Uitspraken

De advocaat-generaal heeft gerekwireerd tot bewezenverklaring van het impliciet primair (opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, met de dood tot gevolg) ten laste gelegde feit. De advocaat-generaal heeft daartoe aangevoerd dat de verdachte (hierna steeds: [verdachte]) als hulpverlener geneeskundige handelingen heeft verricht zoals bedoeld in de Wet inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst (hierna: WGBO) ten opzichte van [slachtoffer] (hierna steeds: [slachtoffer]). [verdachte] heeft zich in haar hoedanigheid van electro-acupuncturist, natuurgeneeskundige en behandelaar van [slachtoffer], schuldig gemaakt aan grove schending van de op haar rustende zorgplicht, zoals verankerd in de wet en de gedragsregels. [slachtoffer] is door [verdachte] onjuist dan wel onvoldoende geïnformeerd en geadviseerd over haar ziektebeeld, over het niet-reguliere karakter van de haar door [verdachte] gegeven behandeling en over de mogelijkheden van die behandeling en de daaraan verbonden risico’s. Voorts is [slachtoffer] onvoldoende doorverwezen naar het reguliere behandelcircuit en is haar actief ontraden om reguliere medische c.q. specialistische hulp in te roepen. Door het handelen van [verdachte] heeft [slachtoffer] zwaar lichamelijk letsel opgelopen welk letsel uiteindelijk tot haar overlijden heeft geleid, hetgeen [verdachte] kan worden toegerekend. [verdachte] heeft bewust de aanmerkelijke kans aanvaard op het door haar toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, zodat sprake is van (voorwaardelijk) opzet op het toebrengen van het zwaar lichamelijk letsel, zo heeft de advocaat-generaal, gelijk de officier van justitie, betoogd. De advocaat-generaal heeft vrijspraak bepleit van het medeplegen.

Door de raadsvrouw is het standpunt ingenomen dat [verdachte] dient te worden vrijgesproken van het haar primair en subsidiair ten laste gelegde. Hiertoe is aangevoerd dat de behandeling die [verdachte] [slachtoffer] gaf niet zag op borstkanker maar op de door [verdachte] geconstateerde articaïnebeschadiging, welke behandeling reeds een aanvang had genomen voordat de eerste signalen van borstkanker zich openbaarden. [verdachte] wist niet dat [slachtoffer] – vermoedelijk – aan borstkanker leed, noch is zij geïnformeerd geweest over het feit dat reguliere zorgverleners aandrongen op onderzoek naar borstkanker. [verdachte] heeft zich beperkt tot de behandeling van [slachtoffer] tegen articaïnebeschadiging door middel van het geven van adviezen betreffende ontgifting met behulp van homeopathische middelen, het verkeren in een stralingsvrije omgeving en het volgen van een stralingsvrij dieet. [verdachte] heeft [slachtoffer] daarmee niet weggehouden uit de reguliere geneeskunst. Er bestond geen aanleiding [slachtoffer] te wijzen op de gevaren van het uit- of afstellen van reguliere behandelingen aangezien articaïnebeschadiging alleen te behandelen is buiten het reguliere circuit en er dus geen reguliere behandelmethode voorhanden is. Nu [verdachte] de borst van [slachtoffer] nooit heeft gezien en bovendien uit het dossier niet blijkt dat zij op andere wijze op de hoogte is gekomen van de situatie rond de borst valt [verdachte] geen verwijt te maken, aldus de raadsvrouw. Voorts is opgemerkt dat bij de beoordeling van de zaak tevens een rol speelt dat bij [verdachte] het idee bestond dat [slachtoffer] onder behandeling was bij een reguliere arts, te weten medeverdachte [medeverdachte] (hierna steeds: [medeverdachte]).

De raadsvrouw heeft daarnaast aangevoerd dat, indien vast komt te staan dat [verdachte] de op haar rustende zorgplicht wel heeft geschonden, geen causaal verband bestaat tussen het handelen van [verdachte] en het ontstaan van zwaar lichamelijk letsel dan wel de benadeling van de gezondheid. Niet gezegd kan worden dat de invloed van [verdachte] zover ging dat [slachtoffer] uitsluitend deed wat [verdachte] haar adviseerde, zodat het letsel niet in redelijkheid aan [verdachte] kan worden toegerekend. Het zelfbeschikkingsrecht van [slachtoffer] als patiënte is niet door [verdachte] aangetast. Er is dan ook, aldus de raadsvrouw, geen sprake geweest van opzet of schuld. [verdachte] heeft bovendien niet nauw en bewust met [medeverdachte] samengewerkt zodat ook van medeplegen geen sprake is. Een en ander heeft tot gevolg dat [verdachte] van het primair en subsidiair ten laste gelegde dient te worden vrijgesproken, aldus de raadsvrouw.

In de onderhavige strafzaak staat het aan [verdachte] in relatie tot [slachtoffer] verweten handelen en nalaten in de periode van het jaar 2007 tot aan haar overlijden in maart 2011 centraal. Dit handelen en nalaten heeft zich voorgedaan in het bestek van de relatie zoals die heeft bestaan tussen [slachtoffer] en [verdachte], als zorgverlener. Het aan die relatie onlosmakelijk verbonden vertrouwelijke karakter daarvan brengt mee dat, buiten de zorgverlener en patiënt, er in het algemeen niet ook anderen zijn die uit eigen, directe wetenschap kunnen verklaren over hetgeen tussen hen is besproken, verricht en voorgevallen.

Toegespitst op de onderhavige zaak: [slachtoffer] is overleden, zodat voor hetgeen zij dienaangaande heeft verklaard en ondervonden slechts kan worden teruggevallen op hetgeen derden zich herinneren van hetgeen zij toentertijd van [slachtoffer] en van anderen -onder wie [verdachte]- hebben gehoord of waargenomen. Dit vanzelfsprekend naast de verklaring van [verdachte] en behoudens de verklaringen van de als getuigen gehoorde familieleden (de echtgenoot, moeder en kinderen van [slachtoffer]) en anderen, die soms aanwezig zijn geweest bij de contacten tussen haar en [verdachte]. De personen rond [slachtoffer] zijn in de onderhavige strafzaak als getuige gehoord bij de politie en bij de rechter-commissaris.

Het hof ziet, gelijk de rechtbank, onder ogen dat het overlijden van [slachtoffer] een enorme invloed heeft gehad op haar naasten, met name haar echtgenoot, kinderen, moeder en vriendinnen. Het is dan ook zeer begrijpelijk dat zij onderling over de gebeurtenissen tijdens haar ziekte en rond haar overlijden hebben gesproken. Daarbij komt dat tussen het moment van overlijden van [slachtoffer] op 21 maart 2011 en het moment waarop de getuigen zijn gehoord bij de rechter-commissaris (eind 2012 en begin 2013) geruime tijd verstreken is. Het voorgaande brengt met zich dat er, mede gelet op de emoties die door een en ander worden opgeroepen, een kans bestaat dat onbedoeld door voornoemde aspecten het vermogen van de getuigen onderscheid te maken tussen hetgeen zij uit eigen waarneming verklaren en hetgeen zij van of via derden hebben gehoord, nadelig kan zijn beïnvloed.

Dit een en ander brengt mee dat het hof bij de in de onderhavige zaak te nemen beslissingen, waaronder het wegen en waarderen van de inhoud van de diverse getuigenverklaringen, in het bijzonder de hiervoor weergegeven aspecten onder ogen heeft gezien die, in samenhang beschouwd, het hof nopen tot het betrachten van een bijzondere behoedzaamheid bij de hiervoor genoemde weging en waardering.

Het hof leidt uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting het volgende af.

Ten aanzien van primair en subsidiair:

Voorgeschiedenis: periode 2003 – 2007

[verdachte] is werkzaam als electro-acupuncturist en natuurgeneeskundige en zij behandelt in die hoedanigheid, vanuit haar praktijkruimte in [M], personen met alle voorkomende klachten en aandoeningen. Naar eigen zeggen is zij gespecialiseerd in de behandeling van articaïnebeschadiging als gevolg van door tandartsen gebruikte verdovingsmiddelen en is zij de enige in Nederland die de articaïnebeschadiging kan behandelen. Onderdeel van de door [verdachte] gegeven therapie is het ontgiften en ‘repareren’ van het lichaam met homeopathische middelen, onder meer in de vorm van druppels en korreltjes. Cruciaal voor de door haar voorgestane therapie zijn non-toxisch eten en het naleven van leefregels, gericht op het vermijden van straling in/op het lichaam.2

In maart 2003 is [slachtoffer] door haar rug gegaan en kon ze helemaal niets meer. In verband met deze klachten heeft [slachtoffer] hulp gezocht bij reguliere artsen. Op 16 april 2003 is er een MRI-scan gemaakt in het VUmc, waaruit bleek dat sprake was van drie hernia’s. Vanwege de complexiteit van de problematiek is operatief ingrijpen door diverse specialisten afgeraden.3 Via haar moeder is [slachtoffer] vervolgens in contact gekomen met [medeverdachte].4 [medeverdachte] is sinds 1985 afgestudeerd als basisarts en sinds 1996 als arts zelfstandig werkzaam5 en geaccrediteerd als arts-acupuncturist.6 In de periode van 14 mei 2003 tot juli 2006 heeft [medeverdachte] [slachtoffer] ter zake van rugklachten behandeld.7 Deze behandeling bestond onder meer uit acupunctuur.8

In augustus 2005 is bij [slachtoffer] de ziekte van Lyme geconstateerd in het Flevoziekenhuis in Almere.9 De ziekte van Lyme was er al langer maar was niet eerder opgemerkt. Deze ziekte blijkt uiteindelijk niet meer te behandelen met antibiotica.10

Op 2 februari 2006 is er op doorverwijzing van [medeverdachte] een MRI-scan gemaakt van de rug van [slachtoffer].11 In juli 2006 heeft [medeverdachte] de behandeling van de rugklachten van [slachtoffer] overgedragen aan zijn toenmalige praktijkgenoot [C], orthomanueel arts.12

Op 20 januari 2006 is [slachtoffer] ook in contact gekomen met [verdachte]. [slachtoffer] had alle reguliere medische circuits al gezien en was al enige tijd bij [medeverdachte] onder behandeling, maar hij kwam er niet uit. Door [verdachte] is op basis van het testsysteem met de naam ‘Electro Acupunctuur van Voll’ en het eigen verhaal van [slachtoffer] de diagnose gesteld dat sprake was van een zware erfelijke belasting, een ernstige amalgaan- en kwikvergiftiging en een ernstige articaïnebeschadiging, opgelopen bij de tandarts. Articaïne tast volgens [verdachte] het zenuwstelsel aan, alsmede de kleine hersenen, geeft DNA-schade en leverfunctiestoornissen.13 Voor de uitwerking van articaïnebeschadiging in de praktijk heeft [verdachte] verwezen naar de bijsluiter van de [naam verdachte] Stichting14 die zij aan haar patiënten meegaf, hoewel zij geen directe band meer heeft met deze stichting die haar naam draagt.15 In die bijsluiter staat over de gevolgen van de articaïnebeschadiging onder meer het volgende vermeld:16

“(…) Er wordt echter verondersteld dat bij onvoldoende omzetting van articaïne d.m.v. hydrolyse er een metabolisering plaatsvindt in het lichaam welke zich in 2 richtingen kan ontwikkelen. (…) Bij de tweede vorm kan er oxydatie plaatsvinden op het stikstofatoom waarbij een hydroxylamine kan ontstaan. Deze stof is een direct werkend mutageen en kan derhalve zonder tussenkomst van enzymen een reactie aangaan met het DNA in de cellen. Als zodanig kan het zich later profileren als carcinogeen. Deze vorm van metabolisering is wellicht (mede) verantwoordelijk voor het grote aantal cliënten met kanker in de groep van ca. 300 bij de [verdachte] Stichting bekende articaïne gedupeerden. Deze vorm van carcinogenese manifesteert zich vooral in de nieren, prostaat en borsten.”

Als lange termijn gevolgen van articaïnebeschadiging heeft [verdachte] extreme voedselintolerantie en intolerantie voor alle vormen van straling genoemd. Onderdeel van de door [verdachte] gegeven therapie is het ontgiften en repareren van het lichaam met homeopathische middelen op waterbasis, onder meer in de vorm van druppels en korreltjes. Cruciaal voor de juiste toepassing van de therapie zijn non-toxisch eten en het naleven van leefregels. [verdachte] is in staat om via de telefoon te beoordelen welk middeltje iemand nodig heeft en geeft dagelijks telefonische adviezen. Schade als gevolg van het gebruik van articaïne is volgens [verdachte] niet binnen de reguliere geneeskunde te behandelen. Deze behandeling duurt in de regel vele jaren. Nadat [verdachte] de diagnose ernstige articaïnebeschadiging had gesteld, is zij met de behandeling van [slachtoffer] begonnen. [verdachte] heeft verklaard dat zij hoofdbehandelaar van [slachtoffer] is geweest voor de klachten waarmee zij bij haar kwam.17 [verdachte] heeft [slachtoffer] geadviseerd ten aanzien van voeding, homeopathische druppels, korreltjes en leefregels.18

In lijn met de door [verdachte] voorgestane behandelwijze heeft [slachtoffer] gedurende haar ziekte – zowel in de hier aan de orde zijnde periode als nadien in de ten laste gelegde periode – volgens een stralingsvrij dieet moeten leven19 en in een stralingsvrije omgeving moeten vertoeven.20 In de woning van [slachtoffer] zijn daartoe allerhande maatregelen getroffen. Zo mochten geen mobiele telefoons en geen internetverbinding in de woning aanwezig zijn.21 Tevens moest het voedsel dat [slachtoffer] tot zich nam eerst gemeten worden22 en op een bepaalde placemat gezet worden.23 Het meten van wat [slachtoffer] wel en niet mocht hebben qua voeding ging veelal door de telefoon.24 [slachtoffer] werd door [verdachte] twee keer per dag gemeten, soms meer, soms minder.25 Daarnaast bevond zich in de woning een groot aantal potjes met daarin korreltjes en druppels waarvan [verdachte] telefonisch aan [slachtoffer] of een ander doorgaf welke [slachtoffer] moest innemen.26 Naast druppels, voedingsadviezen en stralingsadviezen hebben ook deze korreltjes een onderdeel uitgemaakt van de behandeling door [verdachte].27 [medeverdachte] is mede uitvoering gaan geven aan de behandeling van [verdachte]. Later is [medeverdachte] ook zelf gaan meten welke korreltjes [slachtoffer] moest gebruiken en heeft hij haar van korreltjes voorzien.28 Ook [slachtoffer] heeft op enig moment zelf metingen verricht aan de hand van een apparaat dat ook bij [verdachte] stond en waarmee [verdachte] via de telefoon metingen kon verrichten.29 Ook droeg [slachtoffer] een hangertje met daaraan een zakje met korreltjes tegen de straling waaraan zij werd blootgesteld.30

Rond Kerst 2006 heeft [slachtoffer] een knobbeltje in haar borst ontdekt.31 Vervolgens heeft [slachtoffer] zich op 29 december 2006 bij haar huisarts, mevrouw Troost, gemeld. Na het tweede consult op 2 januari 2007 heeft de huisarts [slachtoffer] voor nader onderzoek naar het ziekenhuis verwezen.32

Periode 4 januari 2007 – medio 2010

Dit nader onderzoek heeft plaatsgevonden in het Kennemer Gasthuis Ziekenhuis te Haarlem op 4 januari 2007, in het bijzijn van onder meer [medeverdachte].33 [medeverdachte] is meegegaan naar het ziekenhuis om [slachtoffer] tijdens het onderzoek te detoxen of de straling te neutraliseren, omdat [slachtoffer] op aangeven van [verdachte] absoluut niet mocht worden blootgesteld aan straling in verband met haar articaïnebeschadiging. Zo heeft [medeverdachte] aangeduid waar [slachtoffer] moest gaan zitten om zo minder aan straling blootgesteld te worden en heeft hij haar korreltjes gegeven voorafgaande aan de scan.34

Vervolgens hebben [slachtoffer] en haar echtgenoot op 11 januari 2007 de uitslag vernomen. Tijdens dit gesprek luidde de boodschap aanvankelijk dat er niets aan de hand was, maar gedurende dit zelfde gesprek is, na onderbreking voor overleg met de radioloog, het knobbeltje alsnog als ‘suspect’ aangemerkt. Er zou een stukje moeten worden weggenomen voor onderzoek en onder die omstandigheden was het beter het knobbeltje direct helemaal te verwijderen.35

[slachtoffer] is niet teruggekeerd naar het ziekenhuis voor nader onderzoek. Het ziekenhuis heeft meerdere keren contact gezocht met de (vervangend) huisarts van [slachtoffer] teneinde de noodzaak van verder onderzoek onder de aandacht te brengen.36 Op haar beurt heeft huisarts Troost [slachtoffer] in 2007 meerdere malen geadviseerd zich binnen het reguliere circuit verder te laten onderzoeken voor een nadere diagnose. [slachtoffer] heeft de adviezen van de huisarts echter niet opgevolgd.37

Begin januari 2007 heeft [slachtoffer] aan [C] verteld dat er een knobbeltje was vastgesteld in haar linkerborst. [C] heeft [slachtoffer] menig keer geadviseerd verder onderzoek te laten doen. Hij heeft voorts voorgesteld te bemiddelen voor een second opinion bij een andere chirurg. [slachtoffer] heeft bij herhaling laten weten dat ze niet toe was aan verder onderzoek in het ziekenhuis. Op 9 januari 2007 heeft [C] hierover gesproken met [medeverdachte], die onderschreef dat verder onderzoek nodig was. In juni 2007 heeft [C] hierover contact gezocht met huisarts Troost, die beaamde dat [slachtoffer] te kennen had gegeven te willen wachten met verdere diagnostiek.

In december 2007 heeft [slachtoffer] aan de huisarts te kennen gegeven dat zij nader onderzoek in het ziekenhuis definitief weigerde.

Op 24 april 2008 heeft [C] [slachtoffer] voor de keuze gesteld: verdere diagnostiek naar het knobbeltje in haar borst of verdere behandeling van haar rugklachten met uitdrukkelijke toestemming van de huisarts. Op 14 mei 2008 heeft [slachtoffer] te kennen gegeven dat zij zichzelf niet zou laten behandelen, als het toch borstkanker blijkt te zijn, waarna er een einde is gekomen aan de behandelrelatie tussen [C] en [slachtoffer].

De aanwezigheid van het knobbeltje in de borst heeft [slachtoffer] indertijd aan [verdachte] kenbaar gemaakt. [verdachte] heeft hier niets mee gedaan.38 In hoger beroep heeft [verdachte] betwist dat zij van het knobbeltje op de hoogte was. Zij heeft ontkend dit ter terechtzitting in eerste aanleg te hebben verklaard. Het hof gaat aan die betwisting voorbij, enerzijds gelet op het tijdstip waarop die betwisting is gedaan (namelijk eerst bij de inhoudelijke behandeling in hoger beroep) en anderzijds omdat het hof niet aannemelijk acht dat er sprake is van een verschrijving in het proces-verbaal van de rechtbank nu het een wezenlijk punt betreft.

Eind 2008 heeft [slachtoffer] aan haar echtgenoot, [echtgenoot van het slachtoffer], laten zien dat er een donkere plek bij haar borst zat en heeft zij verteld dat deze plek steeds groter werd. [echtgenoot van het slachtoffer] heeft haar gezegd dat dit niet goed was, waarop [slachtoffer] heeft gereageerd met de mededeling dat [verdachte] het in de gaten hield en dat [medeverdachte] het behandelde en dat het dus goed zou komen. [slachtoffer] werd door [medeverdachte] nog steeds behandeld door metingen, acupunctuur, touch for health (strijken) en stralingskorrels.39

[slachtoffer] is af en toe bij [verdachte] langsgegaan, maar met name heeft zij telefonisch contact onderhouden met [verdachte]. [slachtoffer] en [verdachte] spraken soms wel tien tot vijftien keer per dag telefonisch met elkaar, soms kort, soms langdurend.40 [verdachte] heeft vaak gebeld en gaf dan aan [slachtoffer] door welke korreltjes zij nodig had. [verdachte] heeft zelf gebeld, maar ook hebben [slachtoffer] en ook [medeverdachte] naar [verdachte] gebeld. De zoon van [slachtoffer] heeft ook wel eens een boodschap van [verdachte] aangenomen en doorgegeven aan zijn moeder. Door [verdachte] werd gebeld om te zeggen wat zijn moeder nodig had.41

Hoewel anderen hebben getracht [slachtoffer] te bewegen naar het ziekenhuis te gaan, heeft [slachtoffer] steevast gereageerd door te zeggen dat het haar overtuiging was dit niet te moeten doen en dat ze wist wat ze deed omdat [verdachte] en [medeverdachte] alles in de gaten hielden42. [echtgenoot van het slachtoffer] heeft desondanks steeds benadrukt dat [slachtoffer] meteen naar het ziekenhuis moest, maar [slachtoffer] heeft gereageerd met de mededeling dat dit niet kon vanwege de straling. Zij heeft verwezen naar [medeverdachte] en [verdachte] en heeft benadrukt dat zij, zolang de articaïnebeschadiging niet was hersteld en zij niet in balans was, niet naar het ziekenhuis mocht vanwege de straling. De context is altijd geweest dat [slachtoffer] eerst moest aansterken en ontgiften. Tot dat moment kon zij niet naar het ziekenhuis volgens [medeverdachte] en [verdachte].43 Dit door de echtgenoot van [slachtoffer] geschetste beeld is ook door haar dochter weergegeven. [verdachte] zou tegen haar moeder hebben gezegd dat haar moeder niet naar het ziekenhuis kon, omdat de straling onrustige cellen zou activeren en dan zou het afgelopen zijn.44Tegen haar huisarts heeft [slachtoffer] gezegd dat, als ze naar het ziekenhuis zou gaan, zij volgens [verdachte] dood zou gaan.45

[verdachte] heeft in dit verband zelf verklaard dat de ervaring leert dat het hele ziekenhuisgebeuren bij deze kwetsbare patiënten resulteert in een explosieve toename van kankercellen in diverse organen. Het gaat dan niet zozeer om borstkankercellen, maar om bestraald eten en onderzoeken met straling waardoor kanker aan bijvoorbeeld darmen, beenmerg en lymfesysteem kan ontstaan.46 Een ziekenhuisopname zou het begin van het einde betekenen, aldus [verdachte].47

[slachtoffer] heeft alleen naar [verdachte] en [medeverdachte] geluisterd, aldus de echtgenoot van [slachtoffer]. Ze luisterde alleen naar hen. Hij en de kinderen hebben machteloos gestaan.4849

Voor [slachtoffer] is de wil van [verdachte] wet geweest en dat geldt ook voor hetgeen door [medeverdachte] werd gezegd.50 [slachtoffer] heeft zich volledig aan de eisen van haar behandelaars gehouden.51

Periode medio 2010 – 21 maart 2011

Op 28 juni 2010 heeft [echtgenoot van het slachtoffer] zich verontrust bij huisarts Troost gemeld. Hij heeft verteld dat hij de borst van [slachtoffer] heeft gezien en dat deze borst één grote etterende wond (‘krater met zwarte randen’) was. Daarnaast was [slachtoffer] afgevallen en benauwd. Op 14 juli 2010 heeft de huisarts [slachtoffer] op eigen initiatief bezocht en heeft zij de wond op de borst gezien. Zij heeft een zeer grote zwerende tumormassa geconstateerd. Tegen de huisarts heeft [slachtoffer] gezegd dat deze wond er al een jaar zat en werd veroorzaakt door bacteriën en virussen. Troost heeft [slachtoffer] aangeraden naar het ziekenhuis te gaan. Dat heeft [slachtoffer] niet gewild. Zij heeft verteld dat zij door haar arts [voornaam van de medeverdachte] [medeverdachte] verzorgd werd en dat zij bewust voor deze weg heeft gekozen.

Op 26 augustus 2010 heeft [echtgenoot van het slachtoffer] aan collega huisarts Crielaard aangegeven dat [slachtoffer] veel pijn heeft, maar dat zij volgens [medeverdachte] geen pijnstillers kan verdragen en dat zij de pijn moet doorstaan. [slachtoffer] heeft tegenover Troost, die haar thuis heeft bezocht, bevestigd dat zij geen pijnstillers durft te gebruiken uit angst dat zij daar niet tegen zou kunnen. Troost heeft geadviseerd Fentanylpleisters te gebruiken tegen de pijn, waarmee [slachtoffer] akkoord is gegaan.52 De Fentanylpleisters zijn er door [medeverdachte] af gehaald omdat [slachtoffer] er misselijk van werd.53 De dochter van [slachtoffer] heeft van haar moeder gehoord dat zij van [verdachte] geen paracetamol in mocht nemen.54

[verdachte] heeft de laatste maanden dagelijks telefonisch contact met [slachtoffer] gehad en door haar werd het lichaam van [slachtoffer] gemeten. [verdachte] mat een stoornis in het lichaam van [slachtoffer] en door het innemen van korreltjes moest het beter worden.55 De laatste keer dat [verdachte] [slachtoffer] heeft gezien is ongeveer medio 2010 geweest. [verdachte] heeft van de open wond bij de borst van [slachtoffer] gehoord.56 [slachtoffer] heeft tegen haar echtgenoot gezegd dat zij met [verdachte] over de wond op haar borst heeft gesproken en dat ze [verdachte] tot het laatste moment om raad heeft gevraagd57

In oktober 2010 heeft [echtgenoot van het slachtoffer] met [verdachte] gebeld omdat hij zich zorgen maakte over [slachtoffer]. [verdachte] heeft toen gezegd dat [slachtoffer] de boel saboteerde en dat ze gewoon aan anorexia leed.58 De moeder van [slachtoffer] heeft in een telefoongesprek met [verdachte] gezegd dat haar dochter aan het sterven was, waarop [verdachte] vervolgens heeft geschreeuwd dat [slachtoffer] niet ging sterven en dat ze geen kanker had.59

In oktober 2010 heeft huisarts Troost, met toestemming van [slachtoffer], bloedonderzoek naar tumormarkers laten verrichten. De uitslag heeft laten zien dat de tumormarkers sterk verhoogd waren.

Op 28 oktober 2010 heeft een gesprek plaatsgevonden tussen Troost, [medeverdachte] en [slachtoffer]. Tijdens dit gesprek hebben [slachtoffer] en [medeverdachte] aangegeven dat zij een infectie zien als de oorzaak van de borstproblemen en werd doorverwijzing naar een specialist opnieuw geweigerd.60 [slachtoffer] heeft verder aangegeven dat zij met [verdachte] wil overleggen. Een aantal dagen later heeft [slachtoffer] aan Troost verteld dat [verdachte] heeft aangegeven dat de verhoogde bloedwaarden het gevolg waren van het gebruik van Fentanylpleisters.61 [verdachte] heeft bevestigd dat ze wist dat [slachtoffer] een bloedtest had gehad.62

Eind januari 2011 is de situatie van [slachtoffer] verslechterd. Door haar werd zeer beperkt gegeten, omdat in veel voedsel volgens [medeverdachte] en [verdachte] stralingsbesmetting kon zitten, en als gevolg daarvan is zij sterk vermagerd. De pijn die [slachtoffer] heeft ervaren was vaak onhoudbaar maar pijnstilling werd nog altijd geweigerd.63

Op een moment waarop [echtgenoot van het slachtoffer] heeft geconstateerd dat [slachtoffer] lag te creperen van de pijn heeft hij van [medeverdachte] geëist dat [medeverdachte] morfine zou voorschrijven. Dit heeft [medeverdachte] gedaan maar op het moment dat de morfine toegediend zou worden is [medeverdachte] na “metingen” tot de conclusie gekomen dat [slachtoffer] dit niet kon hebben en heeft hij de morfine niet toegediend.64

[echtgenoot van het slachtoffer] heeft [medeverdachte] weggestuurd en heeft gebeld met de huisartsenpost. De desbetreffende arts heeft [slachtoffer] vanwege haar toestand willen meenemen naar het ziekenhuis, hetgeen zij heeft geweigerd. De arts heeft daarbij het voorstel gedaan [slachtoffer] wilsonbekwaam te laten verklaren teneinde haar gedwongen te laten opnemen, welke weg [echtgenoot van het slachtoffer] niet heeft willen inslaan. De toestand van [slachtoffer] was op dat moment dusdanig dat alles langs haar heen ging.65 Ook huisarts Troost heeft de mogelijkheid van gedwongen opname kort nadien onderzocht, maar na raadpleging van een GGZ-psychiater heeft zij hiervan afgezien.66

De borstwond van [slachtoffer] was zodanig stinkend, dat er geurdrijvers zijn gekocht om de stank uit huis te verdrijven en bij de verzorging van [slachtoffer] een sjaaltje voor de mond werd gehouden Ook [slachtoffer] zelf is wel eens misselijk geworden van de stank.6768

Vanaf medio februari 2011 zijn thuiszorgmedewerkers ingeschakeld voor de verzorging van [slachtoffer]. 69 Door diverse thuiszorgmedewerkers is gezien dat [slachtoffer] een enorme wond op de borst had70. Volgens thuiszorgmedewerkster [F] werd deze niet goed verzorgd . De wond was enorm stinkend, lag open en de gehele borst leek weggevreten alsof er een amputatie had plaatsgevonden.71 [slachtoffer] heeft de wond verzorgd met het druppelen van een zelfgemaakte tinctuur72 en door de thuiszorgmedewerkers gevraagd naar de wijze waarop de wond tot dat moment verzorgd is, heeft [slachtoffer] er op gewezen dat [medeverdachte] haar verzorgde73. Thuiszorgmedewerkster [I] heeft waargenomen dat de borst in een staat van ontbinding verkeerde en vreselijk stonk. Zij heeft [medeverdachte] opgebeld en hem gezegd dat [slachtoffer] naar het ziekenhuis moest en dat de wond verzorgd moest worden. [medeverdachte] heeft haar gezegd dat zij er calenduladruppels op moest druppelen en dat zij de wond niet mocht verbinden74. Van een reguliere arts heeft [slachtoffer] niet willen weten omdat zij geen gewone medicijnen wilde.75 Gedurende de periode dat de thuiszorgmedewerkers betrokken zijn geweest bij de verzorging van [slachtoffer] is het geven van korreltjes door gegaan. De thuiszorgmedewerkers hebben op verzoek van [slachtoffer] meermalen per dag naar [medeverdachte] gebeld om te vragen welke korreltjes zij aan [slachtoffer] moesten geven. Tevens heeft [slachtoffer] aan een thuiszorgmedewerker aangegeven dat een ziekenhuisopname niet tot de mogelijkheden behoorde omdat zij daar zou overlijden.76

Ook in deze periode heeft [verdachte] heel veel telefonisch contact (’tig keer per dag’) opgenomen met [slachtoffer] om op dwingende toon te vertellen welke middeltjes [slachtoffer] in moest nemen. Ook heeft [slachtoffer] met [verdachte] gebeld als ze ondraaglijke pijn had. Ze heeft dan aan [verdachte] gevraagd wat ze moest nemen. Door [verdachte] werden dan bepaalde korreltjes of vitaminen geadviseerd.77 [verdachte] heeft verklaard dat zij, indien hiernaar gevraagd door [slachtoffer], telefonische adviezen heeft gegeven in verband met incidentele pijnklachten.78

Op 16 maart 2011 heeft huisarts Troost [slachtoffer] wederom op eigen initiatief bezocht. De huisarts heeft een zeer fors benauwde patiënte gezien en haar nogmaals aangeraden aan naar het ziekenhuis te gaan maar dat heeft [slachtoffer] niet gewild. Zij is echter wel akkoord gegaan met een polibezoek voor diagnostiek. Op 17 maart 2011 heeft [echtgenoot van het slachtoffer] in verband met benauwdheid van [slachtoffer] wederom naar de huisarts gebeld. Huisarts Troost heeft bij bezoek een vrouw gezien die zo benauwd was dat zij, indien zij op dat moment geen zuurstof toegediend zou krijgen, zou overlijden. Omdat de dochter van [slachtoffer] twee dagen later jarig was, heeft [slachtoffer] ’nu eindelijk’ een ziekenhuisopname geaccepteerd.79

Op de eerste hulp van het Kennemer Gasthuis te Haarlem is [slachtoffer] aanvankelijk behandeld door arts-assistent Kraal. Hij heeft een ernstig zieke vrouw aangetroffen die fors benauwd was. Het beste heeft hij zich de wond aan de borst herinnerd. Deze was zeer groot en rook vies, de wond had heel wat oppervlakte van haar borst in beslag genomen. Vanwege de benauwdheid heeft Kraal een longfoto willen laten maken maar [slachtoffer] heeft hier niet mee in gestemd vanwege de straling die met een dergelijke foto gepaard ging. Omdat [slachtoffer] een longfoto heeft geweigerd is door Kraal algemeen chirurg Visser ingeschakeld.80 Deze heeft bij binnenkomst in de ruimte waar [slachtoffer] verbleef direct de geur van rotting waargenomen, hetgeen in schril contrast stond tot het verder zeer verzorgde uiterlijk van [slachtoffer]. Ook Visser heeft de mogelijkheid van een thoraxfoto met [slachtoffer] besproken. [slachtoffer] heeft hierbij aan gegeven dat zij een foto geen optie vond vanwege de straling, omdat je daar kanker van kon krijgen. Uiteindelijk is het Visser, nadat hij [slachtoffer] uitleg had gegeven over de te maken foto en het doel ervan, gelukt haar in te laten stemmen met het maken van een foto. Op deze foto zijn uitzaaiingen in de longen geconstateerd die zover waren gevorderd dat er operatief ook geen mogelijkheden meer waren: haar borst was al verdwenen en [slachtoffer] was op dat moment zeer zwak.81 Ook internist oncoloog Grootscholten heeft gedurende de ziekenhuisopname van [slachtoffer] contact met haar gehad. [slachtoffer] heeft toegestaan dat er röntgenfoto’s van de longen werden gemaakt en biopten werden genomen. Tevens zijn er gewone foto’s van de wonden op de borst genomen. Wondbehandeling en pijnbestrijding zijn door [slachtoffer] geweigerd. Naast zorg heeft [slachtoffer] slechts het toedienen van zuurstof toegestaan. Het is Grootscholten opgevallen dat [slachtoffer] extreem mager was. De prognose was heel slecht82 Grootscholten heeft [slachtoffer] gezegd dat zij aan kanker leed. De diagnose borstkanker was tijdens het leven van [slachtoffer] voor 99,9% zeker op grond van de weggevreten borst en het beeld op de röntgenfoto’s. Na haar overlijden is de uitslag van de biopten bekend geworden en was de diagnose voor 100% zeker.83 Ten slotte heeft Grootscholten er melding van gemaakt dat zij nog nooit een soortgelijk overlijdensgeval heeft meegemaakt als gevolg van borstkanker en nog nooit een borsttumor heeft gezien zoals bij [slachtoffer]. Een borstcarcinoom is niet te behandelen met acupunctuur, als alternatieve therapie zou het misschien tegen pijn gehanteerd kunnen worden. Een operatie zou noodzakelijk zijn geweest, zij het niet in 2007 dan wel in 2008.84

Op 21 maart 2011 is [slachtoffer] in het ziekenhuis in [L] overleden85 aan respiratoire insufficiëntie en uitputting als gevolg van een uitgebreid gemetastaseerd en verwaarloosd mammacarcinoom.86

Bij brief van 22 maart 2011 heeft [verdachte] aan de echtgenoot van [slachtoffer] geschreven:

‘Beste [voornaam echtgenoot van het slachtoffer], Hierbij stuur ik je de documentatie over waar het allemaal mee begonnen is. Een lymfocytoon op basis van een borrelia. De diagnose Lyme heeft ze zwart op wit staan met een medische verklaring. Als je dit ontkent doe je onrecht aan [voornaam van het slachtoffer] en de hele situatie. Zou het reguliere circuit (ziekenhuis) dit weten dan zouden ze er anders tegen aan kijken. Ik zie dat bij elke actie van het ziekenhuis de kankercellen explosief op alle fronten stijgen. Ze zal elke keer zieker worden en het meer benauwd krijgen. [voornaam van het slachtoffer] weet heel goed dat ziekenhuis, einde verhaal betekent. Het zou mij niets verbazen als er nu het omgekeerde gebeurt van wat de bedoeling is: dat je kinderen getuigen worden van hoe hun moeder kapot gaat aan het ziekenhuis. Ik wil het niet zien in elk geval en wil de herinnering goed houden. Sterkte! [voornaam verdachte]’. 87

Kans op herstel en oorzaak van overlijden

Door de rechter-commissaris in strafzaken van de rechtbank Noord Holland is een deskundige benoemd, prof. dr. E. Boven, VUmc, Medisch Oncologisch deskundige. In het door haar 21 december 2012 uitgebrachte rapport heeft de deskundige geconcludeerd dat vrouwen die zich met een primair mammacarcinoom bij de mammapoli melden gemiddeld 75% kans hebben te genezen, welke kans groter wordt naarmate het ziekteproces vroeger wordt ontdekt. Het proces is in die fase goed behandelbaar. Wanneer een vrouw geen (andere) behandeling of medicus aanvaardt moet goed worden uitgezocht wat hiervan de reden is. Voor goede voorlichting zijn de chirurg, de mammacare verpleegkundigen en de huisarts de eerst aanspreekbare personen. Een basisarts heeft geen plaats in dit traject, aangezien deze arts geen ervaring heeft in de diagnostiek en de behandeling van het primaire mammacarcinoom. Bij locoregionale uitbreiding van de borstkanker kan opereren niet meer zinvol zijn en kan palliatieve zorg worden ingesteld. Dit geldt ook voor de patiënt met uitzaaiingen. Hoewel genezing niet meer mogelijk is, zijn er tal van antitumorbehandelingen om het leven te verlengen met behoud van kwaliteit van het leven.

Acupunctuur wordt in het reguliere medische circuit niet toegepast bij de behandeling van mammacarcinoom. Indien een patiënt naast de reguliere behandeling baat heeft bij acupunctuur, wordt dit in het algemeen niet als bezwaar gezien. 88

Onderzoek natuurgeneeskundige hulpmiddelen

Onderzoek door een gediplomeerd stralingsdeskundige naar de placemat met daarop het woord ‘neutralise’ welke placemat is gebruikt om de straling in voedsel van [slachtoffer] te neutraliseren, heeft uitgewezen dat dit object geen enkele significante invloed kan hebben op het neutraliseren van straling.89 Uit onderzoek naar de korreltjes die [slachtoffer] moest innemen is naar voren gekomen dat de aanwezigheid van een farmacologisch actieve stof niet vastgesteld kan worden. De witte korrels bestaan uit een mengsel van diverse suikers, waaronder sucrose.90

Het hof dient te beoordelen of [verdachte] door te handelen en/of na te laten zoals hiervoor weergegeven [slachtoffer] opzettelijk zwaar lichamelijk letsel, al dan niet de dood tot gevolg hebbend heeft toegebracht, althans opzettelijk haar gezondheid heeft benadeeld, dan wel of voornoemd letsel dat bij [slachtoffer] is opgetreden aan de schuld van [verdachte] te wijten is geweest.

Het hof overweegt op grond van de inhoud van de bewijsmiddelen het volgende.

Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat [verdachte] het subsidiair ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

zij in de periode van 4 januari 2007 tot en met 21 maart 2011 te [H] en/of [M]

zeer onvoorzichtig heeft gehandeld en nalatig is geweest, door bij [slachtoffer], verder te noemen patiënte, van wie verdachte redelijkerwijs had moeten en/of kunnen vermoeden dat zij aan (borst-)kanker leed,

als natuurgeneeskundige, handelingen te verrichten op het gebied van de zorg,

waarbij zij, verdachte onvoldoende heeft gehandeld als goed hulpverlener, immers heeft zij

ten tijde van het uitvoeren van de geneeskundige behandelovereenkomst in strijd gehandeld met werkwijzen en/of protocollen voortvloeiende uit de voor hulpverleners geldende professionele standaard, zoals omschreven in artikel 7:453 BW, te weten door

waardoor haar de benodigde (reguliere) medische zorg is onthouden,

waardoor het aan haar schuld te wijten is geweest dat [slachtoffer] zwaar lichamelijk letsel, bestaande uit een (verdere) (door)groei en/of (verdere) uitzaaiing(en) van een kankergezwel en een verergering van haar ziektebeeld en een aanzienlijke afname van de genezingskans en levensverwachting en een ernstige toename van de pijnklachten heeft bekomen.

Hetgeen subsidiair meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen. [verdachte] moet hiervan worden vrijgesproken.

Het hof grondt zijn overtuiging dat [verdachte] het bewezen verklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat [verdachte] voor het primair ten laste gelegde zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 24 maanden, waarvan 8 maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van 10 jaren. De advocaat-generaal heeft voorts gevorderd aan het voorwaardelijk deel van de straf als bijzondere voorwaarde te verbinden dat [verdachte] gedurende de proeftijd geen handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg mag verrichten, met dadelijke uitvoerbaarheid van die bijzondere voorwaarde.

De verdediging heeft verzocht voor het geval dat het hof tot een veroordeling mocht komen rekening te houden met het feit dat [verdachte] een blanco strafblad heeft en dat zij in de 25 jaar dat zij werkzaam is als natuurgeneeskundige nimmer klachten of negatieve aandacht heeft gekregen. Een beroepsverbod zou onaanvaardbaar zijn. Er is sprake geweest van een unieke situatie waar zij lering uit heeft getrokken. Thans laat zij haar patiënten een verklaring ondertekenen waarin staat vermeld dat zij geenszins haar patiënt afraadt om gebruik te maken van het reguliere medische systeem.

Voorts heeft de verdediging verzocht rekening te houden met haar hoge leeftijd en haar broze gezondheid. Een onvoorwaardelijke gevangenisstraf zou daarom buitenproportioneel zijn. Verzocht wordt eventueel een geheel voorwaardelijke straf op te leggen.

Bij de beslissing over de straf die aan [verdachte] moet worden opgelegd heeft het hof zich laten leiden door de aard en de ernst van het bewezenverklaarde en de omstandigheden waaronder dit is begaan, alsmede de persoon van [verdachte], zoals van een en ander is gebleken uit het onderzoek ter terechtzitting. Voorts heeft het hof acht geslagen op het uittreksel uit het justitieel documentatieregister

d.d. 4 november 2014, waaruit blijkt dat [verdachte] niet eerder met politie en justitie in aanraking is gekomen.

In het bijzonder heeft het hof het volgende in aanmerking genomen.

[verdachte] heeft in haar hoedanigheid van hulpverlener haar patiënte, [slachtoffer], waarvan zij moest vermoeden dat zij aan borstkanker leed, wegens articaïnebeschadiging uitsluitend niet-reguliere therapie en medicatie met een ontbrekende dan wel onbewezen effectiviteit aangeboden. Vanuit haar gedachtengoed ten aanzien van articaïnebeschadiging en daarop gebaseerde stralingsvrije therapie heeft [verdachte] [slachtoffer] actief ziekenhuisbezoek ontraden. In de wetenschap dat [slachtoffer] vermoedelijk aan borstkanker leed heeft [verdachte] onvoldoende onderscheid gemaakt tussen reguliere en niet-reguliere behandelingen door [slachtoffer] onjuist dan wel onvoldoende te informeren over de mogelijke gevaren voor haar gezondheid van het uit- of afstellen van een of meer reguliere behandelwijzen. Evenmin heeft zij contact gezocht met reguliere zorgverleners dan wel de aanwezigheid van zorgverleners aangegrepen om hen te informeren over de risico’s van de door haar aan [slachtoffer] gegeven adviezen voor de behandeling van borstkanker.

[verdachte] heeft derhalve haar zorgplicht als hulpverlener op zeer ernstige wijze geschonden. Gevolg van haar handelen is dat [slachtoffer] zwaar lichamelijk letsel heeft opgelopen in die zin dat zij jarenlang niet adequaat is onderzocht en behandeld voor de verdere doorgroei en uitzaaiing van een kankergezwel. Het uitblijven van reguliere medische zorg als gevolg van het handelen van [verdachte] heeft geleid tot een verergering van het ziektebeeld van [slachtoffer], een afname van de levensverwachting en een toename van pijnklachten.

Het hof heeft bij het bepalen van de straf acht geslagen op de straffen die in vergelijkbare zaken zijn opgelegd. In dat licht acht het hof de eis van de advocaat-generaal bepaald te hoog. Het hof zal bovendien tot een aanzienlijk lagere straf komen aangezien de eis is gebaseerd op het primair ten laste gelegde, terwijl het hof tot bewezenverklaring van het subsidiair ten laste gelegde komt.

Het hof zal volstaan met het opleggen van een geheel voorwaardelijke vrijheidsstraf van na te melden duur. Het heeft daarbij ook gelet op de gevorderde leeftijd van de verdachte. Het hof heeft voorts meegewogen dat een dergelijke straf [verdachte] er van zal weerhouden patiënten in de toekomst af te raden dan wel niet aan te raden gebruik te maken van het reguliere medische systeem. Het hof acht het in dit verband van belang dat [verdachte] thans ook zelf lijkt in te zien dat hierover geen misverstand moet bestaan blijkens de verklaring die zij haar patiënten bij aanvang van haar behandeling laat tekenen.

Met betrekking tot de door de advocaat-generaal gevorderde bijzondere voorwaarde overweegt het hof het volgende. In de onderhavige zaak heeft [verdachte] grote fouten gemaakt en haar zorgplicht ernstig geschonden. Echter zij is reeds gedurende vijfentwintig jaren werkzaam als natuurgeneeskundige en heeft kennelijk altijd zonder problemen gefunctioneerd. Van klachten bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg is niet gebleken. Het gevaar voor herhaling lijkt dan ook gering en het voert gelet daarop te ver als bijzondere voorwaarde aan de straf te verbinden dat [verdachte] gedurende de proeftijd geen handelingen op het gebied van de individuele gezondheidszorg mag verrichten, omdat dit er feitelijk op neer zou komen dat [verdachte] haar praktijk niet meer zou kunnen uitoefenen. Daarom ziet het hof geen aanleiding om de door de advocaat-generaal gevorderde bijzondere voorwaarde op te leggen.

Gelet op het geringe recidivegevaar acht het hof het niet mogelijk een proeftijd van langere duur dan de gebruikelijke duur van twee jaren op te leggen, nu op het onderhavige feit de artikelen 14b en 14c Sr zoals deze destijds golden van toepassing zijn en daarin alleen is voorzien in een proeftijd van langere duur dan twee jaren, indien er ernstig rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid dat de veroordeelde wederom een misdrijf zal begaan dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van een of meer personen. Met een proeftijd van twee jaren zal dan ook worden volstaan.

Alles afwegende acht het hof na te melden straf passend en geboden.