van M&M.

De conclusie is dat M&M ontvankelijk is in haar vordering om zich aan de zijde van Shell te voegen in de onderhavige procedure.

Ingevolge art. 217 Rv kan een ieder die een belang heeft bij een tussen andere partijen aanhangig geding, vorderen zich daarin te mogen voegen. Voor het aannemen van een belang bij voeging is voldoende dat de partij die voeging vordert nadelige gevolgen kan ondervinden van een uitkomst van de procedure die ongunstig is voor de partij aan wier zijde de derde zich voegt.3 Onder nadelige gevolgen moet worden verstaan de feitelijke of juridische gevolgen van de toe- of afwijzing van de vordering of het gezag van gewijsde dat de in de procedure gegeven eindbeslissingen kunnen hebben voor degene die voeging vordert.4 In precedentwerking is niet een voldoende belang gelegen, ook niet als het gaat om sterk op elkaar gelijkende zaken tussen deels dezelfde partijen.5

Een gevoegde partij is bevoegd zelfstandig en op zelfstandig aangevoerde gronden verweer te voeren.6 Uit het karakter van voeging vloeit evenwel voort dat de rol van de gevoegde partij beperkt is tot het aandragen van feiten en gronden ten behoeve van het standpunt van de partij die zij ondersteunt.7 De gevoegde partij kan alleen feiten en gronden aanvoeren die de partij die zij ondersteunt, ook zelf zou kunnen aanvoeren. Een gevoegde partij kan niet verhinderen dat de partij aan wier zijde zij zich voegt, bepaalde feiten erkent, met als gevolg dat deze komen vast te staan. Hij moet het geding aanvaarden in de stand waarin het zich ten tijde van de voeging bevindt.8 De gevoegde partij is gebonden aan de door de appellant en geïntimeerde getrokken grenzen van de rechtsstrijd in hoger beroep.9

M&M heeft over het belang om zich te voegen het volgende aangevoerd. Volgens M&M schaadt het bestreden vonnis de daarbij niet betrokken Nederlandse burger en bedrijfsleven. Zij vindt het belangrijk dat er een energiebeleid tot stand komt dat draagvlak heeft in de samenleving waarbij alle Nederlandse huishoudens hun energie kunnen blijven betalen. M&M streeft naar een klimaatbeleid dat voldoende rekening houdt met de consequenties daarvan voor de Nederlandse samenleving en haar inwoners. Volgens haar wordt deze ambitie doorkruist door het vonnis, omdat in deze procedure tegen één enkele uitstotende partij gestalte wordt gegeven aan het klimaatbeleid, zonder rekening te houden met de gewone Nederlander en het MKB.

M&M heeft vastgesteld dat Milieudefensie c.s. op basis van het vonnis andere (vermeende) grote uitstoters van CO2 aanschrijven. Er wordt een sterk normatieve betekenis gegeven aan het vonnis, waardoor er een maatschappelijk precedent ontstaat dat zijn weerga niet kent. Volgens M&M leggen Milieudefensie c.s. het vonnis op aan derden. Het kan dan ook niet anders dan dat het vonnis direct of indirect invloed heeft op prijzen van producten en diensten van burgers en bedrijven, omdat de eisen die Milieudefensie c.s. stellen hogere kosten veroorzaken. Omdat M&M zich het belang aantrekt van energiezekerheid en betaalbare energie voor Nederlandse burgers, heeft zij belang bij vernietiging van het vonnis en afwijzing van de vorderingen van Milieudefensie, aldus M&M.

Naar het oordeel van het hof heeft M&M toereikend toegelicht waarom zij belang heeft bij voeging. Het gaat erom dat de feitelijke gevolgen van de toewijzing van de vorderingen van Milieudefensie c.s. nadelig kunnen zijn voor de achterban van M&M en de door M&M volgens haar statuten nagestreefde belangen. M&M vreest dat de prijzen van fossiele brandstoffen zullen stijgen als gevolg van toewijzing van die vorderingen.

Anders dan Milieudefensie c.s. aanvoeren, gaat het M&M niet uitsluitend om de precedentwerking die van het bestreden vonnis kan uitgaan. Onder precedentwerking in de hier bedoelde zin moet worden verstaan dat Milieudefensie c.s. in eventuele procedures tegen andere bedrijven met een hoge CO2-uitstoot, een beroep zouden kunnen doen op oordelen die in de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. over bepaalde onderwerpen zijn gegeven. Het door M&M gestelde belang ziet niet (uitsluitend) op deze precedentwerking. Het gaat M&M immers (ook) om de feitelijke gevolgen die kunnen uitgaan van het bestreden vonnis voor de beschikbaarheid en betaalbaarheid van energiedragende producten die afkomstig zijn van Shell. Naar de aard van de zaak kan het bestreden vonnis aldus niet alleen gevolgen hebben in de verhouding tussen Shell en Milieudefensie c.s., maar kan het ook de feitelijke belangen van derden raken, waaronder de achterban van M&M. Daarmee is het belang van M&M om zich te voegen aan de zijde van Shell, gegeven.

Milieudefensie c.s. hebben nog aangevoerd dat de voeging van M&M zal leiden tot vertraging van de procedure. Dit is op zichzelf juist, maar de vertraging is niet van dien aard dat het verzoek tot voeging op die grond moet worden afgewezen. M&M heeft tijdens de mondelinge behandeling van het incident te kennen gegeven dat zij op een betrekkelijk korte termijn een inhoudelijke memorie zal kunnen nemen. Daarop zullen Milieudefensie c.s. en (desgewenst) Shell vervolgens gelijktijdig kunnen reageren. Vervolgens zal – desgewenst – een mondelinge behandeling in de hoofdzaak kunnen plaatsvinden. Alles bij elkaar levert de voeging van M&M daarmee slechts een vertraging van enkele maanden op, wat gezien het belang van de zaak niet onoverkomelijk is.

De conclusie is dat M&M een voldoende belang heeft om zich in de procedure tussen Shell en Milieudefensie c.s. te voegen aan de zijde van Shell. Deze voeging is niet in strijd met de goede procesorde.