Uitspraken

Het gaat in deze zaak om de vraag of de uitzending, waarin [geïntimeerde] met naam wordt genoemd, jegens hem onrechtmatig is omdat zijn door artikel 8 EVRM beschermde recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer, waaronder het door hem specifiek ingeroepen recht op bescherming van zijn eer en goede naam, in dit concrete geval en gelet op alle omstandigheden zwaarder weegt dan het in artikel 10 EVRM verankerde recht van AVROTROS op vrijheid van meningsuiting. Die vraag is door de voorzieningenrechter bevestigend beantwoord. Met de grieven (13 in totaal) komt AVROTROS op tegen het door de voorzieningenrechter gehanteerde toetsingskader, de afweging van de relevante omstandigheden en de uitkomst van die afweging. De grieven zullen hierna gezamenlijk worden behandeld. Tegen de afwijzing van het gevorderde voorschot op vergoeding van immateriële schade is door [geïntimeerde] niet incidenteel geappelleerd, zodat deze vordering in hoger beroep niet meer aan de orde is.

Zoals de voorzieningenrechter in rechtsoverweging 4.3 van het bestreden vonnis terecht heeft vooropgesteld moet bij een botsing van het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en het recht op vrije meningsuiting het antwoord op de vraag welke van deze beide fundamentele rechten in het concrete geval zwaarder weegt, worden gevonden door een afweging van alle terzake dienende omstandigheden van het geval en geldt bij deze afweging niet als uitgangspunt dat aan één van beide rechten voorrang toekomt. Het oordeel dat één van beide rechten, gelet op alle terzake dienende omstandigheden, zwaarder weegt dan het andere recht, brengt mee dat de inbreuk op het andere recht voldoet aan de noodzakelijkheids- en proportionaliteitstoets van artikel 10 lid 2 dan wel artikel 8 lid 2 EVRM. (zie HR 18 januari 2008, ECLI:NL:HR:2008:BB3210, HR 5 oktober 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW9230, NJ 2012/571 en HR 31 maart 2017, ECLI:NL:HR:2017:569). De toets dient in één keer te geschieden.

Het hof zal hierna met inachtneming van de door het EHRM geformuleerde gezichtspunten en de door partijen genoemde omstandigheden de vereiste afweging maken.

[geïntimeerde] stelt dat AVROTROS geen spoedeisend belang heeft bij het door haar ingestelde hoger beroep. Met zijn stelling miskent [geïntimeerde] dat alleen de eisende partij in kort geding spoedeisendheid dient aan te tonen. De enkele omstandigheid dat AVROTROS de rectificatie heeft geplaatst, betekent bovendien niet dat zij geen belang meer heeft bij dit hoger beroep. Haar belang bestaat er onder andere uit dat de verwijdering van de uitzending op haar website ongedaan wordt gemaakt.

Onderwerp van de uitzending is een volledig uit de hand gelopen burengeschil tussen [geïntimeerde] en [B] , waaraan AVROTROS in haar tv-uitzendingen van 1 juli 2009,
21 september 2009 en 14 november 2016 ook al aandacht heeft besteed. In die uitzendingen komen [geïntimeerde] en zijn partner uitgebreid aan het woord. AVROTROS stelt dat zij [B] steeds in de gelegenheid heeft gesteld op het verhaal van de familie [geïntimeerde] te reageren, maar dat [B] dit in het verleden steeds heeft geweigerd. In de bewuste uitzending van EenVandaag van 17 augustus 2017 worden [B] en (oud) buurtbewoners [D] en [C] door AVROTROS in de gelegenheid gesteld hun kant van het verhaal vertellen. [geïntimeerde] is door AVROTROS niet in de gelegenheid gesteld daarop te reageren.

De stelling van AVROTROS dat de uitzending moet worden beoordeeld in de context van de voorgaande uitzendingen en dat het daarom niet nodig was wederhoor toe te passen, volgt het hof niet, alleen al omdat tussen de verschillende uitzendingen lange tijd is verstreken en het daarom niet aannemelijk is dat de kijker van EenVandaag deze uitzending als het slot van een vierluik zal beschouwen, zoals AVROTROS tijdens het pleidooi in hoger beroep heeft betoogd.

Kenmerkend voor alle vier de EenVandaag uitzendingen is dat AVROTROS zich terughoudend opstelt. Zij schetst enige feitelijkheden en geeft de geïnterviewden vervolgens alle ruimte om hun kant van het verhaal te vertellen. De keuze voor deze opzet, en meer in het bijzonder de keuze om niet door te vragen, behoort tot de journalistieke vrijheid van AVROTROS, zoals zij onder grief 9 terecht stelt. Dat geldt ook voor zover de verslaggeefster op grond van de eerdere uitzendingen weet dat het verhaal van [B] en [C] en [D] niet strookt met het verhaal van [geïntimeerde] of met de feiten zoals die onder andere blijken uit de onder 3.2 genoemde uitspraken. Een en ander is namelijk inherent aan de door AVROTROS gekozen opzet van het programma. Wel geldt in de gekozen opzet dat van AVROTROS mag worden verwacht dat zij voldoende afstand houdt tot de uitlatingen en waardeoordelen van [B] en [C] en [D] , opdat de kijker deze niet opvat als feitelijke bevindingen of waardeoordelen van AVROTROS zelf. Naar het voorlopig oordeel van het hof heeft AVROTROS in het algemeen in de uitzending voldoende afstand bewaard, door duidelijk onderscheid te maken tussen de opmerkingen en de vragen van de verslaggeefster en de antwoorden daarop van [B] en [C] en [D] .

De door AVROTROS gekozen opzet van het programma brengt mee, en daarin volgt het hof de voorzieningenrechter, dat de door haarzelf in de uitzending gepresenteerde feiten juist dienen te zijn en een betrouwbaar beeld moeten geven van de situatie, omdat AVROTROS, zoals zij tijdens het pleidooi desgevraagd heeft bevestigd, [geïntimeerde] bewust de mogelijkheid heeft ontnomen om mogelijke onjuistheden weg te nemen dan wel nuanceringen te plaatsen. Dit betekent niet, anders dan AVROTROS onder grief 6 aanvoert, dat er op haar een verzwaarde norm rust ten aanzien van de inhoud. Het houdt slechts in dat zij zich ervan dient te vergewissen dat de door haar gepresenteerde feiten voldoende steun vinden in onder andere de onder 3.2 genoemde stukken. Daarbij blijft overigens gelden dat in de wijze van presentatie aan AVROTROS in beginsel een grote vrijheid toekomt.

De opvatting van AVROTROS dat [geïntimeerde] vanwege zijn eerdere optredens in de media moet worden beschouwd als een publiek figuur en om die reden meer van haar moet dulden dan een willekeurige burger, deelt het hof niet. De door AVROTROS aangehaalde rechtspraak ziet op personen die een openbare functie bekleden of op een andere wijze publieke bekendheid genieten, waaronder bijvoorbeeld televisie- of filmsterren en sporters, maar niet op een persoon die vanwege een conflict in de privésfeer, enige media-aandacht krijgt. Met haar stelling gaat AVROTROS verder eraan voorbij dat uit de onder 5.4 aangehaalde rechtspraak van het EHRM volgt dat iedere persoon, zelfs indien hij bij het algemene publiek bekend is, een redelijke verwachting van bescherming van en respect voor zijn privéleven mag hebben. Vaststaat dat het hier gaat om het privéleven van [geïntimeerde] .

De stelling van AVROTROS dat zij ten aanzien van de uitzending meer uitingsvrijheid heeft omdat deze een bijdrage levert aan een lopend publiek debat, volgt het hof slechts ten dele. De uitzending gaat over een volledig uit de hand gelopen burenruzie. Enerzijds staat vast dat deze ruzie reeds veel andere media-aandacht heeft gehad en - zoals partijen bij pleidooi hebben toegelicht - de aanleiding is geweest tot een bredere discussie over de aanpak van zogenoemde ‘burenterreur’. Anderzijds gaat de uitzending niet in op de vraag, die door [geïntimeerde] en zijn advocaat eerder in de media aan de orde is gesteld, of bestaande procedures een oplossing bieden voor eenzijdige terreur van een buurman.
Anders dan in de door AVROTROS overgelegde nieuwsberichten, wordt in de uitzending niet gerefereerd aan een algemeen debat over die vraag. Dit is ook niet de context waarin het programma is geplaatst. De uitzending kiest een veel smaller perspectief, namelijk het tonen van ‘de andere kant’ van dit concrete conflict tussen [geïntimeerde] en [B] , en staat dus slechts in een los verband tot het door AVROTROS bedoelde publieke debat.

[geïntimeerde] stelt dat de verslaggeving van AVTROTROS op een viertal punten feitelijk onjuist is. Het hof zal nu deze punten tegen de achtergrond van de hiervoor meer algemene gemaakte opmerkingen behandelen.

Het eerste punt betreft de opmerkingen van de verslaggeefster in het begin van de uitzending (1:59) ten aanzien van het recht van overpad. De suggestie dat het conflict is begonnen met een geschil over het recht van overpad vindt voldoende steun in de onder 3.2.3 genoemde uitspraken. Uit het vonnis van 23 februari 2005 blijkt echter dat het recht van overpad waarover werd gestreden uitsluitend zag op de zuidelijke lus van het pad. De twee achtereenvolgende en inhoudelijk samenhangende opmerkingen van de verslaggeefster "(…) maar dat (recht) wordt betwist door [geïntimeerde] , gevolgd door: “Gek, want zonder dat overpad kan [B] helemaal niet in zijn huis komen" zijn dus onjuist. Het hof is met de voorzieningenrechter van oordeel dat AVROTROS met deze opmerking de kijker de onterechte boodschap meegeeft dat de ruzie is ontstaan omdat [geïntimeerde] het [B] onmogelijk wilde maken zijn huis te bereiken.

Het tweede punt betreft de opmerking van de verslaggeefster dat het gaat om "Pesterijen over en weer" (4:55). Die opmerking dient te worden beschouwd in het licht van de daaraan voorafgaande opmerkingen van [D] met betrekking tot de camera die [geïntimeerde] op de voordeur van [B] had gericht. De kwestie met de camera is onderwerp geweest van de hiervoor onder 3.2.7 genoemde procedure. De kwalificatie van de betreffende gedragingen van [geïntimeerde] als "pesterijen" valt binnen de journalistieke vrijheid van AVROTROS. Dat de pesterijen van [B] vele malen ernstiger zijn dan genoemde pesterijen van [geïntimeerde] doet daar niet aan af. Overigens is dit voor de kijker ook duidelijk uit de in de uitzending getoonde beelden van [B] , waarbij hij onder andere de auto van [geïntimeerde] beschadigt en bij [geïntimeerde] inbreekt.

Het derde punt betreft de hoedanigheid van [D] en [C] . [geïntimeerde] meent dat [D] en [C] in het programma ten onrechte als buurtbewoners of buren worden betiteld. Het hof deelt deze mening niet. Het hof is, anders dan de voorzieningenrechter, van oordeel dat in een landelijke omgeving als de onderhavige de onderlinge afstand tussen de huizen geen doorslaggevende maatstaf is voor de vraag in welk geval al dan niet sprake is van buren. Het hof is met AVROTROS van oordeel dat er ook van buurtbewoners of buren kan worden gesproken indien men in dezelfde buurt woont. Daarvoor is het niet nodig dat de percelen direct aan elkaar grenzen. Nu [D] en [C] tot 2015 aan het bewuste bospad hebben gewoond dat leidt naar de woningen van [geïntimeerde] en [B] , kan naar het oordeel van het hof worden gesproken over buurtbewoners of buren. Dat [D] en [C] sinds 2015 enkele kilometers verderop wonen, maakt nog niet dat zij geen mening kunnen hebben over hetgeen in hun oude buurt heeft afgespeeld.

Bovendien deelt het hof niet de mening van [geïntimeerde] dat in de uitzending door het gebruik van de woorden buurtbewoners en buren het beeld wordt opgeroepen dat het echtpaar [C + D] uit eigen waarneming zou kunnen verklaren over de relatie tussen [geïntimeerde] en [B] en hetgeen tussen hen heeft plaatsgevonden. Duidelijk is dat [D] en [C] slechts hun mening geven over de volledig uit de hand gelopen ruzie tussen [geïntimeerde] en [B] . Dat zij daarbij de kant van [B] kiezen omdat zij, zoals [geïntimeerde] betoogt, bevriend zijn met de zoon van [B] , is naar het oordeel van het hof geen omstandigheid die in het kader van de uitzending door AVROTROS had moeten worden vermeld, nu duidelijk is dat het slechts gaat om persoonlijke opvattingen van een in de buurt wonend stel. Anders dan [geïntimeerde] stelt, wordt in het programma niet de indruk gewekt dat alle buren er zo over denken. De verslaggeefster heeft het over andere "andere buren"(0:24) en niet alle buren.

Dat [D] en [C] naar aanleiding van de uitzending van 1 juli 2009 op de website van EenVandaag een of meer posts zouden hebben geplaatst, die erop neerkomen dat in hun ogen de werkelijkheid heel anders is, is ook geen omstandigheid die in de uitzending had moeten worden meegenomen. Zij hebben recht op hun eigen mening en mogen die ook, binnen de maatstaven van de maatschappelijke zorgvuldigheid, uiten. Dat AVROTROS hen daartoe in de bewuste uitzending van EenVandaag de mogelijkheid biedt, maakt nog niet dat zij voor de opvattingen van [D] en [C] verantwoordelijk kan worden gehouden.

Het vierde punt betreft de opmerking van de verslaggeefster over de hond van [B] (5:18). De verslaggeefster beschrijft slechts dat hond [E] aanslaat en naar buiten loopt. Ook het onder 3.2.13 genoemde vonnis gaat daarvan uit. De opmerking van de verslaggeefster is als zodanig dus ook niet onjuist. De daaropvolgende beschrijving van [B] wat er daarna is gebeurd, is zijn relaas, waarvoor AVROTROS geen verantwoording draagt. Dit geldt ook voor de in dit verband gemaakte opmerkingen van [D] en [C] .

Een en ander rechtvaardigt niet, zoals AVROTROS onder de grief 11 terecht aanvoert, dat de gehele uitzending moet worden verwijderd. De gehele verwijdering van de uitzending is naar het oordeel van het hof, gelet op de hiervoor geschetste omstandigheden, niet noodzakelijk en niet proportioneel. Aan het gerechtvaardigde belang van [geïntimeerde] om gevrijwaard te blijven van de onder 5.20 vastgestelde inbreuk, kan ook worden voldaan door alleen de betreffende mededeling te verwijderen. Het vonnis zal op dit punt worden vernietigd. De oorspronkelijke vordering van [geïntimeerde] zal worden toegewezen als hierna bepaald.

De ernst van de onder 5.20 vastgestelde inbreuk vormt naar het oordeel van het hof geen rechtvaardiging voor de door de voorzieningenrechter toegewezen rectificatie. De daarop betrekking hebbende grief 12 is terecht voorgesteld. AVROTROS had kunnen volstaan met de mededeling dat de opmerkingen "(…) maar dat wordt betwist door [geïntimeerde] . Gek, want zonder overpad kan [B] helemaal niet in zijn huis komen" niet juist zijn. De rectificatie had in zoverre moeten worden toegewezen. Omdat AVROTROS ten gevolge van de betekening van het bestreden vonnis de door de voorzieningenrechter bevolen rectificatie al heeft geplaatst, heeft [geïntimeerde] geen belang bij een aangepaste (minder verstrekkende) rectificatie.

Grief 13 mist zelfstandig belang en behoeft niet verder te worden behandeld.

De grieven slagen gedeeltelijk. Overeind blijft dat AVROTROS met de uitzending inbreuk heeft gemaakt op het recht van [geïntimeerde] op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer. Dat is de reden dat het hof de proceskostenveroordeling in eerste aanleg ongewijzigd laat. Die inbreuk rechtvaardigt echter niet de door de voorzieningenrechter toegewezen vorderingen. Het hof ziet daarin aanleiding om de proceskosten in hoger beroep te compenseren.