Uitspraken

“As discussed please do keep me informed of major pieces coming available. You mentioned about the piece he is working on. Anyway it would be so great to add major pieces to the collection. Please find enclosed the spaces I am getting for the Exhibition.. If I can have a major piece I will give it a prominent space in space 31.”

“I am sure that [gedaagde 1] will produce a great work for the show. We are in constant contact as soon as I have any news I will call you.”

“It would be great if he could make something special, even if it was the American Goldleave Flag box, (...) Besides the 1 of 3 work you mentioned (...) would be great.”

“It was so great talking to you this morning.

1) Here is the room [gedaagde 1] is getting for the show. I love his box concept so the back wall I like to hang the boxes B and M and hopefully !! the L If the L is ready in plastic box?...

2) For the other 3 walls I love his boxes of Budweiser and of course the american flag so if he want to do those on the other 3 walls I am okay with that.. (...)

3) Hopefully [gedaagde 1] knows the timing. The installation needs to be done in the first week of June, and the opening is on June 7th.”

en:

“Just to give you an Idea These where really nice in the show at Marian. I had no change to buy anything ! But if [gedaagde 1] makes these or similar (again like american flag etc..) for the show it would be great.”

“Also Isabella ([gedaagde 2]), did you speak with [gedaagde 1] (I understood earlier you were going to see him in Paris). Is everything well with him, and is he thinking about the show. As indicated he has the best room in the exhibition and at least 3 walls to fill. I am very much like his cardbox works (...) of course I will leave it to him..”

“Please help me out here. Let him sell me carton boxes for the 3 walls so at least i can present it. (I understand that he maybe cannot do somthing special)”

“Can you let me know how your talk with [gedaagde 1] went on sunday, and what he is proposing for the large room I reserved for him?”

[eiser] bedankte [persoon 5] diezelfde dag voor haar bericht en bevestigde de adresgegevens van het museum. [eiser] vroeg of [gedaagde 1] inderdaad werk voor ten minste drie wanden zou hebben en of hij van plan was zelf te komen.

Ook aan [gedaagde 2] vroeg [eiser] die avond per e-mail op dringende toon of [gedaagde 1] iets voor de muren zou gaan doen, en zo nee, hoe het daardoor ontstane probleem kon worden opgelost en of [gedaagde 1] zou komen. [eiser] verzocht [gedaagde 2] met klem om te helpen en om hem ten minste op te bellen.

“Het was altijd al duidelijk en dat blijkt ook uit het e-mailverkeer dat het te maken werk voor mijn collectie was bestemd. Op 9 januari 2013 is bevestigd dat het bedrag ook akkoord was. [gedaagde 2] maakte een opmerking van de strekking ‘als het klaar is, dan moet het wel worden betaald’. [gedaagde 2] zei dat, maar [gedaagde 1] was wel in de buurt. Dat het in mijn collectie zou komen was nooit onduidelijk.

Op 8 januari 2013 in de avond was al over het budget gesproken. [gedaagde 2] zei toen: we gaan morgen kijken naar de ruimtes, dan komen we er wel uit. In het museum zei [gedaagde 1] : ‘ja, hier kan ik wat mee, daar kan ik iets voor maken’. Toen zei [gedaagde 2] : ‘voor die USD 350.000 gaan we het maken’. We liepen op dat moment door de expositieruimten. Daar waren bij [persoon 1] , [persoon 3] , [gedaagde 2] , [gedaagde 1] en ikzelf. Ik heb [gedaagde 2] daarop de hand geschud. We liepen daarna heel verheugd door het museum in een sfeer van ‘we gaan er iets moois van maken’.

(...)

Er is altijd sprake van geweest dat het in mijn collectie zou komen. Het museum had geen budget hiervoor, dat had ik. Een kunstenaar maakt geen werk van USD 350.000 om het weer mee naar huis te nemen. Dat gebeurt niet.

(...)

Het ging om werken van de collectie [eiser] , er is nooit sprake geweest van leenwerk. Het was heel duidelijk dat het werk een week vóór de opening van de expositie op 7 juni 2013 geïnstalleerd moest zijn. Dat had het museum op 9 januari 2013 al laten weten. Er is bevestigend geantwoord dat het geen probleem was om het werk op tijd klaar te hebben.

Ik heb tientallen keren nagevraagd waar [gedaagde 1] mee bezig was. De [gedaagde 2] zei dan ‘he is a little monster’, hij laat ons ook niets weten. Maar maak je geen zorgen, het komt in orde.

(...)

Ik heb inderdaad in verschillende interviews gezegd dat het ging om een ‘commissioned work’, een werk in opdracht. Dat was het ook.

Als u mij vraagt wat het honorarium was voor [gedaagde 1] , dan zeg ik: de prijs was USD 350.000. Ik weet niet hoe dat tussen de [gedaagde 2] en de kunstenaar zou worden verdeeld.

(...)

Het was duidelijk dat het werk drie muren zou beslaan, althans ruimtevullend moest zijn. Ik weet niet of ik tijdens het bezoek ook heb gezegd dat het op drie muren moest. Ik wilde in ieder geval niet een klein dingetje. [gedaagde 1] gaf aan dat hij iets wilde ophangen, en dat hij dat eerder met American Flags had gedaan. Ik wilde voor mezelf een indrukwekkende installatie voor de collectie.”

“Al eerder was gesproken over door [gedaagde 1] nieuw te maken werk, de gezellige avond was er om nader kennis te maken. Op die avond hebben wij ook gesproken over het budget van USD 350.000 en of [gedaagde 1] inderdaad werk zou gaan maken. Dat heeft [eiser] gevraagd aan [gedaagde 2] die avond en ik stond erbij. Als adviseur wil ik zeker weten wat er wordt geantwoord zodat er geen onduidelijkheden zouden zijn. [gedaagde 2] antwoordde in de trant van ‘we zijn hier toch om de zaak af te ronden, we zijn niet voor niets hierheen gekomen’. Ook in het restaurant is hierover gesproken. Ik had toen ook wel dingen gevraagd als ‘gaat hij dan ook vlaggen maken of wat voor iets wordt het’. Iedereen was vriendelijk en tevreden. Tijdens de boottocht terug was [gedaagde 1] heel enthousiast en dat bleek ook toen hij was uitgestapt. Toen zei hij ‘ik ga er echt iets moois van maken’. Dat was voordat hij terug ging naar Den Haag.

Daags erna kwamen [eiser] en ik in het museum aan. [gedaagde 1] en [gedaagde 2] waren er toen al. Of [persoon 3] er toen al bij was weet ik niet. De insteek was altijd dat het ging om het tentoonstellen van stukken van [eiser] . In de gesprekken vooraf aan het museumbezoek was duidelijk dat [gedaagde 1] iets zou maken dat [eiser] dan zou verwerven. In wezen was er een budget van USD 350.000 en al eerder was duidelijk gemaakt dat het de bedoeling was dat [gedaagde 1] iets zou maken voor de collectie van [eiser] . Als u mij vraagt of in het museum nog met zoveel woorden is gesproken over de vraag of [eiser] het werk zou mogen houden, dan zeg ik nee, dat was niet meer nodig. [gedaagde 1] had in zijn enthousiasme eigenlijk de avond tevoren al aangegeven dat hij het zou doen en ook in het museum bleef dat duidelijk. Aan het einde van het bezoek bracht ik hen naar de trein en toen stelde [gedaagde 2] nog als laatste vraag wanneer [eiser] dan zou gaan betalen voor het werk. [eiser] zei toen: ‘Geef mij een rekening als het klaar is en als het hangt, dan betaal ik je gelijk’. Dat is ook heel gebruikelijk. Nu u alles heeft voorgelezen, voeg ik hieraan toe dat ik van haar de indruk kreeg dat zij misschien bang was dat zij met onbetaald werk bleef zitten als [eiser] niet wilde afnemen als hij het uiteindelijke werk niet mooi zou vinden. Zij stelde ‘je moet het dan wel afnemen’, waarop hij zei ‘ja, natuurlijk’ en zij vroeg ‘wanneer betaal jij het dan?’. Daarop zei hij ‘Geef mij een rekening als het klaar is en als het hangt, dan betaal ik je gelijk’, zoals ik net al zei. Volgens mij stond [persoon 3] daarbij.

Eerder al stonden [eiser] , [persoon 3] , [gedaagde 1] , [gedaagde 2] en ik in zaal 38 en ter vermijding van ieder misverstand stelde ik de vraag: ‘Ga je voor USD 350.000 werk maken voor [eiser]?’ Ik kom uit de zakenwereld en laat daarover geen onduidelijkheden bestaan, ik vond dat ook mijn taak als adviseur van [eiser] . [gedaagde 2] zei daarop: ‘Ja, dat gaan we doen’. [gedaagde 1] was helemaal happy, die sprong als het ware rond van blijdschap en zei dat hij iets heel moois zou gaan maken. Ik herhaal altijd wat de afspraken zijn, zo ben ik het al die jaren gewend geweest en ik heb nog nooit een procedure gehad omdat er misverstanden waren.

Het is juist dat we de financiële aspecten steeds met [gedaagde 2] bespraken en niet met [gedaagde 1] . Zij is de [gedaagde 2] .

(...)

Als [gedaagde 2] zegt dat het puur oriënterend bleef, dan kan ik niets anders zeggen dan dat het gelogen is. Het klopt dat er niets op papier is gezet. Het is belangrijk dat u weet dat er voor [eiser] helemaal geen reden was om werk te willen lenen van [gedaagde 1] , als hij dat wil kan hij bij een van zijn kennissen terecht om vlaggenwerk te lenen. En het museum had [eiser] niet nodig om het werk van [gedaagde 1] tentoon te stellen.

Ik heb nog één keer [gedaagde 2] aan de telefoon gehad en ze zei heel duidelijk ‘maak je helemaal geen zorgen, het komt eraan’. In april had ik [gedaagde 1] nog getroffen op de Berlijn-week met een biertje in de hand, en gevraagd ‘is alles op lijn?’ Hij antwoordde hierop: ‘ja, alles staat op de rails’ of woorden van die strekking.

(...)

[gedaagde 1] kende de deadline voor de levering. [gedaagde 2] ook.

[gedaagde 1] was de leading artist van de show, en ook daardoor was duidelijk dat het moest gaan om een grote installatie en niet om een klein doosje.

Over de waarde van het werk van [gedaagde 1] kan ik dit zeggen. Meest populair zijn de vlaggen, daarna de dozen en tot slot de letters. Een van die letters is recentelijk geveild voor een half miljoen dollar.

(...)

Ook mij leek het logisch dat [gedaagde 1] eerst zou willen weten in welke ruimte het werk zou komen, voordat hij zich zou verbinden om dat werk te maken. Maar [gedaagde 1] was al de avond tevoren zo enthousiast dat hij daarop vooruit liep.

[eiser] heeft mij verteld hoe hij aan de USD 350.000 kwam, drie keer USD 125.000 minus wat korting. De artiest had de vrijheid, maar [gedaagde 1] gaf mij de indruk dat hij wel degelijk vlaggen zou gaan maken. Er zou worden betaald zodra het werk klaar was. Waarschijnlijk, als [eiser] direct op 7 juni 2013 een factuur had gekregen, zou hij de dag erop hebben betaald. Over een voorschot is gesproken, althans niet in mijn bijzijn.”

“Voor het door [gedaagde 1] te maken werk bleek een budget bij [eiser] beschikbaar van EUR 350.000. Ik was verantwoordelijk voor het welslagen van de tentoonstelling en had ook vanuit het museum een eigen budget. Dit stond los van de productiebudgetten voor nieuw werk die [eiser] beschikbaar stelde, maar ik voelde me wel verantwoordelijk voor het niet bestaan van onduidelijkheden tussen verzamelaar en kunstenaars over wie wat zou betalen. Wij zouden in ieder geval niet voor het nieuwe werk betalen. Ik weet niet hoeveel [eiser] heeft betaald voor de werken van de andere twee kunstenaars.

U vraagt mij wanneer de afspraken over nieuw werk definitief zijn geworden. Het is eigenlijk pas echt rond als het kunstwerk er is. Maar het voornemen om het productieproces in te gaan was er in december 2012 al. Toen was echter voor mij nog niet duidelijk of de kunstenaar en de [gedaagde 2] het voor dat budget zouden kunnen doen. In mijn herinnering kwam dat pas rond op 9 januari 2013. U vraagt mij hoe dat rondkomen op 9 januari 2013 zich verhoudt tot mijn eerdere verklaring dat het pas echt rond is als het kunstwerk arriveert. Uit mijn dertig jaar ervaring als conservator weet ik dat een kunstenaar misschien niet hetzelfde wil als de opdrachtgever, van idee verandert of dat er iets anders tussen komt, maar op 9 januari 2013 was er tussen [eiser] en [gedaagde 1] en [gedaagde 2] een overeenkomst bereikt. Als er zo’n afspraak is en daarna komt er een kink in de kabel waardoor je niet kunt nakomen, dan moet je direct contact opnemen om de lucht helder te maken. Zo werk ik.

(...)

De volgende ochtend zijn [gedaagde 2] en [gedaagde 1] samen met [eiser] en [persoon 1] naar het Gemeentemuseum gekomen. Daar is gesproken over welke ruimte beschikbaar zou zijn. (...) Ik was heel blij dat [gedaagde 1] heel graag in de middelste zaal, ik meen zaal 38, met het bovenlicht, iets wilde doen.

(...)

Op een bepaald moment is ook echt – dat was in de zaal – afgesproken dat er een installatie gemaakt zou worden. Daarbij waren [eiser] , [gedaagde 2] , [persoon 1] , [gedaagde 1] en ikzelf aanwezig. Er was een ‘yes’, een overeenstemming ‘we gaan het doen’. Ik weet nog dat ik met [gedaagde 1] weg liep en terug kwam in de zaal, hij liep ook met mij door andere zalen. Er is heel concreet ook over bedragen gesproken. Gevraagd is of het werk geproduceerd kon worden voor het genoemde bedrag. De reactie was: ja, dat kan. Dat bedoel ik met de ‘yes’. Tussen wie die uitwisseling plaatsvond kan ik niet precies zeggen, maar als u zou aandringen dan zou ik gokken [persoon 1] en [gedaagde 2] . Ik zei daarnet dat het werk voor USD 350.000 gemaakt zou worden. Ik besefte direct dat ik beter had kunnen zeggen ‘binnen’ USD 350.000. Het ging om de afbakening van de randvoorwaarden. Ik wil als museum niet voor verrassingen komen te staan, bijvoorbeeld omdat er geen dekking is voor de vervoerskosten. De USD 350.000 moest ruim voldoende zijn voor het maken van een ruimtevullende installatie. Daarmee bedoel ik werk over drie muren. Het zou op zich ook wel over twee wanden kunnen bijvoorbeeld, als het kunstwerk maar de hele ruimte erbij betrok.

(...) Als u mij voorhoudt dat [gedaagde 2] en [gedaagde 1] ter comparitie hebben gezegd dat de gesprekken in het museum nog verkennend van aard waren en dat met de kunstenaar nooit over geld wordt gesproken, dan verbaast mij dat zeer.

(...)

Het ontbreken van een schriftelijk contract is heel gebruikelijk.

[gedaagde 2] en [gedaagde 1] stonden in mijn herinnering ook positief ten opzichte van het hebben bereikt van een overeenstemming, zij waren er blij mee. Oké, we gaan het doen, dat is het beeld dat mij bijstaat, dat was de intentie die zij ook hadden.

(...)

Als er een budget van USD 50.000 beschikbaar was geweest, dan had ik [eiser] nog wel gevraagd wat hij voor dat bedrag dacht te kunnen verwachten. [gedaagde 2] heeft het bedrag van USD 350.000 geaccepteerd en in de normale lijn van verwachting lag dat het uiteindelijke werk dat budget ook ongeveer zou weerspiegelen. [gedaagde 2] had aangegeven ‘voor dat bedrag gaan we dat doen’ of woorden van die strekking.

(...)

Er zijn wel degelijk handen geschud toen overeenstemming was bereikt, volgens mij door [eiser] en [gedaagde 2] . U vraagt mij hoe zich dit verhoudt tot mijn eerdere verklaring dat de overeenstemming tussen [persoon 1] en [gedaagde 2] leek te zijn bereikt. [persoon 1] stelde de scherpe vragen, maar het waren [eiser] en [gedaagde 2] die op die manier tot overeenstemming kwamen.

(...)

Als ik aan het begin van de verklaring heb gezegd EUR 350.000, excuus, dat moest zijn USD 350.000.

(...) Toen [eiser] zei dat hij USD 350.000 ter beschikking zou stellen, vond ik dat heel genereus. Hij bepaalde dat budget, niet ik. Het productiebudget moet u zien als een soort aanneemsom. Als je een bestaand werk in een [gedaagde 2] koopt, dan is de prijs gewoon de aankoopprijs. Het afspreken van een productiebudget impliceert in mijn ervaring dat je eigenaar van het te maken werk wordt, tenzij de kunstenaar uitdrukkelijk daarover een andere afspraak wil maken. Als je afspreekt dat je het werk na de tentoonstelling als kunstenaar terug wilt, dan betaal je meestal ook de productiekosten geheel of gedeeltelijk terug, nadat je het werk aan een derde hebt verkocht en de prijs hebt ontvangen. Een schriftelijk contract is in deze wereld niet per se usance. Hoe opener je het houdt, des te meer ruimte je geeft aan de kunstenaar om te excelleren. Je moet tijdens het proces steeds goed contact houden om te kijken of alles door kan gaan zoals voorzien. In die zin is het inderdaad een open proces waarin je zo nodig gaandeweg nadere afspraken maakt.

U vraagt mij of ten tijde van de ‘handshake’ de eigendomsvraag nog een rol speelde. De eigendomsvraag speelde in mijn ogen toen geen rol. (...) Nu u dit zo dicteert, wil ik preciseren dat mijn perspectief dat van de conservator van het museum is, voor het museum speelde de eigendomsvraag geen rol.

(...)

Er is nooit gesproken over de verwerving van het nieuwe werk, de installatie, door het Gemeentemuseum.”

“Het ging die avond al een beetje over het werk dat [gedaagde 1] voor [eiser] zou maken, maar dat kwam in mijn herinnering vooral de dag erna aan de orde. Ik zat aan het diner niet dichtbij [gedaagde 2] of [gedaagde 1] en kon dat deel van het gesprek niet volgen. Ik kreeg wel mee dat iets is besproken over nieuw te maken werk. Daartoe strekte immers het bezoek.

De dag erop zijn [persoon 3] , de projectleider in ons museum, [persoon 1] , [gedaagde 2] , [gedaagde 1] en [eiser] door het museum gegaan. Ik kwam erbij toen we door de tentoonstellingsruimten gingen lopen. We hadden het over het werk dat [gedaagde 1] voor de expositie zou maken. We begonnen in het trappenhuis, buiten de eigenlijke tentoonstellingsruimte. [gedaagde 1] wilde daar wel een werk presenteren. Ik zei ‘dat gaan we niet doen, daar hangt een belangrijk iconisch werk van [persoon 6]’. Toen gingen we de eigenlijke tentoonstellingsruimte in en is gekeken naar een zaal in het midden daarvan met een bovenlicht. Die ruimte werd toen als mogelijkheid besproken. Deze had vier wanden, en het idee was dat aan drie daarvan een nieuwe installatie van [gedaagde 1] zou komen. Ik weet niet concreet meer hoe het gesprek over de drie wanden ging, ik stond daar een beetje buiten. Ik denk dat dat gesprek zich afspeelde tussen [gedaagde 1] , [eiser] en [persoon 3] . Er lag al een voorlopig idee voor de indeling, dat naar aanleiding van het gesprek met [gedaagde 1] werd gewijzigd. Hij zou dan in de zaal met het bovenlicht zijn werk presenteren. Aan mij werd gevraagd om ermee in te stemmen dat nieuw werk van [gedaagde 1] aan drie wanden in ruimte 38 zou hangen, en dat deed ik.

Het ging om de expositie van de collectie [eiser] . [eiser] had vooraf aan drie kunstenaars gevraagd om nieuw werk te maken, zodat de collectie heel actueel zou zijn. Dat idee is gaande de voorbereidingen opgekomen. Bij ons in het museum leefde dus heel sterk het idee dat [gedaagde 1] nieuw werk zou maken. Onze PR-dame was ook gespitst op informatie daarover, omdat het nieuwswaardig is als nieuw werk wordt gemaakt voor een expositie in ons museum. (...)

Ik weet niet meer of, ik herinner mij in ieder geval niet meer dat, in mijn bijzijn over de prijs is gesproken of uitdrukkelijk overeenstemming is bereikt over de verwerving door [eiser] van het nieuw te maken werk van [gedaagde 1] . Ik weet, zoals ik zei, dat aan drie kunstenaars een opdracht is gegeven voor nieuw werk en dat de andere kunstenaars hun werk aan [eiser] hebben geleverd in eigendom. Het museum zou het werk van [gedaagde 1] in ieder geval niet in haar eigen collectie opnemen. Als u mij vraagt hoe ik weet dat het in de collectie van [eiser] zou worden opgenomen, dan zeg ik dat dit voor mij logisch volgde uit wat ik wist van de expositie – het ging om het exposeren van de collectie [eiser] – en uit alles wat daarover binnen het museum en met [eiser] was besproken. Zo heb ik de gesprekken met [gedaagde 1] en [gedaagde 2] opgevat, maar als u mij vraagt of ik aanwezig was bij een gesprek waarin uitdrukkelijk over bijvoorbeeld de prijs is gesproken, dan is dat niet zo. Ik kan het me in ieder geval niet herinneren. Ik herinner mij ook niet een concrete uitspraak van [gedaagde 2] of [gedaagde 1] waaruit ik afleidde dat ook zij uitgingen van het overdragen aan [eiser] van het nieuwe werk. Maar dat neemt niet weg dat dit voor mij wel het logische uitgangspunt was gelet op de strekking van de expositie en wat ik daarover had gehoord. Het doel van het bezoek was de ruimte uit te kiezen waar het nieuwe werk zou worden tentoongesteld. Ik beleefde deze twee dagen als het moment waarop de afspraken concreet werden. Ook nadien was duidelijk dat nieuw werk voor de tentoonstelling zou komen.

U houdt mij voor wat [gedaagde 2] op de comparitie heeft verklaard. In reactie zeg ik dat als haar verklaring zou kloppen, dus dat alles nog heel verkennend was, waarom hebben zij niet eerder het Gemeentemuseum uit de droom geholpen? Wij zijn steeds in de veronderstelling gelaten dat er nieuw werk voor de expositie in aantocht was en ook het laten boeken van hotelkamers voor de installatiedagen is toch heel concreet een aanwijzing dat zij ons in die waan lieten. Toen uiteindelijk een klein doosje in bruikleen werd gegeven, was dat een pijnlijke teleurstelling.

(...)

Ik had niet het beeld dat het werk na de expositie terug zou gaan naar [gedaagde 1] of de [gedaagde 2] .

(...)

Nu u mij dit nogmaals vraagt, preciseer ik dat volgens mij [eiser] , [persoon 3] en [gedaagde 1] na het bezichtigen van de verschillende ruimten gezamenlijk zullen hebben besloten dat het ruimte 38 moest worden, en dat [gedaagde 1] daarin ook een stem zal hebben gehad. [gedaagde 1] was enthousiast over de aanwijzing van ruimte 38.

(...)

Een indrukwekkend werk hoeft niet per se groot te zijn, maar er waren in mijn bijzijn heel duidelijk drie verschillende wanden in ruimte 38 aangewezen waarop het nieuwe werk zou komen.”